Eğitim Bilimleri Öğretiyoruz Serisi SORU KPSS 2015 Soruları yakalayan komisyon tarafından hazırlanmıştır. BANKASI gelişim psikolojisi öğrenme psikolojisi rehberlik ve özel eğitim TAMAMI ÇÖZÜMLÜ 3240 SORU
Komisyon Geli im Psikolojisi Ö renme Psikolojisi Rehberlik ve Özel E itim ISBN 978-605-318-121-7 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumlulu u yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satıs hakları Pegem Akademi Yay. E t. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Sti. ne aittir. Anılan kurulu un izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da baska yöntemlerle ço altılamaz, basılamaz, da ıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlı ı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Nisan 2015, Ankara Yayın - Proje Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Hasan Saygı Kapak Tasarım: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım, Yayın ve Matbaacılık Ltd. ti. vedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 leti im Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Da ıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Da ıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 nternet:www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Bir ö retmen ebediyete hükmeden insandır. Tesirlerinin nerede bitece i asla bilinemez. Henry Adams De erli Ö retmen Adayları, Kendini e itime ve ö retime adamanın kutsallı ını ya amak için çıktı ınız bu yolda iyi bir ba langıç yapmak ve mutlu yarınlara ula mak için ilk adım çalı maya karar vermeniz ve do ru bir ekilde çalı maya ba lamanızdır. Bu do rultuda hazırladı ımız yayınlarımızla sizi en uygun ekilde amacınıza ula tırmayı hedefliyoruz. Sınavda ba arılı olabilmeniz için; yeterli bilgi düzeyine, çok sayıda soruyu anlayarak ve hızlı bir ekilde cevaplama becerisine sahip olmanız gerekmektedir. Bu özellik göz önünde bulundurularak; sınav formatına uygun sorular, ayrıntılı çözümler, konu bilgisi ve genel bilgi düzeyinizi ölçen testler hazırlanmı tır. Uzun bir çalı ma ve yo un bir eme in ürünü olan bu kitabın size ihtiyacınız olan faydayı sa layaca ına ve sizi KPSS de ba arıya ula tıraca ına inanıyoruz. Kitapta yer alan sorularla ilgili ö renmek istedi iniz herhangi bir ey olur ise pegem@pegem.net adresine e-posta göndermeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından mutlaka cevaplandırılacaktır. Bu ülkenin gelece inin teminatı olan gençleri yeti tirme gibi kutsal bir meslek olan ö retmenlik hayatınızda ba arılar dileriz Pegem Akademi
İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii GEL M PS KOLOJ S Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1...1 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 2...10 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 3...17 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 4...23 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 5...30 Fiziksel Geli im - Geli imin Görevleri - 1...36 Fiziksel Geli im - Geli imin Görevleri - 2...42 Bili sel Geli im - 1...48 Bili sel Geli im - 2...55 Bili sel Geli im - 3...61 Bili sel Geli im - 4...67 Ki ilik Geli imi - 1...73 Ki ilik Geli imi - 2...80 Ki ilik Geli imi - 3...87 Ki ilik Geli imi - 4...93 Ahlak Geli imi - 1...100 Ahlak Geli imi - 2...109 Ahlak Geli imi - 3...116 Ahlak Geli imi - 4...124 Karma Test - 1...131 Karma Test - 2...139 Karma Test - 3...146 Karma Test - 4...153 Cevap Anahtarı...160
Ö RENME PS KOLOJ S... Ö renme Psikolojisine Giri - 1...165 Ö renme Psikolojisine Giri - 2...171 Ö renme Psikolojisine Giri - 3...176 Ö renme Psikolojisine Giri - 4...181 Klasik (Tepkisel) Ko ullanma - 1...186 Klasik (Tepkisel) Ko ullanma - 2...192 Klasik (Tepkisel) Ko ullanma - 3...198 Klasik (Tepkisel) Ko ullanma - 4...203 Klasik (Tepkisel) Ko ullanma - 5...208 Ba la ımcılık Kuramı - 1...213 Ba la ımcılık Kuramı - 2...218 Biti iklik Kuramı - 1...223 Biti iklik Kuramı - 2...229 Edimsel (Operant) Ko ullanma 1...234 Edimsel (Operant) Ko ullanma 2...239 Edimsel (Operant) Ko ullanma 3...244 Edimsel (Operant) Ko ullanma 4...249 Edimsel (Operant) Ko ullanma 5...254 Gestalt Kuramı - 1...258 Gestalt Kuramı - 2...265 Gestalt Kuramı - 3...270 Gestalt Kuramı - 4...275 Bilgi - leme Kuramı -1...280 Bilgi - leme Kuramı -2...285 Bilgi - leme Kuramı -3...290 Bilgi - leme Kuramı -4...295 Bilgi - leme Kuramı -5...300
aret Gestalt Kuramı - 1...305 aret Gestalt Kuramı - 2...310 Sosyal Ö renme Kuramı - 1...315 Sosyal Ö renme Kuramı - 2...320 Sosyal Ö renme Kuramı - 3...325 Sosyal Ö renme Kuramı - 4...330 Karma Test - 1...335 Karma Test - 2...340 Karma Test - 3...346 Cevap Anahtarı...352 REHBERL K VE ÖZEL E T M... Ça da E itim Sistemi, Ö renci Ki ilik Hizmetleri ve Rehberlik - 1...355 Ça da E itim Sistemi, Ö renci Ki ilik Hizmetleri ve Rehberlik - 2...362 Ça da E itim Sistemi, Ö renci Ki ilik Hizmetleri ve Rehberlik - 3...369 Ça da E itim Sistemi, Ö renci Ki ilik Hizmetleri ve Rehberlik - 4...377 Ça da E itim Sistemi, Ö renci Ki ilik Hizmetleri ve Rehberlik - 5...384 Özel E itim Hizmetleri...392 Rehberlik Hizmet Alanları ve Rehberlik Modeli - 1...399 Rehberlik Hizmet Alanları ve Rehberlik Modeli - 2...406 Rehberlik Hizmet Alanları ve Rehberlik Modeli - 3...413 Rehberlik Hizmet Alanları ve Rehberlik Modeli - 4...420 Rehberlik Türleri ve Mesleki Danı ma Kuramları - 1...428 Rehberlik Türleri ve Mesleki Danı ma Kuramları - 2...434 Rehberlik Türleri ve Mesleki Danı ma Kuramları - 3...441
Rehberlik Türleri ve Mesleki Danı ma Kuramları - 4...449 Rehberlik Türleri ve Mesleki Danı ma Kuramları - 5...457 Bireyi Tanıma Teknikleri - 1...465 Bireyi Tanıma Teknikleri - 2...473 Bireyi Tanıma Teknikleri - 3...482 Bireyi Tanıma Teknikleri - 4...490 Bireyi Tanıma Teknikleri - 5...497 Psikolojik Danı ma Kuramları - 1...504 Psikolojik Danı ma Kuramları - 2... 511 Ö retmen - Ö renci leti imi ve Okullarda Kar ıla ılan Sorunlar - 1...518 Ö retmen - Ö renci leti imi ve OkullardaKar ıla ılan Sorunlar - 2...525 Ö retmen - Ö renci leti imi ve OkullardaKar ıla ılan Sorunlar - 3...532 Rehberlikte Örgütlenme Sistemi - 1...539 Rehberlikte Örgütlenme Sistemi - 2...546 Karma Test - 1...553 Karma Test - 2...560 Karma Test - 3...567 Cevap Anahtarı...574
G E L M P S K O L O J S
GEL M PS KOLOJ S Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 1 1. I. Ufuk un 6 ya ın sonuna geldi inde kurallı cümleler kurması II. III. IV. Sınavı kazanamayan Melis in eskisi kadar ne eli olmaması Duru nun ceketinin dü melerini ilikleyebilmesi Mehmet in kas yapmak için spor yapması Yukarıdaki ifadelerden hangisi geli me kavramına örnek de ildir? A) I ve II B) II ve III C) I ve IV D) II, III ve IV E) II ve IV 4. Yapılan bir korelasyonel ara tırmada 3-8 ya arası ayrı ve birlikte büyütülmü tek yumurta ikizlerininin zekâ puanları arasındaki korelasyon 87 olarak hesaplanmı tır. Bu durum en iyi a a ıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Kritik dönem B) Kalıtım C) Ya D) Çevre E) Olgunla ma 2. Bir ara tırmada, ikiz erkek karde lerin ilgi alanları arasındaki korelasyon, karde ler 6 ya ındayken 85; 20 ya ına geldi inde ise 58 bulmu tur. Karde lerin ilgi puanları arasındaki korelasyonun zaman içinde farklılıa ması hangi geli im kavramıyla açıklanabilir? A) Büyüme B) Kritik dönem C) Ya antı D) Olgunla ma E) Cinsiyet 5. Sevda Hanım çevresinde titizli i ve mükemmeliyetçi yapısıyla tanınan bir ki idir. Sevda Hanım, üç ya ındaki o lu Serhat ın birçok eyi tek ba ına yapmasına izin vermemektedir. Serhat ın ki ilik geli imi için önemli olan özerkle me çabalarına engel olan Sevda Hanım ın, geli im psikolojisinin hangi kavramını göz ardı etti i söylenebilir? A) Kritik dönem B) Olgunla ma C) Ö renme D) Hazırbulunu luk E) Büyüme 3. Genç yeti kinlik ve yeti kinlik yıllarında bireylerin ilgi puanlarındaki kararlılı ın, çocukluk ve ergenlik yıllarına göre daha fazla oldu u gözlenmektedir. Bu durumun nedeni a a ıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Ya B) Ö renme C) Büyüme D) Kritik dönem E) Hazırbulunu luk 6. Altı aylık hamile olan Deniz annesiyle do acak bebe i için alı veri e gitmi ve bebe inin do umundan iki ya ına kadar giyebilece i boy boy kıyafetler almı tır. Annesi Deniz in bir sürü kıyafet aldı ını görünce Kızım bu kadar çok kıyafet alma, bugün aldı ını yarın giydiremezsin sonra. demi tir. Annesinin Deniz e söyledikleri de erlendirildi inde bu durumu hangi geli im kavramı en iyi açıklar? A) Olgunla ma B) Hazırbulunu luk C) Kritik dönem D) Büyüme E) Ya antı 3
1 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 7. lkokul birinci sınıf ö rencisine olasılık hesaplamalarını ya da atasözlerinin ne anlama geldi ini anlatamazsınız. diyen bir uzmanın geli im psikolojisi temel kavramlarından hangisini i aret etti i söylenebilir? A) Kritik dönem B) Olgunla ma C) Büyüme D) Ö renme E) Ya antı 9. I. Bir çocu un yürüyebilecek ya a gelmesi II. Bir gencin olasılıklı dü ünce yapısına sahip olabilecek zihinsel kapasiteye ula ması III. Hamilelikte stres ya ayan bir annenin bebe inin dü ük kiloda do ması IV. Altı ya ındaki bir çocu un okuma yazma ö renebilecek düzeye gelmesi V. Ergenlik dönemindeki bir gencin yüzünde sivilce çıkması Olgunla ma genetik yapı tarafından önceden belirlenmi bir plana göre ortaya çıkar. Bazı davranı lar da sadece olgunla ma ile ortaya çıkabilmektedir. Yukarıdaki ifadelerden hangisi olgunla ma kavramıyla açıklanabilir? A) II ve III B) I ve IV C) I, II ve IV D) III ve V E) I, III ve V 8. I. 65 ya ındaki Belgin Hanım da kemik erimesi rahatsızlı ının ba laması II. Gebeli inin ilk aylarında antibiyotik kullanan Nesrin Hanım ın bebe inin tek kollu do ması III. Ailesinde eker hastalı ı olan Berkay ın ilerleyen ya larda eker hastası olması IV. Do u tan i itme engelli Ali nin, ilerleyen ya larda i itme engeli düzelse de arkada ları kadar iyi konu amaması V. Küçükken havale geçiren Yunus ta hafif düzeyde zihinsel yetersizli in ortaya çıkması Yukarıda verilen ifadelerden hangisi ya da hangileri kritik dönem kavramına örnek olu turur? A) Yalnız IV B) II ve IV C) I, III ve V D) II, III ve IV E) I ve V 10. Anaokulu ö retmeni Hale Ö retmen üç ya grubundaki ö rencilerine 100 e kadar iki er iki er saymayı ö retmeye çalı mı ancak ö rencileri saymayı ö renemedikleri gibi, ö rencilerinden birço u ertesi gün okula gelmek istememi tir. Bu durumu en iyi açıklayan geli im kavramı a a ıdakilerden hangisidir? A) Ö renme B) Ya C) Büyüme D) Hazırbulunu luk E) Kritik dönem 4
Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 1 11. Ümit Bey, üç ya ındaki o lu Caner in kendisi gibi düzgün cümleler kurmasını ve kelimeleri do ru söylemesini istemektedir. Ancak Caner, babası gibi kelimeleri do ru söyleyememekte ve kurallı cümleler kuramamaktadır. Bu durum, Caner in dil geli imiyle ilgili olarak a a ıdakilerden hangisinin önemini göstermektedir? A) Reflekslerden amaçlı davranı lara tamamen geçmenin öneminin B) Ö renme sürecinde ya antının etkisinin C) Ö renmenin olgunla ma üzerindeki etkisinin D) Türeözgü hazırolu un E) Olgunla mada biyolojik/genetik programın 14. Osman Bey in Pelin ve Selin olmak üzere iki kızı vardır. 17 ya ındaki Pelin, babasıyla konu urken onun söyledi i birçok soyut kavramı anlarken 7 ya ındaki Selin babasının söyledi i birçok eyi anlayamamaktadır. Pelin ve Selin in bili sel düzeylerindeki bu farklılık a a ıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Kritik dönem B) Olgunla ma C) Bireysel farklılık D) Türeözgü hazırolu E) Büyüme 12. Güzel sanatlar lisesinde resim bölümünde görev yapan Yücel Bey, yetenek sınavı komisyonuna katıldı ında sınavı kazanan ö rencilerin ço unun ailesinde resim yetene i olan insanların var oldu unu gözlemlemi tir. Bu durum öncelikli olarak a a ıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Tarihsel zaman etkisi B) Büyüme C) Çevre D) Kritik dönem E) Kalıtım 15. Son yıllarda yapılan ara tırmalar, günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle beraber yo un radyasyona maruz kalma nedeniyle kanser hastalı ına yakalanma oranında artı oldu unu göstermi tir. Bu durum geli im psikolojisi kavramlarından hangisiyle açıklanabilir? A) Kalıtım B) Hazırbulunu luk C) Tarihsel zaman D) Büyüme E) Dönem 13. Bir gencin askerden geldi inde i e girmesi, evlenip çoluk çocu a karı ması beklenir. Genç evlenir; çocu u olur, daha sonra çocu un yürümesi, konu ması, okuma yazmayı ö renmesi beklenir. Daha sonra çocu un babası olarak bu ki iden çocu unu iyi bir ekilde yeti tirmesi, onu evlendirmesi beklenir. Yukarıdaki paragrafta vurgulanan geli im kavramı a a ıdakilerden hangisidir? A) Geli im dönemi B) Geli im görevi C) Kritik dönem D) Olgunla ma E) Hazırbulunu luk 16. A a ıda verilen e le tirmelerden hangisi geli im psikolojisi açısından do ru kabul edilemez? A) Ersin in geçen yıl giydi i ayakkabılarının dar gelmesi/büyüme B) Derya nın ya problemlerini çözebilmek için dört i lem bilgisine sahip olması/olgunla ma C) Mustafa nın arabasındaki arızayı tespit edebilmesi/ö renme D) 14 ya ındaki Serdar ın soyut fikirleri ö renebilmesi/hazırbulunu luk E) Lise ö rencisi Buket in edebiyat ö retmeni olmaya karar vermesi/geli im görevi 5
1 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 17. Kalıtımla ilgili a a ıda verilen ifadelerden hangisi yanlı tır? A) Çevre faktörlerinin canlının kromozomlarının ve genlerinin (kimyasal) yapısında meydana getirdi- i de i ikliklere modifikasyon denir. B) Bir özellik için anne ve babadan aynı genleri alan birey, o özellik yönünden homozigottur. C) Çekinik (resesif) gen; yalnız homozigot durumda kendini gösteren gendir. D) Genotip olarak aktarılan bir özellik organizmada ortaya çıkmasa bile sonraki ku aklarda açı a çıkabilir. E) Do acak canlının ta ıyaca ı kalıtımsal özellikler döllenme anında belirlenir. 19. Olgunla ma, vücudun do u tan genetik olarak sahip oldu u fonksiyonları zamanla yerine getirebilme yetkinli ine sahip olmasıdır. Örne in bebeklerin yürüyebilmeleri için yakla ık bir ya ında olmaları beklenir. Çünkü bacak kaslarının vücut a ırlı ını ta ıması ve vücut dengesinin sa lanması dolayısıyla bebeklerin yürüme fonksiyonunu yerine getirebilecekleri biyolojik olgunlu a eri meleri için, ilk bir yıldaki bu zaman de i imine ihtiyaç vardır. Olgunla ma, zaman içinde kendili inden meydana gelen bir süreçtir. Geli im olgunla mayı da içine alan kapsamlı ve do umdan ölüme kadar bütün olumlu ilerlemeleri kapsayan bir süreçtir. Yukarıdaki açıklamalardan varılabilecek en uygun sonuç a a ıdakilerden hangisidir? A) Olgunla ma büyümenin ön ko uludur. B) Olgunla ma, ö renmeyi de içine alan bir kavramdır. C) Olgunla ma seyri ki iye özgüdür, önceden öngörülemez. D) Olgunla ma her geli im döneminde aynı hızda gerçekle ir. E) Geli imle ilgili de i iklikler sadece olgunla ma kavramıyla açılanamaz. 18. Cezmi Bey o lu Ercan ı ba lama kursuna yazdırmak istemi ancak kurs yetkilisi, Cezmi Bey e Ercan ın henüz ba lama çalmayı ö renebilecek düzeye gelmedi ini ayrıca Ercan ın ba lama çalmayı ö renme konusunda babası kadar istekli olmadı ını ifade etmi tir. Bu duruma göre kurs yetkilisinin vurguladı ı geli im kavramı a a ıdakilerden hangisidir? A) Geli im dönemi B) Olgunla ma C) Hazırbulunu luk D) Ö renme E) Büyüme 20. Feride Hanım, o lu Serkan ın ileriki yıllarda güzel sanatlarla ilgili bir bölüm okumasını istedi i için, onu sürekli resim kurslarına göndermi, ona resimle ilgili her türlü araç gereci almı tır. Feride Hanım ın sergiledi i davranı ların altında yatan temel neden a a ıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Geli im B) Olgunla ma C) Ya antı D) Kritik dönem E) Ya 6
Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 ÇÖZÜMLER 1. Organizmanın döllenmeden ba layarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönden, belli ko ulları olan en son a amasına ula ıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden de i imidir. Organizmanın; büyüme, olgunla ma, ö renme etkile imleri ile sürekli olarak ilerleme kaydetmesidir. Geli me bir ürün dür ve buna ba lı olarak olgunla ma bir süreç olmaktadır. Olgunla ma ve Ö renme olmadan da geli im olmaz. Bir çocu un bisiklet sürmesi devinimsel bir geli medir. Çocuk bedenen ve kas olarak yeterli olgunlu a eri meden bisikleti süremez. Yeterli olgunlu a ula ınca da bisikleti sürmeyi ö renmemi se, bisikleti sürme davranı ını gösteremez. Ba ka bir tanım olarak geli im: organizmanın bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden sistemli olarak büyümesi,, de i mesi ve istenilen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelmesidir. Çevre ve kalıtım arasındaki sürekli ve kar ılıklı etkile imin ürünüdür. De i me; organizmanın belli bir düzen içerisinde ve kalıcı olarak gösterdi i de i imi kapsar. Bu yüzden vücutta meydana gelen her de i me geli me sayılamaz. Kısa bir süre için meydana gelen ya da hastalık nedeniyle meydana gelen de i im geli im sayılamaz. Cevap C 3. Genç yeti kinlik ve yeti kinlik yıllarıyla çocukluk ve ergenlik yıllarında ilgi puanları arasındaki farklılık bireylerin içinde bulundu u geli im dönemleriyle ilgilidir. Ba ka bir de i le ya la ilgilidir. Bireylerin ilgilerindeki kararlılık düzeyi ya a ba lı olarak de i mektedir. Çocukluk ve ergenlik yıllarında ilgiler de i ken ve da ınıktır. Ya la birlikte özellikle ergenli in sonunda ilgiler netle mektedir. Cevap A 4. Kalıtım; ya amsal ve ruhsal kimi özelliklerin, döllenme sırasında kadın ve erke in kromozomları yoluyla bir ku- aktan di er ku a a geçmesi olarak tanımlanır. Soruda gerek tek yumurta gerekse ayrı yumurtanın, aynı ortamda veya ayrı büyütülseler de zekâ puanları arasında anlamlı bir farklılı ın olmaması çevresel ko ullara ba lanamaz. Bu durumun tek nedeni kalıtımdır. Cevap B 2. BÜYÜME: Organizmanın biçim, hacim, a ırlıkla ilgili yapısal artı ı, bedensel de i imleridir. Vücudun boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır ve fiziksel özelliklerdeki de i imlerdir. OLGUNLA MA: Vücut organlarının, i levlerini yerine getirmeleri ile ilgili olarak ö renme, ya antılarından ba- ımsız ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen biyolojik de- i melerdir. Fiziksel Geli ime büyük ölçüde etki eder. Psiko-motor davranı ların ço unlu unun yapılması bununla ilgilidir. Çocukların ancak belli bir aydan sonra yürüyebilmesi, dı kılarını tutabilmeleri, konu abilme yeteneklerinin ortaya çıkması gibi. KR T K DÖNEM: Çocuklar, bazı geli im dönemlerinde ve ya larda belli tür ö renmelere kar ı yüksek duyarlılık gösterme e ilimindedirler. Çevre etkilerine kar ı daha duyarlıdırlar ve çevrede düzenlenen ö renme ya antılarını di er dönemlerden daha hızlı kazanabilirler. Psikologlar bu döneme kritik geli im dönemleri adını vermektedirler. YA ANTI: Bireyin çevreyle etkile imi sonucunda bireyde kalan izlerdir. Soruda çocukların ilgi puanları arasındaki korelasyonun ya a ba lı olarak de i mesinin nedeni ya- antı (deneyim)dir. Cevap C 5. KR T K DÖNEM: Geli imde belli becerilerin kazanılması (dil geli imi gibi) gereken dönemler vardır. Söz konusu beceri, ilgili dönemde kazanılmadı ı zaman, daha sonraki dönemlerde kazanılamaz veya kazanılması çok zor olur. Bu dönemlere kritik dönem denir. Kritik dönemde birey çevrenin etkilerine daha açıktır. Ki ilik geli iminde 1-3 ya özerkle me adına kritik dönemdir. Bu dönemde çocu un özerkle me çabalarına engel olunması, çocu un ileride ku ku ve utanç duyguları hissetmesine neden olur. Bu nedenle annenin davranı ları kritik dönem kavramını göz ardı etti ini göstermektedir. Cevap A 6. BÜYÜME: Organizmanın biçim, hacim, a ırlıkla ilgili yapısal artı ı, bedensel de i imleridir. Vücudun boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır ve fiziksel özelliklerdeki de i imlerdir. Soruda Deniz in annesinin Kızım bu kadar çok kıyafet alma, bugün aldı ını yarın giydiremezsin sözlerinden çocu un ileride boy ve kilo artı ının olaca ını yani büyüyece ini ifade etmi tir. Cevap D 7
ÇÖZÜMLER Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 7. Olgunla ma: Olgunla ma kpss e itim bilimleri geli im psikolojisi içinde en önemli temel kavramlardan biridir. Olgunla ma çevresel etkilerden, ö renme ya antılarından ba ımsız olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir süreçtir. Genetik olarak programlandı ı için kendili inden ortaya çıkar. Ö renme ya antılarından ve çevre etkisinden ba ımsız olan olgunla ma, türe özgü bir kavramdır. Soruda somut i lemler dönemindeki bir çocu un sözü edilen konuları anlayamamasının nedeni yeterli zihinsel olgunlu a ula amamasıdır. Cevap B 11. Olgunla ma çevresel etkilerden, ö renme ya antılarından ba ımsız olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir süreçtir. Genetik olarak programlandı ı için kendili inden ortaya çıkar. Ö renme ya antılarından ve çevre etkisinden ba ımsız olan olgunla ma türe özgü bir kavramdır. Bir çocuk yakla ık 6 ya ın sonunda konu tu u dilin gramer yapısına uygun cümleler kurabilir. Yani dil geli imi açısından 6 ya civarında gramer yapısını kullanabilecek, iki ya civarında konu mayı ö renebilecek olgunlu a eri ir. Bu nedenle soru çocu un gramer yapısına uygun konu abilmesinde olgunla mada genetik programın önemini vurgulamaktadır. Cevap E 8. KR T K DÖNEM: Geli imde belli becerilerin kazanılması (dil geli imi gibi) gereken dönemler vardır. Söz konusu beceri, ilgili dönemde kazanılmadı ı zaman, daha sonraki dönemlerde kazanılamaz veya kazanılması çok zor olur. Bu dönemlere kritik dönem denir. Kritik dönemde birey çevrenin etkilerine daha açıktır. Hamileli in ilk ayları bebe in geli imi için kritik dönemdir, konu ma ve dil geli imi için 1,5-2 ya arası kritik dönemdir. Bu durumda II ve IV numaralı ifadeler kritik dönem kavramına örnek olu turur. Cevap B 12. Kalıtım; ya amsal ve ruhsal kimi özelliklerin, döllenme sırasında kadın ve erke in kromozomları yoluyla bir ku- aktan di er ku a a geçmesi olarak tanımlanır. Bireye anne ve babadan genetik yollarla (genotip) geçen özel yetenek ve özelliklerdir. Cinsiyet, göz rengi, zekâ kapasitesi, fiziksel özellikler, yaratıcılık ve dü ünme kapasitesi, bazı ki ilik özellikleri kalıtım yoluyla bireye geçen özelliklerdir. Resim yetene i kalıtım yoluyla bireye geçen özel yeteneklerden biridir. Cevap E 9. Olgunla ma çevresel etkilerden, ö renme ya antılarından ba ımsız olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir süreçtir. Genetik olarak programlandı ı için kendili inden ortaya çıkar. Ö renme ya antılarından ve çevre etkisinden ba ımsız olan olgunla ma türe özgü bir kavramdır. I. ifadede bir çocu un yürüyebilmesi için bacak kaslarının yürüme görevini yerine getirebilecek olgunlu a eri mesi gerekir. Aynı ekilde II. ifadede bir gencin soyut dü ünebilmesi için bili sel açıdan yeterli olgunlu a eri mesi gerekir. IV. ifadede bir çocuk ancak 6 ya ına geldi inde okuma yazma görevini yerine getirebilecek olgunlu a eri ir. Cevap C 13. Geli im görevi, ki inin içinde bulundu u ya am döneminde ba arması gereken görevleri, kazanması gereken bazı özellikleri, geli tirmesi gereken davranı ları ifade eder. Soruda bireyin içinde bulundu u geli im döneminde kendisinden beklenilen geli im görevlerinden söz edilmektedir. Bu durumu en iyi açıklayan geli im görevi kavramıdır. Cevap B 10. Hazırbulunu luk: Bireyin zihinsel, sosyal ve bedensel olarak ö renmeye hazır olmasını ifade etmektedir. Hazırbulunu luk; olgunla mayı, ön ö renmeleri, bireyin güdülenmi lik düzeyini ve bireyin genel sa lık durumunu kapsamaktadır. Bireylere ö renme fırsatı verildikçe bireylerin daha yeni ve karma ık davranı ları ö renebilmeleri için hazırbulunu lukları da artmaktadır. Soruda ö renciler sayı saymaya hazır hâle gelmedikleri için sayı saymayı ö renmekte zorlanmı lardır. Cevap D 14. Olgunla ma organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek düzeye eri mesidir. Organizma hem zihinsel hem de bedensel açıdan belli bir olgunlu a eri meden bazı fonksiyonları yerine getiremez. Soruda bili sel olgunla maya dair bir örne e yer verilmi tir. Soyut kavramları etkili bir ekilde kullanabilmek için bir bireyin soyut i lemler dönemine eri mi olması yani zihinsel açıdan olgunla mı olması beklenir. Cevap B 8
Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 1 ÇÖZÜMLER 15. Zaman (Tarihsel Zaman): Geli im döneminde kalıtım ve çevrenin özellikleri ile birlikte yeniliklerin ve de i imlerin olu turdu u zaman bölümüdür. Geli imi etkileyen en önemli faktörlerdendir. Soruda son yıllarda teknolojinin ilerlemesi ve radyasyona maruz kalmanın insan sa lı ına ve geli imine etkisinden söz edilmektedir. Bu durum tarih zaman etkisiyle açıklanabilir. Cevap C 18. Hazırbulunu luk: Bireyin zihinsel, sosyal ve bedensel olarak ö renmeye hazır olmasını ifade etmektedir. Hazırbulunu luk; olgunla mayı, ön ö renmeleri, bireyin güdülenmi lik düzeyini ve bireyin genel sa lık durumunu kapsamaktadır. Bireylere ö renme fırsatı verildikçe bireylerin daha yeni ve karma ık davranı ları ö renebilmeleri için hazırbulunu lukları da artmaktadır. Soruda çocu un ba lama çalmayı ö renebilecek düzeye gelmemesi (olgunla ma) ve ba lama çalmaya istekli olmaması bu konuda hazırbulunu lu unun olmadı ının göstergesidir. Cevap C 16. Hazırbulunu luk: Bireyin zihinsel, sosyal ve bedensel olarak ö renmeye hazır olmasını ifade etmektedir. Hazırbulunu luk; olgunla mayı, ön ö renmeleri, bireyin güdülenmi lik düzeyini ve bireyin genel sa lık durumunu kapsamaktadır. Bireylere ö renme fırsatı verildikçe bireylerin daha yeni ve karma ık davranı ları ö renebilmeleri için hazırbulunu lukları da artmaktadır. B seçene inde verilen bilgi, ön ö renmeleri yani hazırbulunu lu u i aret etmektedir. Olgunla ma, organizmanın kendisinden beklenilen görevi yerine getirebilecek düzeye gelmesidir. Bu nedenle e le tirme do ru de ildir. Cevap B 19. Soru kökünde olgunla ma kavramının tanımı ve özellikleriyle olgunla manın geli im süreci içerisindeki yeri belirtilmi. Parçadaki açıklamadan varılabilecek en uygun sonuç E seçene inde yer almı tır. Di er seçeneklerde yer alan bilgiler hem yanlı hem de parçayı açıklayan nitelikte de ildir. Cevap E 17. Bireye kalıtım yoluyla geçen yapıya genotip adı verilir. Fenotip; canlının dı görünü üdür. Baskın genler di er ebeveynden gelen genlerin özellikleri ne olursa olsun fenotip olarak ortaya çıkan genlerdir. Çekinik genler ise yalnızca anne ve babadan aynı genler alındı ında (homozigot) fenotip olarak ortaya çıkan ve kendini gösteren genlerdir. Genotip olarak aktarılan özelliklerden organizmada ortaya çıkanlara fenotip denir. Ortaya çıkmayan özellikler genotip olarak sonraki ku aklara aktarılır ve daha sonra ortaya çıkabilir. Çevre faktörlerinin canlının kromozomlarının ve genlerinin (kimyasal) yapısında meydana getirdi i de i- ikliklere modifikasyon de il utasyon denir. Modifikasyon çevre artlarının etkisiyle canlının sadece dı görünü ünde yani fenotipinde meydana gelen ve kalıtsal olmayan de i ikliklere verilen addır. Cevap A 20. Ya antı; bireyin çevreyle etkile imi sonucunda bireyde kalan izlerdir. Soruda anne, o lunun sürekli resimle ilgili uyaranlarla ya antı geçirmesi ve bu sayede ileride güzel sanatlarda okumasını hedeflemektedir. Cevap C 9
GEL M PS KOLOJ S 2 Geli imin Temel Kavramları ve lkeleri - 2 1. Kız meslek lisesi güzellik ve saç bakımı 12.sınıf ö rencisi Aslı, okuldan mezun olur olmaz kendi i yerini açmak istemektedir. Aslı nın ailesi, bu durumu bran ö retmenleriyle görü mü ve ö retmenleri Aslı nın mezun olduktan sonra staj yerinde birkaç yıl çalı ıp pi mesi gerekti ini, bu ekilde daha ba arılı olabilece ini söylemi lerdir. Bran ö retmenlerinin Aslı nın durumuyla ilgili yaptı ı açıklamalar a a ıdakilerden hangisinin önemini vurgular niteliktedir? A) Kritik dönem B) Olgunla ma C) Tarihsel zaman etkisi D) Ya antı E) Büyüme 3. nsanlar do umdan ölüme kadar fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden ilerleme kaydeden bir süreç içindelerdir. Bu süreç içerisinde sayılamayacak kadar çok ürün ortaya çıkar. Örne in ba ı dik tutup yürüme, konu ma, problem çözme, sosyalle me, basketbol oynama gibi ürünler bu sürecin sonunda ortaya çıkar. Bu duruma göre, insanların geçirdi i süreç ve bu sürecin sonunda ortaya çıkan ürünlerin geli im psikolojisindeki kar ılı ı a a ıdakilerden hangisinde do ru sırasıyla verilmi tir? A) Büyüme-Geli me B) Ö renme-kritik dönem C) Olgunla ma-geli im D) Hazırbulunu luk-olgunla ma E) Geli im-geli me 2. Mehtap Hanım, 2 ya ındaki o lu Ege ye pilli küçük bir helikopter almı tır. Ancak annesi helikopteri çalı tırmak için altındaki küçük dü meye basmasını ö retmeye çalı mı, Ege bir türlü parma ıyla dü meye basmayı ba aramamı tır. Ege nin helikopterinin altındaki dü meye basamamasının nedeni a a ıdakilerden hangisidir? A) Yetenek B) Ö renme C) Ya antı D) Büyüme E) Olgunla ma 4. 3-6 ya arası çocuklar artık büyüklerin arasındadır ve bahçe, sokak, anaokulu gibi yeni ya am alanlarına açılır. Kendi ba ına ö renmeye ba lar; bir eylerin ardından gider ve merakla inceler. Kendi ba ına giri imlerde bulunur. Çocu un bu konuda geli ebilmesi; giri imlerinin ne denli desteklendi ine ve merakının giderilmesinde ona ne oranda yardımcı olunabildi ine ba lıdır. E er davranı larından ve ilgilendi i konulardan ötürü ele tirilirse bulundu u giri imlerden ötürü suçlanma e ilimi gösteren bir ki ilik özelli i geli tirir. Yukarıda verilen açıklama çocu un geli imi açısından a a ıdakilerden hangisinin önemini vurgular niteliktedir? A) Kritik dönem B) Ö renme C) Olgunla ma D) Geli im görevi E) Büyüme 10