ULUSAL ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ 2008 YILI ÇALIŞMA RAPORU ÖZETİ Nurhan ÖZCAN 1, Didem İKİNCİOĞULLARI 1 HHızlı sanayileşme, kentleşme ve kent nüfusundaki artış her geçen gün daha fazla sayıda kimyasal maddeye maruz kalma riskini gündeme getirmektedir. Kimyasal maddelerle zehirlenmelerin artması bu vakaların tanısı, tedavisi ve önlemleri konusunda doğru ve hızlı bilgilenme ihtiyacını doğurmuştur. Dünya savaşlarından sonra yeni çıkan ilaçlar ve kimyasallara bağlı zehirlenmelerin ve bunlara bağlı ölümlerin artması ile Zehir Danışma Merkezlerinin açılması gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Bu amaçla 1950'li yıların başlarında Kopenhag ve Budapeşte de özel klinikler olarak kurulmuşsada ilk zehir danışma merkezi Hollanda da hizmete başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri ndeki ilk merkez ise 1953 yılında Chicago da açılmış, bunu diğer ülkelerdeki zehir danışma merkezleri takip etmiştir. Türkiye de 1980 li yıllarda zehirlenme vakalarında tanı ve tedaviye yönelik sağlık kurum ve kuruluşlarına rehberlik etmek, zehirlenmelerin saptanması, değerlendirilmesi, önlenmesi ve tedavileri konusunda danışmanlık yapmak üzere bir zehir danışma merkezi kurulması ihtiyacı anlaşılarak çalışmalara başlanmıştır. Önemli bir halk sağlığı hizmeti veren Merkezin, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı (RSHMB)'nda yapılanmasına karar verilmiştir. A- GENEL BİLGİLER I. Kısa Tarihçe 27.05.1928 tarihinde Refik Saydam Hıfzıssıhha Müessesesi kuruldu. 14.12.1983 tarihinde Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı olarak yeniden teşkilatlandı. 12.11.1984 tarihinde Zehir Araştırmaları Müdürlüğü kuruldu. 23.06.1986 tarihinde Zehir Danışma Merkezi kuruluş çalışmalarına başlandı. 23.03.1988 tarihinde Zehir Danışma Merkezi 24 saat esaslı çalışan bir merkez olarak yapılandı. RSHMB Zehir Danışma Merkezi kurulduğu günden itibaren yapısını geliştirmek ve standartlarını arttırmak konusunda çalışmalar yapmıştır. 2004-2005 yıllarında yürütülen Leonardo da Vinci Projesi ile, Avrupa da bulunan 11 Zehir Danışma Merkezi çalışan doktorlar tarafından ziyaret edilerek incelenmiştir. Söz konusu Proje ile Zehir Danışma Merkezini diğer merkezlerle kıyaslama ve değerlendirme imkanı bulunmuştur. Sonuç olarak hem fiziki yapıda hem de personel sisteminde yeniden yapılanma ihtiyacı ortaya konmuştur. İletişim: Nurhan ÖZCAN Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Zehir Araştırma Müdürlüğü, Cemal Gürsel Cad. No: 18 06100 Sıhhıye - Ankara Tel: +90 312 458 22 08 E-posta: nurhan.ozcan@rshm.gov.tr nurhanozcan1@yahoo.com Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 29
Yeniden yapılanma çalışmaları ile Ocak 2006 tarihinden itibaren RSHMB Zehir Danışma Merkezinin fiziki koşulları, elektronik vaka kayıt sistemi, ses kayıt sistemi, veri bankası ve personel yapısının değişmesiyle çalışma standartları yükseltilmiştir. Bu değişimde Merkeze ulaşılabilirliği artırmak için 114 numaralı özel telefon hatları devreye alınmıştır. Eş zamanlı olarak Merkez, ulusal kimlik kazanarak Ulusal Zehir Danışma Merkezi-UZEM adını almış ve daha geniş kitlelere ulaşabilmeye başlamıştır. Son yıllarda, Hollanda Hükümeti RIVM (National Institute for Public Health and Environment) ile yürütülen G2G projesiyle UZEM'in, veri sistemlerinin güçlendirilmesi, bilgi kılavuzları hazırlanarak vakaya özel risk analizleri yapabilen bir yapıya kavuşması hedeflenmektedir. II. Türkiye deki Zehir Danışma Merkezleri Ülkemizdeki diğer Zehir Danışma Merkezleri kuruluş tarihlerine göre aşağıda verilmiştir: 1988; Ankara, Sağlık Bakanlığı, Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 1992; Ankara, Hacettepe Üniversitesi, İlaç ve Zehir Bilgi Merkezi 1993; İzmir, 9 Eylül Üniversitesi, İlaç ve Zehir Bilgi Merkezi Merkezi 1995; Bursa, Uludağ Üniversitesi, Zehir Bilgi UZEM dışında bölgesel olarak hizmet veren diğer zehir danışma merkezleri çeşitli nedenlerle 24 saat esaslı faaliyetlerine son vermişlerdir. Türkiye de 24 saat esaslı olarak ulusal düzeyde çalışan tek merkez UZEM dir. III. UZEM in Başlıca Görevleri Terapötik ilaçlar, tarım ilaçları, kimyasallar, zehirli bitkiler ve hayvan sokmaları başta olmak üzere pek çok maddenin akut ve kronik toksik etkileri, spesifik tedavi yöntemleri, terapötik ve toksik sınırları konularında telefonla danışma hizmeti vermek, Gerekli durumlarda zehirlenmeye neden olan etkenin fizikokimyasal özellikleri, farmakolojisi ve toksikolojisi hakkında bilgi vermek, İlaç etkileşmeleri, gebelik toksikolojisi ve çevre toksikolojisi konularında bilgilendirme yapmak, Toplumsal zehirlenme olaylarında zehirli kimyasal maddelerin insanlara ve çevreye zararları konusunda resmi görüş bildirmek ve ilgili vakalarda bilirkişi olarak görev yapmak, Zehirlenme olaylarında kullanılan antidotları temin etmek, gerekli olaylarda ihtiyaç duyulan merkezlere en hızlı ve güvenli şekilde ulaşmalarını sağlamak, Kişisel başvuruları cevaplayarak ilgili sağlık kuruluşlarına yönlendirmek, Zehirlenmelerde öncelikleri belirleyerek risk analizlerini yapmak, Sağlık personeli ve halka yönelik olarak zehirlenmeler konusunda bilgilendirme ve eğitim çalışmaları yapmak, Toplanan verileri kullanarak istatistiksel çalışmalar yapmak ve bunları bilimsel toplantı, yayınlarla sunmak, Ulusal ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapmaktır. IV. Yeni UZEM Yapılanması UZEM teşkilat şeması aşağıda gösterilmiştir: Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Zehir Araştırmaları Müdürlüğü Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) Telefon hattı : Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) için Türkiye genelinden ulaşılabilen üç haneli kısa numara (114) tahsis edilmiş ve ülke genelinde bu numaraya yapılan tüm çağrıların Ankara da Refik 30 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı nda kurulan Çağrı Merkezi ne yönlendirilmesi sağlanmıştır. Özel bir kod gerektirmeden kullanılan bu hat ile bilgi ve danışma görevleri ulusal olarak yapılmaktadır. Diğer acil hatlar ise bölgesel hizmet vermeleriyle 114 den ayrılırlar. UZEM özel yazılımı: Çağrı Merkezinde kurulan donanım altyapısı ve UZEM için geliştirilen özel yazılımlar ile tüm çağrıların ses kayıtlarının saklanması, gelen başvurulara en kısa zamanda cevap verilmesi sağlanmıştır. UZEM özel kayıt sistemi : Özel olarak geliştirilen kayıt sistemi ile tüm konuşmalar ve operatörler tarafından doldurulan kayıt formları elektronik olarak saklanmaktadır. 114 sistemine gelen tüm çağrılar kalite sistemi kapsamında, konuşmalarının kayda alındığı konusunda uyarılması sonrasında kabul tuşuna basılması ile UZEM çağrı sistemine dahil olurlar. Bu sistem vakaların tekrar dinlenmesi ve değerlendirilmesine olanak verir. UZEM standart veri kaynakları : UZEM tarafından gelen çağrılara standart bilgi vermek amacıyla dünyada bir çok merkez tarafından tercih edilen bir program kullanılmaktadır. Bu program; Program Martindale, Poisindex, Drugdex, Identidex, Drug interactions gibi alt veri sistemlerinden oluşmakta ve 3 ayda bir elektronik olarak güncellenmektedir. UZEM operatörlerinin bilgiye ulaşımını kolaylaştırmak için internet, konuyla ilgili elektronik kitaplar ve yayınlar, hazır programlar ve bilgi notları da sisteme dahil edilmiştir. Ayrıca klasik toksikoloji ve konuyla ilgili diğer klasik kitaplardan da yararlanılmaktadır. V. UZEM Çalışma Sistemi UZEM telefon yoluyla gelen çağrıları : Vaka Karşılama Ekibi (Hat I) Vaka Değerlendirme ve Tedavi Danışma Ekibi (Hat II) olmak üzere iki hat olarak karşılar. Hat I de yardımcı sağlık personeli vakaları karşılayarak kayıt altına alır ve Hat II 'ye yönlendirir. Hat II de çalışan danışman doktorlar tarafından gerekli bilgi ve danışma hizmeti verilerek vaka tamamlanır. Hat I ve II 'de çalışan personel temel adaptasyon ve genel toksikoloji ile ilgili hizmet içi eğitimleri alırlar. Tedavi için özel bir antidot ihtiyacı olan vakalarda ilacı kullanma endikasyonu tedaviyi yapan doktorla birlikte konularak tedavi planlanmasına yardım edilir. Uygun antidot UZEM tarafından hazırlanan standart uygulama kılavuzu ile birlikte ihtiyaç yerine ulaştırılır. UZEM Antidot Listesi Ek 1 de yer almaktadır. Riskli zehirlenmeler ve UZEM tarafından antidotu verilen vakalar takip edilerek klinikleri izlenmektedir. Özel vakalar yayınlanarak diğer tıp mensuplarının bilgisine sunulmaktadır. VI. UZEM Eğitim Programları Tıp fakültelerinde toksikoloji derslerinin yetersizliğinden dolayı özellikle I. ve II. basamak sağlık hizmetlerinde ve acil servislerde çalışan yeni mezun sağlık personeli zehirlenmeler konusunda büyük zorluklar yaşamaktadır. Genel olarak halkımızın zehirlenmeler konusunda bilgileri de yetersiz ve yanlış inanışlar şeklindedir. UZEM e yapılan zehirlenme başvurularının değerlendirilmesi, özellikle kaza yoluyla ve bilgisizlikten kaynaklanan zehirlenmelerin fazlalığını ve bu konuda bilgilendirme ihtiyacı olduğunu ortaya çıkarmıştır. UZEM in verdiği başlıca eğitimler şunlardır: UZEM personeline yönelik adaptasyon ve temel toksikoloji eğitimleri, Acil servis doktorlarına yönelik temel toksikoloji seminerleri, 112 Acil Servis elemanlarının eğitim programlarında acil toksikoloji dersleri, Halk Sağlığı Alanında Çalışan Pestisid Firma Mesul Müdürlerinin Sertifikasyon Programı nda pestisit zehirlenmeleri ve tedavisi dersleri, Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 31
Eczacılık fakültesi 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin mesleki uygulama alanları derslerinde UZEM çalışmaları seminerleri, Sağlık meslek lisesi öğrencilerine temel zehirlenmeler seminerleri, Temel konularda halka yönelik broşürler, Yazılı ve görsel basına hazırlanan bilgilendirme konuları ve TV programları. VII. UZEM ve Uluslararası İlişkiler UZEM hizmet verdiği konular nedeniyle birçok kuruluşla işbirliği halinde çalışmaktadır: POP s (Sürekli Kalıcı Organik Kirleticiler Programı) PIC (Tehlikeli Kimyasalların Uluslararası dolaşımda ön bildirim muvafakat prosedürü) OECD Kimyasallar Grubu IPCS (Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı) EMCDDA (Avrupa Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi) OPCW (Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü) VIII. UZEM Kalite ve Akreditasyon Çalışmaları UZEM Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkez Başkanlığınca yürütülmekte olan kalite çalışmalarına ek olarak EAPCCT (Avrupa Zehir Danışma Merkezleri ve Klinik Toksikologlar Derneği) ve WHO (Dünya Sağlık Örgütü) nun bu konudaki çalışmalarını takip etmektedir. Merkez, EAPCCT akreditasyon çalışma grubu tarafından hazırlanan Zehir Danışma Merkezleri için minimum ve optimum standartlar listesine büyük ölçüde uymaktadır. UZEM ile RIVM arasında devam eden proje kapsamında standardizasyon çalışmaları belirli bir düzeye gelmiştir. Zehirlenme vakalarına neden olan ajanlar, önerilen çeşitli sınıflama listeleri incelenerek ve merkezin 20 yıllık birikimi de dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Bu çalışma sonucu zehirlenmeye neden olan tüm ajanların belirli bir kod sistemine göre sınıflandırılması ve vaka veri analizlerinin daha sağlıklı bir şekilde yapılması hedeflenmiştir. Geliştirilen UZEM Ajan Sınıflandırma Sisteminde tüm ajanlar esas kullanım amacına uygun olarak 10 ana gruba ayrılmıştır. Bu gruplar kendi içerisinde belirli alt gruplara ayrılarak detaylı veri analizleri için gerekli standardizasyon sağlanmıştır. UZEM Ajan Sınıflandırma Sisteminde genel kullanma amacına uygun olarak, insan sağlığında kullanılan ilaçlar, WHO nun hazırladığı ATC sınıflamasına göre; tarım ilaçları ruhsata esas etken maddelerine göre, endüstriyel kimyasal maddeler ise sahip oldukları kimyasal yapıya göre kodlanmıştır. Sistem tamamlandığı zaman preparat bazında zehirlenme risk analizleri yapılabilecektir. UZEM Ajan Sınıflandırma Sistemi aşağıdadır; Ana Kod A B C D E F H J P R X Z Grup Açıklaması İnsan Sağlığı Ürünleri (Beşeri ilaçlar ve diğer ürünler) Hayvan Sağlığı Ürünleri (Veteriner ilaçlar ve diğer ürünler) Endüstri Kimyasalları Ev Kimyasalları Kozmetik Kimyasalları Tarım Kimyasalları (Tarımda kullanılan ilaçlar ve diğer ürünler) Bağımlılık Yapan Kimyasallar Gıda Kaynaklı Zehirlenmeler Bitki Kaynaklı Zehirlenmeler Hayvan Kaynaklı Zehirlenmeler Bilinmeyen Etken Zehirlenme Olmayan Olaylar UZEM Ajan Sınıflandırma Sistemi Kodları Ek 2 de gösterilmiştir. 32 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
B- UZEM 2008 YILI ÇALIŞMALARI I. Vaka Başvuru Bilgileri: 1988-2008 yıllarına ait UZEM başvuru sayıları Şekil 1 de yer almaktadır. UZEM sisteminde yapılan çalışmalar sonucu 2006 yılından itibaren vaka sayılarında önemli artışlar gerçekleştirilmiştir. UZEM başvuruları vaka, bilgi ve olay başlıkları altında incelenmektedir. Vaka: Klinik etkiler ve tedavi konusunda danışmanlık hizmeti almak için başvuran zehirlenme vakalarına ait aramalar, Bilgi: Zehirlenme dışında çeşitli konularla ilgili bilgi almak amacıyla yapılan aramalar, Olay: Aynı zehirlenme vakası için yapılan tekrar aramalar, yanlış aramalar, işletme gibi farklı amaçlar ile yapılan aramaların sayısını göstermektedir. Hastanelerin telefon konuşma sürelerinin sınırlı olması aynı vaka için birden çok konuşma yapmak ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Genel istatistik verileri değiştireceği için bu konuşmalar olay olarak sınıflandırılmıştır. Şekil 1: Ulusal Zehir Danışma Merkezi ne Vaka Başvuru Sayıları, 1988-2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 33
UZEM e yapılan başvuruların tiplerine göre dağılımı Tablo 1 ve Şekil 2 de yer almaktadır. 2008 yılında UZEM e yapılan toplam başvuruların % 59.36 sı danışmanlık yapılan vakalardır. 2008 yılı içinde UZEM e yapılan başvuruların aylara göre dağılımı Şekil 3 de verilmiştir. 2008 yılında UZEM e yapılan vaka başvurularının aylık dağılımı incelendiğinde mevsimsel değişiklikler gözlenmektedir. Eylül ayında gözlenen vaka sayısındaki azalma; 2008 yılında Ramazanın bu aya denk gelmesine bağlanmıştır. UZEM başvurularının yapıldığı yere göre dağılımı aşağıda yer almaktadır. 2008 yılında UZEM e yapılan başvuruların % 76.82 si devlet hastanesi, % 12.49 u fakülte hastaneleri, % 6.12 si özel sağlık kuruluşlarınca yapılmıştır. Evden yapılan başvuruların oranı % 3.17 dir (Tablo 2, Şekil 4). 2008 yılında UZEM vaka başvuru hızlarına göre ilk yirmi il Tablo 3 de yer almaktadır. Diğer illerdeki başvuru sayıları ve toplam başvuru içindeki yüzdesi ise Ek - 3 de yer almaktadır. UZEM başvurularının yapan kişiye göre dağılımı Tablo 4'de yer almaktadır. 2008 yılında UZEM e yapılan başvurular % 96.15 oranında doktorlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Halk tarafından yapılan aramalar ise %2.88 oranındadır. Diğer ülkelerde bu oran çok daha yüksektir. ABD Zehir Kontrol Merkezleri Derneği nin yıllık raporlarına göre halktan gelen başvurular tüm başvurulardan fazladır (AAPCC 2007 Annual Report of Tablo 1: UZEM Başvurularının Sınıflandırılması, 2008 Başvuru tipi Sayı % Vaka 77.988 59,36 Olay 50.023 38,07 Bilgi 3.379 2,57 Toplam 131.390 100,00 Vaka Bilgi Olay 59.36% 38.07% 2.57% Şekil 2: UZEM Başvuruları, 2008 Şekil 3: UZEM Vaka Başvurularının Aylara Göre Dağılımı, 2008 34 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Tablo 2: UZEM Başvurularının Yapıldığı Yere Göre Dağılımı, 2008 Başvurunun Yapıldığı Yer Sayı % Devlet hastanesi 59.907 76,82 Fakülte hastanesi 9.744 12,49 Özel sağlık kuruluşu 4.770 6,12 Ev 2.474 3,17 Sağlık ocağı 510 0,65 112 acil 286 0,37 İşyeri 103 0,13 Diğer 190 0,24 Bilinmeyen 4 0,01 Toplam 77.988 100,00 Şekil 4: UZEM Başvurularının Yapıldığı Yere Göre Dağılımı, 2008 Tablo 3: UZEM Vaka Başvuru Hızına Göre İlk Yirmi İl, 2008 İl Başvuru Sayısı Nüfus (TÜİK,2008) Hız (Yüzbinde) Edirne 884 394 644 224 Ankara 9.922 4 548 939 218 Amasya 645 323 675 199 Çankırı 340 176 093 193 Çorum 1.050 545 444 193 Düzce 545 328 611 166 Kastamonu 586 360 424 163 Karaman 371 230 145 161 Bilecik 308 193 169 159 Iğdır 292 184 025 159 Trabzon 1.117 748 982 149 Sakarya 1.254 851 292 147 Kocaeli 2.189 1 490 358 147 Sivas 915 631 112 145 Malatya 1.042 733 789 142 Eskişehir 1.031 741 739 139 Zonguldak 848 619 151 137 Yozgat 649 484 206 134 Tunceli 114 86 449 132 Diyarbakır 1.964 1 492 828 132 the NPDS). Halktan gelen başvuruların düşük olması Merkezin halk tarafından çok iyi tanınmadığı şeklinde yorumlanabilir. Zehirlenme sırasında yapılması ve yapılmaması gerekenleri, hastaneye başvurması gerekip gerekmediğini öğrenmek açısından aileler tarafından yapılan aramalar önemlidir. Merkezin halk tarafından, hastaneye gitmeden önce aranmasını sağlamak, amaçlar arasındadır. Tablo 4: UZEM Başvurularının Yapan Kişiye Göre Dağılımı, 2008 Başvuruyu Yapan Sayı % Doktor 74.986 96,15 Hemşire 316 0,41 Diğer sağlık personeli 385 0,49 Hasta 294 0,38 Aile 1.952 2,50 Diğer 55 0,07 Toplam 77.988 100,00 II. Vaka Bilgileri UZEM başvurularında vaka bilgilerinin kayıt altına alınması kanuni bir zorunluluktur. Bu bilgiler elektronik ortamda yapılan konuşmaya ait ses kayıtlarıyla birlikte saklanır ve vakanın risk değerlendirilmesinde önemlidir. Ayrıca epidemiyolojik, istatistiksel çalışmalarda ve vaka incelemesi amacı ile kullanılmaktadır. Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 35
Cinsiyet Dağılımı : Vakaların cinsiyete göre dağılımı aşağıda yer almaktadır (Tablo 5, Şekil 5). 2008 yılı UZEM vaka başvurularında erkek ve kadın hasta oranları sırasıyla % 38.1 ve % 58.38 dir. Zehirlenme vakalarındaki kadın oranı erkeklere göre daha yüksektir. Yaş Dağılımı : Vakaların yaşa göre dağılımı aşağıda yer almaktadır (Tablo 6, Şekil 6). 2008 yılında UZEM e başvuran zehirlenme vakaları incelendiğinde 20-29 yaş grubu (% 19.82) ile 15-19 yaş grubuna (% 15.88) ait vaka sayılarının diğer yaş gruplarına göre fazla olması dikkat çekicidir. Bu yaş gruplarında kasti zehirlenmelerin oranı diğer gruplara oranla daha fazladır. Kaza ile olan zehirlenmelerde 2 ve 3 yaşlarındaki çocukların oranı daha yüksek bulunmuştur ( % 10.87 ve % 9.92). Yaş - Cinsiyet Dağılımları : Vakaların yaş ve cinsiyete göre dağılımı aşağıda yer almaktadır (Tablo 7, Şekil 7). 2008 yılı UZEM vakalarının yaş-cinsiyet dağılımı incelendiğinde 2 ve 3 yaş çocuk grupları ile 15-19 yaş ve 20-29 yaş gruplarında özellikle kadın vakaların oranı yüksek bulunmuştur. Tablo 5: Vakaların Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Cinsiyet Sayı % Erkek 29.724 38,11 Kadın 45.523 58,37 Bilinmeyen 2.741 3,51 Toplam 77.988 100,00 Gebelik Durumu : Gebelik dönemindeki zehirlenmeler toksikolojide ayrı değerlendirilen bir alandır (Tablo 8). UZEM e 2008 yılında danışılan gebe ve laktasyon dönemindeki zehirlenme vakaları, doğurganlık çağındaki (15-49 yaş) kadınların başvuru sayısının (26.835) % 2.35 i olarak tespit edilmiştir. Gebelik dönemine göre en fazla başvuru 1. trimesterde olmaktadır (% 38.67). Tablo 6: Vakaların Yaşa Göre Dağılımı, 2008 Yaş Sayı % 0-1 1.177 1,51 1 2.783 3,57 2 8.477 10,87 3 7.734 9,92 4 4.617 5,92 5-9 5.218 6,69 10-14 4.505 5,78 15-19 12.383 15,88 20-29 15.456 19,82 30-39 7.132 9,14 40-49 3.320 4,26 50-59 1.677 2,15 60-69 842 1,08 70 + 657 0,84 Bilinmeyen 2.010 2,58 Toplam 77.988 100,00 3,51% 38,11 % 58,37 % Erkek Kadın Bilinmeyen Şekil 5: Vakaların Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Şekil 6: Vakaların yaşa göre dağılımı, 2008 36 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Tablo 7: Vakaların Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 YAŞ ERKEK KADIN BİLİNMEYEN TOPLAM 0-1 549 561 67 1.177 1 1.371 1.298 114 2.783 2 4.273 3.974 230 8.477 3 4.120 3.415 199 7.734 4 2.535 1.963 119 4.617 5-9 2.679 2.413 126 5.218 10-14 1.321 3.113 71 4.505 15 19 2.750 9.517 116 12.383 20 29 4.444 10.870 142 15.456 30-39 2.420 4.655 57 7.132 40-49 1.476 1.813 31 3.320 50-59 808 846 23 1.677 60-69 417 410 15 842 70 + 331 317 9 657 Bilinmeyen 230 358 1.422 2.010 TOPLAM 29.724 45.523 2.741 77.988 III. Vaka Zehirlenme Bilgileri Zehirlenme Nedeni : 2008 yılı UZEM vaka başvurularının % 47.20 si kaza, % 44.02 ise intihar amaçlı (kasti) zehirlenmelerdir (Tablo 9, Şekil 8). Bu oranlar çocuk yaş gruplarında kaza % 65.97, intihar (kasti) % 28.32 iken erişkin yaş grubunda kaza % 18.90, intihar (kasti) % 67.70 dir. Zehirlenme Yolu : 2008 yılında kaydedilen vakaların çeşitli ajanlara maruziyeti % 93.36 oranında oral yolla, % 3.26 oranında inhalasyonla gerçekleşmiştir (Tablo 10). Vakaların % 1.70 ini hayvan sokma ve ısırmaları oluşturmaktadır. Zehirlenme Tipi, Yeri ve Kişi Sayısı : UZEM E 2008 yılında yapılan vaka başvuruları incelendiğinde zehirlenme vakalarının % 99.08 inin akut zehirlenme olduğu gözlenmiştir. Kronik zehirlenmeler %0.02 oranında tespit edilmiştir ve bazı ilaçların kronik kullanımı sırasında yüksek doz maruziyetlerinin oranı ise % 0.89 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 11). Zehirlenme olayları genellikle evde (%99.95), takiben çok daha düşük oranda (%0.02) işyerinde gözlenmiştir. Vakaların % 98.09 unda zehirlenen kişi sayısı birdir. UZEM vakalarından 23 tanesi hayvan zehirlenmeleri olup veteriner hekimlerce danışılmıştır (% 0.03). Bu konudaki talep artmaktadır. Tablo 9: Vakaların Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 Neden Sayı % Şekil 7: Vakaların Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Tablo 8: Gebe Vakaların Gebelik Dönemine Göre Dağılımı, 2008 Gebelik Dönemi Sayı % 1.Trimester 244 38,67 2.Trimester 211 33,44 3.Trimester 139 22,03 Laktasyon/lohusa 37 5,86 Toplam 631 100.00 İntihar (kasti) 34.329 44,02 Kaza 36.813 47,20 İyatrojenik 110 0,14 Mesleki 306 0,39 Çevresel 1.333 1,71 Yanlış kullanım 1.449 1,86 Bağımlılık 373 0,48 Advers etki 301 0,39 Besin zehirlenmesi 1.577 2,02 Diğer 662 0,85 Bilinmeyen 735 0,94 Toplam 77.988 100,00 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 37
Zehirlenme Vakalarının Başvurma Zamanı : Zehirlenen vakaların tedaviye başlama zamanları hayati öneme sahiptir (Şekil 9). Erken başvurular emilimin engellenmesi açısından önem taşımaktadır. Vakanın tedavisini yapan kurumların UZEM i arama zamanları hastanın sağlık kuruluşuna ilk başvurma zamanını göstermesi açısından önemli bir bilgidir. 2008 yılı vakalarının % 26.15 i ilk bir saatte, % 77.35 i ilk altı saat içinde sağlık kuruluşlarına başvurmuşlardır. Vakaların % 7.21 i ise sağlık kuruluşlarına 12 saatten sonra başvurmuşlardır. Geç dönemde yapılan başvuruların vakaların morbidite ve mortalitelerini etkileyen önemli faktörlerden biri olduğu düşünülmektedir. Şekil 8: Vakaların Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 Tablo 10: Vakaların Zehirlenme Yoluna Göre Dağılımı, 2008 Yol Sayı % Oral 72.810 93,36 İnhalasyon 2.543 3,26 Deri/Mukoza 662 0,85 Göz 132 0,17 Hayvan ısırması 403 0,52 Hayvan sokması 919 1,18 IM 169 0,22 IV 142 0,18 Rektal 36 0,05 Diğer 71 0,09 Bilinmeyen 101 0,13 Toplam 77.988 100,00 Tablo 11: Vakaların Zehirlenme Tipine Göre Dağılımı, 2008 Zehirlenme tipi Sayı % Akut 77.273 99,08 Kronik 19 0,02 Kronik zeminde akut 696 0,89 Toplam 77.988 100,00 Şekil 9: Vakaların Başvuru Zamanına Göre Dağılımı, 2008 IV. Zehirlenmeye Neden Olan Ajanların Dağılımı Zehirlenmelere yol açan ajanlar kullanım amaçlarına bağlı olarak çok çeşitlidir. 2008 Çalışma Raporuna giren 77.788 vaka, tespit edilebilen 109.715 değişik ajanla zehirlenmişlerdir. 2008 yılı UZEM vaka başvurularının ajanlara göre dağılımında ilk sırayı insan sağlığı için kullanılan ürünler almaktadır (% 69.74). Tarım ilaçları ile oluşan zehirlenmelerin ikinci sırada olması (% 8.34) hem bu ilaçların kullanımının yaygınlığını hem de dikkatsiz kullanımlarını düşündürmesi açısından dikkat çekicidir (Tablo 12, Şekil 10). Ev kimyasalları ile oluşan zehirlenmeler de yüksek oranda karşımıza çıkmaktadır (% 7.57). Zehirlenmelere neden olan ajanların ayrıntılı dağılımı Ek - 2 de yer almaktadır. 38 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Tablo 12: Vakaların Ajan Sınıflamasına Göre Dağılımı, 2008 Ajan Sayı % A : İnsan sağlığı ürünleri 54.392 69,74 B : Hayvan sağlığı ürünleri 534 0,68 C : Endüstri kimyasalları 4.283 5,49 D : Ev kimyasalları 5.900 7,57 E : Kozmetik kimyasalları 1.358 1,74 F : Tarım ilaçları 6.503 8,34 H : Bağımlılık kimyasalları 308 0,39 J : Gıdalar 2.590 3,32 P : Bitkiler 425 0,54 R : Hayvanlar 1.413 1,81 X : Bilinmeyen ajan 104 0,13 Z : Zehirlenme olayı yok 178 0,23 Toplam 77.988 100,00 İnsan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünler (Grup - A): 2008 yılı UZEM vakalarının % 69.74 ünü oluşturan bu grupta 54.392 hasta 85.557 değişik ajanla zehirlenmişlerdir. 54.392 vakanın % 68.69 unu (37.361 vaka) tek ilaç zehirlenmeleri oluşturmaktadır. Tek ilaç maruziyetlerinde çocuk ve erişkin yaş dağılımlarının oranları sırasıyla % 66.42 ve 31.95 dir. Bu gruba ait başvurulardan üçü hayvan zehirlenmesidir (Tablo 13-15). Yaş: Vakalar bir günlük ile 93 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 64.75 i kadın, % 32.94 ü erkektir. Doğurganlık çağında olan (15-49 yaş) kadın vakaların % 1.92 sini gebe ve laktasyon dönemindeki kadınlar oluşturmaktadır. Tablo 14 ve 15 incelendiğinde 15-19 yaş gurubu ile 20-29 yaş gurubunda yer alan vaka sayılarının yüksekliği dikkat çekmektedir. Bu yaş grubunda kadın hastaların sayısının yüksekliği de dikkat çekicidir. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 57.68 i intihar (kasti), % 37.82 si kaza, % 0.17 si iyatrojenik, % 0.03 ü mesleki, %0.02 si çevresel, % 2.30 u yanlış kullanım, % 0.12 si bağımlılık, % 0.52 si advers etki, % 0.54 ü ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. A : İnsan sağlığı ürünleri C : Endüstri kimyasalları E : Kozmetik kimyasalları H : Bağımlılık kimyasalları P : Bitkiler X : Bilinmeyen ajan B : Hayvan sağlığı ürünleri D : Ev kimyasalları F : Tarım ilaçları J : Gıdalar R : Hayvanlar Z : Zehirlenme olayı yok Şekil 10: Vakaların Ajan Sınıflamasına Göre Dağılımı, 2008 Tablo 13: Vakaların İnsan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlere Göre Dağılımı, 2008 Kod Ürün Sayı % A001 Beşeri İlaçları 82.723 96,70 A002 Diğer ajanlar 767 0,90 A00K Kombine kullanımlar 2.067 2,40 Toplam 85.557 100,00 İntihar vakalarının % 76.26 ı kadın, % 23.02 si erkeklerden oluşmaktadır. İntihar vakaları 15-19 (% 31.48), 20-29 (% 36.68) ve 30-39 (% 14.75) yaş grubunda dikkat çekmektedir. İntihar yaşının sekiz yaşa kadar inmiş olması da diğer önemli bir bulgudur. Kaza vakalarında kadın ve erkeklerin oranı % 47.86 ve % 47.81 dir. Kaza yoluyla olan zehirlenmelerde iki yaş (% 23.20) ve üç yaş (% 25.86) oranları dikkat çekicidir. Erişkin genç nüfusta görülen yanlış kullanıma bağlı ilaç zehirlenmeleri ayrıca değerlendirilmelidir. Gruba özel: A grubunda kaydedilen vakalarda toplam ajan sayısının % 96.70 ini beşeri ilaçlar oluşturmaktadır. İlaçlar ATC Kod sistemine göre kodlanmıştır. Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 39
Tablo 14: İnsan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlerle Oluşan Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 272 0,50 312 0,57 30 0,06 614 1,13 1 526 0,97 547 1,01 37 0,07 1.110 2,04 2 2.337 4,30 2.362 4,34 119 0,22 4.818 8,86 3 2.798 5,14 2.440 4,49 116 0,21 5.354 9,84 4 1.781 3,27 1.402 2,58 74 0,14 3.257 5,99 5-9 1.522 2,80 1.481 2,72 66 0,12 3.069 5,64 10-14 752 1,38 2.564 4,71 45 0,08 3.361 6,18 15-19 2.117 3,89 8.613 15,84 95 0,17 10.825 19,90 20-29 3.053 5,61 9.517 17,50 110 0,20 12.680 23,31 30-39 1.406 2,58 3.798 6,98 38 0,07 5.242 9,64 40-49 722 1,33 1.265 2,33 17 0,03 2.004 3,68 50-59 293 0,54 440 0,81 9 0,02 742 1,36 60-69 140 0,26 146 0,27 9 0,02 295 0,54 70 + 106 0,19 135 0,25 5 0,01 246 0,45 Bilinmeyen 93 0,17 198 0,36 484 0,89 775 1,42 Toplam 17.918 32,94 35.220 64,75 1.254 2,31 54.392 100,0 Tablo 15: İnsan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlerle Oluşan Zehirlenme Vakalarının Yaşa ve Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 Yaş Grupları İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 Yaş 0 470 26 0 0 82 0 19 0 11 6 614 1 Yaş 0 1.076 10 0 0 14 0 4 0 3 3 1.110 2 Yaş 0 4.772 3 0 0 24 0 9 0 5 5 4.818 3 Yaş 0 5.320 3 0 0 16 0 8 0 6 1 5.354 4 Yaş 0 3.228 4 0 0 15 0 7 0 2 1 3.257 5-9 Yaş 58 2.887 4 0 0 61 0 28 0 13 18 3.069 10-14 Yaş 2.547 492 9 0 0 156 0 40 0 44 73 3.361 15-19 Yaş 9.875 545 1 1 0 217 4 29 0 56 97 10.825 20-29 Yaş 11.564 600 8 7 1 263 22 40 1 70 104 12.680 30-39 Yaş 4.628 307 12 4 6 157 16 30 1 27 54 5.242 40-49 Yaş 1.695 141 3 2 1 81 12 19 1 18 31 2.004 50-59 Yaş 542 79 2 2 2 63 8 18 0 10 16 742 60-69 Yaş 177 57 2 0 1 31 1 12 1 5 8 295 70 + Yaş 95 77 2 0 0 47 0 9 0 9 7 246 Bilinmeyen Yaş 191 522 4 0 0 25 2 12 1 10 8 775 Toplam 31.372 20.573 93 16 11 1.252 65 284 5 289 432 54.392 40 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Kayıtlar incelendiğinde hedef organ sistemine göre zehirlenmeye neden olan ilaçlar arasında ilk sırada sinir sistemi, ikinci sırada ise kas iskelet sistemi ilaçları tespit edilmiştir (Tablo 16-17). Etkin madde bazında incelendiğinde en çok zehirlenme etkeni olan ilaçlar arasında ilk sırada parasetamol (asetaminofen) etkin maddesini içeren ilaçların olduğu anlaşılmıştır (%6.78), kombine üst solunum yolu ilaçları ve amitriptilin ise parasetamolü takiben en sık karşılaştığımız etkin maddelerdir. A grubunda yer alan zehirlenme vakalarının diğer bir dikkat çeken özelliği alkol ile beraber ilaç alma oranının yüksekliğidir (% 2,35). En çok zehirlenmeye yol açan ilk 50 ilacın listesi Ek - 4 de verilmiştir. Tablo 16: Hedef Organ Sistemine Göre İlk Beş Sırada Yer Alan İlaç Grubu Sıra Grup Kod Açıklaması Sayı % 1 N Sinir sistemi ilaçları 33.842 39,57 2 M 3 A Kas ve iskelet sistemi ilaçları Sindirim sistemi ve metabolizma ilaçları 11.601 13,56 10.550 12,33 4 R Solunum sistemi ilaçları 8.390 9,81 5 J Sistemik kullanılan antiinfektifler 6.282 7,34 Tablo 17: Etkin Madde Bazında En Sık Tespit Edilen İlk Beş İlaç Sıra Grup Kod Açıklaması Sayı % 1 N02BE01 Parasetamol 5.801 6,78 2 R05X Kombine ÜSYE ilaçları 3.705 4,33 3 N06AA09 Amitriptilin 3.485 4,07 4 N06AB06 Sertralin 2.113 2,47 5 M01AE09 Flurbiprofen 1.754 2,05 Hayvan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünler (Grup - B): Hayvan sağlığı için kullanılan veteriner ilaçların çeşitli nedenlerle amacı dışında kullanımları sonucu oluşan zehirlenmeler bu grubu oluşturmaktadır (Tablo 18-20). Başvuru : 2008 yılı UZEM vaka başvurularının % 0,68 ni oluşturan bu gruba giren vaka sayısı 534 dür. Yaş: Vakalar 3 aylık ile 93 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 56,18 i kadın, % 42,13 ü erkektir. Doğurganlık çağında olan kadın vakaların % 4.40 nı gebe ve laktasyondaki kadınlar oluşturmaktadır. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 29.78 i intihar (kasti), % 60.49 ı kaza, % 1.87 si mesleki, % 1.50 si çevresel, % 3.93 ü yanlış kullanım, % 0.56 sı advers etki, % 1.84 ü ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 76.10 u kadın, % 22.64 ü erkeklerden oluşmaktadır. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 52.32 ve % 46.13 dür. Kaza yoluyla olan olgularda çocukluk çağı vakaları öne çıkmaktadır. Gruba özel: Erkeklerde mesleki zehirlenmeler (% 90.22), kadınlarda yanlış kullanım sayılarının yüksekliği (% 60.22) bu grubun özelliği olarak görülmektedir. Bu gruptaki zehirlenmelerin içinde hayvanlarda kullanılan bir kene ilacı olan Amitraz kaynaklı olguların oranı % 29,21 dir. Tablo 18: Vakaların Hayvan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlere Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % B001 İlaçlar 531 99,44 B002 Diğer Ajanlar 0 0 B00X Diğer ve Bilinmeyen 3 0,56 B00K Diğer Ajanlarla Kombine Olaylar 0 0 Toplam 534 100,00 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 41
Tablo 19: Hayvan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlerle Oluşan Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyet Dağılımı, 2008 Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 2 0,37 4 0,75 0 0,00 6 1,12 1 13 2,43 5 0,94 0 0,00 18 3,37 2 29 5,43 21 3,93 1 0,19 51 9,55 3 38 7,12 18 3,37 0 0,00 56 10,49 4 12 2,25 15 2,81 0 0,00 27 5,06 5-9 23 4,31 28 5,24 0 0,00 51 9,55 10-14 7 1,31 15 2,81 1 0,19 23 4,31 15-19 17 3,18 48 8,99 1 0,19 66 12,36 20-29 17 3,18 63 11,80 1 0,19 81 15,17 30-39 25 4,68 32 5,99 0 0,00 57 10,67 40-49 19 3,56 16 3,00 1 0,19 36 6,74 50-59 12 2,25 15 2,81 0 0,00 27 5,06 60-69 6 1,12 9 1,69 0 0,00 15 2,81 70 + 3 0,56 7 1,31 0 0,00 10 1,87 Bilinmeyen 2 0.37 4 0,75 4 0,75 10 1,87 Toplam 225 42,13 300 56,18 9 1,69 534 100,00 Tablo 20: Hayvan Sağlığı İçin Kullanılan Ürünlerle Oluşan Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenlerine Göre Dağılımı, 2008 İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 1 0 16 0 0 2 0 0 0 0 0 0 18 2 0 51 0 0 0 0 0 0 0 0 0 51 3 0 56 0 0 0 0 0 0 0 0 0 56 4 0 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 27 5-9 1 45 0 0 0 3 0 2 0 0 0 51 10-14 5 12 0 0 0 3 0 0 0 2 1 23 15-19 42 16 0 1 1 4 0 0 0 1 1 66 20-29 44 25 0 4 1 6 0 1 0 0 0 81 30-39 35 17 0 3 0 1 0 0 0 1 0 57 40-49 11 16 0 2 2 3 0 0 0 0 2 36 50-59 13 13 0 0 0 0 0 0 0 1 0 27 60-69 3 10 0 0 1 0 0 0 0 0 1 15 70 + 2 7 0 0 1 0 0 0 0 0 0 10 Bilinmeyen 3 6 0 0 0 1 0 0 0 0 0 10 Toplam 159 323 0 10 8 21 0 3 0 5 5 534 42 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Endüstriyel Kimyasallar (Grup - C): Çok farklı kullanım alanlarında günlük yaşantımızın bir parçası olan endüstriyel kimyasallar büyük bir grubu oluşturmaktadır. Değişik kimyasal yapıları nedeniyle bu tip zehirlenmelerin tanı, tedavi ve takibi özellik oluşturur (Tablo 21-23, Şekil 11). Başvuru: UZEM vakalarının %5.49 nu oluşturan bu grupta 4.283 vaka 4300 değişik ajanla zehirlenmişlerdir. Yaş: Vakalar 7 gün ile 87 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 35.07 si kadın, % 59.05 i erkektir. Doğurganlık çağında olan kadın vakaların % 3.89 unu gebe ve laktasyondaki kadınlar oluşturmaktadır. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 5.04 ü intihar (kasti), % 84.57 i kaza, % 0.16 sı iyatrojenik, % 3.11 i mesleki, % 3.55 i çevresel, % 0.89 u yanlış kullanım, % 1.12 i bağımlılık, % 0.02 si advers etki, % 0.14 ü ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 28.70 u kadın, % 69.44 nü erkekler oluşturmaktadır. İntihar vakalarının dağılımında 20-29 (% 25.46) ve 30-39 yaş grubu (% 17.13) erkek hastaların diğerlerine göre yüksek olduğu gözlenmiştir. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 36.61 ve % 57.01dir. Bu dağılımda çocukluk çağı vakaları kaza ile zehirlenmelerde öne çıkmaktadır. Mesleki zehirlenmelerde erkeklerin oranının % 90.2 olması bu kimyasallara daha çok erkeklerin maruz kaldığını göstermektedir. Gruba özel: En fazla zehirlenmeye yol açan organik kimyasallar; tiner (% 31.4), karbon monoksit (% 11.77) ve petrol ürünleri (% 15.37) dir. Ayrıca alkoller alt grubuna ait methanol zehirlenmeleri (% 2.42)'dir. Methanol zehirlenmeleri morbidite ve mortalite oranlarının yüksekliği nedeniyle de önemlidir. İnorganik kimyasallar grubunda civa vakaları (% 2,09) halk sağlığı açısından önemlidir. Tablo 21: Vakaların Endüstriyel Kimyasallara Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % C001 Organik Kimyasallar 3.041 70,72 C002 İnorganik Kimyasallar (Metal) 172 4,00 C003 Özel Kimyasallar 862 20,05 C004 Yakıcı ve Tahriş Edici Kimyasallar 133 3,09 C005 Diğer Kimyasallar 64 1,49 C00X C00K İçeriği Bilinmeyen Kimyasallar Diğer Ajanlarla Kombine Kullanımlar 17 0,40 11 0.26 Toplam 4.300 100.00 Organik İnorganik Özel Yakıcı-tahriş edici Diğer Bilinmeyen Kombine kullanım Şekil 11: Vakaların Endüstriyel Kimyasallara Göre Dağılımı, 2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 43
Tablo 22: Endüstriyel Kimyasal Maddelerle Oluşan Zehirlenme Vakalarının Yaşa ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Yaş Grubu Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 42 0,98 24 0,56 3 0,07 69 1,61 1 116 2,71 114 2,66 13 0,30 243 5,67 2 368 8,59 282 6,58 18 0,42 668 15,60 3 385 8,99 249 5,81 14 0,33 648 15,13 4 202 4,72 120 2,80 9 0,21 331 7,73 5-9 244 5,70 168 3,92 8 0,19 420 9,81 10-14 115 2,69 82 1,91 4 0,09 201 4,69 15-19 140 3,27 74 1,73 1 0,02 215 5,02 20-29 374 8,73 121 2,83 6 0,14 501 11,70 30-39 221 5,16 91 2,12 3 0,07 315 7,35 40-49 142 3,32 48 1,12 3 0,07 193 4,51 50-59 81 1,89 46 1,07 1 0,02 128 2,99 60-69 43 1,00 21 0,49 0 0,00 64 1,49 70 + 31 0,72 35 0,82 0 0,00 66 1,54 Bilinmeyen 25 0,58 27 0,63 169 3,95 221 5,16 Toplam 2.529 59,05 1.502 35,07 252 5,88 4.283 100,00 Tablo 23: Endüstriyel Kimyasal Maddelere Bağlı Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 58 0 0 9 2 0 0 0 0 0 69 1 0 242 0 0 1 0 0 0 0 0 0 243 2 0 660 1 0 5 1 0 0 0 0 1 668 3 0 641 2 0 5 0 0 0 0 0 0 648 4 0 330 0 0 1 0 0 0 0 0 0 331 5-9 0 400 0 0 13 4 0 0 0 1 2 420 10-14 12 160 1 2 18 2 2 0 0 2 2 201 15-19 27 138 0 9 12 2 9 0 0 8 10 215 20-29 70 299 0 51 37 7 18 0 1 7 11 501 30-39 49 190 1 36 20 9 4 0 0 0 6 315 40-49 29 122 1 21 6 3 7 0 0 1 3 193 50-59 18 85 1 5 11 3 4 0 0 1 0 128 60-69 6 47 0 2 5 1 0 1 0 1 1 64 70 + 4 54 0 0 3 2 1 0 0 1 1 66 Bilinmeyen 1 196 0 7 6 2 3 0 0 1 5 221 Toplam 216 3.622 7 133 152 38 48 1 1 23 42 4.283 44 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Ev Kimyasalları (Grup - D): Günlük ev hayatımızın vazgeçilmezleri olan ev kimyasalları gerekli önlemler alınmadığı ve uygun şekilde kullanılmadığından ciddi zehirlenmelere yol açmaktadır (Tablo 24-26, Şekil 12). Başvuru: UZEM vaka başvurularının % 7.57 sini oluşturan bu grupta 5.900 vaka 6.125 değişik kimyasala maruz kalmıştır. Başvuran vakalardan bir tanesi hayvan vakasıdır. Yaş: Vakalar sekiz gün ile 96 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 46.29 u kadın, % 47.32 si erkektir. Doğurganlık çağında olan kadın vakaların % 4.56 sını gebe ve laktasyondaki kadınlar oluşturmaktadır. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 4.71 i intihar (kasti), % 93.31 i kaza, % 0.07 si iatrojenik, % 0.15 i mesleki, % 0.46 sı çevresel, % 0.54 i yanlış kullanım, % 0.76 sı ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 64.03 ü kadın, % 33.45 i erkeklerden oluşmaktadır. İntihar vakalarının dağılımında 15-19 yaş grubu kadın (% 31.96), 20-29 yaş grubu kadın (% 14.10) ve 30-39 yaş grubu kadın ( % 10.30) oranları ile bu gruplar intihar vakalarında öne çıkmaktadır. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 45.07 ve % 48.28 dir. Kaza yoluyla olan olgularda çocukluk çağı vakaları 2 yaş (% 28.48) grubu ilk sıradadır. Gruba özel: Ev kimyasallarında % 25.80 ağartıcılar, % 10.99 koku gidericiler ve % 9.82 kireç ve yağ çözücüler en fazla görülen kimyasallardır. Zehirlenme vakalarının incelenmesinde dikkati çeken diğer bir özellik ağartıcılar (çamaşır suyu) ve tuvalet temizleyici ajanların birlikte kullanılması sonucu gelişen zehirlenme olaylarının oranıdır. ( % 6.24) Tablo 24: Vakaların Ev Kimyasallarına Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % D001 D002 Toksik olmayan veya az toksik etki gösterenler Mide barsak kanalı irritasyonu yapanlar 821 13,40 2.260 36,90 D003 Yakıcı maddeler 1.421 23,20 D004 Diğerleri 1.453 23,72 D00X Bilinmeyen 142 2,32 D00K Kombine kullanımlar 28 0,46 Toplam 6.125 100,00 Şekil 12: Vakaların Ev Kimyasallarına Göre Dağılımı, 2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 45
Tablo 25: Ev Kimyasallarına Bağlı Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Yaş Grubu Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 88 1,49 87 1,47 14 0,24 189 3,20 1 392 6,64 336 5,69 32 0,54 760 12,88 2 843 14,29 684 11,59 44 0,75 1.571 26,63 3 382 6,47 306 5,19 36 0,61 724 12,27 4 220 3,73 181 3,07 20 0,34 421 7,14 5-9 327 5,54 274 4,64 23 0,39 624 10,58 10-14 94 1,59 108 1,83 7 0,12 209 3,54 15-19 50 0,85 140 2,37 4 0,07 194 3,29 20-29 138 2,34 191 3,24 2 0,03 331 5,61 30-39 87 1,47 141 2,39 5 0,08 233 3,95 40-49 55 0,93 98 1,66 3 0,05 156 2,64 50-59 38 0,64 65 1,10 3 0,05 106 1,80 60-69 26 0,44 48 0,81 0 0,00 74 1,25 70 + 27 0,46 34 0,58 3 0,05 64 1,08 Bilinmeyen 25 0,42 38 0,64 181 3,07 244 4,14 TOPLAM 2.792 47,32 2.731 46,29 377 6,39 5.900 100,00 Tablo 26: Ev Kimyasallarına Bağlı Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 İnti har (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 188 0 0 0 1 0 0 0 0 0 189 1 0 758 0 0 1 0 0 0 0 1 0 760 2 0 1.568 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1.571 3 0 720 1 0 0 1 0 0 0 0 2 724 4 0 420 0 0 0 0 0 0 0 0 1 421 5-9 6 615 0 0 1 2 0 0 0 0 0 624 10-14 19 180 0 0 1 1 0 0 0 3 5 209 15-19 76 105 0 0 4 1 0 0 0 5 3 194 20-29 75 231 0 5 6 7 0 0 0 4 3 331 30-39 44 174 0 1 7 3 0 0 0 0 4 233 40-49 24 116 2 3 2 6 0 0 0 2 1 156 50-59 13 85 0 0 3 2 0 0 0 2 1 106 60-69 8 59 0 0 1 3 0 0 0 2 1 74 70 + 9 50 0 0 0 2 0 0 0 0 3 64 Bilinmeyen 4 236 0 0 0 2 0 0 0 0 2 244 Toplam 278 5.505 4 9 27 32 0 0 0 19 26 5.900 46 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Kozmetik Kimyasalları (Grup - E): Kozmetik ürünler günlük hayatın bir parçası olmuştur. Çocuklarda kaza yoluyla zehirlenmelerin en çok görüldüğü ajan grubudur (Tablo 27-29, Şekil 13). Başvuru: UZEM vaka başvurularının % 1.74 ünü oluşturan 1.358 vaka 1.362 değişik ajanla zehirlenmişlerdir. Başvuran vakalardan bir tanesi hayvan vakasıdır. Yaş: Vakalar bir günlük ile 85 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 44.55 i kadın, % 49.34 ü erkektir. Doğurganlık çağında olan kadın vakaların % 1.33 ünü gebe ve laktasyondaki kadınlar oluşturmaktadır. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 7.36 sı intihar (kasti), % 88.81 i kaza, % 0.07 si mesleki, % 0.07 si çevresel, % 0.07 i yanlış kullanım, % 1.99 u bağımlılık, % 1.39 u ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 42.00 si kadın, % 58.00 i erkeklerden oluşmaktadır. İntihar vakaları en yüksek oranda 15-19 yaş grubu (% 24.00) ve 20-29 yaş grubunda (% 39.00) gözlenmiştir. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 45.52 ve % 47.76 dır. Kaza yoluyla olan zehirlenmelerde 2 yaş grubu % 34.33 ile en fazla bildirilen gruptur. Bu grupta çocukluk çağı vakaları kaza ile zehirlenmelerde öne çıkmaktadır. 0-5 yaş çocukların oranı % 87.56 dır. Gruba özel: Bu grupta kolonya (% 23.27), makyaj ürünleri (% 20.12), vücut bakım ürünleri (% 13.36) ve saç boya kimyasalları (hidrojen peroksit) (% 8.59) başvurularda ilk sıralarda yer almaktadır. Tablo 27: Vakaların Kozmetik Kimyasallarına Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % E001 Bakım ve Makyaj Ürünleri 550 40,38 E002 Saç Bakım Ürünleri 282 20,70 E003 Koku Verici Ürünler 528 38,77 E00X İçeriği bilinmeyen Kozmetik Ürünler 0 0,00 E00K Kombine Kullanımlar 2 0,15 Toplam 1.362 100,00 Şekil 13: Vakaların Kozmetik Kimyasallarına Göre Dağılımı, 2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 47
Tablo 28: Kozmetik Kimyasallara Bağlı Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyet Dağılımı, 2008 Yaş Grubu Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 44 3,24 40 2,95 6 0,44 90 6,63 1 102 7,51 94 6,92 12 0,88 208 15,32 2 212 15,61 185 13,62 17 1,25 414 30,49 3 92 6,77 91 6,70 9 0,66 192 14,14 4 34 2,50 27 1,99 2 0,15 63 4,64 5-9 40 2,95 47 3,46 4 0,29 91 6,70 10-14 6 0,44 28 2,06 2 0,15 36 2,65 15-19 20 1,47 23 1,69 1 0,07 44 3,24 20-29 50 3,68 25 1,84 2 0,15 77 5,67 30-39 20 1,47 17 1,25 0 0,00 37 2,72 40-49 25 1,84 10 0,74 1 0,07 36 2,65 50-59 10 0,74 6 0,44 0 0,00 16 1,18 60-69 7 0,52 4 0,29 0 0,00 11 0,81 70 + 2 0,15 4 0,29 0 0,00 6 0,44 Bilinmeyen 6 0,44 4 0,29 27 1,99 37 2,72 Toplam 670 49,34 605 44,55 83 6,11 1.358 100,00 Tablo 29: Kozmetik Kimyasallara Bağlı Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Bağımlılık Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 88 0 0 0 1 0 0 0 0 1 90 1 0 208 0 0 0 0 0 0 0 0 0 208 2 0 414 0 0 0 0 0 0 0 0 0 414 3 0 192 0 0 0 0 0 0 0 0 0 192 4 0 63 0 0 0 0 0 0 0 0 0 63 5-9 0 91 0 0 0 0 0 0 0 0 0 91 10-14 6 27 0 0 0 0 0 0 0 2 1 36 15-19 24 13 0 0 0 0 2 0 0 0 5 44 20-29 39 29 0 1 0 2 4 0 0 0 2 77 30-39 16 13 0 0 0 1 6 0 0 0 1 37 40-49 10 15 0 0 0 0 7 0 0 1 3 36 50-59 4 3 0 0 1 0 6 0 0 0 2 16 60-69 1 9 0 0 0 0 1 0 0 0 0 11 70 + 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 Bilinmeyen 0 35 0 0 0 0 1 0 0 1 0 37 Toplam 100 1.206 0 1 1 4 27 0 0 4 15 1.358 48 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Tarım İlaçları (Grup - F ): 2008 yılı UZEM başvurularında tarım ilaçları 2. sırada yer almaktadır. İlaçların çeşitliliği ve genellikle kombine kullanılan bu ürünlerin sebep olduğu zehirlenmelerin tanı, tedavi ve takibi diğer zehirlenme gruplarından farklıdır (Tablo 30-32, Şekil 14). Başvuru: UZEM vaka başvurularının % 8.34 sini oluşturan bu grupta 6.503 vaka 6.540 ajanla zehirlenmişlerdir. Başvuran vakalardan 14 tanesi hayvan vakasıdır. Yaş: Vakalar üç gün ile 96 yaş arasındaki hastaları içermektedir. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 47.01 i kadın, % 47.93 ü erkektir.. Doğurganlık çağında olan kadın vakaların % 2.59 unu gebe ve laktasyondaki kadınlar oluşturmaktadır. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 30.85 i intihar (kasti), % 61.79 u kaza, % 0.03 ü iyatrojenik, % 2.05 i mesleki, % 2.63 ü çevresel, % 1.00 i yanlış kullanım, % 0.05 i advers etki, % 0.22 besin zehirlenmesi % 1.32 si ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 58.62 si kadın, % 40.58 i erkeklerden oluşmaktadır. 15-19 yaş grubu kadın (% 17.0), 20-29 yaş grubu kadın (% 20.74) ve aynı yaş grubunun erkek (%10.92) oranları bu grup intihar vakalarında öne çıkmaktadır. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 42.26 ve % 50.35 dir. Kaza yoluyla olan olgularda iki yaş (% 18.44) ve üç yaş (% 12.27) çocuklar en fazla zehirlenmeye maruz kalan gruplardır. Gruba özel: Bu gruba ait mesleki zehirlenmelerin 20-50 arası erkeklerde toplanması tarım işçilerinin ilaçlama sırasında yeterli korunma önlemlerini almadıklarını düşündürmektedir. Tarım ilaçlarında insektisitler, en fazla (% 47.66) zehirlenmelere yol açan gruptur. İnsektisitler içinde organik fosforlular (% 20.98) ve sentetik piretroitler (% 18.46) ilk sıradadır. Rodentisitler % 28.17 oranı ile tarım ilaçlarının en fazla zehirlenmeye yol açan ikinci grubudur. Tablo 30: Vakaların Tarım İlaçları Türüne Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % F001 İnseksitler 3.117 47,66 F002 Akarisitler 54 0,83 F003 F004 Kış Mücadele İlaçları ve Yazlık Yağlar Fumigantlar, Nematisitler ve Toprak Fumigantları 4 0,06 38 0,58 F005 Rodentisitler ve Mollussistler 1.843 28,18 F006 Fungisitler 207 3,17 F007 Herbisitler 181 2,77 F008 Bitki Korumada Kullanılan Diğer Maddeler 120 1,83 F009 Böcek Kovucular 173 2,65 F010 Kombine ve Karışık Kullanımlar 93 1,42 F00X Diğer ve Bilinmeyenler 673 10,29 F00K Diğer Ajanlarla Kombine Kullanımlar 37 0,57 Toplam 6.540 100,00 Şekil 14: Vakaların Tarım İlaçları Türüne Göre Dağılımı, 2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 49
Tablo 31: Tarım İlaçlarına Bağlı Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 55 0,85 52 0,80 6 0,09 113 1,74 1 171 2,63 166 2,55 12 0,18 349 5,37 2 385 5,92 351 5,40 16 0,25 752 11,56 3 280 4,31 205 3,15 12 0,18 497 7,64 4 171 2,63 136 2,09 7 0,11 314 4,83 5-9 231 3,55 183 2,81 12 0,18 426 6,55 10-14 100 1,54 155 2,38 1 0,02 256 3,94 15-19 195 3,00 444 6,83 5 0,08 644 9,90 20-29 401 6,17 598 9,20 10 0,15 1.009 15,52 30-39 397 6,10 309 4,75 5 0,08 711 10,93 40-49 303 4,66 194 2,98 1 0,02 498 7,66 50-59 207 3,18 109 1,68 4 0,06 320 4,92 60-69 93 1,43 72 1,11 1 0,02 166 2,55 70 + 92 1,41 45 0,69 0 0,00 137 2,11 Bilinmeyen 36 0,55 38 0,58 237 3,64 311 4,78 Toplam 3.117 47,93 3.057 47,01 329 5,06 6.503 100,00 Tablo 32: Tarım İlaçlarına Bağlı Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı,2008 İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 105 0 0 5 1 0 0 2 0 113 1 0 344 0 0 4 1 0 0 0 0 349 2 0 741 0 0 9 1 0 1 0 0 752 3 0 493 0 0 3 1 0 0 0 0 497 4 0 310 0 0 3 1 0 0 0 0 314 5-9 3 394 0 0 13 7 0 4 3 2 426 10-14 79 144 0 3 10 7 1 1 3 8 256 15-19 455 146 0 13 15 5 0 2 1 7 644 20-29 638 295 0 27 23 10 0 1 3 12 1.009 30-39 357 273 1 31 28 8 0 1 2 10 711 40-49 245 183 0 26 26 6 1 4 2 5 498 50-59 128 136 1 18 13 13 0 0 3 8 320 60-69 46 98 0 10 5 2 0 0 1 4 166 70 + 33 86 0 3 5 4 0 0 1 5 137 Bilinmeyen 22 270 0 2 9 3 1 0 1 3 311 Toplam 2.006 4.018 2 133 171 70 3 14 22 64 6.503 50 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3
Bağımlılık Yapan Kimyasallar ( Grup - H ): Bağımlılık yapan kimyasallara bağlı zehirlenmeler her yıl artan sayılarıyla önemli bir sorunu işaret etmektedir. UZEM e bu grupla ilgili olarak yapılan başvuruların, gerçek sayıların çok azını oluşturduğu düşünülmektedir (Tablo 33-35, Şekil 15). Başvuru: UZEM vaka başvurularının % 0.39 unu oluşturan bu grupta 308 vaka 397 ajanla zehirlenmişlerdir. Yaş: Vakalar bir yaş ile 77 yaş arasında bulunmaktadır. Cinsiyet ve gebelik: Vakaların % 16.56 ı kadın, % 79.87 si erkektir. Bu grup vakalarda gebe ve laktasyon döneminde kadın yoktur. Zehirlenme nedeni: Vakaların % 15.91 i intihar (kasti), % 6.17 si kaza, % 1.30 u çevresel, % 0.32 si yanlış kullanım, % 58.44 ü bağımlılık, % 17.86 sı ise diğer ve bilinmeyen nedenlere bağlı zehirlenmelerdir. İntihar vakalarının % 38.78 i kadın, % 59.18 i erkeklerden oluşmaktadır. İntihar vakaları dağılımında 15-19 (% 24.48) ve 20-29 yaş grubu (% 55.10) öne çıkmaktadır. Kaza vakalarında kadın ve erkek oranı % 15.79 ve % 68.42 dir. Kaza yoluyla olan olgularda anlamlı bir yaş dağılımı yoktur. Bağımlılık nedeniyle oluşan vakaların % 85.56 sı erkek, % 11.67 si kadındır. Özellikle 15-19 (% 18.34), 20-29(% 48.76) ve 30-39 (% 18.33) yaş grubu diğer yaş gruplarından ayrılmaktadır. Gruba özel: En küçük bağımlı vakasının 12 yaş olarak kayıtlara girmesi dikkat çekicidir. Uyarıcılara bağlı genç erkek vaka (15-40 yaş) zehirlenmelerinin oranı % 28.24 dür. Esrar vakalarının oranı % 28.57 dir. Yaş dağılımının 12 yaş ile 59 yaş arasında olduğu görülmektedir. Bağımlılık yapan kimyasalların % 15.58 oranında alkol ile birlikte alındığı tespit edilmiştir. Tablo 33: Vakaların Bağımlılık Yapan Kimyasallara Göre Dağılımı, 2008 Kod Açıklama Sayı % H001 Opiyatlar 50 12,59 H002 Sedatif, Hipnotik ve Anksiyolitikler 14 3,53 H003 Uyarıcılar (Psikostimülanlar) 132 33,25 H004 Esrar 88 22,17 H005 Kokain 12 3,02 H006 Halüsinojenler 1 0,25 H007 İnhalanlar (Solventler) 9 2,27 H008 Tütün 0 0,00 H00X Diğer ve Bilinmeyen 24 6,05 H00K Kombine kullanımlar 67 16,88 Toplam 397 100,00 Şekil 15: Vakaların Bağımlılık Yapan Kimyasallara Göre Dağılımı, 2008 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66 (3) Ek 3 51
Tablo 34: Bağımlılık Yapan Kimyasallara Bağlı Zehirlenme Vakalarının Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2008 Erkek Kadın Bilinmeyen Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 0-1 1 0,32 0 0,00 0 0,00 1 0,32 1 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 2 1 0,32 0 0,00 0 0,00 1 0,32 3 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 4 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 5-9 1 0,32 1 0,32 0 0,00 2 0,65 10-14 10 3,25 1 0,32 1 0,32 12 3,90 15-19 53 17,21 11 3,57 1 0,32 65 21,10 20-29 110 35,71 30 9,74 2 0,65 142 46,10 30-39 46 14,94 7 2,27 1 0,32 54 17,53 40-49 12 3,90 0 0,00 0 0,00 12 3,90 50-59 6 1,95 0 0,00 0 0,00 6 1,95 60-69 1 0,32 0 0,00 0 0,00 1 0,32 70 + 2 0,65 1 0,32 0 0,00 3 0,97 Bilinmeyen 3 0,97 0 0,00 6 1,95 9 2,92 Toplam 246 79,87 51 16,56 11 3,57 308 100,00 Tablo 35: Bağımlılık Yapan Kimyasallara Bağlı Zehirlenme Vakalarının Zehirlenme Nedenine Göre Dağılımı, 2008 İntihar (kasti) Kaza İyatrojenik Mesleki Çevresel Yanlış kullanım Advers etki Besin zehirlenmesi Diğer Bilinmeyen Toplam 0-1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5-9 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 2 10-14 3 1 0 0 1 0 5 0 1 1 12 15-19 12 5 0 0 0 0 33 0 7 8 65 20-29 27 3 0 0 2 1 86 0 5 18 142 30-39 5 4 0 0 1 0 33 0 4 7 54 40-49 2 0 0 0 0 0 7 0 3 0 12 50-59 0 0 0 0 0 0 6 0 0 0 6 60-69 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 70 + 0 1 0 0 0 0 2 0 0 0 3 Bilinmeyen 0 2 0 0 0 0 7 0 0 0 9 Toplam 49 19 0 0 4 1 180 0 21 34 308 52 Türk Hij. Den. Biyol. Derg. 2009; 66(3) Ek 3