24.3.215 TÜRKİYE DE BİYOLOJİ EĞİTİMİ ALANINDA YAPILAN ARAŞTIRMALARA YÖNELİK BİR İÇERİK ANALİZİ ÇALIŞMASI İÇERİK Biyoloji Eğitimi ŞEYDA GÜL Atatürk Üniversitesi K.K. Eğitim Fak. Biyoloji Eği t i m i MUSTAFA SÖZBİLİR Atatürk Üniversitesi K.K. Eğitim Fak. Kimya Eği t i m i Eğitim Araştırmalarına Genel BİYOLOJİ EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARI Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının Biyoloji Eğitimi Bilim ve teknolojideki ilerlemelerinfen bilimlerini etkilemesi Biyoloji Eğitimi Ülkelerin bu ilerlemelere paralel olarak eğitim politikalarında fen bilimleri eğitimine daha fazla odaklanmaları Fen bilimleri alanında özellikle öğretmen yetiştiren kurumlarda, düzenleme yoluna gidilmesi 4 Kasım 1997 de Eğitim Fakültelerinde Yeniden Yapılanma girişimi Biyoloji Eğitimi İÇERİK 1998-1999 eğitim-öğretim yılıyla birlikte yeniden yapılandırılan eğitim fakültelerindeki akademik araştırmaların, ilgili alanın eğitimine yönelik gerçekleştirilmesinin zorunlu hale getirilmesi, yeniden yapılanmanın yeniliklerindendir (Karamustafaoğlu, 29). Eğitim Araştırmalarına Genel Biyoloji Eğitimi BİYOLOJİ EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARI Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının 1
24.3.215 Eğitim ve öğretim uygulamalarını şekillendirmede önemli bir rolü bulunan eğitim araştırmalarının sayısında son yıllarda büyük bir artış olduğu gözlenmektedir. Yapılan bu araştırmalar sonuç itibarıyla eğitim sisteminin kalitesini ve işlevselliğiniarttırmaya yöneliktir (Göktaş, Hasançebi vd., 212). Günümüzde her konu ile ilgili birbirinden bağımsız çok sayıda çalışma yapılması ve buna bağlı olarak yapılan çalışma sayısının fazlalığı bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle yapılan araştırmaların niteliğine ve niceliğine ait bilgilerin sorgulanması, bu çalışmaların kalitesini ortaya koyması açısından büyük bir önem taşıdığı gibi o alanla ilgili diğer araştırmacılar için önemli ve açıklayıcı bilgiler içermektedir (Bacanak vd., 211). Bununla birlikte fen eğitimi alanında yapılan araştırmalarının belirli aralıklarla incelenip düzenlenerek eğilimlerin belirlenmesi, ilgili alanda çalışma yürütmek isteyen bilim insanlarına ışık tutması açısından önemlidir (Çiltaş vd., 212). Bu da söz konusu araştırmaların bir içerik analizi ile incelenmesini gerekli kılmaktadır. içerik analizine yönelik yapılan çalışmalar incelendiğinde; Eğitim bilimleri, Eğitim teknolojileri ve Matematik eğitimi alanında birçok çalışmanın yapıldığı görülmektedir. Bununla beraber, ülkemizde hakemli dergilerde yayınlanan çalışmaların içeriğine yönelik fen eğitimi alanında da çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Ancak söz konusu çalışmalarda, disiplinler arası bir yaklaşımla bir dereceye kadar biyoloji konularını içeren çalışmaların ele alındığı görülmektedir. Literatür incelendiğinde, biyoloji eğitimi alanında yapılan çalışmalara bakıldığında; Erdoğan, Marcinkowsky ve Ok, (29), Erdoğan, Uşak ve Bahar (213) ve Ünlü, Sever ve Akpınar (211) tarafından çevre eğitimi konusunda Umdu-Topsakal, Çalık ve Çavuş (212) tarafından biyoloji eğitimi alanında yapılmış tezlerin incelenmesi dışında, doğrudan bu alandaki araştırma makalelerinin içerik analizi ile incelenmesine yönelik herhangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır. 2
24.3.215 Dolayısıyla bu durum; İÇERİK Biyoloji Eğitimi hakemli dergilerde biyoloji eğitimi ile ilgili yayınlanan makalelerin birçok ölçüt açısından incelenmesine yönelik yapılacak bir çalışmanın sonuçlarının araştırmacılara ve akademisyenlere önemli bilgiler sunacağını düşündürmektedir. Eğitim Araştırmalarına Genel BİYOLOJİ EĞİTİMİ ARAŞTIRMALARI Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının Bu çalışmada ülkemizde ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren hakemli dergilerde biyoloji eğitimi alanında yayınlanan araştırma makaleleri tespit edilerek belli ölçütler açısından içerik analizi yoluyla incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda söz konusu makaleler aşağıdaki ölçütler açısından incelenmiştir: 1) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında sıklıkla çalışılan konuların dağılımı 2) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında sıklıkla çalışılan alanların dağılımı 3) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında yapılan çalışmalarda sıklıkla kullanılan araştırma yöntemleri 4) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında yapılan çalışmalarda sıklıkla kullanılan veri toplama araçları 5) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında yapılan çalışmalarda sıklıkla kullanılan örneklem ve örneklem büyüklüğü 6) Biyoloji eğitimi alanında 1997-212 yılları arasında yapılan çalışmalarda sıklıkla kullanılan veri analiz yöntemleri 3
Yüzde (%) 24.3.215 Biyoloji Eğitimi Araştırmalarının Araştırmanın verilerine Web den, Atatürk Üniversitesi kütüphanesinden ve şahsi kaynaklardan tam metin olarak erişilmesine rağmen dergilerin bazı sayılarına ulaşılamamıştır. Buna göre, araştırmada başlangıçta 9 dergi taranmış olmasına rağmen, 4 ü Web of Science SSCI indeksinde olmak üzere toplam 74 dergi (63 ü ulusal, 11 i uluslararası) değerlendirmeye alınmış ve bu dergilerden ulaşılabilen toplam 633 makale incelenmiştir. YÖNTEM Çalışma bir doküman inceleme çalışmasıdır. Dokümanların incelenmesinde içerik analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Veri Toplama Aracı: Veri toplamak amacıyla daha önce Sözbilir vd. (212) tarafından geliştirilen ve biyoloji eğitimi araştırmalarına uygun olarak yeniden düzenlenen makale sınıflama formundan yararlanılmıştır. Söz konusu düzenleme yapılırken biyoloji konularının listelenmesinde Reece et al. (211) in kitabında sunduğu biyoloji konuları tasnif sistemi dikkate alınmıştır. VERİLERİN ANALİZİ VE BULGULAR Makalelerin künyesine ait bilgiler: Tablo 1. İçerik analizi yapılan makalelere ait betimsel istatistikler Yayın dili f % 25 National International Türkçe 543 85.8 2 İngilizce 88 13.9 Diğer 2.3 15 Toplam 633 1 1 Yazarların uyruğu Türk 618 97.6 5 Karma 15 2.4 Toplam 633 1 Şekil 1. Ulusal ve uluslararası yayınların yıllara göre dağılımı (1997-212) Sıklıkla çalışılan biyoloji konuları: Sıklıkla çalışılan araştırma konuları: Tablo 2. araştırmacıların sıklıkla çalıştığı biyoloji konuları Konular f % Çevre ve ekoloji 184 29.1 Hayvan yapı ve fonksiyonları 72 11.4 Hücre 7 11.1 Biyoçeşitlilik 44 7. Genetik ve biyoteknoloji 39 6.2 Karma 36 5.7 Canlılık kimyası 21 3.3 Evrim 11 1.7 Bitki yapı ve fonksiyonları 1 1.6 Diğer 146 23.1 Toplam 633 1 Tablo 3. Araştırmacıların sıklıkla çalıştığı araştırma konuları f % Öğretim 173 27.3 Öğrenme 143 22.6 Tutum, algı, öz yeterlik vb. 137 21.6 Öğretim materyali çalışmaları 51 8.1 Bilgisayar destekli eğitim 41 6.5 Ölçek/test geliştirme, çeviri 23 3.6 Müfredat çalışmaları 18 2.8 Genel eğitim sorunları 13 2.1 Öğretmen eğitimi 6.9 Bilimin doğası 5.8 Diğer (kavram analizi vb.) 23 3.6 Toplam 633 1 4
KARMA NİCEL NİTEL Yüzde (%) 24.3.215 Tablo 4. İncelenen yayınların içeriklerinin alt konulara göre dağılımı (N=453) 3 25 Öğrenme Öğretim Tutum/Algı Çalışmaları f % Öğrenme* 143 22.59 2 Kavram yanılgısı 69 1.9 Öğrenme stilleri 8 1.26 Başarı/bilgi düzeyinin saptanması 66 1.43 15 Diğer Öğretim* 173 27.3 1 Yöntem karşılaştırması 97 15.32 Öğretimin tutuma etkisi 61 9.64 Öğretimin başarıya etkisi 94 14.85 Öğretimin bilimsel süreç becerilerine etkisi 7 1.11 * Bazı makaleler birden fazla alt konuyu içerdiğinden toplam sayı 453 ü aşabilmektedir. 5 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Ulusal Uluslararası Şekil 2. En fazla çalışılan araştırma konularının yıllara göre dağılımı (1997-212) Sıklıkla çalışılan araştırma desenleri/yöntemleri: Tablo 5. Araştırmacıların sıklıkla çalıştığı araştırma desen/yöntemleri Araştırma Deseni Araştırma Metodu f % Tam deneysel Yarı deneysel 156 24.6 Deneysel Zayıf deneysel 21 3.1 Tek denekli Ara-toplam 177 27.7 Betimsel 77 12.2 Karşılaştırmalı 53 8.4 Korelasyonel 5.8 Deneysel olmayan Tarama 146 23.1 Ex-post facto İkincil veri analizi Ara-toplam 281 44.5 Tablo 5 in devamı Araştırma Deseni Araştırma Metodu f % Betimsel 11 16. Kültür analizi Olgubilim 9 1.4 Etkileşimli Durum çalışması 13 2.1 Kuram oluşturma Eleştirel çalışmalar Diğer 2.3 Ara-toplam 125 19.8 Tarihsel analiz Kavram analizi 17 2.7 Etkileşimsiz Derleme 9 1.4 Meta-sentez/analiz Diğer 2.3 Ara-toplam 28 4.4 Açıklayıcı (Nicel-nitel) 8 1.3 Karma Keşfedici (Nitel-nicel) 1.2 Çeşitleme (Nicel + Nitel) 13 2.1 Alt-toplam 22 3.6 Toplam 633 1 8 7 6 5 4 3 2 1 Deneysel Deneysel olmayan Etkileşimli Etkileşimsiz Karma Şekil 3. Araştırma desenlerinin yıllara göre dağılımı(1997-212) Sıklıkla çalışılan veri toplama araçları: Tablo 6. Araştırmacıların sıklıkla kullandığı veri toplama araçları Veri toplama aracı f % Anketler* 188 29.7 Açık uçlu 29 4.6 Çoktan seçmeli 2.3 Likert tipi 152 24. Diğer 2 3.2 Başarı testleri* 231 36.5 Açık uçlu 42 6.6 Çoktan seçmeli 188 29.7 Diğer 15 2.4 Tutum, ilgi, algı vb. testler 181 28.6 Görüşmeler* 79 12.5 Yapılandırılmış 11 1.7 Yarı-yapılandırılmış 65 1.3 Odak grup görüşmesi 4.6 Gözlemler 22 3.5 Katılımcı gözlem 8 1.3 Katılımcı olmayan gözlem 14 2.2 Alternatif değerlendirme araçları 33 5.2 Dökümanlar 94 14.8 5
Yüzde 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 Yüzde 24.3.215 Sıklıkla çalışılan örneklem: Sıklıkla kullanılan örneklem büyüklüğü: Tablo 7. Araştırmalarda sıklıkla incelenen örneklem türleri f % Lisans 238 37.6 Ortaöğretim (9-12) 147 23.2 İlköğretim (6-8) 114 18. Eğitimciler 7 11.4 İlköğretim (1-5) 35 5.5 Yönetici 4.6 Okul öncesi 3.5 Lisans üstü 3.5 Veliler 1.2 Diğer 4.6 Örneklem yok/belirtilmemiş 67 1.6 Şekil 4. Araştırmalarda sıklıkla kullanılan örneklem büyüklüğü Sıklıkla kullanılan veri analiz yöntemleri: 6 1 9 8 5 4 7 6 5 4 3 Betimsel Kestirimsel Nitel 3 2 1 2 1 Şekil 5. Araştırmalarda sıklıkla kullanılan veri analiz yöntemlerinin yıllara göre dağılımı Şekil 6. Araştırmalarda sıklıkla kullanılan veri analiz yöntemleri SONUÇ Çalışma sonucunda, gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde yapılan biyoloji eğitimi araştırmalarında; 25 yılından itibaren süreklilik gösteren bir artış gözlenmiştir, Çevre ve ekoloji, hücre ve hayvanların yapı ve işlevleri konularında daha çok çalışmanın yapılmıştır, Araştırma konusu olarak öğrenme, öğretim ve tutum çalışmalarının ön planda olduğu görülmüştür, Örneklem grubu olarak daha çok lisans ve ortaöğretim öğrencileri tercih edilmiştir, Örneklem büyüklüğü çoğunlukla 31-1 ve 11-3 kişi arasında değişmektedir, Nicel araştırma desenleri daha çok tercih edilmektedir, Veri toplama aracı olarak çoğunlukla başarı testleri, Likert tipi anketler, tutum vb. ölçekler kullanılmıştır, Veri analiz yöntemi olarak f/% tabloları, merkezi eğilim ölçüleri ile t-testi ile ANOVA/ANCOVA gibi analizlerin ön planda olduğu belirlenmiştir. 6
24.3.215 TEŞEKKÜRLER. 7