ÖZET

III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010 Cilt: V Sayfa: 1834-1844 KAHRAMANMARAŞ TA YETİŞTİRİLEN DALLI SERVİ NİN BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE BAŞLICA KULLANIM ALANLARI İbrahim BEKTAŞ 1, Ramazan KURT 1, Alperen KAYMAKÇI 1 & Kadir KARAKUŞ 1 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği,46100 K.Maraş. akaymakci@ksu.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, Kahramanmaraş Yöresinde yetiştirilen Dallı Servi (Cupressus sempervirens) odununun bazı fiziksel özellikleri belirlenerek, odununun daha iyi tanınması amaçlanmıştır. Yapılan denemeler sonucunda araştırılan fiziksel özelliklerinden yıllık halka genişliği 2.41 mm, yaz odunu katılım oranı % 31, hava kurusu yoğunluk 0.615 g/cm 3, tam kuru yoğunluk 0.542 g/cm 3, hacim-yoğunluk değeri 511kg/m 3, hacmen daralma yüzdesi %10.73 ve hacmen genişleme yüzdesi %.12.14 olarak elde edilmiştir. Testlerde elde edilen değerler istatistikî analizlere tabii tutulmuş ve diğer bazı ağaç türleri ile kıyaslanmıştır. Araştırma sonucunda Kahramanmaraş Dallı Servisi odunun tanınması ve uygun kullanım alanları üzerine vurgu yapılmıştır. Anahtar Kelimeler : Dallı Servi, yıllık halka, yoğunluk, daralma, genişleme Determination of Some Physical Properties and Main Using Areas of Mediterranean Cypress (Cupressus sempervirens) that are Grown in Kahramanmaras ABSTRACT In this study, better recognition of Italian Cypress (Cupressus sempervirens) that are grown in Kahramamaras region is aimed by determining some of their physical properties The results showed that growth ring width, summer wood ratio, dry density, owen dry density, volume weight, volumetric shrinkage, volumetric swelling were 2.41 mm, %31, 0.61 g/cm3, 0.54 g/cm3, 511 kg/m3, % 10.73 and % 12.14 respectively. Statistical analyses were applied to values and they were compared to that of other wood species. Better recognition and utilization of the wood species were emphasized. Keyword: Cupressus Sempervirens, Annual Ring,Density, Shrinkage, Swelling 1.GİRİŞ Türkiye de orman varlığı 21,2 milyon hektar olup toplam ülke yüzölçümünün % 27,2 sini teşkil etmektedir. Toplam ağaç serveti 1,3 milyar m³ olan orman kaynakları birim alandaki ortalama serveti oldukça düşük olup yıllık cari artımı 36,3 milyon m³, amenajman planlarında verilen yıllık eta miktarı ise ortalama 16,3 milyon m³ tür. Türkiye de yaklaşık olarak 13 milyon m³ endüstriyel odun ile 9 milyon m3 yakacak odun tüketilmekte olup endüstriyel odunun %60-65 i, yakacak odunun ise yaklaşık %85 i devlet ormanlarından elde edilmektedir.(bektaş, 2008) 1834

Devlet ormanları dışında yapılan endüstriyel odun üretiminin %90 nından fazlası kavak üretiminden oluşmaktadır. Ancak, kavak ve okaliptüs gibi hızlı gelişen tür plantasyonlarına ait üretim kayıt altında olmadığından üretim ve tüketim miktarları konusunda kesin rakamlar bulunmamaktadır. IX. Kalkınma Planında ve DOKAP raporunda hızlı yetişen türlerin endüstriyel ve diğer ağaçlandırmaların yaygınlaştırılması konusu üzerinde önemle durulmuştur (Anonim, 2007, Anonim, 2000) İnşaat, mobilya, kâğıt ve karton üretimi ve panel ürünleri gibi odun esaslı endüstriler konvansiyonel kereste kıtlığı ile karşı karşıya kalmıştır. Kereste azlığından dolayı meydana gelen bu arz ve talep arasındaki açığı gidermek için son yıllarda içerisinde hızlı gelişen egzotik türlerinde mevcut olduğu endüstriyel plantasyonlar kurulmaya başlanmıştır. (Birler, 2009) Endüstriyel plantasyonlar orman ürünleri endüstrisinin mevcut taleplerine cevap vermekle kalmamakta bunun yanı sıra ormansızlaşmayı azaltmada da çok önemli bir rol oynamaktadır. Bilindiği gibi hızlı gelişen türler ormansızlaşmayı azaltmada en önemli faktörlerden birisidir. Hızlı gelişen tür en uygun yetişme ortamında 30 yıl idare süresi içinde yılda 9 12 m3/ha artım yapabilen, 5 yıllık idare süresi sonunda yılda 12 m3 den fazla artım yapabilen türler olarak tanımlanmaktadır (Taşdemir, 1996). Serviler herdem yeşil ağaç veya çalı formunda bulunan bir ağaç türü olmakla birlikte servilerin 20 türü ve bu türlerin çeşitli taksonları vardır. Ülkemizde bozuk ve normal alanlarla birlikte toplamda 1.247,5 ha alanda bulunmaktadır. Uygun iklim koşullarının bulunduğu yerlerde rutubetli saf kum topraklardan, hafif veya ağır balçık veya kurak, kireçli topraklara kadar değişik özellikteki topraklarda yetişebilir. Ülkemizde doğal olarak yetişen Cupressus sempervirens L. (Adi Servi, Akdeniz Servisi) in iki varyetesi vardır. Bunlar Cupressus sempervirens var. sempervirens (Piramidal Servi ve Cupressus sempervirens var. horizontalis (Dallı Servi) türleridir. (Anonim, 2009) Dallı servi Dallı servi (Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord.), ülkemizde sınırlı doğal yayılısı bulunan bir orman ağacıdır. Antalya yöresinde saf ya da kızılcamla karışık mescereleri bulunmaktadır (Saatcioğlu, 1976; Yaltırık, 1993). Ülkemizdeki saf mescereleri 599 ha lık bir alan kaplamaktadır (Çalışkan, 1998). Piramidal formdan geniş konik tepe yapısıyla ayrılır. 30 m ye kadar boy yapabilen sütun ya da piramit görünüşünde veya geniş ve yaygın tepeli ağaç durumunda bulunur. Kabuk genç bitkilerde kırmızımsı renkte, yaşlılarda bozumsu kahverengindedir. Uzun çatlaklı ince ve düzgün bir kabuğu vardır. Kanaatkâr bir tür olup, hiç bir ağaç türünün yetiştirilmediği fazla kireçli topraklarda, Akdeniz iklim tipinin hüküm sürdüğü kurak ve fakir arazilerde ve kireçli topraklarda rahatça yetişebilmektedir. Üretim ormanında veya rüzgâr şeritleri içinde iyi büyüyebilmesi için derin ve rutubetli toprak ister (Anonim, 2009) Türkiye de serviler park, bahçe, koruyucu şerit ve canlı çit ağaçları olarak dekoratif olduğundan sıklıkla kullanılmaktadır. Ayrıca yapıların iç ve dış bölümlerinde, gemi, köprü ve iskele ayaklarında kullanılır. Mobilya yapımında, torna işlerinde, çeyiz sandığı ve dolap imalatında tercih edilmektedir (Avşar, 2002). Türkiye de orman ürünleri sanayinin hammadde talebi göz önüne alındığında, odun arz açığının karşılanmasında hızlı gelişen türlerin endüstriyel plantasyonlarının önemi ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada Türkiye de hızlı yetişen türlerden biri olarak kabul edilen dallı servi odununun fiziksel özellikleri belirlenmiş ve bu doğrultuda dallı servi odununun kullanım yerleri hakkında önerilerde bulunulmuştur. Aynı zamanda Kahramanmaraş yöresine ait dallı servi odununun, bazı odun özelliklerinin belirlenmesi orman ürünleri endüstrisine yeni litaratür bilgiler kazandıracak ve bununla beraber yöre halkının 1835

tarafından dallı servi odununun özelliklerini daha iyi bilinmesi hâlihazırda bulunan kullanım alanlarının artmasını sağlayacaktır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal Denemelerde kullanılacak Dallı servi ağaçları Kahramanmaraş yöresinden TS 4176 (1984) teki esaslara uygun olarak seçilmiştir. Deneme alanı ve deneme ağaçlarına ait bazı bilgiler Tablo 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Deneme alanı ve ağaçlarının özellikleri. Deneme alanı Yükselti (m) 530 Eğim (%) 10 Yön GD Bağıl nem (%) 68 Yıllık yağış miktarı (mm) 722 En düşük ve en yüksek sıcaklık ( 0 C) 9; 42 Deneme ağaçları Ortalama yaş 78 Ortalama uzunluk (m) 13 Ortalama çap (cm) 39 Her seksiyondan, 20 20 30 mm boyutlarındaki yoğunluk ve hacim ağırlık deney numuneleri Şekil 1 de gösterildiği gibi hazırlanmıştır. Deneme ağacının 2 4 m lik kısmına tekabül eden seksiyonlardan ise daralma ve genişleme numuneleri elde edilmiştir (Şekil 1). Teğet ve radyal yöndeki daralma ve genişleme yüzdelerinin tayini için 30 30 15 mm ve boyuna yöndeki daralma ve genişleme miktarlarının belirlenmesi amacı ile 30 30 100 mm boyutlarındaki numuneler kullanılmıştır. Şekil 1: Seksiyonlardan test örneklerinin hazırlanması (Bektaş ve ark. 2008). 2.2. Yöntem Bu bölümde Dallı servi odununun yıllık halka ölçümleri ve fiziksel özelliklerinden hava kurusu yoğunluk, tam kuru yoğunluk, hacim ağırlık değeri, daralma ve genişleme 1836

yüzdeleri ve lif doygunluğu noktası rutubet derecesi aşağıda kısaca açıklandığı şekilde belirlenmiştir. 2.2.1. Yıllık Halka Ölçümleri Yıllık halka, ağacın fiziksel ve mekanik özelliklerini doğrudan etkileyen çok önemli faktörlerden biridir. Çünkü yıllık halkanın dar ya da geniş oluşu ve yaz odunu katılım oranının çok ya da az oluşu ağacın hem fiziksel özelliklerini hem de mekanik özelliklerini etkilemektedir. Yıllık halka ölçmeleri için deneme ağaçlarının 0.30m deki seksiyonlarından özden geçecek şekilde alınan 2cm lik şeritlerden faydalanılmıştır. Enine kesitleri iyice temizlenmiş sonrada ölçmelerde kolaylık sağlanması için özden bir çizgi çizilerek mikroskop ile ölçümler yapılmıştır. Elde edilen veriler kullanılarak, yaz odunu ve ilkbahar odunları katılım yüzdeleri aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır: YOG(mm) YO (%) = 100 ; YHG(mm) Burada; YO: Yaz odunu katılım oranı (%) YOG: Yaz odunu genişliği (mm) YHG:Yıllık halka genişliği (mm) ni göstermektedir. Bu formülde hesaplanan YO katılım oranı kullanılarak, İlkbahar odunu katılım oranı (İBO;(%))=100-YO formülü ile belirlenmiştir. 2.2.1. Hava kurusu yoğunluk Deney numuneleri, %12 hava kurusu rutubet derecesine getirebilmek için, hava sıcaklığının 20 o C ±2 ve bağıl nemin % 65±5 olduğu bir ortamda klimatize edilmiştir. Örneklerin yaklaşık olarak %12 rutubete gelmeleri sağlandıktan sonra, radyal, teğet ve boyuna yönlerdeki uzunlukları ölçülerek hacimleri tespit edilmiş, daha sonrada ağırlıkları belirlenerek aşağıdaki formüle göre hava kurusu yoğunluk (d 12 )belirlenmiştir. d W 12 3 12 = (g/cm ) ; V12 Burada; d 12 : Hava kurusu yoğunluk (g/cm 3 ) W 12 : Hava kurusu ağırlık (g) V 12 : Hava kurusu hacim (cm 3 ) i göstermektedir. 2.2.2. Tam kuru yoğunluk Hava kurusu ölçümleri yapılan örnekler etüve konmuş ve 103 ± 2 o C de örnek ağırlıklarının sabit hale gelmesini müteakip, etüvden alınan örnekler desikatöre alınarak soğumaları sağlanarak ağırlıkları ve üç yöndeki boyutları ölçülerek tam kuru yoğunluk (d 0 ), aşağıda verilen formülle hesaplanmıştır. d = W (g/cm O 3 O ; VO ) Burada; d O :Tam kuru yoğunluk (g/cm 3 ) W O :Tam kuru ağırlık (g) V O : Tam kuru hacim (cm 3 ) i göstermektedir. 1837

2.2.3. Hacim ağırlık değeri Hacim ağırlık değeri, dikili veya taze haldeki 1 m 3 odunda kaç kg kuru odun maddesi olduğunu ifade etmektedir. Bu özellik daha çok hammadde alımlarını m 3, satışlarını ise kg veya ton olarak yapan kağıt ve selüloz endüstrisi için önemlidir. Hacim ağırlık değerinin tespitinde, tam kuru ağırlıkları belirlenmiş olan örnekler su içerisinde iki hafta süre ile bekletilmiş, sonrada radyal (r), teğet (t) ve boyuna (l) yöndeki uzunlukları ölçülerek tam yaş hacmi (V t ) belirlenmiştir. Bunu takiben aşağıdaki formül yardımıyla hacim ağırlık değeri (R) hesaplanmıştır. R = W V t O (g/cm 3 ); Burada; R :Hacim ağırlık değeri (g/cm 3 ) W 0 :Tam kuru ağırlık (g) V t :Tam yaş haldeki hacim (cm 3 ) i göstermektedir. 2.2.4. Daralma yüzdesi Daralma ve genişleme denemeleri TS 4083 4084 4085 4086 (Aralık 1983) standartlarında belirtilen esaslara uygun olarak yapılmıştır. Daralma miktarını bulmak için, örnekler su içerisinde batık halde iki hafta süre ile bekletilerek radyal, teğet ve boyuna yöndeki tam yaş ölçüleri tespit edilmiştir.sonra aynı örnekler 103 ± 2 o C de değişmez ağırlığa gelinceye kadar kurutularak radyal, teğet ve boyuna yöndeki tam kuru ölçüleri belirlenerek aşağıdaki formüle göre daralma miktarı (ß) hesaplanmıştır. b = Rutubetli ölçü - Tam kuru ölçü Rutubetli ölçü x100 (%) Bu formülde her üç yöndeki ölçüler kullanılarak teğet yöndeki daralma yüzdesi (ß t ), radyal yöndeki daralma yüzdesi (ß r ) ve boyuna yöndeki daralma yüzdesi (ß l ) tespit edilmiştir. Buradan, hacmen daralma yüzdesi (ß V ) = ß r + ß t +ß l formülü ile hesaplanmıştır. 2.2.5.Genişleme yüzdesi Deneme örnekleri, yukarıda açıklanan yöntemle tam kuru rutubet derecine ulaşmaları sağlandıktan sonra, radyal, teğet ve boyuna yönde tam kuru ölçüleri elde edilmiştir. Aynı örnekler su içerisine batık halde konarak, tam yaş hale gemlerini takiben radyal, teğet ve boyuna yönlerdeki yaş ölçüleri tespit edilerek aşağıdaki formül yardımıyla genişleme yüzdeleri (α) belirlenmiştir. Rutubetli ölçü - Tamkuru ölçü a = x 100 Tamkuru ölçü Radyal, teğet ve boyuna yönde ölçülen değerler yukarıdaki formülde yerine konarak radyal (α r ), teğet (α t ) ve boyuna(α l ) genişleme yüzdeleri belirlenerek, hacmen genişleme yüzdesi (α V ) = α r +α t +α l formülünden yararlanılarak hesaplanmıştır. 1838

2.2.6. Lif doygunluğu noktası Bilindiği gibi, ağaç malzemede lif doygunluğu noktası, hacim ağırlık değeri ve hacmen daralma miktarı değerleri üzerinden de hesaplanabilmektedir. Yukarıda diğer bazı fiziksel özelliklerinin belirleme yöntemleri açıklanan Dallı servi odununun lif doygunluğu noktası rutubet derecesi (M LDN ) aşağıda şekilde hesaplanmıştır. M LDN bv (%) = 100 R Burada; M LDN : Lif doygunluğu rutubet derecesi (%), ß V : Hacmen daralma yüzdesi (%), R:Hacim ağırlık değeri (g/cm 3 ) ni, göstermektedir. 3. Bulgular ve Tartışma Denemelerde elde edilen veriler ışığında, her özellik için aritmetik ortalama, standart sapma, varyasyon katsayısı, minimum ve maksimum değerler ile dağılım genişliğini içeren bir veri tablosu düzenlenmiştir. Yıllık Halka Ölçümleri Yıllık halka ölçümleri sonucu ortalama olarak elde edilen yıllık halka genişliği, yaz odunu katılım yüzdesi ve ilkbahar odunu katılım oranlarına ait elde edilen veriler Çizelge 2 de gösterilmiştir. Çizelge 2: Yıllık halka değerleri. Dallı Servi Yıllık halka genişliği (mm) Yaz odunu katılım oranı (%) İlkbahar odunu katılım oranı (%) 2.41 31 69 Hava Kurusu Yoğunluk, Tam Kuru Yoğunluk ve Hacim-Ağırlık Değeri Yapılan testlerde elde edilen hava kurusu yoğunluk (d 12 ), tam kuru yoğunluk (d 0 ) ve hacim-ağırlık değerleri(r) ne ait bulgular ve analiz sonuçları Çizelge 3 te verilmiştir. Diğer bazı araştırıcılar Anonim (2009) tarafından belirlenen literatür değerleri (Çizelge 6 verilmiştir), Dallı servi odunu için D 12 : 0.603 g/cm 3, D o : 0.559 g/cm 3 ve R c : 0.506 g/cm 3 olarak belirlenmiştir. Elde edilen değerlerinin genel olarak bu çalışmayla paralellik gösterdiği görülmektedir. Farklı tür ağaç odunlarının yoğunluk değerlerini incelediğimizde Berkel (1970) te adi servi için elde edilen değerlerin (D 12 a : 0.600 g/cm 3, D o b :0.550 g/cm 3 ) bu çalışmada elde edilen değerlere uygunluk gösterdiği; Bektaş (2002) de verilen Pinus radiata odununa ait yoğunluk değerlerinden (D 12 a : 0.428 g/cm 3, D o b : 0.380 g/cm 3 ) daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bilindiği gibi, odunun yoğunluğu kullanım alanlarının belirlenmesinde en önemli kriterlerden biridir. Dallı servi için elde edilen değerler bu açıdan değerlendirildiğinde, Çizelge 6 da yer alan ağaçların çoğundan daha iyi bir yoğunluk değerine sahip olduğu görülmektedir. 1839

Çizelge 3: Hava kurusu yoğunluk, tam kuru yoğunluk ve hacim-ağırlık değerleri. Servi N a X b SD c V d X MİN e X MAX f Hava kurusu yoğunluk(d 12 ) 220 0.615 0.072 11.71 0.402 0.746 0.344 Tam kuru yoğunluk(d 0 ) 220 0.542 0.089 16.42 0.391 0.721 0.330 Hacim-Ağırlık Değer(R)i 220 0.511 0.059 11.55 0.312 0.694 0.382 a Numune sayısı, b Aritmetik ortalama (g/cm 3 ), c Standart sapma, e Minimum değer, f Maksimum değer, g Değişim aralığı. R g d Varyasyon katsayısı ((SD/X) 100), 3.4. Daralma yüzdesi Ağaç malzemenin çeşitli yönlerde farklı çalışması kusurlu özelliklerinin en başında gelmektedir. Bu değişik yönlerde farklı çalışması ağaç malzeme içersinde iç gerilmelere, boyutlarının değişmesine, düzgün yüzeylerin kamburlaşmasına ve çatlamasına sebebiyet vermektedir. Bu açıdan incelendiğinde, ağaç malzemenin kullanım alanlarının belirlenmesinde rol oynayan önemli fiziksel özelliklerden biri de daralma miktarıdır. Üzerinde en çok deney yapılan fiziksel özelliklerdendir. Yapılan testlerde Dallı servi odununa ait daralma yüzdeleri Çizelge 4 deki gibi oluşmuştur. Çizelge 4: Daralma yüzdeleri. Dallı servi N a X b SD c V d X MİN e X MAX f Radyal (b r ) 100 3.92 0.9752 24.87 0.20 9.64 Teğet (b Daralma (%) t ) 100 6.10 1.5143 24.82 0.41 12.17 Boyuna (b l ) 50 0.71 0.4608 64.90 0.12 2.86 Hacmen (b v ) 150 10.73 2.2623 21.08 - - a Numune sayısı, b Aritmetik ortalama (b v,%), c Standart sapma, d Varyasyon katsayısı, e Minimum değer, f Maksimum değer, Çizelge 4 incelendiğinde, Dallı servi de teğet yönde daralmanın radyal daralmadan %2.18 daha yüksek olduğu görülmektedir. Boyuna daralma ise diğer ağaç türlerinde elde edilen değerlere uygun olarak % 1 den az olarak tespit edilmiştir. Daralma yüzdelerinin karşılaştırılması amacı ile oluşturulan Çizelge 6 da yer alan ağaç türleri arasında, Abis (2001) ve Berkel (1970) tarafından Dallı servi odunu için yapılan testlerde elde edilen daralma yüzdeleri ile mukayese edildiğinde, bulgular arasında bir paralelliğin olduğu kolaylıkla görülebilmektedir. Ancak, Berkel (1970) te Adi servi için verilen daralma yüzdesine ait değerlerin (b v :8.50), bu çalışmadaki değerlerden (b v :10.73) daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılığın tür ayrılığından ve yetişme ortam şartlarından kaynaklandığı düşünülmektedir. 3.5. Genişleme yüzdesi Özellikle tabakalı malzeme ve kompozit materyalin levha yüzeyine dik ve kalınlığına şişmesinde önemli olan genişleme yüzdesi, masif ağaç malzemede de her üç yönde de ölçülmektedir. Servi odununa ait testlerde elde edilen genişleme değerleri Çizelge 5 te verilmiştir. 1840

Çizelge 5: Genişleme yüzdeleri. Genişleme (%) Dallı servi N a X b SD c V d X MİN e X MAX f Radyal (a r ) 100 4.21 1.2140 28.84 0.14 10.22 Teğet (a t ) 100 6.98 1.5185 21.76 0.54 12.01 Boyuna (a l ) 50 0.95 0.3452 36.33 0.00 2.01 Hacmen (a v ) 150 12.14 1.8940 15.60 - - a Numune sayısı, b Aritmetik ortalama (a v,%), c Standart sapma, d Varyasyon katsayısı, e Minimum değer, f Maksimum değer. Bu çalışma neticesinde elde edilen Dallı servi odununa ait genişleme yüzdesi Bektaş 2009 da verilen aksöğüt odununa ait hacmen genişleme yüzdesi (a v : 12.76) ile paralellik göstermektedir. Benzer şekilde Öner 1996 (Populus Tremula) ve Bektaş 1997 (Pinus Brutia) de elde edilen sonuçların (a v: 13.00, a v: 12.70) bu çalışmada elde edilen verilerle birbirine yakınlık gösterdiği söylenebilir. 3.6. Lif doygunluğu noktası Lif doygunluğu noktası, odun hücre çeperi miselleri arasındaki boşlukların tamamen su ile doygun bulunduğu noktadaki rutubet halidir. Bu noktadan sonra odunun bünyesine su alma işlemi sona ermese dahi, odun boyutlarında kayda değer bir değişme meydana gelmez. Aynı zamanda, lif doygunluğu rutubet değeri ağaç türlerine özgü olarak, her tür için farklıdır. Genel olarak lif doygunluğu noktaları %18-36 arasında bir dağılım göstermektedir. Lif doygunluğu noktası altındaki rutubet miktarları, odunun direnç özellikleri üzerine suyun arttırması veya azalmasına göre etki etmektedir(bektaş, 1997). Dallı servi odununa ait lif doygunluğu noktası rutubet derecesi değerleri yöntemde açıklandığı şekilde, hacim ağırlık değeri ve hacmen daralma yüzdesi üzerinden hesaplanmıştır. Lif doygunluğu noktası rutubet derecesi, (LDN(%)=b v /R) formülü ile Dallı servi için % 21 olarak elde edilmiştir. Ağaç türleri, lif doygunluğu rutubet derecelerine göre beş gruba ayrılmıştır (Bozkurt ve Erdin, 1997). Deneme ile Dallı servi için elde edilen LDN na ait değer bu sınıflandırmaya göre değerlendirildiğinde, LDN çok düşük olan ağaç türleri arasında yer aldığı görülecektir. 3.7. Bulguların diğer bazı ağaç türleri ile karşılaştırılması Yapılan çalışmalarda her hangi bir ağaç türü için elde edilen bulguların kullanışlı duruma getirilmesinin en önemli yolu, dataların istatistiki olarak analizlere tabii tutulmasıdır. Aynı zamanda bu istatistiki analiz sonuçlarının, özellikle ortalama ve eşik değerlerin aynı gruptan veya yakın özelliklerde olan ağaç türleri ile karşılaştırılarak kullanıcıya yararlı hale getirilmesi de diğer bir yoldur. Belirtilen nedenlerle, bu çalışma ile Dallı servi odununa ait elde edilen değerler diğer bazı ağaç türleri ile karşılaştırılarak, kullanıcının daha sağlıklı bilgi sahibi olması amaçlanmıştır. Bunun için Çizelge 6 düzenlenerek, ilgili ağaç türlerine ait hava kurusu ve tam kuru yoğunluklar, hacim ağırlık değerleri ve hacmen daralma yüzdeleri karşılaştırılmıştır. 1841

Çizelge 6: Servi odunun fiziksel özelliklerinin bazı ağaç türleri ile karşılaştırılması. Ağaç türü a D 12 b D 0 R c d b v e a v Kaynak Dallı servi(k. Maraş) 0.615 0.542 0.511 10.73 12.14 Bu çalışma Dallı servi 0.603 0.559 0.506 10.00 - Abis, 2001. Ak söğüt 0.511 0.480 0.419 11.74 12.76 Bektaş, 2009 Adi servi 0.600 0.550-8.50 - Berkel, 1970 Kara kavak 0.450 0.410-13.80 - Bozkurt ve Göker,1996 Titrek kavak 0.421 0.383 0.336 12.00 13.00 Öner 1996 Kızılçam 0.550 0.510 0.452 11.95 12.70 Bektaş,1997 Monteri çamı 0.428 0.380-9 7 Bektaş, 2002 Okaliptüs 0.669 0.624 0.504 11.82 19.44 Aslan,2008 a Hava kurusu yoğunluk (g/cm3), b Tam kuru yoğunluk (g/cm3), c Hacim ağırlık değeri (g/cm3), d Hacmen daralma yüzdesi (%), e Hacmen genişleme yüzdesi (%),*b l ve a l değerleri dikkate alınmamıştır. Çizelge 6 incelendiğinde Kahramanmaraş yöresine ait Dallı servi için elde edilen değerlerin, genel olarak Çizelgede yer alan ağaç türleri arasında çoğu özellikleri açısından oldukça iyi konumdadır. Hava kurusu yoğunluk (0.615 g/cm 3 ), okaliptüs hariç, diğer ağaç türlerinden daha yüksektir. Hacim ağırlık değeri (511 kg/m 3 ) ise Çizelgede ki bütün ağaç türlerinden daha fazladır. Kullanım alanı açısından önemli kriterlerden biri olan hacmen daralma yüzdesi (% 10.73) ise Çizelgede yer alan ağaç türlerine ait değerler ile kıyaslandığında, Kahramanmaraş Dallı servisinin orta seviyede bir değere sahip olduğu anlaşılacaktır. 4. SERVİ ODUNUNUNBAŞLICAKULLANIM ALANLARI Dallı servi, ülkemizdeki park ve bahçelerde, şehir içi yol ve caddelerde yapıların iç ve dış bölümlerinde, gemi, köprü ve iskele ayaklarında, Mobilya yapımında, torna işlerinde, çeyiz sandığı ve dolap imalatında tercih edilmektedir, ayrıca rüzgâr ve yangına karşı koruma şeridi oluşturmak amacıyla kızılçam ağaçlandırmalarında geniş ölçüde kullanılan bir türdür. Bu bakımdan, gerek orman fidanlıklarında ve gerekse orman teşkilatına ait olmayan fidanlıklarda önemli ölçüde yetiştirilmektedir. Dünyada dallı servi peyzaj uygulamalarında, yılbaşı ağacı olarak, erozyon kontrolünde, rüzgar çiti olarak, odunları ise düzgün lifli ve tekstürünün beyaz olması, kolaylıkla makinelerde işlenebilmesi ve parlatılabilmesinin kolay oluşu gibi etkenler dolayısıyla inşaatlarda, kâğıt hamuru üretiminde, mobilya imalatında, demiryolu traverslerinin imalatında sıklıkla kullanılmaktadır. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Yapılan deneyler sonucu, Kahramanmaraş Dallı servisi odunu hava kurusu yoğunluğu 0. 615 g/cm 3, tam kuru yoğunluğu 0. 542 g/cm 3 ve hacim yoğunluk değeri 515 kg/m 3 olarak belirlenmiştir. Yapılan kıyaslamalarından da yararlanılarak, Kahramanmaraş Dallı servisinin karşılaştırılan türler arasında yoğunluk bakımından oldukça iyi durumda olduğu görülmektedir. 1842

Öte yandan yukarıdaki tespit hacmen daralma yüzdesi için de geçerlidir. Elde edilen bulgular Kahramanmaraş dallı servisi odunun orta derecede çalışan bir ağaç türü olduğunu ortaya koymaktadır. Elde edilen bulgular ve literatürde verilen bilgilerden faydalanılarak, Kahramanmaraş dallı sivrisi odunun inşaatlarda, kâğıt hamuru üretiminde ve mobilya imalatında kullanılabileceği söylenebilir. Sonuç olarak, Kahramanmaraş dallı sivrisi odunun daha önce belirlenen ve burada ortaya konan özelliklerinden da faydalanılarak, özellikle tabakalı ağaç malzeme de kullanılması üzerine yeni çalışmaların yapılması gereklidir. Bundan sonra yapılacak çalışmaların, bu türün, özelliklerinin daha detaylı olarak bilinmesine, odunun kullanıcılar tarafından daha iyi tanınmasına ve gelecekte yeni kullanım alanlarında değerlendirilmesine katkı yapacağı açıktır. 6. KAYNAKLAR Abis 2001. Dallı Servi Odunun Fiziksel özellikleri. http://www.orman.istanbul. edu.tr/node/9837. Erişim Tarihi:28.12.2009. Anonim, 2000. Doğu Karadeniz Bölgesi Bölgesel Kalkınma Planı Çalışması (DOKAP), GA/00/1 4, Araştırma Müdürlüğü, Ankara Anonim 2007, Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013 Ormancılık, Özel ihtisas Raporu, TC. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara. Anonim 2009. Ormanlarımızda Yayılış Gösteren Asli Ağaç. Türleri, Orman Genel Müdürlüğü, Syf: 22-24, Ankara Aslan, S., Demetçi, E. Y., Sözen, R., İlter, E., Balkız, D.Ö., 2008. Okaliptüs (Eucalyptus camaldulensis Dehn.) Odununun Baz_ Fiziksel, Kimyasal, Mekanik ve Anatomik Özellikleri 1. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu. 15-17 Nisan. 2008. Tarsus Avşar, D. M., 2002. Dallı Servide (Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord.) Suda Yüzdürme ile Dolu Tohumların Ayrılabilmesinde Yüzdürme Tekniği ve Süresinin Etkileri, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi 5(2), Syf: 28 36. Bektaş. İ., 1997. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Odununun Teknolojik Özellikleri ve Yörelere Göre Değişimi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul Bektaş İ.; Göker Y.; Alma, M. H. (2002): Various Properties of The Wood of Radiata Pine (Pinus Radiata D.Don) Exotically Grown in Türkiye, The Proceedings of Management of Fast Growing Plantations, 11th 13th September Izmit Bektaş. İ., Alma. M.H., Bal. B.C. ve Ayata. Ü., 2008. Okaliptüs (Eucalyptus Grandis W.Hill.) Odununun Dinamik Eğilme Direncinin Belirlenmesi ve Bazı Ağaç Türleriyle Karşılaştırılması, 1.Ulusal Okaliptüs Sempozyumu. 15-17 Nisan. 2008. Tarsus, s.274 Bektaş. İ., Tutuş A. ve Ayata. Ü., 2008. Eucalyptus Grandis ve Eucalyptus Camadulensis odunlarının Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi ve Kullanım Alanları Üzerine Araştırmalar.1.Ulusal Okaliptüs Sempozyumu. 15-17 Nisan. 2008. Tarsus, s.314. Bektaş, İ., Kaymakcı. A., Kabakcı. ve A., Ulamış. C. E., 2009. Kahramanmaraş Aksöğüt Odununun Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi ve Başlıca Kullanım Alanları, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, I. Ulusal Batı Karadeniz Ormancılık Kongresi, ISSN: 1302-0943, Syf:563-568. Bozkurt. Y. ve Göker. Y.. 1996. Fiziksel ve Mekanik Ağaç Teknolojisi. İ.Ü. Yayın No: 3944. Orman Fakültesi Yayınları. Yayın No: 436. ISBN 975-404-420-1. İstanbul. 1843

Bozkurt. Y ve Erdin. N.. Ağaç Teknolojisi Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Yayınları. İÜ Yayın No: 3998. O.F. Yayın No: 445 Birler, S. A., 2009, Endüstriyel Orman Ağaçlandırmaları, Düzce Üniversitesi, Orman Fakültesi, Yayın No: 4, İstanbul. Saatcioğlu, F., 1976. Silvikultur I, Silvikulturun Biyolojik Esasları ve Prensipleri. 2. Baskı, İ.U. Yayın No:2187, Orman Fakultesi Yayın No:222, İstanbul, 423 s. Calıskan, T., 1998. Hızlı gelisen turlerle ilgili rapor. In: Hızlı Gelisen Turlerle Yapılan Ağaclandırma Calısmalarının Değerlendirilmesi ve Yapılacak Calısmalar, Workshop, 8-9 Aralık 1998, Ankara, s. 109-143 Öner, M.N., Kütahya-Gediz-Yağmurlar Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Titrek Kavak (Populus tremula L.) Odununun Fiziksel ve Mekanik Özellikleri Üzerine Araştırmalar, D.P.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 95 s, 1996. Taşdemir, C.1996. Türkiye de hızlı gelişen yabancı tür ağaçlandırmalarının adaptasyon ve gelişme yönünde incelenmesi, İÜ Fen bilimleri enstitüsü, Yüksek lisans tezi, İstanbul. Yaltırık, F., 1993. Dendroloji Ders Kitabı I, Gymnospermae (Acık Tohumlular). 2. Baskı, İ.U. Yayın No:3443, Orman Fakultesi Yayın No:386, İstanbul, 320 s. 1844