ANALİZ: ULUSLARARASI GÖÇ ÖRGÜTÜ (IOM) İLETİŞİM: DTM SUPPORT DTMSUPPORT@IOM.INT MIGRATION.IOM.INT/EUROPE @DTM_IOM @GLOBALDTM
4,549 anket Nisan - Mayıs 2017 tarihleri arasında gerçekleştirildi İÇERİK Temel Bulgular Göçmen Profili Demografi Seyahat Hedef Ülkeler Geliş Lokasyonları Türkiye de Kayıt ve Hareketlilik Transit Rotalar Metodoloji Türkiye ve geçiş rotaları** DTM Akım İzleme Anketleri Hakkında DTM Akım İzleme Anketi (FMS), IOM un Göçmen Mevcudiyet Tespiti Projesi kapsamında Kasım 2016 dan itibaren, DTM Türkiye Ekibi tarafından uygulanmaya başlamıştır. Rapor 7 Nisan-9 Mayıs döneminde Edirne, İzmir, Kocaeli, Bursa, Bilecik, Samsun, Mersin, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Van illerinde, 39 IOM saha personeli tarafından elde edilen Yerinden edilme bulgularını içermektedir. Anket göçmenlerin profilleri hakkında yaş, cinsiyet, menşe bölge, eğitim seviyesi, ayrılmadan önceki istihdam durumu, rotalarda kullanılan önemli transit noktaları, seyahat masrafı, menşe ülkeden ayrılma sebep ve gayeleri dâhil olmak üzere birçok konuda bilgi toplamaktadır. Form göçmenlerin menşe ülke ve/veya seyahatlerine başladıkları ülkedeki karar verme süreçlerini anlamaya yardımcı olmaktadır. Sahadaki görevlilerin, IOM un içerisinde bulunan farklı departmanların ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü nün geri bildirimleriyle anket formu esirgeme göstergeleri (ör. Çocuk esirgeme göstergeleri), göçmenlerin seyahate başladıkları ülkedeki karar verme süreçleri, ayrılmadan önceki istihdam durumları, ailevi durumlar ve seyahat masrafını karşılama yöntemleri hakkında daha fazla bilgi edinecek şekilde yeniden geliştirilmiştir. Bunların yanı sıra Türkiye de uygulanan anket, ülke içerisindeki göç hareketlere ve göçmenlerin kayıt prosedürleri hakkındaki görüşlerine yönelik bilgi edinme maksadıyla hazırlanıp eklenen sorularla desteklenmiştir. Anket formu, örneklem, dolaylı göstergeler ve anket uygulaması hakkında daha fazla bilgi metodoloji bölümünde bulunmaktadır. **Uyarı: Bu harita sadece bilgilendirme amaçlıdır. IOM, haritada gösterilen ve kullanılan sınır, coğrafik isim ve ilgili verilerin hatasız olduğunu, herhangi bir alanın yasal durumu hakkında hüküm içerdiğini ya da bu tür sınırların IOM tarafından onaylandığını veya desteklendiğini garanti etmemektedir. 1
Önemli Bulgular Anket, Avrupa ya göç akımı bağlamında Türkiye de ikamet eden göçmenlerin güncel durumu ve grifit göç yapısı hakkında nitel bilgi elde etmek amacıyla tasarlanmıştır. İletişime geçilen 4871 kişinin 322 si (%7) ankete katılmayı reddetmiştir. Bu kişilerin büyük çoğunluğu ankete katılmama sebeplerinin seyahatlerine devam etmek istemeleri olduğunu belirtmişlerdir. Ankete katılan 4.549 kişinin %45 i anket sırasında nihai varış ülkesi olarak Türkiye den farklı ülkeleri belirtmişlerdir. Türkiye den farklı bir ülkeye gitmeyi amaçlayan katılımcıların %64 ü ortaokul ve üstü eğitime sahiptir. Bu kişilerin %61 i evlidir, %72 si ise aileleri ile birlikte seyahat etmektedir. Öte yandan katılımcıların %55 i Türkiye de kalmayı planladıklarını belirtmiştir. Bu kişilerin %46 sı eğitimsiz ya da ilkokul düzeyinde eğitime sahiptir. Türkiye de kalmak istediğini belirten katılımcıların %82 si aileleri ile birlikte seyahat etmektedir. İranlı katılımcıların %63 ü menşe ülkeden ayrılma sırasında hedef ülkeleri Türkiye iken, görüşme sırasındaki hedef ülkeleri sorulduğunda bu oran %12 ye düşmektedir. Bu kişiler ağırlıklı olarak (4) hedef ülkelerini Avrupa dışındaki ülkeler (%18 Kanada, %16 ABD) olarak belirtmişlerdir. Afgan katılımcıların %40 ı Türkiye de kalmaya niyetli olduklarını belirtmiştir. Bu %40 lık kesimin büyük çoğunluğu (%80) Türkiye de aile üyelerinin olduğunu belirtirken %84 ü eğitimsiz ya da ilkokul seviyesinde eğitime sahiptir. Katılımcıların %24 ü Türkiye içerisinde bulundukları ili değiştirdiklerini belirtirken, %76 sı yönlendirildikleri ilde ikamet ettiklerini belirtmiştir. Tüm katılımcıların %26 sı yönlendirildikleri ilden farklı bir ilde ikamet etmek istediklerini belirtmiştir. Ayrılınan illerin başında sırasıyla İstanbul, Adana ve Gaziantep gelmektedir. Gidilmek istenen illerin başında ise sırasıyla İstanbul, Ankara ve İzmir gelmektedir. Bu üç ili seçen katılımcılar toplam örneklemin %59 unu oluştururken toplam örneklemin %42 si İstanbul u ikamet etmek istedikleri il olarak belirtmiştir. Katılımcıların %2 si menşe ülkelerine geri dönmeyi düşündüklerini belirtmiştir. Iraklı katılımcılarda ise bu oranın %44 ile çok daha yüksek olduğu gözlenmiştir. 2012-2015 tarihleri arasında Türkiye ye gelen Suriyelilerin büyük çoğunluğu (%74) Türkiye de kalmak istediklerini belirtmişlerdir. Ankete katılan Suriyelilerin %83 ü Türkiye de kayıtlı olduğunu belirtirken %17 i kayıtsızdır. Göç idaresinde kayıtlı olmayan Suriyelilerin %81 i kayıt için randevuları olduğunu belirtirken kalanlarının böyle bir girişimi yoktur. Suriye harici uyruklu katılımcıların %75 si resmi makamlarca kayıt altındadır. Harita 1: Turuncu ve yeşil renk ile belirtilen iller anketlerin yapıldığı iki ayrı bölgeyi (kuzey ve güney) göstermektedir. Gri renk ise çalışmanın ilk turunu gerçekleştirildiği illeri ifade eder. Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız** *Türkiye Cumhuriyeti Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu na göre uluslararası koruma ve geçici koruma altındaki göçmenler kayıt sonrasında belirli bir ile yönlendirilmektedir. Ayrıntılı bilgi için http://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6458.pdf 2
Türkiye de ankete katılan dört ana uyruğun karşılaştırması 7 Nisan-9 Mayıs 2017 tarihleri arasında Edirne, İzmir, Kocaeli, Bursa, Bilecik, Samsun, Mersin, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Van illerinde 4.549 geçerli anket yapılmıştır. Rapor yabancıların demografik özelliklerinin yanı sıra menşe ülkelerinden ve/veya mutat ikamet ülkelerinden ayrılma sebeplerini, göç rotalarını ve şu anki yer değiştirme niyetlerini inceleyen bir analiz sunmaktadır. Raporda aynı zamanda ülke içerisindeki hareketlilik ve kayıt durumları hakkında da analizlere yer verilmektedir. Analiz Türkiye de bulunan en kalabalık dört uyruk (Suriye, Irak, İran, Afganistan) arasında karşılaştırma yapmaktadır. Suriyeli katılımcılar anket yapılanların yarısını oluştururken; karşılaştırma yapabilmek açısından 2012-2015 tarihlerinde gelenler ve 2015 ten sonra gelenler olmak üzere iki gruba ayrılmışlardır.* Katılımcıların Uyrukları Ankete en yüksek oranda katılan ilk dört uyruk Suriye (%52), Irak (%17), Afganistan (%12) ve İran dır (%11). Kalan %8 lik katılımcı grubu ise ağırlıklı olarak Filistin, Cezayir, Pakistan, Mısır ve Sudan uyruklu kişilerden oluşmaktadır. İranlı %12 Afgan %11 Iraklı %17 %8 Suriyeli (2012-2015) %28 Suriyeli (2015 sonrası) %24 Grafik 1: Katılımcıların uyruklarına göre Yaş ve Cinsiyet Ankete katılan ilk dört uyruğun yaş ortalamaları 31 ile 35 arasında değişmektedir. Iraklı katılımcıların yaş ortalaması 35 iken, Afganlarda bu ortalama 33, İranlılarda ise 31 dir. Suriyelilerde ise 2012-2015 tarihleri arasında gelenlerde yaş ortalaması 34 iken 2015 sonrası gelenlerde 33 tür. Yetişkin erkekler ankete katılanların %58 ini oluştururken, yetişkin kadınların oranı %40 dır. Ankete katılan çocukların yaşları 14 ila 18 arasında değişmektedir ve bu grup ankete katılanların %2 sini oluşturmaktadır. Ankete katılan çocuklarda cinsiyet oranı yarı yarıyadır. Dört ana uyruğun yaş ve cinsiyet dağılımı kendi aralarında değişiklik göstermektedir. En çok kadın katılımcı barındıran grup %51 ile 2012-2015 tarihlerinde gelen Suriyeliler iken, en çok erkek katılımcı %65 ile Iraklılardır. %65 %59 %57 %58 %51 %51 %46 %47 %40 %40 %40 2 %1 %2 %2 %2 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) Çocuk Yetişkin Kadın Yetişkin Erkek Grafik 2: Katılımcıların cinsiyetlerine göre *Daha fazla bilgi için Metodoloji 3
Medeni Hal Katılımcıların yarısından fazlası evli olduklarını belirtmiştir. 2012-2015 tarihleri arasında gelen Suriyeliler %74 ile en yüksek evli katılımcı oranına sahipken bu oranı sırasıyla Iraklılar (%71) ve 2015 ten sonra gelen Suriyeliler (%70) takip etmektedir. Afganlarda ve İranlılarda evli katılımcıların oranı ise sırasıyla %62 ve %54 tür. En yüksek dul katılımcı oranına sahip grup %7 ile Suriyelilerdir. %71 %70 %74 %70 %62 %54 1 3 %24 %24 %18 %22 %5 %5 %6 %2 %2 %7 %4 %5 %5 %1 %0 %1 %0 %1 %0 %0 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) Evli Bekar Dul Boşanmış Cevap Vermek İstemeyen Grafik 3: Katılımcıların medeni durumlarına göre Bunlara ek olarak, bekar kadınların oranı en yüksek İranlı (%22) ve Iraklı (%21) katılımcılarda, en düşük 2012-2015 tarihleri arasında Türkiye ye gelen Suriyelilerde gözlenmiştir. İranlı (%41) ve Afgan (%40) erkek katılımcıların; Iraklı (%26),2015 ten önce (1) ve sonra (%26) gelen Suriyeli emsallerine oranla bekâr olma oranı daha yüksektir. Kadınlarda dul olma oranı en yüksek uyruk 2012-2015 tarihleri arasında (%13) ve sonrasında (%10) gelen Suriyelilerdir. Ayrıca, katılımcıların çoğunluğu (%63) çocuklarının kendileri ile birlikte yaşadığını belirtirken, %5 lik kısmı çocuklarının menşe veyahut hedef ülkelerinde olduğunu belirtmiştir. Kalan katılımcılar çocukları olmadığını belirtmişlerdir. Çocuk sahibi katılımcı oranı en yüksek grup %73 ile Suriyelilerken, %45 ile İranlı katılımcılar en düşüktür. Tablo 1: Kadın/Erkek katılımcıların medeni durumlarına göre 4
Eğitim Seviyesi Ortaokul seviyesinde eğitime sahip katılımcılar 3 ile ankete katılanların çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bu oranı %24 ile ilkokul, %16 ile yükseköğrenim %10 ile lise mezunları takip etmektedir. Katılımcıların %1 i lisansüstü eğitime sahipken %16 sı hiçbir örgün eğitim almamıştır. Suriyeli (2012-2015) Suriyeli (2015 sonrası) Iraklı %5 %17 %17 %13 %8 %27 %23 %27 %42 3 6 2 %13 %8 %11 %11 %21 %16 %19 %17 %1 %1 İlk dört uyruğun eğitim seviyeleri kendi aralarında çeşitlilik göstermektedir. 2015 yılından sonra gelen Suriyeliler yükseköğretim sahibi kişi oranının en fazla olduğu grupken, Afganlarda bu oran en düşüktür. Afgan katılımcıların yaklaşık yarısı hiçbir örgün eğitim almadıklarını belirtmiştir. İranlı %12 %15 %42 %14 %14 Afgan %47 0 %18 Yok İlkokul Ortaokul Lise Lisans Lisans Üstü Grafik 4: Katılımcıların eğitim seviyelerine göre Eğitim almayan ve ilkokul seviyesinde eğitim alan göçmenlerin oranı 2015 den sonra gelen Suriyelilerde, 2012-2015 döneminde gelenlere göre %8 azalmıştır. Eğitim Seviyesi: Çocuklar Ankete katılan çocukların %46 sı ilkokul seviyesinde eğitime sahipken, %46 sı ortaokul seviyesinde eğitime sahiptir. Ankete katılan çocukların %8 i ise herhangi bir örgün eğitim almadığını belirtmiştir. Çocukların neredeyse yarısı (%49) en son, anket tarihinden en az iki yıl, 1 i bir yıl, %7 si ise bir ila iki yıl önce okula gittiklerini belirtmişlerdir. Çocuk katılımcıların %6 sı hiç okula gitmediklerini belirtirken, %6 sı konu hakkında bilgi vermemiştir. Ortaokul 46% Hiç 8% İlkokul 46% Grafik 5: Çocuk katılımcıların eğitim seviyelerine göre 5
Türkiye ye Gelmeden Önceki İstihdam Durumu Katılımcıların %50 si menşe ülkelerinde ve/veya mutat mesken ülkelerinde bir yerde çalıştıklarını veya serbest meslek erbabı olduklarını belirtirken; 6 sı işsiz, %13 ü de ülkelerinden ayrılırken öğrenci olduklarını belirtmişlerdir. Kalan %1 lik kesim ise bulundukları ülkeden ayrılırken emekli olduğunu belirtmiştir. Kadın katılımcılar erkek katılımcılara nazaran yola çıktıkları tarihte daha yüksek oranla işsizdirler. Kadınların %68 i erkeklerin ise %11 i seyahate başladıkları tarihte işsiz olduklarını belirtmişlerdir. Suriyeli, Iraklı ve Afgan kadınlarda oranlar sırasıyla %73, %72 ve %67 dir. En düşük oran ise %46 ile İran dan gelen kadınlardadır. Suriyeliler diğer uyruklara kıyasla en yüksek oranda (%41) bulundukları ülkeden ayrılırken işsiz durumda olanlardır. 2012-2015 tarihleri arasında gelen Suriyelilerin %44 ü, 2015 ten sonra gelen Suriyelilerin ise %41 i ülkelerinden ayrıldıkları sırada işsiz olduklarını belirtmiştir. Yüksek işsizlik oranlarına rağmen Suriyelilerin yalnızca %6 sı menşe ülkelerini terk etme sebebi olarak ekonomik nedenleri belirtmiştir. Bulundukları ülkeden ayrılırken en düşük oranda işsiz olanlar %24 ile İranlı katılımcılardır. 65 %19 %10 3 0 0 %29 %24 %24 %12 %44 %41 %41 %29 %27 %26 %17 %17 %18 %15 %15 %12 %12 %1 %2 %1 %1 %0 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) İşsiz Çalışıyor Kendi İşi Öğrenci Emekli Grafik 6: Katılımcıların istihdam durumlarına göre Bulundukları ülkeden ayrılırken bir yerde çalışan veyahut serbest meslek erbabı olanların önemli bir kısmı (%40) hizmet sektöründe, satış görevlisi veya işçi olarak çalışmakta olduklarını belirtmişlerdir. Ankete katılan göçmenler genellikle inşaat ve tarım sektörlerinde çalıştıklarını belirtmişlerdir. Menşe ülkelerinden ayrılmadan önce çalıştıklarını belirten Afganların çoğunluğu (7) nitelikli işçi olarak çalıştıklarını belirtirken, %23 ü nitelik gerektirmeyen işlerde çalıştıklarını, geri kalanlar ise hizmet ve/veya ticaret sektörlerinde işçi olarak çalıştıklarını belirtmişlerdir. Irak, İran ve Suriye menşeli katılımcılar ise ağırlıklı olarak nitelikli işçilik, hizmet ve ticaret sektörlerinde çalıştıklarını belirtmişlerdir. Grafik 7: Katılımcıların belirttikleri meslekler Grafik 8: Katılımcıların belirttikleri çalışma alanları 6
Seyahat İranlı katılımcılar %41 ile en yüksek oranda yalnız seyahat eden grupken. Irak ve Suriye menşeli katılımcıların genellikle aileleri ile seyahat ettikleri gözlenmiştir. Sınırlararası yasadışı geçiş sağlayan kişilerle seyahat eden katılımcıların %80 inin aileleri bu sırada kendileri ile birliktedir. Türkiye ye resmi olmayan giriş noktalarından giren kişilerin (tüm katılımcıların %72 si) %46 sı Türkiye dışındaki ülkelere gitmek istediklerini belirtmişlerdir. İranlı çocukların %5 i refakatsiz bir şekilde seyahat ederken, Suriyeli, Afgan ve Iraklı çocuklarda bu oranlar sırasıyla, %2 ve %1 dir. İkincil Göç Türkiye de ankete katılanların %13 ü ikincil göç yapmışlardır. Burada ikincil göç, Türkiye ye gelirken menşe ülkeleri dışındaki bir ülkede bir yıldan fazla kalmış göçmenleri tanımlamaktadır.* Afgan katılımcılar %29 luk oranla en çok ikincil göç yapmış topluluk olurken bu oran İranlılarda %6, Iraklılarda %4, Suriyelilerde ise %2 dir. İkincil göç yapan Afganların çoğunluğu Türkiye ye İran üzerinden geçiş yapmıştır. Bu kişilerin yaklaşık %60 ı üç yıldan fazla bir süre İran da ikamet etmişlerdir. %20 %78 %41 %58 %14 %84 %2 %2 %2 %18 %78 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Yalnız Aile Üyesi Olanlar Aile Üyesi Olmayanlar %12 %85 %24 %73 %4 Suriyeli (2012-2015) Grafik 9: Yalnız/Aileleri ile beraber/aile üyesi olmayan bireyler ile beraber seyahat eden katılımcıların yüzdesi İkincil göç yapan Iraklıların tamamı Suriye den Türkiye ye gelmiştir. Bu katılımcıların yarısı Suriye de 3 yıl kaldıktan sonra gelirken diğer yarısı Suriye de 1 ila 3 yıl kaldıktan sonra Türkiye ye gelmiştir. Türkiye ye Irak üzerinden giriş yapan İranlıların yaklaşık 2/3 ü 1 ila 2 sene Irak ta ikamet ettikten sonra gelmiştir. Tablo 2: Katılımcıların menşe ülkelerini terketme sebeplerine göre Menşe Ülkeyi Terk Etme Sebepleri Katılımcıların büyük çoğunluğu bulundukları ülkeyi terk etme sebeplerini savaş ve çatışma olarak belirtmişlerdir. Ankete katılan gruplar içinde Suriyeliler (%95) ve Iraklılar (%90) diğer gruplara nazaran bulundukları ülkeden ayrılma sebebi olarak savaş ve çatışma seçeneğini işaretlemeye daha meyillidir. Iraklılar ayrıca ayrım yapmayan şiddet ve zulüm nedeniyle ülkelerini terk ettiklerini en çok belirten uyruktur. Afgan katılımcılar diğer uyruklara nazaran ekonomik sebepleri %21 ile en fazla işaretleyen uyruk olurken bu oranı %8, %7 ve %5 ile sırıyasıyla Suriyeli, İranlı ve Iraklı katılımcılar takip etmektedir. İranlı katılımcıların büyük çoğunluğu (%76) bu soruda diğer seçeneğini tercih ederken bu seçenekte hane içi şiddet ve dini/siyasi sebeplerle zulüm görmek öne çıkmaktadır. Bu bölümde anket formunun bu soruya birden fazla cevap imkânı tanıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrım yapmayan şiddet ve zulüm seçeneğini işaretleyen katılımcıların büyük çoğunluğu aynı zamanda savaş ve/veya çatışma seçeneğini de işaretlemiştir. * Bu anket kapsamında, çıkış ülkesi bir kişinin başka bir geçiş veya varış ülkesine gitmeden önce bir sene ya da fazla süre geçirdiği bir ülke olarak kabul edilmektedir. 7
Mutat İkamet Ülkesini Terk Etme Sebepleri İkincil göç yapan katılımcıların büyük çoğunluğu bulundukları ülkeyi terk etme sebeplerini savaş ve çatışma olarak belirtmişlerdir. Ankete katılan gruplar içinde Suriyeliler diğer gruplara nazaran bulundukları ülkeden ayrılma sebebi olarak savaş ve çatışma seçeneğini işaretlemeye daha meyilliyken, Iraklı katılımcılar ayrım yapmayan şiddet ve zulüm nedeniyle bulundukları ülkeyi terk ettiklerini belirtmişlerdir. Tüm gruplar arasında en çok eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim nedeniyle bulundukları ülkeyi terk edenler İranlı katılımcılar olmuştur. Bu bölümde anket formunun bu soruya birden fazla cevap imkânı tanıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sebepten ötürü katılımcıların büyük çoğunluğu menşe ülkelerinden ayrılma sebebi olarak birden fazla seçeneği işaretlemiştir. Ayrım yapmayan şiddet ve zulüm seçeneğini işaretleyen katılımcıların büyük çoğunluğu aynı zamanda savaş ve/veya çatışma seçeneğini de işaretlemiştir. Tablo 3: Katılımcıların çıkış ülkelerini terketme sebeplerine göre Seyahat Masrafı %68 %71 %68 %59 %55 8 8 %7 %5 %12 %27 %19 %8 %5 %5 %4 %2 %24 %16 %9 %6 %4 %1 %2 %0 %19 %11 %12 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) < 1000 1000-2500 2500-5000 > 5000 Hiç/Bilinmiyor Grafik 10: Katılımcıların seyahat masraflarına göre Katılımcıların yarısından fazlası kişi başı tahmini seyahat masraflarının 1.000 doların altında olduğunu belirtmiştir. Seyahat masrafının 1.000 Amerikan Dolarının altında olduğunu en yüksek oranda belirten topluluk Suriyeliler ve İranlılardır. 1.000 ila 2.500 Amerikan Doları arasında bir seyahat masrafı olduğunu söyleyenlerin oranı 2015 ten sonra Türkiye ye gelen Suriyelilerde, 2012-2015 arasında gelen Suriyelilere nazaran artış göstermiştir (%6 dan %16 ya çıkmıştır). Bunun yanı sıra seyahat masrafı yapmadığını veya ne kadar masraf yaptığını bilmediğini söyleyen Suriyelerin oranı 2015 sonrası Türkiye ye gelen Suriyelilerde, öncekilere göre ikiye katlanmıştır. 2.500 Amerikan Dolarından fazla masraf yaptığını söyleyenlerin en yüksek oranda olduğu uyruk ise %12 ile Afganlardır. 8
Seyahatin Son Ayağında Türkiye ye Gelirken Yapılan Masraf Anket aynı zamanda son transit ülkeden Türkiye ye gelirken yapılan masrafı da katılımcılara sormuştur. Suriyeli katılımcıların yaklaşık yarısı kişi başı tahmini masrafını 500 Amerikan Dolarından az olarak hesaplarken, Irak ve Afganistan menşeli katılımcılar 500 ila 2500 Amerikan Doları arasında hesaplamışlardır. İranlı katılımcılar ise konu hakkında bilgi vermeme oranı en yüksek uyruk olmuştur. %58 %51 %55 %41 %25 %26 %23 %11 %6 %5 %4 2 %27 %26 %24 %24 %21 %19 %16 %14 %15 %11 %12 %7 %8 %5 %5 %6 %7 %4 %1 %1 %1 %1 %1 %1 %0 %0 %0 %1 %2 Afghans Iranians Iraqis Syrians (after 2015) Syrians (2012-2015) Other <500 500-1000 1000-2500 2500-5000 >5000 Bilinmiyor Hiç Grafik 11: Katılımcıların Türkiye ile son geçiş ülkeleri arasındaki seyahat masraflarına göre Katılımcıların çoğunluğu seyahat masraflarını kendi paraları ile karşıladıklarını belirtmiştir. İranlı katılımcılarda oran %83 le en yüksek iken bu oranı %66 ile 2012-2015 tarihleri arasında gelen Suriyeliler, %60 ile Afganlar, yine %60 ile Iraklılar ve %53 ile 2015 sonrasında gelen Suriyeliler takip etmektedir. Menşe ülkedeki akrabaların seyahat masrafını karşılayan katılımcılar 2015 ten sonra gelen Suriyelilerde önceden gelenlere oranla iki katına çıkmıştır. Anket formunun bu soruda birden fazla cevaba olanak tanıdığı göz önünde bulundurulmalıdır. %83 %60 %60 %43 8 2 2 %28 %26 %20 %22 %20 %20 %17 %19 %13 %16 %17 %11 %14 %10 %8 %9 %8 %4 %1 %5 %5 %2 %1 %2 %2 %2 %1 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) Kendi Parası Mülk Satılması Borç/Kredi Alınması Menşe Ülkesindeki Akrabalar Yurtdışındaki Akrabalar Geçiş Ülkesinde Seyahat/Çalışma Menşe Ülkesinde Arkadaşlar Yurtdışındaki Arkadaşlar %53 Grafik 12: Katılımcıların seyahatlerini karşılama yöntemlerine göre %66 9
Hedef Ülkeler Genel Bakış Bu bölüm katılımcıların seyahat amaçlarını irdelemektedir. Bölüm ayrıca katılımcıların menşe ülkeden ayrılırken ve anketin yapıldığı sıradaki, nihai hedef ülkeleriyle ilgili değerlendirmeleri sunmaktadır. Menşe ülkelerinden veya mutat ikamet ülkelerinden ayrıldıkları sıradaki nihai hedef ülkeleri sorulduğunda katılımcıların çoğunluğu Türkiye cevabını vermişlerdir. 2012-2015 tarihleri arasında gelen Suriyeliler %92 ile nihai hedef ülkesi olarak en yüksek oranda Türkiye cevabını veren topluluktur. Bu grubu %88 ile 2015 ten sonra gelen Suriyeliler, %88 ile Iraklılar, %63 ile İranlılar, %60 ile Afganlar izlemektedir. Menşe ülkeden veya mutat ikamet ülkesinden ayrılırken Afganlar %10 ile en çok Kanada cevabını veren grup olarak gözlemlenirken, %9 ile İranlılar en çok ABD cevabını veren topluluktur. Anket aynı zamanda görüşmenin yapıldığı tarihteki nihai hedef ülkesini sormuştur. Anket sırasındaki nihai hedef ülkesi ile önceki cevaplar arasında önemli farklar göze çarpmaktadır. Anket sırasında hedef ülke olarak Türkiye cevabını veren katılımcıların oranı toplamda %80 den %55 e düşmüştür. En büyük düşüş İranlı katılımcılarda gözlenmiştir (%63 ten %12 ye). Türkiye de kalmayı amaçlayan katılımcıların yarısı erkektir. Bu grubun %40 ı ortaokul ve lise, %25 i ilkokul, %14 ü yükseköğrenim, %1 i ise lisansüstü eğitime sahiptir. Kalan %20 lik grup ise hiçbir eğitim almadığını belirtmiştir. Türkiye de kalmak isteyen katılımcıların %74 ü evli, %19 u bekâr, %8 i ise dul veya boşanmıştır. Bu grubun %82 si aileleri ile %16 sı tek başına, %2 si ise aileden olmayan kişilerle seyahat etmişlerdir. Türkiye dışında bir ülkeye seyahat etmeyi amaçlayan katılımcıların %62 si erkektir. Ayrıca bu grubun %41 i ortaokul ve lise, %22 si ilkokul, %19 u lisans, %1 i ise lisansüstü düzeyinde eğitime sahiptir. Yolculuğuna devam etmek isteyen katılımcıların %61 i evli, 2 si bekâr, %8 i ise boşanmış ve duldur. Bu grubun %72 si ise aileleri ile seyahat etmektedir. Türkiye haricindeki ülkeleri hedefleyen katılımcıların çocuk sahibi olma oranı (%59), Türkiye de kalmayı hedefleyen katılımcılara (%74) oranla daha düşüktür. Hedef Ülkeler: Afgan Katılımcılar Avrupa 2% Bilinmiyor 8% Almanya 5% Kanada 10% ABD 6% 11% Türkiye 58% Afgan katılımcıların %60 ı menşe ülkelerinden veya mutat ikamet ülkelerinden ayrıldıkları sırada hedef ülke olarak Türkiye cevabını verirken, anketin yapıldığı sırada bu oran %40 a düşmektedir. Afgan Katılımcılar görüşme tarihinde nihai hedef ülkesi olarak Türkiye dışında en çok ABD, Kanada ve Almanya yı belirtmişlerdir. Seyahatlerine devam edeceklerini belirten Afgan katılımcıların %68 i erkektir. Türkiye de kalmayı düşünen Afgan katılımcılarda ise bu oran %55 e gerilemektedir. Türkiye de kalmayı düşünenlerin içerisinde herhangi bir örgün eğitim almayan katılımcıların oranı gitmeyi düşünenlere nazaran daha yüksektir (%62 ye 6). Grafik 13: Katılımcıların Türkiye ye gelmeden önceki hedef varış ülkelerinin 9% Ayrıca Türkiye de kalmak istediklerini belirten katılımcıların %14 ü lise veya ortaokul, %22 si ilkokul, %2 si ise lisans mezunudur. Seyahatine devam etmeyi planlayan Afgan katılımcıların%28 i lise veya ortaokul, 3 ü ilkokul, ü ise lisans seviyesinde eğitim sahibidir. Türkiye de kalmayı isteyen Afgan katılımcıların %73 ü evliyken bu oran seyahatine devam etmeyi planlayan katılımcılarda %52 dir. Bilinmiyor 15% Avrupa 4% Almanya 7% Kanada 16% ABD 9% Türkiye 40% Grafik 14: Katılımcıların anket esnasında belirtilen hedef varış ülkelerinin 10
Hedef Ülkeler: Iraklı Katılımcılar Almanya 1% Kanada 3% ABD 2% Avrupa 1% Bilinmiyor 4% 2% Iraklı katılımcıların %88 i menşe ülkelerinden veya mutat ikamet ülkelerinden ayrıldıkları sırada hedef ülke olarak Türkiye cevabını verirken, anketin yapıldığı sırada bu oran 30 puan düşerek %58 e gerilemiştir. Iraklılar görüşme tarihindeki nihai hedef ülkelerine %10 ile en çok Kanada cevabını vermişlerdir. Aynı oran menşe ülkeden çıkış sırasında ise yalnızca tür. Görüşme tarihinde Türkiye dışında verilen cevapların tümünün oranları önceye nazaran artış göstermiştir. Türkiye 87% Grafik 15: Katılımcıların Türkiye ye gelmeden önceki hedef varış ülkelerinin Ayrıca Türkiye de kalmayı planlayan Iraklı katılımcıların, seyahatine devam etmeyi planlayanlara nazaran hem evli olma oranları (%79 a %56) hem de aileleri ile seyahat etme oranları (%89 a %73) daha yüksektir. Bilinmiyor 11% Avrupa 3% Almanya 3% Kanada 10% 12% Türkiye 58% ABD 3% Grafik 16: Katılımcıların anket esnasında belirtilen hedef varış ülkelerinin Hedef Ülkeler: İranlı Katılımcılar İranlı katılımcıların %63 ü menşe ülkelerinden veya mutat ikamet ülkelerinde ayrıldıkları tarihte hedef ülkelerini Türkiye olarak belirtirken, görüşmenin yapıldığı tarih için bu oran %12 ye düşmüştür. Nihai hedef ülkesi olarak ABD ya da Kanada cevabını veren İranlıların oranı çıkış yapılan tarihe (%9 ABD, %7 Kanada) oranla görüşme yapılan tarihte (%16 ABD, %18 Kanada) daha yüksektir. Türkiye de kalmayı hedefleyen İranlı katılımcıların %48 i, seyahatlerine devam etmek isteyen İranlı katılımcıların ise 6 sı kadındır. Ayrıca Türkiye de kalmak isteyenlerin aileleriyle seyahat etme oranlarının (%49 a %54) ve lise veya ortaokul seviyesinde eğitim sahibi olma oranlarının (%42 ye %55) daha düşük olduğu gözlenirken, aynı grup içerisinde hiçbir eğitime sahip olmayanların oranı ise daha yüksektir (%23 e %13). Avrupa 4% Almanya 1% Kanada 7% ABD 9% Bilinmiyor 11% Grafik 17: Katılımcıların Türkiye ye gelmeden önceki hedef varış ülkelerinin 13% 5% Türkiye 13% Türkiye 63% ABD 17% Bilinmiyor 30% Kanada 19% Avrupa 4% Almanya 4% Grafik 18: Katılımcıların anket esnasında belirtilen hedef varış ülkelerinin 11
Hedef Ülkeler: 2015-2012 Tarihleri arasında gelen Suriyeli Katılımcılar Bu gruptaki katılımcıların %92 si bulundukları ülkeyi terk ederken hedef ülkelerinin Türkiye olduğunu belirtmiştir. Bu oran anketin yapıldığı tarihte %74 e düşmüş, nihai hedef ülkeler Kanada (%7) ve Almanya (%7) en çok tercih edilen ülkeler olmuştur. Bu gruptan Türkiye de kalmayı hedefleyenlerde kadınların oranı %57 iken, seyahatine devam etmeyi planlayanlarda bu oran 2 ye düşmektedir. Bunun yanı sıra Türkiye de kalmayı hedefleyenlerde, ilkokul eğitimi olanların (%19 a %11) oranı daha yüksekken, lisans eğitimi olanların ve evli olanların oranları (%75 e %83) daha düşüktür. Avrupa Kanada 4% 1% 2% Almanya 8% Avrupa 3% 2% ABD 1% Kanada 7% Türkiye 92% Türkiye 74% Grafik 19: Katılımcıların Türkiye ye gelmeden önceki hedef varış ülkelerinin Grafik 20: Katılımcıların anket esnasında belirtilen hedef varış ülkelerinin Hedef Ülkeler: 2015 ten Sonra Gelen Suriyeli Katılımcılar 2015 ten sonra gelen Suriyelilerin %88 i bulundukları ülkeyi terk ettikleri sırada hedef ülkelerinin Türkiye olduğunu belirtirken bu oran görüşme tarihinde %74 e düşmüştür. Görüşme tarihinde belirtilen Türkiye dışındaki hedef ülkeler için ise en yüksek iki oran Kanada (%7) ve Almanya dır (%7). Bu grubun Türkiye de kalmayı hedefleyen kısmında kadınların oranı %57 iken, seyahatlerine devam etmeyi planlayan kesiminde kadınların oranı 2 dir. Yine Türkiye de kalmayı hedefleyen kesimde ilkokul seviyesinde eğitim sahibi olma (%19 a %11) oranı, seyahatine devam etmek isteyenlere oranla daha yüksekken; yüksek öğrenin sahiplerinin (%14 e 1) ve evlilik (%75 e %83) oranları daha düşüktür. Avrupa Kanada 4% 1% 2% Bilinmiyor 1% 11% Avrupa 2% Almanya 11% Türkiye 92% ABD 1% Kanada 9% Türkiye 67% Grafik 21: Katılımcıların Türkiye ye gelmeden önceki hedef varış ülkelerinin Grafik 22: Katılımcıların anket esnasında belirtilen hedef varış ülkelerinin 12
Menşe İller Menşe İller: Afganlar Ankete katılan Afganların %71 i seyahatlerine Afganistan dan başlamışlardır. Bu %71 lik kısmı oluşturan kişilerin 6 sı Kabil, %19 u Bağlan, %18 i Kunduz %6 sı Herat illerinden gelmektedir. Harita 2: Afgan uyruklu katılımcıların menşe illerini gösteren tematik harita Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** Menşe Vilayetler: Iraklılar Ankete katılan Iraklıların %96 sı seyahatlerine Irak tan başlamışlardır. Bu %96 lık kısmı oluşturan kişilerin 6 sı Musul, %28 i Anbar, %10 u Bağdat %9 u Selahaddin, %6 sı Erbil vilayetlerinden gelmektedir. Harita 3: Irak uyruklu katılımcıların menşe vilayetlerini gösteren tematik harita Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** 13
Menşe İller: İranlılar Ankete katılan İranlıların %94 ü seyahatlerine İran dan başladıklarını belirtmişlerdir. Bu %94 lük kesimi oluşturan kişilerin 4 ü Güney Horasan, %23 ü Sistan ve Belucistan, %7 si Doğu Azerbaycan illerinden gelmektedir. Harita 4: İran uyruklu katılımcıların menşe illerini gösteren tematik harita Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** Menşe Vilayetler: Suriye Ankete katılan Suriyelilerin %98 i seyahatlerine Suriye den başladıklarını belirtmişlerdir. Bu %98 lik kesimi oluşturan kişilerin %46 sı Şam, %9 u Halep, %9 u Şam kırsalı, %7 si Humus, %6 sı Hama dan gelmektedir. Harita 5: Suriye uyruklu katılımcıların menşe vilayetlerini gösteren tematik harita Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** 14
Destekli Gönüllü Geridönüş ve Yeniden Entegrasyon Anketin bu modülü göçmenlerin, IOM un Destekli Gönüllü Geridönüş ve Yeniden Entegrasyon (AVRR) programı ve bu programın olanakları hakkında farkındalığını ölçmek amacıyla tasarlanmıştır. Modül aynı zamanda menşe ülkeye döndükten sonraki ihtiyaçların tespit edilerek daha iyi entegrasyon programlarının hazırlanmasını amaçlamaktadır. Suriyeli katılımcılar devam eden savaş sebebiyle uygulanan geri göndermeme prensibi nedeniyle bu sorulardan muaf tutulmuştur. %2 Katılımcıların %98,3 ü menşe ülkeye geri dönüş konusunda isteksiz olduklarını belirtirken, yalnızca %1,7 si dönmeye niyetli olduklarını belirtmiştir. %2 %98 Geri Dönmek İsteyen Kalmak veya Yolculuğa Deavm Etmek İsteyen Grafik 23: Katılımcıların menşe veya mutat ikamet ülkelerine dönmeye istekliliklerine göre %98 Evet Hayır Katılımcıların büyük çoğunluğu Gönüllü Geri Dönüş ve Yeniden Entegrasyon programını duymadıklarını belirtmişlerdir (%98 e %2). %80 %70 %67 Grafik 24: Katılımcıların AVRR programı hakkında bilgi sahibi olmalarına göre %60 Menşe ülkeye geri dönüş konusunda isteksizliğin temel sebeplerine istinaden katılımcıların %67 si güvenlik sorunlarını, %26 sı isteksizliği, %2 si ise hedef ülkedeki aile üyelerinin varlığını belirtmiştir. Katılımcıların %1 den az bir oranı da karmaşık süreci, yapılan teşviklerin geç ulaşmasını, program hakkında bilgisizlik ve korumaya muhtaç olmalarını içeren diğer sebepleri belirtmişlerdir. %50 %40 0 %26 %20 %10 %2 %5 %0 Güvenlik Sorunları İstekli Değil Aile Birleşimi Grafik 25: Katılımcıların geri dönmeme sebeplerine göre %60 %50 %40 %55 Gönüllü geri dönüş programına olumlu bakan katılımcıların %55 i şu anki durumdan memnuniyetsizliği temel sebep olarak belirtirken; %20 si menşe ülkedeki koşulların daha iyi olmasını, %17 si ise şu an ikamet ettikleri ülkedeki işsizliği temel sebepler olarak belirtmişlerdir. 0 %20 %20 %17 %10 %0 Mevcut Yaşam Şartlarından Memnun Değil %2 Daha İyi Şartlar İşsizlik Yasal Zulüm/Ayrımcılık Korkusu Grafik 26: Katılımcıların geri dönme istek sebepleri göre 15
Kayıt Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu na göre Türkiye de uluslararası koruma talep eden yabancı uyruklu kişiler İl Göç İdarelerine kayıt yaptırmak zorundadırlar. Suriyeli Katılımcılar Suriyeli katılımcıların %83 ü Türk makamlarına kayıt yaptırdıklarını belirtmişlerdir. Yerel makamlarda kaydı olmayan Suriyelilerin ise %81 i kayıt yaptırmak için randevu aldıklarını belirtirken kalanların böyle bir girişimi bulunmamaktadır. %90 %80 %83 %90 %80 %81 %70 %70 %60 %60 %50 %50 %40 %40 0 %20 %17 0 %20 %19 %10 %10 %0 Kayıtlı Kayıtsız Grafik 27: Suriye uyruklu katılımcıların kayıtlı olma durumlarına göre %0 Evet Hayır Grafik 28: Suriyeli katılımcıların kayıt başvurusu isteklerine göre Suriye dışındaki ülkelerden gelen katılımcılar Suriyeli olmayan uyrukların %75 i kayıt altındadır. Kayıtlı olmayan %25 lik kesimin %46 sı kayıt için randevu aldığını belirtirken kalan %54 kayıt yaptırmak için herhangi bir çaba göstermemiştir. Kayıt yaptırmak için çaba göstermeyenlerin önemli bir bölümünü Irak menşeli kişiler (%44) oluşturmaktadır. Bu grubun %65 i görüşme yapıldığı tarihte hedef ülkelerinin Türkiye dışındaki ülkeler olduğunu belirtmiştir. %80 %70 %75 %56 %54 %54 %60 %50 %40 0 %20 %25 %52 %50 %48 %46 %46 %10 %44 %0 Kayıtlı Kayıtsız Grafik 29: Suriye harici uyruklu katılımcıların kayıtlı olma durumlarına göre %42 Evet Hayır Grafik 30: Suriye harici uyruklu katılımcıların kayıt başvurusu isteklerine göre 16
Türkiye de İller Arası Hareketlilik Daha önce de belirtildiği üzere uluslararası koruma başvuru sahipleri kayıt sırasında bir ile atanmakta ve bu ilde ikamet etmektedirler. Ancak katılımcıların bir kısmı Türkiye içerisinde de hareketliliklerine devam etmektedir. Aşağıda gösterilen iki dairesel grafik, göçmenlerin ayrıldığı ve yerleşmeyi hedefledikleri ilk 10 ili göstermektedir. Farklı bir ilde ikamet etmek isteyen katılımcılar %42 yle İstanbul un ilk tercihleri olduğunu belirtmiştir. Suriye uyruklu katılımcılar %51 le hareketliliği en yüksek topluluk olarak gözlenmiştir. Bilecik ve Samsun illerinden ayrılan katılımcıların büyük çoğunluğu (sırasıyla %76 ve %69) Iraklılardır. Anketin gerçekleştirildiği diğer 9 ile kıyasla Şanlıurfa ve Bilecik illerindeki katılımcıların farklı illerde ikamet etme isteklerinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir (sırasıyla %50 ve %44). Öte yandan İzmir (%7), Samsun (%6) ve Kocaeli (%5) illerinde, bulundukları ilden ayrılmak isteyen katılımcı oranı, anketin yapıldığı diğer illere oranla daha düşüktür. Other 25% İstanbul 19% Other 13% Denizli Erzurum 2% 2% K.maraş 3% Bursa 4% İstanbul 42% Şanlıurfa 3% Mersin 3% Adana 4% Sinop 4% Ankara 5% Kilis 7% Hatay 8% Gaziantep 9% Van 13% Mersin 5% Gaziantep 5% Antalya 7% İzmir 7% Ankara 10% Grafik 31: Türkiye içinde en çok hareket edilen ilk 10 il Grafik 32: Türkiye içinde en çok gidilmek istenilen ilk 10 il Aşağıda yer alan haritada katılımcıların belirttiği il değişimlerinin en sık rastlanan 10 u yer almaktadır. Mavi oklar hedef illeri, kırmızı oklar ise yapılan değişiklikleri belirtmektedir. Farklı bir ile gitmek isteyen katılımcıların %55 i aynı zamanda başka ülkelere gitmek istediğini belirtmiştir. Başka ülkelere gitmeyi hedefleyen ve başka bir ile gitmek isteyen katılımcılar arasında en yüksek oran 4 le İran menşeililerdir. Bunu Afgan menşeili katılımcılar takip etmektedir(0) Harita 6: Türkiye içinde şehirlerarası hareketlilik. Mavi renkler anket yapılan 11 il içerisinde en çok hareketliliğin kaydedildiği illeri temsil etmektedir. Yeşil renk ise anket illeri ile aralarında en çok hareketlilik olan diğer illeri göstermektedir. Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** 17
Geçiş Rotaları ve Bulunulan Ülkeyi Terk Ediş Tarihi Aynı uyruktan olan göçmenlerin büyük çoğunluğu aynı rotaları kullanmıştır. Afgan katılımcıların yarıdan fazlası (%56) Türkiye ye İran üzerinden giriş yaptıklarını, %20 si ise aynı rotayı Pakistan üzerinden izlediklerini belirtmişlerdir. Afganların %9 u Afganistan dan hava yoluyla Türkiye ye giriş yaparken kalan %15 lik kısım seyahatleri konusunda net bir bilgi vermemiştir. Afgan katılımcıların %90 ından fazlası anket tarihinden 6 aydan daha uzun bir süre önce bulundukları ülkeden çıktıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların %19 u ulaşım sorunları, %17 si resmi evrak sorunları, %15 i rotanın kapanması, %14 ü ise yolculuk parası beklemeleri nedeniyle İran da beklediklerini belirtmişlerdir. Seyahatlerine Iraktan başlayan Iraklıların %60 ı Türkiye ye Suriye üzerinden giriş yaparken, kalan kısım Irak tan direk olarak ülkeye giriş yapmışlardır. Iraklı katılımcıların yaklaşık %90 ı daha önceden bulundukları ülkelerden en az 6 ay önce yola çıktıklarını belirtmişlerdir. Suriye üzerinden Türkiye ye giriş yapan Iraklı katılımcıların %75 i, Suriye de kalış sebeplerinin seyahat rotasının kapanması olduğunu belirtmişlerdir. Hemen hemen tüm İranlı katılımcılar Türkiye ye İran dan doğrudan giriş yaptıklarını belirtmiştir. Bu kişilerin %86 sı anket tarihinden en az 6 ay önce menşe ülkelerinden ayrıldıklarını belirtmiştir. Görüşülen Suriyelilerin %96 sı Türkiye ye doğrudan giriş yapmışlardır. 2015 sonrasında gelen Suriyelilerin %90 ı altı aydan daha uzun bir süre önce menşe ülkelerinden ayrıldıklarını beyan etmişlerdir. 2012-2015 tarihleri arasında ve 2015 sonrasında Türkiye ye giriş yapan Suriyeliler arasında kullanılan rotalar açısından önemli bir değişiklik gözlenmemiştir. Aşağıda yer alan harita, katılımcıların Türkiye ye gelirken en sık kullandıkları rotaları göstermektedir. Harita 7: İlk dört uyruk için geçiş rotaları Yasal Uyarı için sayfa 1e bakınız ** 18
Varış Ülkelerinde İkamet Eden Akrabalar: Türkiye İranlı katılımcılar diğer uyruklara kıyasla Türkiye de akrabanız var mı sorusuna en az olumlu yanıt veren gruptur. Hedef ülkelerinin Türkiye olduğunu belirten İranlıların %86 sı Türkiye de hiçbir akrabasının bulunmadığını belirtirken bu oran Iraklılarda %40, Afganlarda %20, 2015 ten sonra gelen Suriyelilerde %40 ve 2012-2015 arası tarihlerde Türkiye ye gelen Suriyelilerde ise 8 dir. Ayrıca Türkiye de birinci dereceden veya daha uzak akrabalarının bulunduğunu belirten katılımcıların %80 inden fazlası, bu akrabaların Türkiye ye bir yıldan daha uzun bir süre önce geldiklerini belirtmişlerdir. %13 %27 %60 Suriyeli (2012-2015) %14 %48 8 Suriyeli (2015 sonrası) %15 %45 %40 Iraklı %7 %53 %40 İranlı %12 %2 %86 Afgan %14 %66 %20 Evet, Birinci Derece Evet, Birinci Derece Değil Hayır Grafik 33: Katılımcıların Türkiye de akrabalarının varlığına göre Varış Ülkelerinde İkamet Eden Akrabalar: Kanada Hedef ülkelerinin Kanada olduğunu söyleyen Afganların diğer uyruklara kıyasla bu ülkede akrabaları olmadığını belirtme oranı yüksektir. Bu gruptaki Afgan katılımcıların %73 ü Kanada da akrabaları olmadığını belirtirken bu oran İranlılarda %59, Iraklılarda %58, 2015 ten sonra gelen Suriyelilerde %58, 2012-2015 arası dönemde Türkiye ye gelen Suriyelilerde ise %57 dir. Ayrıca akrabası olan katılımcıların %80 i akrabalarının Kanada ya anket tarihinden en az 1 yıl önce vardıklarını belirtmiştir. Ancak 2012-2015 arası tarihte Türkiye ye gelen Suriyelilerde bu oran %61 e düşmektedir. 2012-2015 arası dönemde gelen Suriyelilerin %24 ü ise bu konuda bilgi vermekten kaçınmıştır. %16 8 %46 Suriyeli (2012-2015) %6 7 %57 Suriyeli (2015 sonrası) %40 %58 Iraklı %9 3 %58 İranlı %15 %26 %59 Afgan %13 %14 %73 Evet, Birinci Derece Evet, Birinci Derece Değil Hayır Grafik 34: Katılımcıların Kanada da akrabalarının varlığına göre 19
Nihai Hedef Ülkelerini Seçme Nedenleri: Türkiye Katılımcıların çoğu Türkiye yi güvenli bir ülke olduğu için hedeflediklerini ifade etmiştir. Iran ve Irak uyruklu katılımcılar diğerlerine göre daha yüksek oranda bu yanıtı vermişlerdir. Her iki grubun da %52 si Türkiye yi hedef ülke olarak belirlemelerinin sebebini güvenlik olarak nitelendirirken, 2012-2015 arası dönemde gelen Suriyelilerin 3 ü, 2015 sonrası dönemde gelen Suriyelilerin %29 u, Afganların ise %7 si bu sebebi öne sürmüştür. Türkiye de akrabaların ve aynı uyruk mensuplarının çevrelerinin bulunmasını Türkiye yi hedef ülke olarak seçmelerinin öncelikli sebebi olarak belirtenlerin oranı en yüksek olan uyruk ise Afganlardır. %52 %52 %41 6 %29 3 %22 %7 %11 %1 %1 %0 %1 %1 %2 %8 %5 %2 %0 %16 %14 %11 %11 %7 %2 %2 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) Sığınma Prosedürüne Rahat Erişim Varış Ülkesinde Aile/Akraba Daha Önceden Yerleşmiş Ağ Uygun Tek Seçenek Güvenlik Cazip Sosyo-Ekonomik Koşullar Grafik 35: Katılımcıların Türkiye yi nihai varış ülke seçme nedenlerine göre Nihai Hedef Ülkelerini Seçme Nedenleri: Kanada Nihai hedef ülkelerine Kanada cevabını veren katılımcıların büyük bir kısmı çekici sosyo-ekonomik koşulların bu seçimin sebebi olduğunu belirtmiştir. Hedef ülkelerinin Kanada olduğunu belirten Suriyelilerde bu oran %80 ile en yüksektir. %66, %58 ve 3 ile sırasıyla Irak, İran ve Afganistan uyruklu katılımcılar hedef ülke seçimlerinin çekici sosyo-ekonomik koşullar olduğunu belirtmiştir. Afgan ve İranlı katılımcıların Kanada yı nihai hedef ülkesi seçmelerinin nedenleri daha dengeli bir dağılım göstermektedir. Afgan katılımcılar diğerlerine nazaran daha yüksek oranlı bu hedef ülkeyi seçmelerinin nedeninin sığınma başvurusunun kolaylığı olduğunu belirtirken bu oran İranlılarda %13, Iraklılarda %5, 2015 ten sonra gelen Suriyelilerde ise %2 dir. %81 %79 %66 %62 %58 9 3 %23 %13%15 %16 %15 %12 %11 %12 %8 %8 %4 %4 %4 %5 %5 %5 %0 %2 %4 %0 %0 %0 %0 Afgan İranlı Iraklı Suriyeli (2015 sonrası) Suriyeli (2012-2015) Cazip Sosyo-Ekonomik Koşullar Sığınma Prosedürüne Rahat Erişim Varış Ülkesinde Aile/Akraba Uygun Tek Seçenek Güvenlik Grafik 36: Katılımcıların Kanada da nihai varış ülke seçme nedenlerine göre 20
Metodoloji Bu makalede işlenen bulgular, Türkiye nin güneydoğu ve kuzeybatı bölgelerindeki 11 ilde (Edirne, Kocaeli, Bursa, Bilecik, İzmir, Mersin, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa, Van ve Samsun) ikinci turu tamamlanan Göçmen Akımı İzleme Anketi nin (FMS) sonuçlarıdır. Bu anket çalışması Çorum, Burdur, Eskişehir ve Konya da gerçekleştirilen ilk anket çalışmasının tamamlanmasının ardından başlatılmıştır. 2,163 ankete dayanarak hazırlanmış olan ilk anket çalışması analizine ilişkin daha fazla bilgi için bakınız: IOM DTM Flows to Europe Bu anket çalışması yukarıda belirtilmiş olan illerin çeşitli muhitlerinde IOM saha çalışanları tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışma, farklı DTM (Yer Değiştirme İzleme Matrisi) veri toplama araçlarını da içine alan genel Göçmen İzleme Programı nın bir parçası olarak Türkiye ye gelen ve Türkiye den giden göç akımlarının düzenli bir şekilde güncellenmesini amaçlamaktadır. Yukarıda bahsi geçen muhitler yüksek sayıda Harita 8: Turuncu ve yeşil renk ile belirtilen iller anketlerin yapıldığı iki ayrı bölgeyi (kuzey ve güney) göstermektedir. Yasal Uyarı için sayfa 1 bakınız** göçmenin mevcudiyet gösterdiği gözlemlenen otobüs durakları, göçmenlerin ikamet ettikleri mahalleler, sosyal merkezler, İl Göç İdare Müdürlükleri ve STK ofislerine göre belirlenmiştir. Tüm bölgelerde, veri toplayan çalışanlar anketin amacını anlatmak ve görüşme yapılması için gerekli olan açıkça ifade edilmiş rızayı alabilmek için muhtemel katılımcılara amaca uygun bir şekilde yaklaşmıştır. Bunun yanı sıra, yerel temas noktaları ve ilgili merciler aracılığıyla ve görüşme yapılan göçmenlerin önerileri dikkate alınarak muhtemel katılımcılar tespit edilmiştir. Görüşme yapmak için rıza alındıktan sonra, veri toplayan çalışanlar anketin devamındaki soruları yönelterek görüşmeyi gerçekleştirmiştir. Anketlerin yapıldığı yerlerin kalabalık yerler (kamuya açık alanlar) olduğu gerçeği dikkate alınarak göçmenlerin mahremiyetini korumak adına görüşmeler ayrı/özel alanlarda yapılmıştır. İkinci turu tamamlanan veri toplama çalışmasının anket örneği iki bölgedeki (kuzey-güney) uyruk başına ve şehir başına düşen toplam sayılardan toplanan verilerin uygun temsili için %95 güven seviyesi ve %5 hata payıyla hesaplanmıştır. Bu sayılar belirlenirken Göç İdare Genel Müdürlüğü nden alınan veriler ışığında Türkiye de mevcut dört ana uyruk olan Suriye, Afgan, Irak ve İran menşeli kişilerle görüşülmesine karar verilmiştir. Suriye menşeli katılımcıların özel durumu göz önünde bulundurularak 2012-2015 seneleri arasında ve 2015 den sonra gelen olmak üzere bu kategorideki bireylerin verileri iki farklı grupta işlenmektedir. Ancak, veri toplama sürecini etkilemekte olan bir kaç husus bulunmaktadır. Çocuklar ve kadınlar yeteri kadar temsil edilmemektedir. Kadınların erkeklere göre nispeten daha az temsil edilmesinin nedeni ankete katılmayı daha yüksek olasılıkla reddetmeleridir. Anketten elde edilmesi amaçlanan veri şu yöndedir: katılımcıların sosyo-ekonomik geçmişleri, göçerken izledikleri yollar, son mutat ikamet ülkelerin dâhil olduğu menşe bölgeleri, bu bölgeleri terk etme sebepleri, öngörülen nihai varış ülkelerin ne olduğu ve kiminle seyahat ettikleri. İnsan ticareti ve başka istismar içeren uygulamaların tespit edilmesi ve göçmenlerin dönüş niyetlerinin anlaşılması gayesiyle standart Göçmen Akımı İzleme Anketi ne 10 soru daha eklenmiştir. Daha da mühim olarak, Göç İdare Genel Müdürlüğü ile eşgüdümlü olarak Türkiye bağlamına ilişkin geliştirilen kayıt ve ülke içi hareketliliğe ilişkin özel sorular da ankete dâhil edilmiştir. *Göç idaresi il müdürlüğü 21