Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem

Benzer belgeler
Elektrikli Araçlar İçin Çift Çevrim Destekli DA Motor Kontrol Uygulaması

ANAHTARLI RELÜKTANS MOTORUN SAYISAL HIZ KONTROLÜ

Anahtarlama Modlu DA-AA Evirici

EVK Enerji Verimliliği, Kalitesi Sempozyumu ve Sergisi Haziran 2015, Sakarya

Enerji Saklayabilen Moment Kontrol Jiroskopları

Üç Fazlı Sincap Kafesli bir Asenkron Motorun Matlab/Simulink Ortamında Dolaylı Vektör Kontrol Benzetimi

FIRÇASIZ DA MOTORUN KONTROLÜNDE PWM VE HİSTERİSİZ BANT TEKNİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Electric Vehicles- 4 EVs V s 4

ELEKTROLİZ YAPMAK İÇİN PI DENETİMLİ SENKRON DA-DA DÖNÜŞTÜRÜCÜ TASARIMI

Yrd.Doç. Elektrik-ElektronikMüh. Böl. Mühendislik Fakültesi Bülent Ecevit Üniversitesi Oda No: 111 İncivezMah , Merkez/Zonguldak/Türkiye

ÜÇ SEVİYELİ UZAY VEKTÖR DARBE GENİŞLİK MODÜLASYONLU İNVERTER İLE SABİT MIKNATISLI SENKRON MOTORUN ALAN YÖNLENDİRMELİ KONTROLÜ

Bölüm 1 Güç Elektroniği Sistemleri

Sürekli Mıknatıslı Senkron Motorun Sayısal İşaret İşlemcisi ile Histerezis Akım Denetleyicili Alan Yönlendirme Kontrolünün Gerçekleştirilmesi

SİRKÜLASYON POMPASINDA KULLANILAN SABİT MIKNATISLI MOTOR SÜRÜCÜSÜNÜN BİLGİSAYAR ORTAMINDA FONKSİYONEL MODELLEMESİ

BİR FAZ BEŞ SEVİYELİ İNVERTER TASARIMI VE UYGULAMASI

Kaskat Bağlı Çok Seviyeli Eviriciden Beslenen Asenkron Motorun Kapalı Çevrim Hız Kontrolü

ÜÇ FAZLI ALTI SEVİYELİ PWM İNVERTER İLE BESLENEN ASENKRON MOTORUN MATLAB/SİMULİNK UYGULAMASI. Hüseyin GÜZELCİK 1,

Fırçasız Doğru Akım Motorlarında Farklı Mıknatıs Dizilimleri Different Magnet Configurations in BLDC Motors

Geliştirilmiş ZCZVT-PWM DC-DC Yükseltici Dönüştürücü

Belirsiz Katsayılar Metodu ile PWM Kontrollü Buck Tipi Dönüştürücü Devre Analizi

1. YARIYIL / SEMESTER 1

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ ELEKTRİK MAKİNALARI 12.

Statik güç eviricilerinin temel görevi, bir DA güç kaynağı kullanarak çıkışta AA dalga şekli üretmektir.

Fatih Alpaslan KAZAN 1, Osman BİLGİN 2. 1 Elektrik Programı. Ilgın Meslek Yüksekokulu Selçuk Üniversitesi, Ilgın, KONYA

00322 ELECTRICAL MACHINES-II Midterm Exam

Eleco 2014 Elektrik Elektronik Bilgisayar ve Biyomedikal Mühendisliği Sempozyumu, Kasım 2014, Bursa

Akım Kontrollü Gerilim Kaynaklı Evirici İle Sürülen RL Yükü Üzerindeki Akım Harmoniklerinin İncelenmesi

Matris Çevirici ve Gerilim Beslemeli Evirici ile Beslenen Sürekli Mıknatıslı Senkron Motor Sürücülerinin Karşılaştırılması

Deney 10: Analog - Dijital Dönüştürücüler (Analog to Digital Converters - ADC) Giriş

Modüler Çok Seviyeli Dönüştürücüler: Anahtarlama Yöntemleri. Modular Multilevel Converters: Switching Methods

Eleco 2014 Elektrik Elektronik Bilgisayar ve Biyomedikal Mühendisliği Sempozyumu, Kasım 2014, Bursa

DC DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLER

Özgeçmi-CV BRAHM ALIKAN. Bülent Ecevit Üniversitesi Mühendislik Fak. Elektrik-Elektronik Müh. Böl. Oda No: 111 ncivez Mah Merkez/Zonguldak

İNVERTER ENTEGRELİ MOTORLAR

Kıyıcı Beslemeli DA Motorun Oransal İntegral ve Bulanık Mantık Oransal İntegral Denetleyicilerle Hız Kontrolü Karşılaştırılması

ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRÜCÜLER

DURAĞAN ASENKRON MOTORUN STATOR DİRENCİNİN SAYISAL İŞARET İŞLEMCİ (DSP) KONTROLLÜ EVİRİCİ TARAFINDAN ÖLÇÜLMESİ

DC motorların sürülmesi ve sürücü devreleri

Yrd. Doç. Dr. Mustafa NİL

Üç Fazlı Asenkron Motor Tasarımı ve FFT Analizi Three Phase Induction Motor Design and FFT Analysis

Asst.Prof. Department of Electrical-Electronics Eng. Fac. of Eng. Bulent Ecevit University Room: 111 Incivez Quarter 67100, Center/Zonguldak/Turkey

PWM Doğrultucular. AA/DA güç dönüşümü - mikroelektronik devrelerin güç kaynaklarında, - elektrikli ev aletlerinde,

Bulanık Mantık Tabanlı Uçak Modeli Tespiti

Gerçek Dört-Bölgeli Bir DC Motor Sürücüsünün Modellenmesi ve Tasarımı

DA-DA BUCK, BOOST VE BUCK-BOOST KONVERTER DENEY SETĐ TASARIMI VE UYGULAMASI

ÜÇ-FAZLI TAM DALGA YARI KONTROLLÜ DOĞRULTUCU VE ÜÇ-FAZLI EVİRİCİ

1. YARIYIL / SEMESTER 1 2. YARIYIL / SEMESTER 2

18/12 Kutuplu Bir Anahtarlı Relüktans Motorun Tasarımı, İncelenmesi ve Kontrolü

KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Power Electronic Circuits (Güç Elektroniği Devreleri)

Güç elektroniği elektrik mühendisliğinde enerji ve elektronik bilim dalları arasında bir bilim dalıdır.

Bölüm 14 FSK Demodülatörleri

ROBUST SCALAR SPEED CONTROL OF INDUCTION MOTORS IN MATLAB/SIMULINK

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN: MODÜLER ÇOK SEVİYELİ DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİN İNCELENMESİ

Alçaltıcı DA-DA Çevirici Analiz ve Tasarımı

COMPARISON OF SINUSOIDAL PWM ZERO CURRENT TRANSITION INVERTER WITH RESONANT LINK INVERTER

2. Bölüm: Rüzgar Enerjisi Dönüşüm Sistemleri ve Yapıları

GELENEKSEL GÜÇ KATSAYISI DÜZELTME DEVRELERİ İLE KÖPRÜSÜZ GÜÇ KATSAYISI DÜZELTME DEVRELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ÜÇ-FAZ SENKRON JENERATÖRÜN AÇIK DEVRE VE KISA DEVRE KARAKTERİSTİKLERİ DENEY

ELEKTRİKSEL EYLEYİCİLER

ANAHTARLAMALI RELÜKTANS MOTORLARIN HIZ KONTROLUNDAKİ TİTREŞİMLERİN AZALTILMASI

T.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

THIPWM ile Kontrol Edilen 3 Fazlı Gerilim Beslemeli İnverterin Matlab/Simulink ile Modellenmesi ve DSP Kontrolör ile Uygulamasının Gerçekleştirilmesi

ENDÜSTRİYEL BİR TESİSTE DİNAMİK KOMPANZASYON UYGULAMASI

ÜÇ-FAZ SENKRON MAKİNANIN SENKRONİZASYON İŞLEMİ VE MOTOR OLARAK ÇALIŞTIRILMASI DENEY

Anahtarlamalı Relüktans Motorlarda Sürücü Devrelerinin Karşılaştırılması Comparison of Driver Circuits for Switched Reluctance Motors

Asenkron Motorun Klasik Denetimli PWM İnverter İle Mikroişlemci Tabanlı Hız Kontrolü

ANKARA ÜNİVERSİTESİ GAMA MESLEK YÜKSEKOKULU ELEKTRİK VE ENERJİ BÖLÜMÜ ALTERNATİF ENERJİ KAYNAKLARI TEKNOLOJİSİ

Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching Mayıs 2017 Cilt: 6 Sayı: 2 Makale No: 33 ISSN:

1. YARIYIL / SEMESTER 1 2. YARIYIL / SEMESTER 2

MİKRO KONTROLÖR İLE SCR TETİKLEME DEVRESİ TASARIMI VE GERÇEKLEŞTİRİLMESİ

DC-DC Dönüştürücülerde Optimum Bastırma Hücresi Tasarımı Kriterleri

GÜÇ SİSTEMLERİ KONFERANSI Kasım 2018 Ankara

Şekil1. Geri besleme eleman türleri

Solar Pompa Sistemleri için Senkron Relüktans Motor Tasarımı

ÜÇ-FAZ SENKRON JENERATÖRÜN GERİLİM REGÜLASYONU DENEY

Senkron Buck Dönüştürücülerde Sıfır Gerilimde Geçiş (ZVT) Tekniği Kullanılarak Anahtarlama Kayıplarının Azaltılması 1

2017 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI

ELECO '2012 Elektrik - Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği Sempozyumu, 29 Kasım - 01 Aralık 2012, Bursa

Eleco 2014 Elektrik Elektronik Bilgisayar ve Biyomedikal Mühendisliği Sempozyumu, Kasım 2014, Bursa

ÇİFT ANAHTARLI BUCK-BOOST ÇEVİRİCİ BENZETİMİ THE SIMULATION OF THE DUAL SWITCH BUCK-BOOST CONVERTER

DENEY 3: DTMF İŞARETLERİN ÜRETİLMESİ VE ALGILANMASI

ÇOK SEVİYELİ EVİRİCİLERDE TAŞIYICI DALGA ŞEKLİ DEĞİŞİMLERİNİN ÇIKIŞ GERİLİMİ ÜZERİNE

SABİT MIKNATISLI SENKRON MOTORUN ALAN YÖNLENDİRMELİ KONTROLÜ

TEK FAZLI KONTROLLU VE KONTROLSUZ DOĞRULTUCULAR

Robotik AKTUATÖRLER Motorlar: Çalışma prensibi

Şekil 3-1 Ses ve PWM işaretleri arasındaki ilişki

AC MOTOR ATÖLYE BAKIM/ONARIM RAPORU

Fotovoltaik Beslemeli Bulanık Mantık Denetimli Senkron Alçaltıcı Tip Dönüştürücünün Gerçekleştirilmesi

PİEZOELEKTRİK YAMALARIN AKILLI BİR KİRİŞİN TİTREŞİM ÖZELLİKLERİNİN BULUNMASINDA ALGILAYICI OLARAK KULLANILMASI ABSTRACT

DENEY.3 - DC MOTOR KONUM-HIZ KONTROLÜ

İNDEKS. Cuk Türü İzolesiz Dönüştürücü, 219 Cuk Türü İzoleli Dönüştürücü, 228. Çalışma Bölgeleri, 107, 108, 109, 162, 177, 197, 200, 203, 240, 308

TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

UZAY VEKTÖR DARBE GENİŞLİK MODÜLASYON TEKNİĞİ KULLANAN DİYOT KENETLEMELİ ÇOK SEVİYELİ EVİRİCİNİN MODELLENMESİ

Journal of Engineering and Natural Sciences Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi E SINIFI İNVERTERLİ MUTFAK TİPİ BİR İNDÜKSİYON ISITMA UYGULAMASI

Ali Sinan Çabuk 1, Şafak Sağlam 2, Gürkan Tosun 3, Özgür Üstün 1,3. İstanbul Teknik Üniversitesi itu.edu.

TRANSFORMATÖRÜN YÜKLÜ ÇALIŞMASI, REGÜLASYON VE VERİMİN BULUNMASI

Üç-faz Tam Dalga (Köprü) Doğrultucu

SIMULATION OF SPEED CONTROL FOR TRAVELLING WAVE ULTRASONIC MOTOR

SABİT MIKNATISLI MOTORLAR ve SÜRÜCÜLERİ

Yüz Tanımaya Dayalı Uygulamalar. (Özet)

Transkript:

Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi mühendislik dergisi Cilt: 8, 3, 48-493 3-9 Temmuz 217 Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem Reşat ÇELİKEL *,1 1 Dicle Üniversitesi, Çüngüş Mehmet Adıgüzel Meslek Yüksekokulu, Elektrik Bölümü, Diyarbakır, Çüngüş Makale Gönderme Tarihi: 3.1.216 Makale Kabul Tarihi: 26.1.217 Öz Yüksek hızlı Fırçasız Doğru Akım Motorları (FDAM) özellikle volanlı enerji depolama sistemlerinde, moment kontrol jiroskoplarında ve endüstriyel uygulamalarda, geniş hız aralıklarında, yoğun olarak kullanılmaktadırlar. Geleneksel hız kontrol yöntemlerinde evirici DC giriş gerilimi sabit olan altı adımlı evirici yapısı kullanılmaktadır. Bu çalışmada yüksek hızlı FDAM nun sürülebilmesi için yükselten-düşüren DC gerilim dönüştürücülü bir yöntem önerilmiştir. Yükselten-düşüren dönüştürücü eviricinin giriş gerilimini değiştirerek motorun akımını kontrol eder. Yüksek hızlı FDAM u fiziksel yapısı gereği çok düşük sargı direnci ve çok düşük sargı indüktansına sahiptir. Bu nedenle bu motorlarda akım kontrolü önemli bir problemdir. FDAM u geniş hız aralığında kullanılırken, farklı hız değerlerinde motor akımında önemli derecede dalgalanmalar oluşmaktadır. FDAM larının en önemli dezavantajı akım dalgalanmalarından kaynaklanan moment dalgalanmalarıdır. Yükselten-düşüren dönüştürücü kullanılan kontrol yönteminin benzetim çalışması MATLAB/SimPowerSystem blokları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Önerilen kontrol yöntemi kullanılarak motor geniş hız aralığında sürülmüştür. Yüksek hızlı FDAM una ait akım ve moment grafikleri farklı hız değerlerinde elde edilmiştir. Elde edilen bu sonuçlar geleneksel hız kontrol yöntemleri ile elde edilen sonuçlar ile karşılaştırılmıştır. Önerilen kontrol yöntemi ile geleneksel hız kontrol yöntemi karşılaştırıldığında, geniş hız aralığında yükselten-düşüren dönüştürücü kullanılan yöntem ile akım dalgalanmalarını azaltmada daha etkili sonuç elde edildiği görülmüştür. Motor faz akımındaki dalgalanmalar düşürüldüğünde, motorun üretmiş olduğu moment grafiklerinde de önemli ölçüde moment dalgalanmalarının azaldığı görülmüştür. Motorun moment dalgalanmalarının azalması ile beraber motorda oluşan istenmeyen gürültüler engellenmiş olur. Anahtar Kelimeler: Yükselten-düşüren dönüştürücü; Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motoru; moment dalgalanması; altı adım anahtarlama; FDAM u motor sürücüsü * Yazışmaların yapılacağı yazar: Reşat ÇELİKEL. rcelikel@dicle.edu.tr; Tel: (412) 241 1 (38) 48

R. Çelikel Giriş Teknolojinin gelişmesine paralel olarak yüksek verimli karmaşık yapılı elektrik motorları endüstride kullanılmaya başlanmıştır. FDAM ları otomotiv teknolojisi, medikal endüstrisi, elektrikli araçlar ve uzay araçları gibi birçok endüstri dalında kullanılmaktadırlar (Salehi vd., 21; Hwang vd., 212; Asaei ve Habibidoost, 213). Bunların dışında son yıllarda, özel olarak yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarının, uzay aracı uygulamaları, volanlı enerji depolama sistemleri ve moment kontrol Bu çalışmada geniş hız aralığında çalışan yüksek hızlı FDAM unun farklı hız değerlerindeki akım ve moment ifadeleri incelenmiştir. Benzetim çalışması için MATLAB/SimPowerSystem blokları kullanılmıştır. Benzetim çalışmasında; 1) 1) Geleneksel kontrol yöntemi olan, sabit evirici gerilimine sahip, altı adımlı sürme yöntemi ile motorun akım kontrolü için darbe genişlik modülasyonu üretilerek motorun akım ve moment sonuçları elde edilmiştir. jiroskoplarında kullanımı artmıştır (Aydın ve 2) 2) Önerilen kontrol yöntemi olan, eviricinin Aydemir, 213; Gurumurthy vd., 213; Briat giriş geriliminin yükselten-düşüren dönüştürücü vd., 27). FDAM ları düşük ağırlık, yüksek yapısı kullanılarak ayarlanması ve motor güç yoğunluğu, yüksek kararlılık ve yüksek akımının darbe genişlik modülasyonu ile kontrol verim gibi özelliklerinden dolayı tercih edilmesi yolu ile motorun akım ve moment edilmektedirler. Fırçasız doğru akım sonuçları elde edilmiştir. Bu yöntem, yükseltendüşüren motorlarının yüksek hızlı uygulamalarda DC dönüştürücünün güç seviyesi kullanılmasının en önemli nedeni basit dikkate alındığında, küçük güçlerde etkilidir. anahtarlama tekniğidir. Motordaki alan etkili algılayıcılardan elde edilen sinyaller kodlanarak Benzetim çalışması ile elde edilen sonuçlar üç farklı hız değerinde gösterilmiştir. Her iki eviricideki anahtarların anahtarlama sırası elde yöntem ile elde edilen sonuçlar edilir. Bu kodlama kullanıldığında her 6 karşılaştırıldığında, önerilen yöntem derecede yeni bir bilgi gelir. Belirlenen kullanılarak geniş hız aralığında motor faz anahtarlama sırası kullanılarak altı adımlı sürme yöntemi elde edilir. FDAM ları geleneksel altı akımlarındaki dalgalanmaların önemli ölçüde azaldığı görülmüştür. Motor akımına bağlı adımlı kontrol yöntemi ile sürüldüğü zaman her olarak motor momentinde oluşan 6 derecede akım komütasyonu gerçekleşir. İki dalgalanmaların azaldığı görülmüştür. Böylece faz akımının komütasyonu anında geniş hız aralığında gerçekleşen uygulamalarda komütasyonda olmayan üçüncü faz akımında dalgalanma oluşur. Bu dalgalanma motorun ürettiği momentte dalgalanmalara yol açar. Moment dalgalanmaları FDAM unun en önemli dezavantajıdır. Motor momentindeki dalgalanmalar vibrasyon ve gürültülere yol kullanılan yüksek hızlı FDAM u için motordaki gürültüleri azaltan bir sürücünün benzetimi gerçekleştirilmiştir. Yüksek Hızlı FDAM u FDAM u statorunda üç faz sargısına ve açarak motorun performansını düşürür (Xia vd., rotorunda sürekli mıknatıslara sahiptirler. 214). Son yıllarda yapılan çalışmalarda evirici Yüksek hızlı motorun faz sargılarının giriş gerilimi değiştirilmesi yöntemi kullanılarak indüktansları ve dirençleri diğer motorlara göre özellikle yüksek hızlı FDAM larında motor oldukça düşüktür. FDAM unun matematiksel performansını artırmaya yönelik çalışmalar ifadesi Eşitlik 1 de görülmektedir. oldukça artmıştır. (Li vd., 216). Farklı kontrol yöntemleri kullanılarak evirici önünde doğru VV aa RR aa ii aa akım dönüştürücüsü ile beraber moment [ VV bb ] = [ RR bb ] [ ii bb ] + dalgalanmalarını azaltan uygulamalar VV cc RR cc iicc gerçekleştirilmiştir (Tingna vd., 21). 486

Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem LL aa [ LL bb ] dd [ dddd LL cc ii aa ii bb ee aa ee bb UU NN UU NN ] + [ ] + [ ] (1) iicc ee cc UU NN ii aa + ii bb + ii cc = (2) ee aa = EE mm, ee bb =, ee cc = EE mm (3) Te = ee aaii aa +ee bb ii bb +ee cc ii cc ωω mm (4) Te = 2EE mm ωω mm () Motorun dengeli çalıştığı varsayıldığında, Eşitlik 2 de görüldüğü gibi motorun faz akımlarının toplamı her an için sıfıra eşit olacaktır. Aynı şekilde Eşitlik 3 teki gibi motorun her fazına ait zıt emk ların toplamı da sıfıra eşit olacaktır. Her fazda üretilen güçlerin toplamı toplam gücü oluşturmaktadır. Eşitlik 4 de FDAM unun moment ifadesi görülmektedir. Eşitlik 2 ve Eşitlik 4 den faydalanılarak motorun zıt emk ya bağlı moment ifadesi Eşitlik teki gibi elde edilir. Altı adım anahtarlamada her an için sadece iki faz iletimde olacaktır. Bu durumda fazlar arası gerilim Eşitlik 6 ve Eşitlik 7 deki gibi yazılır. Eşitliklerde görüldüğü gibi evirici gerilimi iletimde olan iki fazın üzerine düşer. dd(ii VV aaaa = RR aaaa (ii aa ii cc ) + LL aaaa ) cccc + ee dddd aaaa = (6) dd(ii VV bbbb = RR bbbb (ii bb ii cc ) + LL bbbb ) bbbb + ee dddd bbbb = VV dddd (7) Bu motorların hızları 3 d/d / 6d/d civarında olmaktadır. Bu nedenle motor sargıları yüksek anahtarlama frekansı ile anahtarlanırlar. Yüksek anahtarlama frekansı nedeniyle motor sargılarında oluşan dv/dt streslerinin önüne geçmek amacıyla motor ve evirici arasında filtre yapıları kullanılmaktadır (Kenny ve Santiago, 24). Bu çalışmada filtre olarak LC filtre tercih edilmiştir. Bu filtre her iki yöntemde de kullanılmıştır. LC filtrenin köşe frekansında baskılamayı gerçekleştirmek için filtre kapasitesi önünde bir baskılama direnci kullanılmıştır. Filtrenin köşe frekansı 28,2 khz olarak seçilmiştir. Bu çalışmada evirici önünde yükselten-düşüren tip dönüştürücü kullanılmıştır. Dönüştürücü girişinde motor gerilimi büyüklüğünde kaynak kullanılmıştır. Şekil 1 de önerilen bu yöntemin yapısı görülmektedir. Q 1 D Q 3 Q 1 D 3 D i a L f L a R a e a V s L b Cb V dc i b i c L f L b R b e b Q b D b Q 4 D 4 Q 6 D 6 Q 2 D 2 L f L c R c e c R f FDAM C f Şekil 1.Yüksek hızlı FDAM unun yükselten-düşüren dönüştürücüye sahip sürücü sistemi Yüksek hızlı FDAM ları, basit altı adımlı anahtarlama yöntemi ile mikro denetleyicileri zorlamamaları nedeniyle yüksek hızlarda tercih edilirler. Alan etkili algılayıcılardan gelen sinyaller 18 iletimdedir. Bu sinyaller kullanılarak 12 faz farklı üç adet sinyal elde edilir. Bu sinyaller lojik işlemlerden geçirilerek her 6 de bilgi değişikliğinin gerçekleştirildiği ve anahtarların iletim durumlarını belirleyen sinyallere dönüştürülür. Böylece üç adet basit sinyal basit sayısal işlemler ile kullanılarak altı adımlı sürme yöntemi gerçekleştirilir. 487

R. Çelikel Benzetim ve Sonuçlar Benzetimde kullanılan Maxon EC-2 motorunun parametreleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. FDAM unun parametreleri Motor Parametresi Nominal Gerilim Sargı Direnci Sargı İndüktansı Nominal Akım Moment Sabiti Nominal Hız Nominal Moment Sürtünme Katsayısı Parametre Değeri 36V.122 Ω.14 mh 6.74 A.36 mnm/a 622 rpm 3.1 mnm ~ Nms/rad Eviricinin anahtarlama frekansı khz dir. Hız ölçümü için örnekeleme süresi 2 µs ve akım ölçümü için örnekleme süresi 2 µs olarak belirlenmiştir. Yükselten-düşüren dönüştürücü çıkışından elde edilen gerilim Eşitlik 8 de gösterilmiştir. Şekil 2 de FDAM unun önerilen kontrol yönteminin MATLAB blokları görülmektedir. FDAM unun akımı Eşitlik 9 da görüldüğü gibi hesaplanmaktadır. Bu akım aynı zamanda eviricinin DC hat akımına eşittir. Filtre indüktansının değeri 2 µh, filtre kapasitesinin değeri 1 µf ve filtre direncinin değeri 1.8 Ω olarak belirlenmiştir. Şekil 2. FDAM unun önerilen kontrol yönteminin MATLAB benzetimi Akım Hesabı Vs VV dddd = DD bbbb 1 DD bbbb VV ss (8) wr * + wr - PI I d * + I - PI PWM Alçaltan-Yükselten Dönüştürücü II = ii aa + ii bb + ii cc 2 (9) Komütasyon Kodlayıcısı Evirici ve Filtre Hız Hesabı FDAM Şekil 3. FDAM unun kontrol blok diyagramı Alan-Etkili Algılayıcılar Evirici anahtarları yüksek anahtarlama frekansında çalışmaya daha uygun olduğu için MOSFET olarak seçilmiştir. Benzetim çalışması tam yük değerinde gerçekleştirilmiştir. FDAM unun kontrol diyagramına ilişkin blok diyagram Şekil 3 te görülmektedir. Buna göre hız ve akım kontrolü için PI denetleyiciler 488

Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem kullanılmıştır. Referans hız ve motor hızının kullanılması ile elde edilen hata değeri PI denetleyicinin giriş değeri olarak kullanılır. PI denetleyici çıkış değeri akım hata değerini oluşturmak amacıyla kullanılır. Akım kontrolörünün çıkışı, bara gerilimini ayarlamak için darbe genişlik modülasyonunu oluşturmada kullanılır. Darbe genişlik modülasyonu, evirici giriş gerilimini ayarlamak için yükseltendüşüren dönüştürücünün anahtarlanması amacıyla kullanılır. Bu süreçte alan etkili algılayıcılardan gelen bilgi kullanılarak motor sargılarının bağlı olduğu eviricideki iletime girmesi gereken anahtar belirlenir. Denetleyici akım kontrolü için gerekli görüldüğünde yükselten-düşüren DC dönüştürücünün çıkış gerilimini kaynak geriliminin üzerine çıkarır veya kaynak geriliminin altına düşürür. Böylece düşüren dönüştürücü ile yüksek kaynak gerilimi kullanmadan, motor geriliminde daha düşük gerilim seviyesinde kaynak gerilimi kullanarak kontrol sağlanmış olur. Benzetim çalışmasında d/d - 3 d/d - 6 d/d hızlarında elde edilen akım dalga şekilleri Şekil 4 de verilmiştir. d/dk 3 d/dk 6 d/dk i a [A].2.212.223.23 (a).2.22.24.26 (c).2.21.22.23 (e).2.212.223.23 (b).2.22.24.26 (d).2.21.22.23 (f) Şekil 4. FDAM unun farklı hızlardaki bir faz akımları a) d/d geleneksel yöntem b) d/d önerilen yöntem c) 3 d/d geleneksel yöntem d) 3 d/d önerilen yöntem e) 6 d/d geleneksel yöntem f) 6 d/d önerilen yöntem Şekil 4 de görülen FDAM unun farklı hız değerlerindeki, geleneksel yöntem ve önerilen yöntem ile elde edilen akım grafikleri, tam yük altında elde edilmiştir. Şekil 4 (a) ve (b) de akımdaki dalgalanmalar düşük hız değerinde önerilen yöntemde oldukça azalmıştır. Şekil 4 (c) ve (d) de 3 d/d hızında önerilen yöntemin daha düşük akım dalgalanmasına sahip olduğu görülmektedir. Şekil 4 (e) ve (f) de 6 d/d hızında akım dalgalanması, önerilen yöntem kullanılarak az miktarda olsa da düzeltilmiştir. Akım dalga şekillerinde dalgalanmanın komütasyon anada gerçekleştiği görülmektedir. Bu dalgalanmanın temel nedeni komütasyon anında iletime giren faz akımının yükselme zamanının kesime giren faz akımının düşme zamanına eşit olmaması durumudur. Bu durumda komütasyonda olmayan üçüncü faz üzerinde bir dalgalanma meydana gelir. Düşük hızlı FDAM larında bu dalgalanmaları yok etmek için birçok algoritma geliştirilmiştir. Yüksek hızlarda bu algoritmaların kullanılması mikroişlemcilerin işlem kapasitelerinin üstüne çıktığı için tercih edilmezler. 489

R. Çelikel.4 d/d.4 3 d/d.4 6 d/d.3.2.3.2.3.2.1.2.212.223.23 (a).4.1.2.22.24.26 (c).4.1.2.21.22.23 (e).4.3.2.3.2.3.2.1.2.212.223.23 (b).1.2.22.24.26 (d).1.2.21.22.23 (f) Şekil. FDAM unun farklı hız değerlerinde üretmiş olduğu moment dalga şekilleri a) d/d geleneksel yöntem b) d/d önerilen yöntem c) 3 d/d geleneksel yöntem d) 3 d/d önerilen yöntem e) 6 d/d geleneksel yöntem f) 6 d/d önerilen yöntem 6 Hız [r/s] 4 2. 1 1. (a) 4 V dc [V] 3 2 1. 1 1. (b) Şekil 6. a) FDAM unun -6 d/d arasında hız b) Yükselten-düşüren dönüştürücünün -6 d/d arasında çıkış gerilimi Evirici girişinde doğru akım dönüştürücüsü kullanmak yöntemiyle yüksek hızlarda kullanılmaya elverişli bir yöntem oluşturulmuştur. Akımdaki dalgalanmalara bağlı olarak motor momentindeki dalgalanmaların azalması beklenmektedir. Şekil te farklı hız değerlerinde, tam yük altında motorun üretmiş olduğu momentin grafikleri görülmektedir. 49

Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem d/d hızında, şekil (a) da geleneksel yöntem ve (b) de önerilen yöntem ile elde edilen moment grafikleri görülmektedir. Önerilen yöntemde moment grafikleri incelendiğinde moment dalgalanmaları önemli ölçüde azalmıştır. 3 d/d hızında ve 6 d/d hızında elde edilen sonuçlarda moment dalgalanma miktarında azalma olmuştur. FDAM unun yükselten-düşüren dönüştürücü kullanılarak kontrolü ile elde edilen sonuçlar moment dalgalanmalarını düşürdüğü görülmüştür. Bununla beraber Şekil 6 (a) da görüldüğü gibi motorun hızlanma ve sürekli hız durumuna ulaşması için hız kontrolünün de gerçekleşmesi gerekmektedir. Şekil 6 (b) de yükselten-düşüren tip gerilim dönüştürücüsünün çıkış geriliminin yani eviricinin giriş geriliminin -6 d/d arasındaki değişimi görülmektedir. Burada kontrolör akımı kontrol ederken DC hat gerilimini değiştirmiştir. FDAM u 6 d/d hızına ulaştığında motor gerilimi 4 V un üzerine çıkmıştır. Burada DC dönüştürücü giriş gerilimi motor gerilimi ile sınırlandırılmıştır. Eğer burada düşüren DC dönüştürücü kullanılsaydı, düşüren dönüştürücünün giriş geriliminin artırılması gerekecekti. Bu yöntemde geleneksel sürücüye eklenen DC dönüştürücü sürücü maliyetini artırmaktadır. Fakat motordaki moment dalgalanmalarını azalttığı için motora bağlı olan mekanik kısımların ve motorun gürültülerini azaltarak uzun vadede daha verimli olacağı görülmektedir. Sonuçlar ve Öneriler Son yıllarda yüksek hızlı FDAM ları endüstride yoğun olarak kullanılmaktadır. FDAM larının önemli bir problemi olan moment dalgalanmaları yüksek hızlı FDAM larının düşük sargı indüktansı ve direnci nedeniyle daha önemli bir problem haline dönüşmektedir. Yüksek hızlı FDAM u volanlı enerji depolama sistemleri ve moment kontrol jiroskopları gibi sistemlerde geniş hız aralığında çalıştıklarından önerilen yöntemin etkinliği bu tip sistemlerde daha yüksek olacaktır. Bu çalışmada yüksek hızlı FDAM larının moment dalgalanmalarının azaltılması amacıyla yükselten-düşüren gerilim dönüştürücüye sahip bir yöntem önerilmiştir. Bu yöntem ile geniş hız aralığında, FDAM unun moment ve akım dalgalanmalarında geleneksel kontrol yöntemine göre daha etkili sonuç elde edilmiştir. Benzetim çalışması d/d - 3 d/d ve 6 d/d hızlarında gerçekleştirilmiştir. Önerilen yöntem özellikle hız azaldıkça etkinliğini artırmıştır. Geniş hız aralığında çalışırken motordaki titreşimler ve gürültüler moment dalgalanmalarına bağlı olarak azalacağı öngörülmüştür. Sonraki çalışmalarda yüksek seviyeli mikroişlemciler kullanarak, motorun moment dalgalanmalarını yapay sinir ağları ve bulanık mantık tabanlı kontrol yöntemleri ile çok yüksek hızda daha düşük hale getirerek motordaki gürültülerin ve titreşimlerin en aza indirilmesi düşünülmektedir. Semboller V a, V b, V c i a, i b, i c I R a, R b, R c L a, L b, L c U N e a, e b, e c E m ω m V dc V s :Motor faz gerilimleri :Motor faz akımları :Evirici DC hat akımı :Motor faz sargısı dirençleri :Motor faz sargısı indüktansları :Nötr noktasının gerilimi :Motor fazlarının zıt emk ları :Zıt emk nın maksimum değeri :Motorun elektriksel momenti :Motorun açısal hızı :DA dönüştürücüsü çıkış gerilimi :Kaynak gerilimi 491

R. Çelikel Kaynaklar Arashloo, R.S., Salehifar, M., Romeral, L. ve Sala, V., (21). A robust predictive current controller for healthy and open-circuit faulty conditions of five-phase BLDC drives applicable for wind generators and electric vehicles, Energy Conversion and Management, 92, 437-447. Asaei, B. ve Habibidoost, M., (213). Design, simulation, and prototype production of a through the road parallel hybrid electric motorcycle, Energy Conversion and Management, 71, 12-2. Aydın, K. ve Aydemir, M.T., (213). A control algorithm for a simple flywheel energy storage system to be used in space applications. Turkish Journal Electrical Engineering & Computer Sciences, 21,, 1328-1339. Briat, O., Vinassa, J.M., Lajnef, W., Azzopardi, S. ve Woirgard, E., (27). Principle, design and experimental validation of a flywheel-battery hybrid source for heavy-duty electric vehicles, IET Electric Power Applications, 1,, 66 674. Gurumurthy, SR., Agarwal, V. ve Sharma, A., (213). Optimal energy harvesting from a highspeed brushless DC generator-based flywheel energy storage system, IET Electric Power Applications, 7, 9, 693 7. Hwang, C.C., Li, P.L., Liu, C.T. ve Chen, C., (212). Design and analysis of a brushless DC motor for applications in robotics. IET Electric Power Applications, 6, 7, 38 389. Kenny, B.H. ve Santiago, W., (24). Filtering and control of high speed motor current in a flywheel energy storage system, NASA/TM 24, Cleveland OH, USA, 213343. Li, W., Fang, J., Li, H. ve Tang, J., (216). Position Sensorless Control Without Phase Shifter for High-Speed BLDC Motors With Low Inductance and Nonideal Back EMF, IEEE Transactions on Power Electronics, 31, 2, 134-1366. Shi, T., Guo, Y., Song, P. ve Xia, C., (21). A New Approach of Minimizing Commutation Torque Ripple for Brushless DC Motor Based on DC DC Converter, IEEE Transactions on Industrial Electronics, 7, 1, 3483-349. Xia, C., Xiao, Y., Chen, W. ve Shi, T., (214). Torque Ripple Reduction in Brushless DC Drives Based on Reference Current Optimization Using Integral Variable Structure Control, IEEE Transactions on Industrial Electronics, 61,2, 738-72. 492

Yüksek hızlı fırçasız doğru akım motorlarında moment dalgalanmalarını azaltan bir yöntem A method for reduction of torque ripples in high speed brushless DC motors Extended abstract The high speed brushless DC motors (BLDC) have been usually used in the flywheel energy storage systems, the moment control gyroscopes and the industrial applications. These are used in wide speed district. The DC input voltage of inverter is constant in traditional speed control method. In this study, a method based on the boot-buck type DC voltage converter is proposed for the high speed BLDC driver. In this method, the motor current is controlled when the DC link voltage of inverter is adjusted by the boost-buck converter. The winding of the high speed BLDC have too low inductance and resistance. Therefore current control is important problem in the high speed BLDC. The current ripple occurs at different speed values when used in widely speed district. The most important disadvantage of the high speed BLDC is torque ripples which caused by current ripples. shapes of the current and torque were obtained by using proposed method and traditional method. Obtained results were compared by using both method. The ripples of the high speed BLDC phase currents were reduced by using proposed method. Therefore, the amount of the torque ripples have been reduced. Especially, the best result was obtained in low speed. On the other hand, the speed control was performed successfully. Thus, the vibrations of the high speed BLDC was reduced using proposed method. In the future work, the torque ripple of high speed BLDC will be reduced using artificial neural network and fuzzy logic methods in the high speed region. Keywords: Boost-buck converter, high speed BLDC, torqu ripple, six-step switching, BLDC driver High switching frequency is required because of the high fundamental frequency are taken Hz / 1 khz. dv/dt stresses are seen on the motor winding because of high switching frequency. These voltage stresses must be reduced by using an LC filter. The Corner frequency of the LC filter is taken as 28.2 khz. The six-step switching technique which applied more easily for microcontroller is chosen to drive motor at high speed region. The hall-effect sensors are used to determine switching sequence. The MOSFET is selected to high switching frequency. In this simulation, PI controller is used to control current and speed. The boost-buck converter based control method was simulated by using MATLAB/SimPowerSystem blocks. The simulation of the high speed BLDC have been performed in the widely speed range by using proposed method. The Switching frequency of the inverter is taken as khz. The sampling period is taken 2 µs for speed measurement and 1 µs for current measurement. In the simulation, the motor speed was performed at rpm, 3 rpm and 6 rpm. The torque and current waveform of the high speed BLDC was obtained by using proposed method. Waveform 493