2008638037 Sinan TÜREMİŞ 2008638017 İhsan POLAT İnsan bilgisayar etkileşiminin tarihini anlamak paradigma değişimini anlamakla ilgilidir. Paradigmadaki değişimin teknolojik değişimle birlikte gelmesi muhtemeldir. Batch Prossessing(Yığın İşleme): Birkaç iş serisinin el ile müdahale etmeden arka arkaya çalıştırılmasıdır. 1950 li yıllarda bulunmuş ve kişisel olamayan bilgisayarlarda kullanılmıştır. Paradigma : Bir probleme veya duruma çözüm getirmeyi amaçlayan fikirlerdir. * Batch Prossessing(Yığın İşleme): Avantajı : Her bir inputu tek tek girip işlemin sonu beklemek zorunda değiliz. Dezavantajı : İnsan bilgisayar etkileşimine zıt bir sistem. Tüm parametreler önceden komut satırından girilmeli. Çalışma anında hiç etkileşim yok. Time-Sharing(Zaman Paylaşımı): 1960 lı yıllların patlayan teknolojisi. Etkileşimli bilgi işlemeyi başlattı. MultiThreading ve MultiTasking in temeli. Bir kaynağa birden fazla proses erişebiliyor. İşletim sistemi ve network konusunda çığır açacak nitelikte bir buluş. Fatura hesaplama ve virüs taramaları bu metodla yapılmaktadır. *örnek göster 1
Time-Sharing(Zaman Paylaşımı): Peki günümüzde bu paradigma üzerine düşünülüp bulunmuş neler var? Networking(Ağ): 1962 yılında J.C.R. Licklider ın İlk bilgisayar ağını bulmasıyla bilgisayarlar etkileşime geçebildi. Not : Bu ağ internet ağı değil intranet ağıydı. Grafiksel Görüntü Üniteleri Grafiksel Görüntü Üniteleri Bu sayede direk manipulasyon yapılabildi. Bu işin öncüsü Stanford da doktora tezini yapan Ivan Sutherland dir. Komut satırını kullanmak problemdi ama grafiksel görüntü üniteleri kişisel bilgisayarlar için bir adım oldu. Peki bu ünitelerin etkileşime katkısı nedir? Artık komut satırı yok. Herşey görselleştirilebilinir. Örneğin kopyala yapıştır işlemi için komut ekranından işlemleri sistem çağrılarıyla yapmak yerine sürükle bırak işlemiyle kolayca yapılabilir. Yaygın Bilgisayarlar : Her yerde bilgisayarlı sistemlerin kullanılması. Bilgisayarların insan hayatına girmesiyle bilgisayarın yaptığı işler değişti. Geçmişte bu paradigmalar bulundu ama bunlar insan bilgisayar etkileşiminde nelere taban oluşturdu? 2
Zaman Paylaşımı Video Görüntü Birimleri Kişisel Bilgi işleme araçları Pencere Sistemi ve Wımp arayüzü Doğrudan yönlendirme Hypermedia Bilgisayar destekli işbirlikli çalışma World wide web Sensör tabanlı etkileşim Ivan Sutherland, 1963 yılında Stanford araştırma merkezinde Phd tezi olarak Sketchpad programı yapıyor. Bugün komut satırı yoksa Sutherland in ileri görüşlülüğü sayesindedir. Bilgisayarlar veri işleme dışında farklı şeyler içinde kullanılmaya başlandı. Örn : manipülasyon Kişisel bilgisayar kavramı çıkınca şirketler kişiye özel programlar üretmeye başladı. Bunlardan ilki Seymour papert adlı firmanın LOGO programlama diliyle TURTLE adında bir programla geliştirmesiydi. İnsan aynı anda birden fazla iş yapabiliyorsa bunu bilgisayarlara da yaptırmalıyız. Bunu Time-Sharing sayesinde bilgisayara yaptırabiliriz ama bunun görsel olarak nasıl yapmalıyız? Aynı anda birden fazla pencere ile birden fazla iş yapılabilir. Pencere kavramının ortaya çıkması wimp (windows, icons, menus, pointers) kavramınıda ortaya çıkardı. Çünkü insanların açtıkları pencereleri kapatması vb. işlemler gerekiyordu. Xerox ilk defa 1973 yılında wimp arayüzünü yaptı. Xerox ilk defa 1981 yılında wimp arayüzünü bir fuarda tanıttı ama bu arayüzü popülerleştiremedi. Apple 1983 yılında bu arayüzü Macintosh ta kullandı ve Wimp arayüzü bu şekilde popüler oldu. 3
Artık kişisel bilgisayarlar var ve insanlar komut satırı konusunda pek başarılı değil. Bilgisayar kullanmak ciddi bilgisayar bilgisi gerektiriyordu. Tasarımcılar ürünlerin komut ekranı yerine görsel ekranın popülerliği arttırdığını farkettiler. Mantık : Görsel ürün daha çok satıyor. O zaman görselliğe daha çok önem verelim. Örnek: birşeyi bir yere kopyalayacağız ama kopyalanıp kopyalanmadığını bilmiyoruz. Çünkü bir dönüt yok. Görsel ve işitsel dönütler sayesinde kullacıya her hareketi sonucunda geri dönütler sağlayabiliyoruz. Farklı tasarımlar yaratmayı sağlayan bir metod. Resim müzik, video vb. şeyleri içeriğinde bulundurabilmesi lazım. bilgisayar sayesinde işbirliği içinde bulunabilme yöntemidir. Buna örnek olarak; E-posta (?) Tartışma grupları Toplantı programları (Teamviewer gibi) Sohbet odaları Bilgisayarların birbiriyle dünya çapında iletişim kurabildiği, görüntü, ses veya veri paylaşımı yapabildiği global bir ağdır. Bilinçten bağımsız, ortama göre değişen bilgi işleme mantığıdır. Not : Bu intranet değil internet ağıdır. Girdiler daha belirsiz ve olasılıksaldır.(*) Bu etkileşimde dikkat edilmesi gereken şey ; Beklenmeyen olasılıklar sonucu hatalara neden olmamalıdır. 4
Kullanılabilirliğinden emin olabilmektir. Peki bir sistemin kullanılabilirliğinden nasıl emin olunabilir? Kullanılabilirliği destekleyen ilkeler vardır. Bu ilkelere uyularak sistemin kullanılabilirliğinden emin olunabilinir. Bu ilkeler ; Öğrenilebilirlik Esneklik Sağlamlıktır. 1. ÖĞRENİLEBİLİRLİK: Mantığı, sistemi ilk defa kullanan bir kullanıcının bile sistemi etkin kullanabilmesine, sistemden maximum performans almayı başarabilmesine dayanır. Bunları başarmamızı sağlayan ilkeler vardır; Tahmin edilebilirlik Sentezlenebilirlik Tutarlılık 1. Tahmin edilebilirlik: Bu tip sistemler geçmişte nasıl yapılıyorsa o şekilde yap ki kullanıcı bu sistemi nasıl kullanabileceğini tahmin edebilsin 2. Sentezlenebilirlik: Geçmişteki sistemleri sentezle ve etkilerini değerlendir. Hangi özellikler iyiyse onları al. 3. Tutarlılık: Sisteme giren bir input ve çıkan output arasındaki ilişki tutarsız olmamalı. 2. ESNEKLİK: Sistem ile kullanıcı arasındaki bilgi etkileşimi yollarının çokluğudur. Bunları başarmamızı sağlayan ilkeler vardır ; Uyarlanabilirlik Görev Geçişgenliği Eş Zamanlı Çalışma 5
1. Uyarlanabilirlik: 3. Eş Zamanlı Çalışma: Sistem, sistem veya kullanıcı tarafından modifiye edilebilmeli. 2. Görev Geçişgenliği: Kullanıcı, sisteme göre sorumlu olduğu işleri yapmak zorunda bırakılmamalı. İsteğine bağlı olarak o işlemi yapmayabilmeli. Sistem, aynı anda birden fazla işlemin yapılmasına izin vermeli. Örneğin: bir dosya seçmesi için diyalog penceresi açıkken kullanıcı, programın içindeki başka bir yerden arka plan rengini değiştirebilmeli 3. SAĞLAMLIK: Kullanıcı sistemi kullanırken yapmak istediği işlemi gerçekleştirirken hiçbir problem çıkmaması için sağlanan destektir. Bunları başarmamızı sağlayan ilkeler vardır ; Gözlenebilirlik Geri alınabilirlik Görevlere uyma 1. Gözlenebilirlik: Kullanıcı dışardan bir metin girişi yapacaksa bu girişi sistemin anladığı yazım stilinde yapmayabilir. Bu durumda sistem kullanıcıyı gözlemlemelidir ve gerekli önermeleri yapmalıdır. 2. Geri Alınabilirlik: Bir hata farkedildiğinde kullanıcıya düzeltici eylemi gerçekleştirebilme yeteneği veriliyor. 3. Görevlere Uyma: Her kullanıcının farklı verilere erişebilme hakkı olduğu bir sistemde yönetici düzeyinde bir kullanıcının verilerine çalışan düzeyinde bir kullanıcı erişememelidir. 6