T.C. FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ MUSTAFA KUTLU NUN ESERLERİNDE TAŞRA VE TAŞRALILIK MERVE OKUYUCU 110101024 TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. Fatih ANDI İSTANBUL, 2013
ÖZ Mustafa Kutlu, Türk Hikâyeciliği nin en önemli simalarından biridir. 1970 lerde hikâye hayatına başlayan Kutlu nun asıl verimli dönemi ise 1980 sonrası olarak gözükmektedir. Kutlu, hikâyelerinde Türkiye de 70 li yıllar ile birlikte görülen toplumsal değişme yi taşra- modern kent bağlamında ele almıştır. Bu değişimi işlerken, taşradan yana açık oyu göze çarpan Kutlu nun, pek çok eseri taşra ve taşra değerleri, bu değerlerin kayboluş serüveni üzerine kurulmuştur. Bu çalışmanın kapsamını Kutlu nun eserlerinde ele aldığı taşra ve taşralılık oluşturmaktadır. Giriş hariç beş bölüm ihtiva eden tezin ilk bölümünde, taşra kavramı ve bu kavramın ülkemizde geçirdiği tarihsel gelişim ortaya konulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde, Kutlu nun taşrasında ele aldığı mekânlar ve bu mekânların mahiyetleri ele alınırken, üçüncü bölümde ise taşra, insan ilişkileri, sahip olduğu değerler ve taşralılık noktasından işlenmiştir. Dördüncü bölüm; ilk iki bölümde ortaya konulan taşranın değişim ve dönüşümünü ele almış; beşinci bölüm bu değişim ve dönüşümün önemli bir ayağı olan göçü ve göç ile birlikte şehre taşınan taşra olan gecekonduyu işlemiştir. Anahtar Kelimeler: Mustafa Kutlu, taşra, taşralılık.
ABSTRACT Mustafa Kutlu is one of the most important story tellers in Turkish literature. Kutlu s the most productive period is after 1980 s who started his story life in 1970 s social change which was seen with the beginning of 1970 s is narrated with the combination of rural and modern urban life by Mustafa Kutlu. Kutlu s most of the works are based on rural life, rural values and these values lost adventure. This work s content is formed with rural life in Kutlu s works. These are five parts except the introduction in this thesis. And the first part is based on rural concept and this concept s historical development in our country. The second part illustrates Kutlu s town and it s places. And in the third part town life is narrated with people relationship and these people s values. The fourth part tells rural life s change and transformation which was told in the first and second part.in the fifth part emigration and slums is told which is the important part of change and transformation. Key Words: Mustafa Kutlu, provincial, provincialism.
Kutlu nun küresel ve modern dünyada görmenin artık mümkün olmadığı taşrası bir değerler manzumesi, geleneğin yansıdığı billurdan bir aynadır. KAYNAKÇA A. MUSTAFA KUTLU NUN BU ÇALIŞMADA FAYDALANILAN ESERLERİ KUTLU, M.: t.y. Ortadaki Adam, 1. bs., Hareket Yayınları, KUTLU, M.: ty Gönül İşi, 1. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2011 Yokuşa Akan Sular, 10. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2011 Yoksulluk İçimizde, 12. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: 2006 Ya Tahammül Ya Sefer, 13. bs., Dergâh Yayınları, Bu Böyledir, 6. bs., Dergâh Yayınları, 237
KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: Sır, 9. bs., Dergâh Yayınları, Şehir Mektupları, 6. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: ArkaKapak Yazıları, 5. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: Hüzün ve Tesadüf, 8. bs., Dergâh Yayınları, Akasya ve Mandolin, 5. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2012 Uzun Hikaye, 29. bs., Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: Beyhude Ömrüm, Dergâh Yayınları, KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: 2008 KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: KUTLU, M.: KUTLU, M.: 2011 Mavi Kuş, 16. bs., Dergâh Yayınları, Tufandan Önce,, Dergâh Yayınları, Rüzgarlı Pazar, 9. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, Kapıları Açmak, 7. bs., Dergâh Yayınları, Huzursuz Bacak, 6. bs., Dergâh Yayınları, Zafer Yahut Hiç, 5. bs., Dergâh Yayınları, 238
KUTLU, M.: 2011 KUTLU, M.: 2012 KUTLU, M.: 2011 Hayat Güzeldir, 2. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, Anadolu Yakası, 1. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul, Yoksulluk Kitabı, 4. bs., Dergâh Yayınları, B- YARARLANILAN DİĞER KAYNAKLAR B.1. KİTAPLAR ALKAN, A. T.: Altıncı Şehir, 12.bs., İstanbul, Ötüken Neşriyat, ty. ANDI, M. F.- ASLAN, B.: 2012 BACHELARD, G.: 1996 Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, Haziran. Mekanın Poetikası, Çev. Aykut Derman, Kesit Yayıncılık, BORA, T.: Taşraya Bakmak, 4.bs., İletişim Yayınları, DOĞAN, İ.: 2009 Sosyoloji: Kavramlar ve Sorunlar, 8.bs., 239
Pegem Akademi, Ankara. ERKEN, V.: 1995 Ahilik Müessesinde Yönetim ve Eğitim, Ankara. GÜRBİLEK, 2005 IŞIK, V.: 2012 N.: Yer Değiştiren Gölge Denemeler, 3. bs., Metis Yayınları, Kültürel Yabancılaşma 2. Meşrutiyetten Günümüze, Kum saati Yayınları, Machiavelli: 1994 Prens, Çev. Nazım Güvenç, Anahtar Kitaplar, TEKELİ, İ.: Göç ve Ötesi, 2.bs., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, TONGA, N.: 2005 Hikayeciliğimizdeki Zenginlik Mustafa Kutlu ve Yoksulluk İçimizde, 1. bs., Akçay Yayınları, Ankara. TOPÇU, N.: Kültür ve Medeniyet, 5. bs., Dergâh Yayınları, TOSUN, N.: 2004 Türk Öykücülüğünde Mustafa Kutlu, 1. bs., Dergâh Yayınları, YILDIRIM, 2007 E.: Mustafa Kutlu Hikayeciliği: Varoluş Yabancılaşma Hakikat, 1. bs., Ebabil Yayınları, Ankara. B.2. MAKALELER 240
ALVER, K.: Taşra Hâlleri ve Öykü, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası-II, S.41, Ekim- Kasım, s.79-81. ANDI, M. F.: Red Cephesinin Neferleri: Mustafa Kutlu nun Modernleşme Direnişinin Kahramanları, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2012, s. 74-84. ANAR, T.: 2012 Mustafa Kutlu nun Hikayelerinde Ezan Sesinin İşlevleri, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, s.332-343. ARGIN, BARAN, Ş.: E.: Taşraya İçeriden Bakmak Mümkün Müdür?, Taşraya Bakmak, Der. Tanıl Bora, 4.bs., İletişim Yayınları, Öykümün Taşrası; Taşramın Öyküsü: Taşraya Bakmak, İnsanın Kendi İçine Bakmasıdır, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası-I, S.40, Ağustos- Eylül, s.118-122. 241
BORA, T.: Taşralaşan ve Taşrasını Kaybeden Türkiye, Taşraya Bakmak, Der. Tanıl Bora, 4.bs., İletişim Yayınları, BOZKURT, A.: 2004 CANSEVER, T.: 1999 Taşrada Şiir Hazırlıkları, Kitap-lık: Taşra: Edebiyatta Merkez- Çevre İlişkileri, S.73, Haziran, s.76-78. Osmanlı Evi, Osmanlı Kültür ve Sanat, Ed. Güler Can, C.10, Ankara. COŞKUN, DEMİRALP, O.: 2004 S.: Mustafa Kutlu nun Hikayelerinde Temel İzlek Olarak Köy- Kent Meselesi, Turkish Studies: International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VVolume 5/2, Spring. Dünya Edebiyatı/ Edebiyat Dünyası, Kitap-lık,Taşra: Edebiyatta Merkez- Çevre İlişkileri, S.73, Haziran, s.54-56. DURSUN, 2007 GARİPER, 2012 D.: C.: Mustafa Kutlu nun Tufandan Önce sindeki Siyasetin Gerçekliği, Muhafazakar Düşünce, Yıl:4, S.13-14, Yaz- Güz. Mustafa Kutlu nun Sır Hikayesinde Yabancılaşma, Yalnızlaşma, İnsan Yitimi ve Süreksizlik, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan, 242
Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, Haziran, s. 112-128. GÜNDOĞDU, S.: İÇDUYGU, A.- SİRKECİ İ.: 1999 İÇDUYGU, A.- SİRKECİ, İ.: 1999 Taşra Hikayeciliği: İdeolojik mi, Kültürel mi?, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası, S.41, Ekim- Kasım, s. 96-101. Cumhuriyet Dönemi Türkiye sinde Göç Hareketleri, 75 Yılda Köyden Şehirlere, Ed. Oya Baydar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Bir Ülke, Bir Aile ve Birçok Göç: Cumhuriyet Döneminde Bir Toplumsal Dönüşüm Örneği, 75 Yılda Köyden Şehirlere, Ed. Oya Baydar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, KARPUZ, 1999 H.: Osmanlı Evi, Türk Evi, Osmanlı Kültür ve Sanat, Ed. Güler Can, C.10, Ankara. KAYMAK, A. G.: Bir Öykü Ortamı ve Öykü Kaynağı Olarak Taşra, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası, S.41, Ekim- Kasım, s. 88-95. LAÇİNER, Ö.: Merkez(ler) ve Taşra(lar) Dönüşürken, Taşraya Bakmak, Der.Tanıl Bora, 4.bs., İletişim Yayınları, 243
LEKESİZ, 2012 PEKDEMİR, M.: SAĞLIK, 2012 SAĞLIK, SAMSAKÇI, M.: 2012 Ö.: Ş.: Ş.: Mustafa Kutlu nun Hikaye Poetikası, Aynanın Sırrı Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan,, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, Haziran, s.22-28. Taşranın Taşı Toprağı Altın da Ne Vardır?, Taşraya Bakmak, Der. Tanıl Bora, 4.bs., İletişim Yayınları, Taşra Değerlerine İtibar Eden Yapısıyla Mustafa Kutlu nun Hikaye Estetiğinde Komik, Aynanın Sırrı Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, Haziran, s.150-175. Malzeme ve Estetik Olarak Bir Taşra Öyküsü Estetiğinden Bahsedilebilir mi?, Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası-II, Hece Öykü, S.41, Ekim- Kasım, s. 68-78. Mustafa Kutlu nun Hikayelerinde Modern Bir Dejenerasyon Alanı Olarak Siyaset ve Siyasiler, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan,, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, İstanbul, s.190-206. SHİLS, E.: 2002 Merkez- Çevre, Türkiye Günlüğü, S.70, 244
2002. ŞEREFOĞLU, Z.K.: 2012 TAŞTAN, Z.: Mustafa Kutlu Hikayelerinin Sessiz Derinleri: Kadın Kahramanlar, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı,( Haz.) M. Fatih Andı ve Bahtiyar Aslan, İstanbul, Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, Haziran, s. 86-99. Mustafa Kutlu nun Rüzgarlı Pazar ında İnsanlar, İstanbul Üniversitesi T.D.E. Dergisi, C.32. TOSUN, TURAN, 2004 TÜRKEŞ, TÜZER, 2012 N.: G.: Ö.: İ.: Taşra Mekanları, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası-I,, S.40, Ağustos- Eylül, s.104-112. Taşra Coğrafya mıdır?, Kitap-lık: Taşra: Edebiyatta Merkez- Çevre İlişkileri, S.73, Haziran, s. 51-53. Orda Bir Taşra Var Uzakta, Taşraya Bakmak, Der. Tanıl Bora, 4.bs.,, İletişim Yayınları, Bir Herkesleşme Eleştirisi Olarak Mustafa Kutlu nun Ya Tahammül Ya Sefer i, Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildiriler Kitabı, Haz. M. Fatih Andı, Bahtiyar Aslan, İstanbul Küçükçekmece Belediyesi Yayınları, Haziran, s.254-265. 245
ZENGİN, H. S.: Edebiyatın Taşrası ya da Taşranın Edebiyatı, Hece Öykü: Taşranın Öyküsü Öykünün Taşrası-I,, S.40, Ağustos- Eylül, s. 86-95. EK Mustafa Kutlu ile Hikâyeciliği ve Hikâyeleri Üzerine Hasbihâl Kadriye ALEV-Merve OKUYUCU 1 NİSAN 2013 Günümüz Türkiye sinin genel panoramasını çizer misiniz? Dünya değişiyor ve bu değişimi yakalamak dünyanın ve Türkiye nin ne tarafa doğru gittiği konusunda fikir yürütmek öyle kolay değil. Mesela bir tarım toplumu olmuş olsaydık çok daha rahat konuşuyor olabilirdik. Bundan 50 sene evvele kadar tarım toplumuyduk. Ama Türkiye nin yüzde 25 i köylerde yaşıyor, yüzde 25i şehre gelmiş fakat şehirleşememiş köylüdür. Bunların ikisini toplarsanız AKP nin oyu eder zaten. AKP hâlen bu oyları kullanıyor. Bu Türkiye liberalleri için kötü bir şey ama bana göre çok iyi. Çünkü ben antiliberalim, antiteknolojiyim, ilerlemeye, refaha karşıyım. Bana bir gün sormuşlardı köylüleri ne yapmalıyız diye, ben de rahat bırakmalıyız demiştim. Köylülükten nefret etme modasını rahmetli Özal çıkardı. O zaten Türkiye yi küresel dünyaya, küresel kapitalizm vagonuna son katarını atmaya çalıştı ve attı ve bununla da övünüyorlar Türkiye de, bugünkü iktidar da dahil. Bunun çok iyi bir şey olduğunu Türkiye yi geliştirdiğini söylüyorlar ama benim gibi gelişme, refah, zenginlik karşıtı olan insanlar buna karşı. Zenginlikle refah, o 246