RADYO VE TELEV ZYONDA ÖLÇÜ BAKIM

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2490 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1461 RADYO VE TELEV ZYONDA ÖLÇÜ BAKIM Yazarlar smail GÜRKAfi (Ünite 1) Gürcan ÇOLPAN (Ünite 2) Mehmet KER MO LU (Ünite 3) Hilmi OKUR (Ünite 4) Atila GELD fien (Ünite 5) R dvan NCEELL (Ünite 5) Ömer ÜNLÜ (Ünite 6) Ak n B LEN (Ünite 6) Orhan Yaflar TERLEMEZ (Ünite 7) Yrd.Doç. Hüseyin Selçuk KIRAY (Ünite 8) Editör Yrd.Doç. Hüseyin Selçuk KIRAY ANADOLU ÜN VERS TES

çindekiler iii çindekiler Önsöz... Ölçü Bak m Kavram... 2 G R fi... 3 ÖLÇÜ BAKIM... 3 ÖLÇÜ BAKIMDA GÖREV ALAN K fi LER... 4 ÖLÇÜ BAKIMDA YAPILAN filer... 5 Stüdyolar n Kurulum Aflamas nda Ölçü Bak m... 5 Çekimler Öncesinde Ölçü Bak m... 5 Çekimler S ras nda Ölçü Bak m... 6 Çekimler D fl nda Ölçü Bak m (Bak m Onar m)... 6 KURUMLARDA ÖLÇÜ BAKIM YAPILANMASI... 7 Stüdyo Teknik... 7 Video Ölçü Bak m... 7 Ses (Audio) Ölçü Bak m... 8 Ifl k Ölçü Bak m... 8 IT Elemanlar... 9 Elektromekanik... 9 Kameramanlar... 10 Kamera Kontrol... 10 Teknik Yönetmen... 11 ÖLÇÜ BAKIMDA KULLANILAN C HAZLAR... 11 Ölçüm Cihazlar... 12 Avometreler... 12 Osiloskoplar... 12 Waveform ve Vectorscope Cihazlar... 13 Ses fiiddet Ölçerler... 13 Kablo Test Cihazlar... 14 Pens Ampermetreler... 14 Lüksmetreler... 15 Kelvinmetreler... 15 Ölçümler S ras nda Kullan lan Yard mc Cihazlar... 15 Ses Sinyal Üreteçleri (Osilatörler)... 15 Görüntü fiekil Üreteçleri (Video Pattern)... 16 Bilgisayarlar... 17 Ekran Kalibrasyon Cihaz (Spekrofotometre)... 17 Lehimleme Cihazlar (Havyalar)... 18 Ölçü Bak mda Kullan lan El Aletleri... 18 Tornavidalar... 18 Kesici, Tutucu ve fiekillendiriciler... 19 ÖLÇÜ BAKIM ELEMANLARININ SORUMLULUKLARI... 20 YEDEK MALZEMEN N DEPOLANMASI... 20 C HAZLARIN KAL BRASYONU... 21 Özet... 22 Kendimizi S nayal m... 24 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 25 Baflvurulabilecek Kaynaklar... 25 Temel Elektrik Bilgileri... 26 G R fi... 27 ELEKTR N OLUfiUMU, TÜRLER VE ÜRET LMES... 27 Elektrik Ak m... 28 Elektrik Voltaj... 29 letkenler... 29 Yal tkanlar... 30 Yar letkenler... 30 vii 1. ÜN TE 2. ÜN TE

iv çindekiler 3. ÜN TE 4. ÜN TE Direnç (Rezistans)... 30 Kondansatör (Kapasitans)... 31 Bobin (Endüktans)... 31 Elektrik Enerjisi... 32 Do ru Ak m (DC)... 32 Alternatif Ak m (AC)... 33 Elektri in Üretimi... 34 Faz... 35 TRANSFORMATÖRLER (TRAFOLAR)... 36 Sigortalar ve fialterler... 37 GÜÇ KAYNAKLARI... 40 Kesintisiz Güç Kaynaklar... 40 Piller ve Bataryalar... 41 Jeneratörler... 42 Stüdyo ve D fl Çekim Araçlar nda Güç Kaynaklar n n Kullan m... 43 SO UTMA S STEMLER VE KL MALAR... 43 ELEKTR K KABLOLARI... 44 Elektrik Uzatma Kablolar ve Grup Prizler... 45 Topraklama ve Topraklaman n Önemi... 46 ELEKTR KSEL BÜYÜKLÜKLER N ÖLÇÜLMES... 47 ELEKTR K ÇARPMASI VE KORUNMA YÖNTEMLER... 49 Özet... 51 Kendimizi S nayal m... 53 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 54 S ra Sizde Yan t Anahtar... 54 Yararlan lan Kaynaklar... 55 Sistem Kurulumunda Kablolama... 56 G R fi... 57 KABLOLAMANIN AMAÇ VE ÖNEM... 57 ELEKTR K GÜÇ DA ITIMI VE KABLOLAMA... 59 Elektrik Güç Kablolamas nda Kullan lan Kablolar ve Fifller... 60 AYDINLATMA S STEMLER NDE KABLOLAMA... 62 Ayd nlatma Sisteminde Kullan lan Kablolar ve Fifller... 62 V DEO S STEMLER NDE KABLOLAMA... 64 Koaksiyel Kablo... 64 Koaksiyel Kablonun Elektriksel Özellikleri... 65 Koaksiyel Kablo ve BNC Konnektör... 66 Fiber Optik Kablolar... 67 Fiber Optik Kablolar n Yap s... 68 Fiber Optik Kablolar ve Kullan lan Konnektörler... 69 Yerel Alan A (LAN) Kablolar... 71 Yerel Alan A Kablolar n n Yap s ve Kullan lan Konnektörler... 72 EFP Kamera Kablolar... 73 Çoklu Kablolar (Multicore) ve Kullan lan Konnektörler... 74 Triax (Üç Eksenli) Kablolar ve Kullan lan Konnektörler... 75 Fiber Optik Kablolar ve Kullan lan Konnektörler... 77 SES S STEMLER NDE KABLOLAMA... 77 Analog Ses Sistemlerinde Kullan lan Kablo, Konnektör ve Fifller... 78 Dijital Ses Sistemlerinde Kullan lan Kablo, Konnektör ve Fifller... 80 Hoparlör Kablolar ve Ba lant lar... 81 Özet... 83 Kendimizi S nayal m... 84 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 85 Yararlan lan Kaynaklar... 85 Görüntü Ölçü Bak m... 86 G R fi... 87 ELEKTRON K GÖRÜNTÜ KAVRAMI... 87

çindekiler v UYGULAMA ALANLARINA GÖRE GÖRÜNTÜ C HAZLARI... 88 Stüdyo çinde Kullan lan Görüntü Cihazlar... 88 Kontrol Odas nda Kullan lan Görüntü Cihazlar... 92 Cihaz Odas nda Kullan lan Görüntü Cihazlar... 96 Görüntü Kay t/okuma (Ingest&Playout) Sistemlerinde Kullan lan Görüntü Cihazlar... 100 D fl Çekim Araçlar nda Kullan lan Görüntü Cihazlar... 100 DÜZENL BAKIM... 101 Stüdyo çinde Düzenli Bak m... 101 Kontrol Odas nda Düzenli Bak m... 102 Cihaz Odas nda Düzenli Bak m... 102 Görüntü Kay t/okuma (Ingest&Playout) Sistemlerinde Düzenli Bak m.. 103 GÖZLEM VE ÖLÇÜ BAKIM... 104 Stüdyo çinde Gözlem ve Ölçü Bak m... 104 Kontrol Odas nda Gözlem ve Ölçü Bak m... 106 Cihaz Odas nda Gözlem ve Ölçü Bak m... 107 Görüntü Kay t/okuma (Ingest&Playout) Sistemlerinde Gözlem ve Ölçü Bak m... 108 D fl Çekim Arac nda Gözlem ve Ölçü Bak m... 108 Özet... 110 Kendimizi S nayal m... 111 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 112 Yararlan lan Kaynaklar... 112 Ifl k Ölçü Bak m... 114 G R fi... 115 IfiIK KAYNAKLARI VE AMPULLER... 115 Stüdyo Ifl k Kaynaklar... 115 Sert Ifl k Kaynaklar (Spotlar)... 116 Yumuflak Ifl k Kaynaklar... 117 So uk Ifl k Kaynaklar... 118 Cyclorama Perde ve Fon Ayd nlatma... 118 D fl Çekim Ifl k Kaynaklar... 120 Gün Ifl Ifl k Kaynaklar (HMI-Day Light)... 121 Tafl nabilir Floresan Ifl klar (Portable Fluorescent Softlight)... 121 Tafl nabilir Halojen Ifl klar (Portable Halogen Lights)... 122 Ampuller... 122 IfiIK KONTROL MASASI VE D MMER S STEMLER... 126 IfiIK AKSESUARLARI, ASKILAR VE SEHPALAR... 126 Ifl k Ask lar ve Sehpalar... 127 Televizyon Stüdyolar nda Kullan lan Ifl k Ask lar... 127 Ifl k Sehpalar... 129 IfiIK ÖLÇÜM C HAZLARI... 129 IfiIK F LTRELER... 131 IfiIK TEKN SYEN N N GÖREVLER... 133 Bak m, Onar m ve Depolama... 133 ELEKTR K MALZEMELER... 134 Özet... 137 Kendimizi S nayal m... 138 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 139 Yararlan lan Kaynaklar... 139 Ses Ölçü Bak m... 140 G R fi... 141 SES ÖLÇÜ BAKIM ELEMANININ GÖREVLER... 142 SES S NYAL... 144 Analog ve Dijital Ses Sinyali... 144 Gömülü Ses Sinyali (Embedded Audio)... 146 SES S NYAL N N LET M VE BA LANTILAR... 146 5. ÜN TE 6. ÜN TE

vi çindekiler Kablo... 147 Fifl, Konnektör ve Çeviriciler... 151 SES S NYAL N N ÖLÇÜMÜ VE KAL BRASYON... 154 Mikrofonlar ve Hat Sinyaller... 155 SES S NYAL ÖLÇÜMÜNDE KULLANILAN C HAZLAR... 156 Kalibrasyon... 157 TELEV ZYON YAPIMLARINDA KULLANILAN SES... 159 C HAZLARI... 159 SES C HAZLARININ BAKIM VE ONARIMI... 162 Özet... 164 Kendimizi S nayal m... 166 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 167 S ra Sizde Yan t Anahtar... 167 Yararlan lan Kaynaklar... 167 7. ÜN TE 8. ÜN TE Kameralar n Bak m ve Çekim Öncesi Haz rl klar... 168 G R fi... 169 KAMERALARIN BAKIMI VE TEM ZL... 169 ENG Kameralar n Bak m ve Temizli i... 170 EFP Kameralar n Bak m ve Temizli i... 173 Film Kameralar n n Bak m ve Temizli i... 174 KAMERA AKSESUARLARININ BAKIMI VE TEM ZL... 175 Kamera Tafl ma Sistemlerinin Bak m ve Temizli i... 176 Yard mc Gereçlerin Bak m ve Temizli i... 179 Kamera Depolar... 182 ÇEK M ÖNCES HAZIRLIKLAR... 183 Kameran n Çekime Haz rlanmas... 184 Kamera Aksesuarlar n n Haz rlanmas... 184 Siyah-Beyaz Ayar ve Kamera- Monitör Kalibrasyonu... 185 Özet... 187 Kendimizi S nayal m... 188 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 189 Yararlan lan Kaynaklar... 189 Ses Kay t Cihaz ve Donan mlar nda Bak m...... 190 G R fi... 191 ÇALIfiMA ALANLARINA GÖRE SES KAYIT C HAZ VE DONANIMLARI... 191 Televizyon Stüdyolar... 192 Ses Stüdyolar... 193 Stüdyo D fl Mekanlar... 194 SES KAYIT C HAZ VE DONANIMLARINDA BAKIM... 195 Mikrofonlar... 195 Mikrofon Aksesuarlar... 196 Ses Mikserleri... 198 Ses Kay t Cihazlar... 199 Hoparlör ve Kulakl klar... 200 Ses Kablo, Fifl ve Konnektörleri... 201 Malzeme Tafl ma Çantalar... 202 ÇEK M ÖNCES HAZIRLIKLAR... 203 Kalibrasyon... 205 Mikrofon ve Hat Sinyal Giriflleri... 206 SES MALZEME DEPOSU... 207 Özet... 208 Kendimizi S nayal m... 209 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 210

Önsöz vii Önsöz Günümüz radyo ve televizyon yap mlar n n üretilmesinde analog sistemler terk edilmeye bafllanm flt r. Hatta sinema yap mlar nda dijital teknolojiden yararlan lmaktad r. Birkaç y l öncesine kadar film malzemesi kullan lan foto raf makineleri de dijital yap da üretilmeye bafllanm fl ve ayn zamanda bir video kameras na dönüflmüfllerdir. Fakat teknoloji ne olursa olsun bu sistemlerin kurulabilmesi, iflletilebilmesi ve belli standartlarda üretimlerin yap labilmesi için e itimli insan kayna na ihtiyaç vard r. Profesyonel standartlarda bir radyo ya da televizyon sisteminin yap lanmas oldukça maliyetlidir. Bina tasar m ndan sistemde kullan lacak cihazlar n kurulumuna kadar titizlikle çal fl lmal d r. Televizyon sistemleri radyo ile karfl laflt r ld nda daha karmafl k bir yap ya sahiptir. Çünkü televizyon ayn zamanda görsel bir araçt r. Televizyon yap mlar n n üretilebilmesinde gerekli olan ayd nlatma, görüntü ve ses sistemleri en temel teknik donan mlard r. Bu sistemlerin kurulabilmesi, iflletilebilmesi ve en önemlisi de uluslararas standartlarda yap mlar n üretilebilmesi gerekir. Profesyonel standartlarda üretim hem teknik hem de kullan c düzeyinde e itim ve tecrübeyle sa lan r. Radyo ve televizyon sistemlerinde çal flan teknik elemanlar cihazlar n ölçü, bak m ve onar mlar ndan sorumludur. Cihazlardaki herhangi bir teknik problem yap mlar n kalitesini do rudan etkiler ve hem zaman hem de maddi kay plara neden olur. Bu sebepten dolay cihazlar n 24 saat ayn performansla çal flabilmeleri gerekir. Cihazlar n çal flabilir durumda tutulabilmesi için de cihazlara belirli zaman aral klar yla teknik elemanlarca ölçü bak mlar yap lmal d r. Ayn zamanda bir cihaz n bak m teknik eleman kadar olmasa da cihaz kullanan operatörü de ilgilendirir. Bu kitapta radyo sistemleri anlat lmasa da, profesyonel bir televizyon yap lanmas nda olmas gereken bafll ca cihaz ve donan mlara de inilmektedir. Temel elektrik bilgisinden kablolamaya, ayd nlatma ve görüntü sistemlerinden sese kadar cihaz ve donan mlara yap lan ölçü bak m kavramlar ndan söz edilmektedir. Kitapta yer alan ünite yazarlar alan nda e itim alm fl tecrübe sahibi profesyonel kiflilerdir. Kitap ünitelerinde anlat lan ölçü bak m uygulamalar sizleri yaln zca bilgilendirmek amaçl d r. Bir teknik e itime ve profesyonel tecrübeye sahip olmad - n z sürece kendi bafl n za hiçbir cihaz ve donan m üzerinde ölçü, bak m ve onar m uygulamas yapmay n. Çünkü hem kendi sa l n za hem de kulland n z cihaz ve donan mlara zarar verebilirsiniz. Bu kitab n en az ndan bir rehber amaçl kaynak olarak mesleki anlamda sizlere katk s olaca düflüncesindeyim. Kitab n oluflturulmas nda eme i geçen baflta ünite yazarlar m olmak üzere herkese teflekkür ederim. Ümit ederiz sizler de bu bilgiler fl nda tecrübe kazan r, kendi mesleki seçimlerinizde do ru ad mlar atar ve daha üst bilgilere ulaflabilirsiniz. Editör Yrd.Doç. H. Selçuk K ray

1RADYO VE TELEV ZYONDA ÖLÇÜ BAKIM Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Ölçü bak m tan m n aç klayabilecek, Ölçü bak mda görev alan kiflileri tan mlayabilecek, Ölçü bak mda yap lan iflleri aç klayabilecek, Kurumlarda ölçü bak m yap lanmas n aç klayabilecek, Ölçü bak mda kullan lan cihazlar gösterebilecek, Ölçü bak m elemanlar n n sorumluluklar n s ralayabilecek, Yedek malzemelerin depolanmas n n önemini ifade edebilecek, Cihazlarda kalibrasyonun önemini aç klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Ölçü bak m Televizyon Onar m Kalibrasyon çindekiler Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Ölçü Bak m Kavram G R fi ÖLÇÜ BAKIM ÖLÇÜ BAKIMDA GÖREV ALAN K fi LER ÖLÇÜ BAKIMDA YAPILAN filer KURUMLARDA ÖLÇÜ BAKIM YAPILANMASI ÖLÇÜ BAKIMDA KULLANILAN C HAZLAR ÖLÇÜ BAKIM ELEMANLARININ SORUMLULUKLARI YEDEK MALZEMEN N DEPOLANMASI C HAZLARIN KAL BRASYONU

Ölçü Bak m Kavram G R fi Günümüzde gerek üretim yapan, gerekse hizmet sunan kurumlarda verimli çal flman n yap labilmesi için hiyerarflik yap lanma (bir kuruluflta yer alan kiflilerin alt üst iliflkilerine, görev ve yetkilerine göre s n fland r lmas ) olmak zorundad r. Bu kapsam içinde özellikle büyük kurumlar görev tan mlamalar ve ifl ak fllar na göre çeflitli bölümlere de ayr lm fllard r. E er kurumlar üretim ve hizmet sunumlar s ras nda, sektörlerinin gereksinimlerine göre teknik bir tak m cihazlar kullan yorlar ise zorunlu olarak ya d fl hizmet al m yoluyla, ya da kendi bünyelerinde bir bölüm oluflturarak teknik eleman ihtiyac n karfl larlar. Böyle kurumlarda kullan lan cihazlar n türleri ne olursa olsun, bu cihazlar n yerleflimi, çal flt r lmas, bak m ve oluflabilecek ar zalar n giderilmesi iflini üstlenen kifliler genel olarak teknik eleman ad yla an l r. Televizyon yap mc l ve yay nc l ile ilgilenen kurumlarda da do al olarak teknik yap lanma gereksinimi duyulur. Televizyon stüdyolar kullan lan cihazlar n çeflitlili i ve birbirleriyle olan uyumlar bak m ndan karmafl k bir yap ya sahiptir. Bu nedenle, yetiflmifl teknik personele olan ihtiyac da o oranda artar. Görüntü ve ses (video/audio) üretimi yapan televizyon kurumlar nda, bu konularda uzmanlaflm fl eleman gereksinimi de do ar. Farkl yap lanma içinde olabilen teknik elemanlar bu ünitede ölçü bak m elemanlar olarak adland r lacakt r. Ayr ca, televizyon stüdyolar n n bulundu u kurumlarda yap lan tüm teknik ifllemleri, bu ifllerin kimler taraf ndan yap ld, e itim düzeylerinin ne olmas gerekti i, elemanlar n sorumluluklar ve kullan lan temel cihazlar ile yard mc cihazlar n neler oldu u konusunda temel bilgiler üzerinde de durulacakt r. Bu ünitede bafll klar ve k sa aç klamalar fleklinde yer alan bilgiler, sonraki ünitelerde ayr nt l olarak ele al nacak ve anlat lacakt r. ÖLÇÜ BAKIM Televizyon yap mc l n n vazgeçilemez unsurlardan biri olan ölçü bak m, genel olarak, programlar n haz rlanmas amac yla teknik destek veren elemanlar ve bunlar n kulland klar donan mlar kapsar. (ölçüm ve ölçümleme cihazlar, yard mc el aletleri gibi.) Ölçü bak m elemanlar çekim için gerekli her türlü cihaz n temininden, bu cihazlar n çal fl r durumda olmas ndan sorumludur. Ayn zamanda, oluflabilecek ar zalara müdahale eder, kullan lan cihazlar n periyodik bak mlar n yapar.

4 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Ölçü bak m kapsam nda yer alan kameramanlar teknik bir ünvana sahip de illerdir. Özel flirketlerde ve TRT gibi devlet kurumlar nda kameraman olarak ünvan alabildikleri gibi, mezun olduklar okullar dikkate al narak sinema ve televizyon uygulay c s gibi ünvanlarla da çal flabilmektedirler. K saca, hem stüdyo hem de d fl çekimlerin teknik olarak uluslararas standartlarda sorunsuz gerçeklefltirilmesini ve yay nlanmas n sa lar. Bu kapsam n içine, görev alanlar nda de iflimler göstermekle beraber teknik yönetmen, kamera kontrol, stüdyo teknik, elektromekanik, fl k ve ses bak m elemanlar girer. Çekim öncesi ve sonras nda kameralara yapt klar bak mlar nedeniyle, kameramanlar da bu kapsamda yer almaktad rlar. Teknik destek elemanlar olarak da adland r labilecek bölüm çal flanlar, mühendis, tekniker, teknisyen gibi ünvanlara sahip kiflilerden oluflur. Günümüz televizyon stüdyolar, ça n gereklerine uyarak bilgisayar tabanl cihazlarla donat lmaya ve kontrol edilmeye bafllanm flt r. Geçmiflte kay tlar için çeflitli bantlar, kasetler ya da VCD ve DVD gibi medyalar kullan l rken, bugün bunlar n yerini büyük bilgisayarlar olarak adland r labilecek otomasyon sistemleri almaktad r. Bu geliflimin sonucu olarak da bilgisayar tabanl sistemlerin bak m, kontrolü ve kulland klar programlar n yaz l mlar nda oluflabilecek hatalar denetleyebilecek, bu sistemlerde ç kabilecek fiziki ar zalar giderebilecek IT (Information Technologies, Biliflim Teknolojileri) teknik eleman gereksinimi do mufltur. IT grubu olarak çal flan mühendis, tekniker ve teknisyen ünvanl kifliler de ölçü bak m elemanlar kapsam na girmifllerdir. Yukar da da k saca de inildi i gibi, teknik cihaz ve donan mlarla ilgili olarak çal flan kiflilere ölçü bak m eleman, bunlar n yapt klar ifllere de ölçü bak m ad verilir. ÖLÇÜ BAKIMDA GÖREV ALAN K fi LER Okuyucu taraf ndan daha iyi kavranabilmesi bak m ndan; yukar daki tan mlamalarda sözü edilen ölçü bak m elemanlar n n yapt klar ifller, mezuniyet ve ünvanlarla ilgili ayr nt l bilgi vermek yerinde olacakt r. Öncelikle flunu hat rlatmak gerekir: Ülkemizde televizyon yap mc l sektöründe istihdam edilmek üzere do rudan eleman yetifltiren programlar, yüksekö retimde ilgili üniversitelerin iki y ll k meslek yüksekokullar n n yaln zca radyo-televizyon tekni i/teknolojileri bölümleriyle, orta ö retimde radyo-televizyon alan nda aç lm fl programlardan oluflmaktad r. Bu e itim kurumlar ndan mezun olanlar d fl nda, televizyon yap mc l alan nda çal flan elemanlar n büyük bölümü, di er teknik eleman yetifltiren okullardan temin edilmektedir. Ancak, bu okullardan mezun olanlar, gördükleri dersler itibari ile sektöre ait bilgileri alarak de il, temel elektrik ve elektronik e itimi alm fl olarak gelirler. Bu tür ö retim kurumlar ndan gelerek çal flmaya bafllayanlar, televizyon tekni i konusunda; kurumlar n kendi açt klar e itim programlar yard m yla, benzer kurumlar n e itim programlar ndan yararlan larak ya da uygulaman n içinde yetifltirilmektedir. Televizyon stüdyolar nda kullan lan tüm cihazlar elektrik ve elektronik tabanl olarak çal flmaktad r. Bu nedenle de, çal flan elemanlar n sözü edilen bilim dallar nda e itim alm fl olmalar gerekmektedir. Ülkemizde, televizyon yap mc l sektöründeki ölçü bak m elemanlar n n ünvanlar genel olarak ele al nd nda; elektrik-elektronik teknisyen ve teknikerleri, radyo-televizyon teknisyen ve teknikerleri, sektörle ilgili dört y ll k okullardan mezun olan mühendis, teknik ö retmen ve kameramanlar gibi s ralanabilir. Yukar da belirtilen alanlar n d fl nda; farkl bir flekilde, yine televizyon tekni i sektöründe uygulaman n içinden yetiflmifl elemanlar da teknisyen yard mc s, kamera asistan gibi isimlerle ölçü bak m eleman olabilmektedirler.

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram 5 ÖLÇÜ BAKIMDA YAPILAN filer Ölçü bak mda yap lan ifller dört ana bafll k alt nda toplanabilir: Stüdyolar n kurulum aflamas nda ölçü bak m Çekimler öncesinde ölçü bak m Çekimler s ras nda ölçü bak m Çekimler d fl nda ölçü bak m (bak m onar m) Stüdyolar n Kurulum Aflamas nda Ölçü Bak m Televizyon stüdyolar n n kurulum aflamas, teknik elemanlar taraf ndan titizlikle gerçeklefltirilir. Stüdyo olarak kullan lacak mekan n yap m aflamas ndan, tüm cihazlar n yerleflimine ve kablolanmas na kadar geçen sürede, teknik elemanlar daha önce haz rlad klar plan ve flemalardan yararlan rlar. Hangi cihazlar n kullan laca, binan n durumuna göre stüdyoda bulunacak birimlerin (stüdyo, video kontrol odas, kay t odalar, kurgu, ingest ve ses kontrol odas gibi) nas l konumlanaca tasarlan r. Sisteme sonradan eklenebilecek cihazlar da gözönünde bulundurularak, afla - da s ralanan çal flmalar de erlendirilir: Elektrik, video, ses ve haberleflme kablolar n n geçebilece i yükseltilmifl taban, Ask tavan ve kablo tavlar n n yap m, SIRA S ZDE Kablo uzunluklar, Priz ve kablo uçlar na ba lant s yap lacak fifl ve konektörlerin say s, töleranslar ile beraber hesaplan r. DÜfiÜNEL M Cihazlar n sat n al m için gerekli olan teknik flartnamelerin haz rlanmas, cihazlar n kurulumu için gerekli tüm imalat n kontrolü ve malzemelerin sat n al m n n SORU denetimi yine teknik personel taraf ndan gerçeklefltirilmektedir. Yeterli ön çal flma yapmadan stüdyo kurulumuna bafllanmamal d r. D KKAT Stüdyonun kurulum aflamas nda ya da stüdyonun kullan m na geçildi inde sorun yaratacak eksikliklerle karfl - lafl labilir. Bu nedenle, öncelikle haz rl k aflamas nda son derece dikkatli SIRA S ZDE ve özenli olunmas gerekmektedir. SIRA S ZDE DÜfiÜNEL M SORU D KKAT SIRA S ZDE Çekimler Öncesinde Ölçü Bak m AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Stüdyonun kurulmas ile beraber sistem çal fl r duruma gelmifltir. Kurulumda görev alan teknik personel için yeni bir çal flma format ortaya ç kar. Stüdyonun oluflturulmas aflamas nda tek bölüm halinde çal flan ekip, art k di er K birimlerle T A P beraber K T A P hareket edecek bir yap lanma içine girer. Elektrik panolar, kesintisiz güç kaynaklar, jeneratörler, kameralar, fl k, ses ve görüntü kay t cihazlar gibi üniteler çal flmaya bafllam flt r. TELEV ZYON TELEV ZYON Prompter cihaz : Çekim Bu aflamadan itibaren, ölçü bak m ekibinin gözü kula cihazlarda ve onlarla ilgili çeflitli isteklerde bulunan operatörlerindedir. Televizyon programlar n n çekim- bir metne ba l kalarak s ras nda, sunucular n belli konuflma yapmalar lerinde kullan lacak tüm cihazlar, yap m toplant s s ras nda belirlenir. Yap m toplant s, çekilecek televizyon program ile ilgili yönetmenin baflkanl nda yap l r. sa lanmas ve senaryoya NTERNET istenildi inde, NTERNET ak c l n Yap m toplant lar nda, çekimde kullan lmas öngörülen teknik donan mlar ölçü uyumlu anlat m n gerçekleflmesi için kamera bak m ekibine bildirilir. Yönetmen taraf ndan talep edilen teknik donan mlar, ayn önüne tak lan, izleyicilerin zamanda teknik ekip taraf ndan de erlendirilir ve yönetmene bilgi verilir. Yönetmen taraf ndan talep edilebilecek baz teknik donan mlar flu flekilde olabilir: önceden yaz lm fl bir metnin, göremedi i, ancak kamera karfl s ndan görülebilen Kaç kamera kullan laca bilgisayar taraf ndan ak t ld monitör ve Prompter cihaz kulan l p kullan lmayaca aynadan oluflan sistem.

6 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Stüdyo içinde ekstra görüntü monitörü ya da bilgisayar olup olmayaca Harici cihaz ba lant lar gibi. Ölçü bak m eleman çekim öncesinde bu cihazlar n yerleflimini ve ba lant lar - n yaparak haz r duruma getirir. Ayr ca sistemin tümünün do ru çal fl p çal flmad - n n kontrolünü, ar zal bir cihaz varsa, bu ar zan n giderilmesi ifllemini ölçü bak m eleman yapar. Çekim yay n ya da kay t araçlar ile yap lacaksa, yukar daki isteklere ek olarak çekim arac n n (OB Van, Outside Broadcasting Van, D fl Yay n Arac ) haz rlanmas, kamera kablolar, video ve ses kablolar n n istenilen yerlere çekilmesi, ba lant lar n n yap lmas yine ölçü bak m ekibinin görevidir. Çekimler S ras nda Ölçü Bak m Haz rl klar tamamland ktan sonra, planland gibi çekime bafllan r. Çekimin yap ld stüdyoda ya da çekim arac nda, duruma göre bir kaç kifli ölçü bak m eleman olarak görevlendirilir. Bu kifliler, çal flma s ras nda oluflabilecek teknik sorunlar çözerler ve çekim ekibindeki di er görevlilerin teknik isteklerini karfl larlar. Daha önce, televizyon stüdyolar nda elektronik cihazlar n kullan ld ndan söz edilmiflti. Dolay s yla bu cihazlarda her türlü önlemin al nmas na ra men çekimler s ras nda çeflitli ar zalar oluflabilir, kullan c (operatör) hatalar nedeniyle de zaman zaman sorunlar yaflanabilir. Ölçü bak m elemanlar bu gibi durumlarda da sorunun çözümüne yard mc olurlar. Ar za tespiti son derece h zl olmal ve çok çabuk sonuçland r lmal d r. Bir sonraki konu bafll nda, ölçü bak m elemanlar n n en büyük yard mc s olan ve bak m onar mda ihtiyaç duyulan cihazlara de inilecektir. Çekimler D fl nda Ölçü Bak m (Bak m Onar m) Ölçü bak m elemanlar n n görevi çekimlerin sona ermesiyle bitmez. Asli görevlerinden biri ve belki de en önemlisi, çeflitli nedenlerle ar zalanm fl, hasar görmüfl ve at l durumdaki cihazlar n tekrar sisteme kazand r lmas d r. Televizyon çekimleri d - fl nda yap lan bu teknik çal flmalar bak m onar m olarak tan mlan r. Televizyonculuk sektöründe kullan lan cihazlar, maliyetleri aç s ndan oldukça büyük yat r mlar gerektirmektedir. Bu cihazlardan herhangi birinin ar zalanarak devre d fl kalmas, o kurumun iflleyiflini ya tamamen ya da k smi olarak durdurabilir. Bu da o kurumun maddi kay plara u ramas na, yap lan ifllerin gecikmesine, dolay s yla itibar kayb na neden olabilir. K saca de inilen bu kötü senaryo göz önünde bulunduruldu unda, ölçü bak m elemanlar n n önemi daha çok ortaya ç kmaktad r. Televizyon yap m kurumlar ndaki as l yerleri laboratuvarlar ya da atölyeler olan ölçü bak m elemanlar, tafl nabilir cihazlar için onar m ifllerini de bu alanlarda gerçeklefltirirler. Ar zal bir cihaz n ön incelemesi, üzerinde operatörler için konulmufl tufllardan bafllar. Daha sonra s ras yla anahtarlar, görüntü elemanlar (display) gibi parçalar n kontrolü yap l r. E er bunlarda sorun bulunamazsa, cihaz n iç devreleriyle ilgili gözlemlere geçilir. Elektronik cihazlarda bir parçan n çal fl p çal flmad, e er fiziksel bir darbe ya da yüksek ak m nedeniyle yanma oluflmam flsa, gözle bak larak ya da dokunarak anlafl lmaz. Böyle bir durumda, ölçü bak m elemanlar n n mutlaka ölçüm yapan cihazlara gereksinimi vard r. Do al olarak teknik elemanlar bu cihazlar n kullan m n bilmek zorundad r. Daha önce de belirtildi i gibi, do rudan sektörle ilgili bir ö renim kurumundan gelmeyen di er teknik elemanlar, bu cihazlar n bir k sm n ancak televizyon yap mc l ile u raflan kurumlarda görebilirler.

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram 7 Buradan da anlafl laca gibi, ilgili sektörlerde çal flmadan, teknik bilgi ve becerilerin ö renilmesi oldukça zordur. Bak m onar m d fl nda, yeni cihazlar n ana sisteme ba lanmas ve testlerinin yap lmas, yine ölçü bak m elemanlar n n çekimler d fl ndaki görevleri aras ndad r. Televizyon çekimlerinin kurgulanmas nda kullan lan cihazlar da, yine ölçü bak m elemanlar n n denetiminde ve sorumlulu undad r. K saca, ölçü bak m elemanlar - n n bak m onar m görevi, ar zal cihazlar oldu u ve kurumdaki di er birimler çal flt sürece devam eder. KURUMLARDA ÖLÇÜ BAKIM YAPILANMASI Ölçü bak m elemanlar, baz televizyon kurumlar nda farkl tan mlamalarla yap - land r l p, görevlendirilebilirler. Fakat televizyon yap mc l sektöründe ölçü bak m çal flanlar na benzer adlar verilir. Bu ünitede, ölçü bak m elemanlar afla daki s rayla ele al nacakt r: Stüdyo Teknik Kamera Kontrol Teknik Yönetmen Stüdyo Teknik Stüdyo teknik tan mlamas, baz kurumlarda ölçü bak m ya da ölçü teknik gibi de ifliklikler göstermekle beraber, yap lan ifl niteli i bak m ndan farkl l k göstermez. Bu bölüm içinde flu birimler yer al r: Video ölçü bak m Ses ölçü bak m Ifl k ölçü bak m IT elemanlar Elektromekanik Kameramanlar Stüdyo teknik elemanlar n n stüdyo kurulumunda, cihaz al m nda, ar zayla karfl lafl ld nda ve sistem içinde oluflabilecek her türlü sorunda birbirleriyle uyumlu çal flma zorunluluklar vard r. Televizyon yap m kurumlar nda video ve ses bir bütün olarak düflünüldü ünden, bu bölümlerde çal flan stüdyo teknik elemanlar her iki bölümün yapt ifllerde de sorumluluk alabilmektedirler. Buna ra men, video ve ses ölçü bak m konular bu ünitede ayr ayr ele al nm flt r. Video Ölçü Bak m Televizyon yap m kurumlar n n temel üretimlerinden biri görüntüdür. Görüntüyü elektriksel iflaretlere dönüfltüren, bu sinyallerin kay tlar n yapan ve çeflitli formatlarda iflleyen cihazlar n çok büyük bir bölümü video tabanl çal flmaktad r. Yukar - da genel olarak ölçü bak m elemanlar n n yapm fl oldu u ifller hakk ndaki bilgilerde de de inildi i gibi, hem bak m onar m hem de ölçü bak m anlam nda video ölçü bak m elemanlar n n yapm fl oldu u çal flmalar ayr ca de er kazanmaktad r. Stüdyo ve di er birimlerde (kurgu, grafik, ingest gibi.) yap lan ifllerin teknik anlamda baflar s, iyi iflleyen ve hatas z çal flan cihazlara ba l d r. Do al olarak da bu cihazlar n do ru ve düzenli çal flmas n sa layacak elemanlar n iyi yetiflmifl olmalar bir zorunluluktur. Mezun olduklar okul ne olursa olsun, tüm sistemi kontrol edebilmek, cihazlar aras ndaki ba lant lar yapabilmek ve bir ar za olufltu unda k - sa zamanda giderebilmek deneyim gerektirmektedir. Aksi durumlarda sistemin iflleyifli ya yavafllayacak ya da tamamen duracakt r.

8 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Video ölçü bak m denildi inde; video sinyalinin elde edilmesi, bu sinyale istenilen noktalardan ulafl labilmesi, çeflitli birimler taraf ndan ifllenerek kayda girilmesi ve yay nlanmas na kadar geçen süreci kontrol eden teknik elemanlar ve yapt klar ifller akla gelmelidir. Ses (Audio) Ölçü Bak m Görüntü gibi ses ölçü bak m elemanlar da televizyon yap m kurumlar nda ana unsurlardan biridir. Birçok görüntünün yan nda sesin de ifllenmesi ve yine uluslararas standartlara göre kay tlar n n yap lmas gerekmektedir. Ses ölçü bak m eleman, ölçüm cihazlar ve bir tak m göstergelerden yararlanarak ses sinyalinin seviyesini (fliddetini), kalitesini ve uluslararas standartlara uygunlu unu kontrol eder. Görüntü ve sesin ayn anda ifllendi i cihazlar oldu u gibi, yaln zca ses sistemleri üzerinde çal flan cihazlar da vard r. Bunun sonucunda, birçok cihaz ses ve görüntüyü birlikte iflleyerek kaydeder/okur. Televizyon yap m kurumlar nda kullan lan analog (örneksel) ve dijital (say sal) cihazlar bazen ayn anda kullan labilir. Analog sistemlerde görüntü ve ses için ayr ayr girifller olmas na ra men, dijital cihazlarda ses sinyali video sinyale gömülü (embedded) olarak ifllenir. Fakat bu dijital cihazlar, ses sinyalini video sinyalden kolayl kla ay rabilecek teknik özelliklere sahiptirler. Ölçü bak m elemanlar genelde tüm stüdyo sistemine bakt klar ndan dolay, ço- u televizyon kurumlar nda bir eleman hem video ve hem de ses ölçü bak m görevini üstlenebilir. Fakat di er ölçü bak m gruplar nda oldu u gibi, bu konuda da video ve ses olarak ayr lmas nda yarar vard r. Ses ölçü bak m denildi inde; ses sinyalinin elde edilmesi, bu sinyale kurumda istenilen her noktadan ulafl labilmesi, çeflitli birimler taraf ndan ifllenebilmesi, sinyalin kayda girmesi ve yay nlanmas na kadar geçen süreci kontrol eden teknik elemanlar akla gelmelidir. Ifl k Ölçü Bak m Bir objeye ait görüntünün fl k bilgisi olarak elde edilebilmesi için, o objenin fl yans tmas gerekmektedir. Her renk, fl farkl oranlarda yans tt ndan aradaki farklar (k rm z, yeflil, mavi vb.) o objenin görüntü bilgisi olarak ortaya ç kmaktad r. Kameralar, insan gözü ile benzer prensiple çal fl r ve yans yan bu fl k bilgilerini elektriksel sinyallere çevirirler. Yukar daki paragraftan da anlafl laca üzere; objenin görülebilir olmas için mutlaka bir fl k kayna na ve obje üzerine düflen fl a gereksinim vard r. Günefl ve ay do al fl k kaynaklar d r. Baz d fl çekimlerde (stüdyo d fl ) günefl fl ndan yeteri kadar yararlan lamaz ise harici fl k kaynaklar kullan l r. Televizyon ve foto raf stüdyolar nda da fl n harici kaynaklardan elde edilmesi gerekmektedir. Harici fl k kaynaklar na gereksinim duyuldu unda, çeflitli güçlerde, farkl amaçlar için üretilmifl spot ad verilen ayd nlatma araçlar kullan l r. Ayd nlatma araçlar n n kullan ld, stüdyo ve d fl çekimlerde, ayd nlatmay gerçeklefltiren ve ar za oldu unda spotlar n onar m ile bak mlar n yapan kiflilere fl k ölçü bak m elemanlar ad verilir. Ifl k ölçü bak m elemanlar için ayd nlat lmas yap lacak mekan n hacmi önemlidir. Stüdyoda tavana as l halde bulunan spotlar n tavan ask lar ndaki yerleflim aral klar na ve konumlar na göre fl k güç da l mlar n projelendirirler. D fl çekimlerde de, fl k kaynaklar n n yerlefltirildi i tripodlar n (üçayak sehpa) konumlar n,

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram 9 alana düflecek fl k miktar n ve gölgeleri hesap ederek düzenlemek yine bu elemanlar n görevleri aras ndad r. IT Elemanlar Günümüzün geliflen teknolojileri, televizyon yap m kurumlar n n kullanmakta oldu u cihazlar n geliflimini, dolay s yla de iflimini gerektirmektedir. Bilgisayar tabanl cihazlar n birçok kurumda kullan m artarken, bantl ya da kasetli kay t ve okuma cihazlar na olan gereksinim yavafl yavafl ortadan kalkmaktad r. Kay t ve okuma formatlar de iflmekte, yeni kullan c e ilimleri ortaya ç kmaktad r. Bant ve kasete dayal kay t / okuma medyalar n n yerini sabit disklerden oluflmufl server sistemleri (herhangi bir a üzerinde bir program veya bir bilgiyi farkl kullan c lara/sistemlere paylaflt ran/da tan donan m veya yaz l ma verilen genel isim, sunucu) almaktad r. Stüdyoda yap lan çekimlerin kayd ve d fl çekimlerden gelen çeflitli medyalar n aktar m ayn ortama yap labilmektedir. Böylelikle, yetkilendirilen kiflilerin bu ortamdaki bilgilere daha çabuk ulaflmas sa lanmaktad r. Her türlü kay t, kurgu, ve oynatma gibi ifllemler, uzaktan eriflilen (remote) bilgisayarlarla ayn sunucu üzerinden yap ld ndan araya baflka bir cihaz n girmesine gerek kalmamaktad r. Bu geliflmeler sonucunda, bilgisayarlar ve yine bilgisayar tabanl çal flan cihazlar n hem yaz l m hem de donan m olarak sorunlar n giderecek, bak mlar n yapacak teknik elemanlara gereksinim do mufltur. Bu amaçla, konusunda e itim görmüfl tekniker ve mühendislerden oluflan IT elemanlar ad yla yeni bir ölçü bak m eleman kavram ortaya ç km flt r. Sistemde televizyon yap m amac yla kullan lan tüm bilgisayar ve benzeri cihazlar n sorumlulu u, çal fl r durumda bulundurulmalar, bak mlar n n yap lmas ve oluflan ar zalar n giderilmesi bu elemanlar n yetkisine verilmifltir. Elektromekanik Televizyon stüdyolar n n planlanmas yap l rken, kuflkusuz en önemli aflamalar ndan biri elektrik alt yap s n n oluflturulmas d r. Program çekimleri, özellikle canl yay nlarda devaml l k gerektirir. Herhangi bir nedenle meydana gelebilecek elektrik kesintisi, gerilim dalgalanmalar (örne in, 220 volt olmas gereken flehir flebeke geriliminin kabul edilebilir alt s n r 180, üst s n r ise 240 volttur. Bu s n rlar n d fl ndaki gerilim de erleri ar zalara neden olabilir) ve fazlar aras dengesizlikler gibi ar zalar n yaflanmas çal flmalar olumsuz yönde etkiler. Stüdyo planlanmas nda bu tür ar zalar n olabilece i düflünülerek gerekli önlemler al nmal d r. Bu amaçla; kesintisiz güç kaynaklar n n ve elektrik üretmek için kullan lan jeneratörlerin önceden belirlenmesi ve kurulaca yerlerin tespit edilmesi gerekir. Hem elektrik hem de tüm elektronik sistemin montaj rack olarak isimlendirilen, bir çeflit raf sistemlere yap l r. Bu raf sistemler, cihazlar n alt alta yerlefltirilmesini sa layan, uluslararas standartlarda ve metalden yap lm fl cihaz montaj dolaplar d r. Raf dolaplar nda ünitelerinin haz r hale getirilmesi, stüdyo sistemleriyle ilgili mekanik ve elektrik ifllerinin gerçeklefltirilmesi elektromekanik ölçü bak m elemanlar nca yap l r. Bir cihaz n montaj için matkap kullan m ndan demir kesme ifllemine, kablo kanal döflemekten elektrik panolar n n yap m na kadar birçok iflle ilgilenen elemanlar, elektromekanik ölçü bak mc lard r. Bu elemanlar genelde elektrik bilimi üzerine e itim alm fl kiflilerden oluflmas - na ra men, mekanik ifllerde, makina bilgisine sahip elemanlar n da s kça çal flt k-

10 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m lar görülmektedir. Yine di er ölçü bak m birimlerinde oldu u gibi teknisyen, tekniker, mühendis ünvanlar ile çal fl rlar. Beyaz Dengesi (White balance): Görüntüde, beyaz ve tonlar na ait renkler üzerinde oluflabilecek baflka renklerin (k rm z, mavi, yeflil vb.) yok edilmesi ifllemi. Beyaz n tam beyaz görüntülenmesidir. Siyah Dengesi (Black balance): Görüntüde, siyah ve tonlar na ait renkler üzerinde oluflabilecek baflka renklerin (k rm z, mavi, yeflil vb.) yok edilmesi ifllemi. Siyah n tam siyah görüntülenmesidir. Örtücü H z (Shutter speed): Diyaframdan içeri fl k girme süresi ve h z d r. Renk S cakl n De ifltiren Filtre: Ortam ayd nlatmas na göre renk s cakl n n seçimini yapan anahtar. Kameramanlar Kameramanlar daha önce de belirtti imiz gibi teknik bir ünvanla an lmazlar. Yapt klar iflin sanatsal yönü daha a r basmaktad r. Burada de erlendirilmek istenen yönleri, çekim öncesi ve çekim sonras kameralara yapt klar bak m ve kulland klar cihazlar koruma yöntemleridir. Özellikle d fl çekim ortamlar, elektronik cihazlar için sorunlu yerlerdir. Tozun çok yo un bulundu u alanlarda, kamera gibi hassas parçalardan oluflan çekim araçlar olumsuz etkilenirler. Bu nedenle kameramanlar, d fl çekimlerden geldiklerinde, kulland klar kameralar n ve monitörlerin genel bak mlar n yaparlar. Elektronik cihazlar n temizli i için özel spreyler ve herhangi bir kal nt b rakmayan temizlik bezleri üretilmifltir. Bu spreyler, suya ve oksidasyona karfl koruma sa larken ayn zamanda cihazlar n elektronik aksamlar na da zarar vermezler. Saf (izopropil) alkol de yine temizlik için güderi yard m yla elektronik cihazlarda kullan labilir. Öncelikle cihaz üzerindeki toz tabaka bir kompresör yard m yla temizlenmelidir. Bu temizlik uygulamalar, profesyoneller taraf ndan ve cihaza zarar vermeyecek flekilde dikkatle yap lmal d r. Çekim için temizli i yap lm fl durumda bekleyen kameralar n, çal flma öncesinde de bir tak m teknik ayarlar n n yap lmas gerekmektedir. Kullan lacak akü seçimi ve buna uygun aparatlar n al m yla bafllayan ölçü bak m süreci, kullan lacak lenslerin tak lmas, tripod ayarlar n n (kameran n üzerine konuldu u üçayak sehpa) kontrol edilmesiyle devam eder. Çekim öncesinde, teknik olarak do ru görüntünün elde edilebilmesi için kamerada bulunan beyaz dengesi (white balance) ve siyah dengesi (black balance) anahtarlar yla ayarlar yap l r. Örtücü h z (shutter speed) ve renk s cakl n de ifltiren filtre konumlar ortam fl na uygun olarak belirlenir. Sonuçta; kameramanlar n yapt klar çekimler asli görevleri olmakla beraber, çekim öncesinde ve sonras nda gerçeklefltirdikleri bu tür bak m ifllemlerinden dolay, ölçü bak m elemanlar grubunda yer al rlar. Kamera Kontrol Çekim bafllamadan önce dekor kurulur ve bu dekora göre fl kland rma yap l r. Profesyonel televizyon yap m kurumlar nda, oluflturulan bu fl k alt nda kameralar n uluslararas standartlara göre teknik ayarlar n n yap lmas gerekir. Stüdyo kameralar ile d fl çekim arabalar nda kullan lan kameralar (EFP), d fl çekimlerde kullan lan kameralara (ENG) göre farkl l klar gösterir. D fl çekim kameralar yaln zca kamera gövdesi ve gövdeye ba l kay t ünitesinden oluflurlar. Stüdyo kameralar ise bafll ca dört bölümden oluflurlar. Bunlar: Lens (Objektif) Kamera Gövdesi Uzaktan Kontrol Paneli (RCP, Remote Control Panel) Kamera Kontrol Ünitesi (CCU, Camera Control Unit) Bu tip kameralar n üzerinde kay t ünitesi bulunmaz. Kameralardan gelen görüntü sinyali harici kay t cihazlar na yap l r. Lens: Kameralar n ön taraf nda bulunan ve merce i içerisinde bar nd ran, objektif olarak da adland r lan aparatlard r. Asl nda lens ad yla üretilen bu parçalar, dilimizde yayg n bir flekilde objektif ad yla da kullan lmaktad r. Objektifler, yönel-

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram tildikleri objenin görüntüsünden gelen fl k bilgisini, görüntü alg lama elemanlar - n n (CCD, Charge Coupled Device) üzerine düflmesini sa lar. Gövde: çersinde çeflitli elektronik devrelerin bulundu u, ön taraf na lensin ba land, görüntünün elektriksel bilgisini oluflturan bölümdür. Uzaktan Kontrol Paneli: Kameran n teknik özelliklerinin kablo ba lant s ile uzaktan kotrol edilmesini sa layan, üzerinde çeflitli tufllar n ve dü melerin oldu u, genellikle kullan c n n yapt ayarlar görmesi için yerlefltirilmifl LCD ekran bulunan (Liquid Crystal Display, S v Kristal Ekran) ünitedir. Kamera Kontrol Ünitesi: Kameran n gönderdi i tüm bilgileri iflleyen, uzaktan kontrol ile gövdenin haberleflmesini sa layan, promter ve tally ç k fllar n n kontrol edildi i ünitedir. Lens ve kamera gövdesi bir bütün haldeyken, remote kontrol ve kamera kontrol ünitesi ayr cihazlar olarak farkl yerlerde konumland r l r. Kamera kontrol eleman, çekim öncesinde, stüdyo fl klar na göre kamera kontrol ünitesini kullanarak uluslararas standartlarda ayar yapar. Kullan lacak kamera say s birden fazla ise teknik parametreler bak m ndan tüm kameralar n eflitlenmesi gerekir. Özetle; kameralar n ayn ortamda ald klar görüntülerin hem fl k fliddeti hem de renkleri ayn olmal d r. Kamera kontrol elemanlar kendilerine ayr lan bölümde bulunan ölçüm cihazlar ndan yararlanarak ve remote kontrol panelini kullanarak bu ayarlar yapan kiflilerdir. Teknik Yönetmen Teknik Yönetmenler, özellikle çekim s ras nda tüm elektrikli ve elektronik cihazlar n çal fl r durumda bulunmas ndan, bunlar çal flt rmakla görevli teknik personelin koordinasyonundan sorumludur. Televizyon çekimlerinde program n yönetmeni; dekorun nas l olaca, ayd nlatman n ne flekilde yap laca, kameralar n konumlar gibi programlar n sanatsal yönünü oluflturan ifllerden sorumludur. Buna karfl n ifllevi ne olursa olsun, teknik cihazlar kullanan ekibin karfl laflaca sorunlar ve kulland klar cihazlar n uluslararas standartlarda iflletilmesi ise teknik yönetmenin sorumlulu undad r. Teknik yönetmen bu ifllemleri yaparken, di er ölçü bak m elemanlar yla da iletiflim içinde olmal d r. Çekim s ras nda, ölçüm cihazlar yard m yla görüntü ve sese ait sinyalleri kontrol etmek zorundad r. Herhangi bir nedenle ar za olufltu unda, bu ar zan n kayna n tespit ederek, çekimde görevli stüdyo teknik elemanlar yla koordinasyonlu olarak sorunun giderilmesini sa lar. Tüm bu görevlerin yerine getirebilmesi için teknik yönetmenin, stüdyoda kullan lan teknik cihazlar, araç ve gereçleri tan mas, ayn zamanda kolayl kla kullanabilmesi gereklidir. Display (Ekran): Dijital görüntülemenin yap ld ekran. Örne in, dijital radyolarda kanal, frekans gibi bilgileri kullan c ya gösteren ekranlar. 11 Tally: Stüdyolarda yay na gönderilen ya da kaydedilen görüntünün hangi kaynaktan geldi i bilinmelidir. Bu amaçla her kaynak için izleme monitörleri bulunmaktad r. Ç k fla gönderilen kayna a ait monitörün üzerindeki özel ve renkli bir lamba bu durumu gösterir. Ayn sistem kameralar üstünde de bulunur. Hangi kamera ç k fla verilmifl ise üzerindeki lamba yanar ve hem kameraman için, hem de sunucular için dikkat çekmek amac yla kullan l r. Lambalar ve bunlar kontrol eden sistemlere tally ad verilir. ÖLÇÜ BAKIMDA KULLANILAN C HAZLAR Elektronik, iletken ve yar iletkenlerdeki elektron ak m n inceleyen, bu ak ma yön, fliddet ve h z verebilen bilim dal d r. Bu tan mdan da anlafl laca gibi, elektronik sistemler elektron ak mlar sayesinde çal fl r ve ifl üretirler. Ancak insan gözü ile bu ak mlar görmek olanaks zd r. Ölçü bak m elemanlar elektron ak mlar - n n fliddetini, yönünü ve h z n görebilmek için baz ölçüm cihazlar ndan ve bu cihazlara ait donan mlardan yararlan rlar. Test amaçl sinyal üreten cihazlar da yine onar m s ras nda yayg n olarak kullan l r. Ayr ca di er günlük ifllerde kullan lan ve birço unuzun bildi i basit el aletleri de ölçü bak m elemanlar n n vazgeçilmez araçlar d r. Ölçü bak m elemanlar n n kullanmakta oldu u cihazlar flu flekilde s n fland rabilir:

12 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Ölçüm Cihazlar Elektrikli Yard mc Cihazlar Basit El Aletleri Ölçüm Cihazlar Foto raf 1.1 Analog ve dijital avometreler. Avometreler AVO kelimesi; Amper (elektrik ak m birimi), volt (gerilim birimi), ohm (direnç birimi) sözcüklerinin bafl harflerinden oluflur. Ölçü bak m elemanlar n n en s k kulland ölçüm cihaz d r. Avometre kullan larak, elektrik ya da elektronik devre malzemelerinin üzerinden geçen ak m ve oluflan gerilim ölçülebilir. Ayn zamanda, elektrik beslemesi aç k olmayan bir cihaz ndaki elektronik malzemelerin direnç de erleri ve flehir flebeke gerilimi de avometre kullan larak ölçülebilir. Bu ölçüm cihaz, üretimine ba l olarak analog ya da dijital yap da olabilir. Bu iki cihaz n yapt klar ifl ayn fakat bulunan sonucu gösterim flekilleri farkl d r (Foto raf 1.1). Foto raf 1.2 Analog ve dijital osiloskoplar. Osiloskoplar Elektriksel bir de erin ölçümünde, bulunan sonucun dalga fleklini, gerilimini ve birimi hertz (hz) olan frekans n (bir sinyalin saniyedeki de iflim say s. Örne in, flehir flebekesi 50 hz) ayn anda gösterebilir. Osilaskoplar n analog ve dijital modelleri vard r. Analog osilaskoplar n bilgi ekranlar genellikle tüplü (CRT, Chatode Ray Tube, Katot Ifl nl Tüp), dijital olanlar ise s v kristal ekran LCD fleklinde üretilirler. (Foto raf 1.2).

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram 13 Daha önce de belirtildi i gibi iletken ve yar iletlenler üzerinde hareket eden elektronlar gözle görülemezler. Bir elektronik malzemenin üzerine düflen gerilimin dalga flekli ve frekans de erinin ne oldu u gibi özellikler, onar m s ras nda oldukça önemlidir. Bu nedenle, sözü edilen de erleri ölçen osilaskop, temel ölçüm cihazlar ndan biri olarak kabul edilir. Waveform ve Vectorscope Cihazlar Sektörlerde, çeflitli meslek dallar na özgü ölçüm aletleri bulunur. Wavefrom ve Vectorscope ad verilen ve yaln zca televizyon yap m kurumlar nda kullan lan ölçüm cihazlar da bu kapsamdad r. Video sinyalinin özelliklerini ve de erlerini gösterirler. Bu cihazlar n dijital olan modelleriyle, dijital sesle ilgili bir tak m ölçümler de yap labilir. Özellikle, kamera ayarlar yap l rken, kamera kontrol eleman taraf ndan kullan l rlar. Bir ar za durumunda da, teknik yönetmen ve stüdyo teknik elemanlar taraf ndan kullan lmaktad r. Uluslararas standartta video üretimi yapan stüdyolarda bulunmas zorunlu olan bu cihazlar, en çok kullan lan ölçüm cihazlar ndand r. Geçmiflte birbirinden ayr iki cihaz olarak üretilmelerine ra men, günümüzde birleflik yap da tek bir cihaz olarak üretilmektedir (Foto raf 1.3). Foto raf 1.3 Waveform/ Vectorscope ekran ndan örnekler. Ses fiiddet Ölçerler Ses sinyalinin ve akustik ses fliddetinin ölçümünde baz cihazlardan yararlan l r. Ses sinyal fliddetinin ölçümünde VU metre (Volume Units), PPM (Peak Program Meter) ve dbfs (Decibel Full Scale) göstergeler (monitörler) kullan l r. Bu göstergelerden VU metre ve PPM analog ses sistemlerinde mekanik halde bulunurlar. Günümüz dijital sistemlerde kullan lan ses seviye ölçerler de dbfs skala halindedir. Ses seviye göstergelerindeki de erler standart olmas na ra men, referans ölçümler TV kurulufllar na ve ülkelere göre farkl l klar gösterir. Akustik ses bas nc - n n ölçümlenmesinde de desibel metrelerden yararlan l r (Foto raf 1.4).

14 Radyo ve Televizyonda Ölçü Bak m Foto raf 1.4 Analog VU metre, dbfs skala ve desibel metre. Foto raf 1.5 Kablo test cihaz. Foto raf 1.6 Pens ampermetre örne i. Kablo Test Cihazlar Pens Ampermetreler Stüdyolarda cihazlar aras ndaki iletiflimler çeflitli kablolarla sa lan r. Elektrik, video ve ses sinyallerinin iletiminde birbirinden farkl kablolar kullan l r. Geliflmifl televizyon yap m kurumlar nda, birimler aras nda kablo ile yap lan ba lant lar, binan n yap s na göre de iflmekle beraber, yaklafl k 35-40 km uzunlu una ulaflmaktad r. Her cihaz n giriflinde ve ç k fl nda kablo numaras konulmas na ve stüdyo flemas üzerinde ba lant lar n gösterilmesine ra men, kablolarla ilgili bir ar zayla karfl lafl ld nda, bu ar zan n tespitini yapmak oldukça zordur. Bu durumda ar zal oldu- u düflünülen kablolar n ölçümünün yap lmas gerekir. Ölçüm ifllemi kablo test cihaz olarak adland r lan ölçüm cihazlar ile yap l r (Foto raf 1.5). Pens ampermetre elektrik kablolar üzerinden geçen ak m ölçmeye yarar. Amper (A) cinsinden ya da miliamper (ma) cinsinden de erlerin dijital display yard - m yla okunabildi i, pens tipi elektronik bir ölçü aletidir. Alternatif (AC) ya da do ru (DC) ak m de erlerini 2000 ampere kadar okuyabilen de iflik marka ve model seçenekleri vard r. Miliamper cinsinden çok küçük ak m de erlerinin ölçülebildi i pens ampermetre modelleri de bulunmaktad r (Foto raf 1.6).

1. Ünite - Ölçü Bak m Kavram 15 Lüksmetreler Kameralar, objelerin görüntülerini elektriksel iflaretlere dönüfltüren cihazlard r. Kamera arac l yla bir objenin görüntüsünü alabilmek için, objenin mutlaka ayd nlat lmas ve ayd nlatma sonucunda da objenin fl yans tmas gerekir. Yans - yan fl k, kamera içindeki görüntü alg lay c lar taraf ndan video iflaretlerine dönüfltürülür. Yukar daki paragraftan da anlafl laca- gibi, iyi bir görüntü alabilmek için stüdyonun çekim kurallar na göre ayd nlat lmas gerekir. Ifl k ölçüsünün birimi lümendir. Lümen de eri ne kadar yüksek ise, hem gözümüz hem de kameralar fl - o kadar parlak alg lar. 1 metrekare alan n ayd nlat lmas için kullan lan lümen de eri, 1 luxe eflittir. Ad n bu birimden alan lüksmetre, görüntüsü al nmas istenen objenin üzerine düflen fl k miktar n ölçer. (Foto raf 1.7). Kelvinmetreler Kelvin de erinin ölçümünde kullan lan cihazlara Kelvinmetre ad verilir. Kelvin (K), s cakl ve fl k kayna n n genel rengini ifade eder. Bir fl k s cak ya da so- uk olarak ifade edildi inde, fl n kelvin derecesi hakk nda bilgi verilmifl olunur. 3.000K gibi düflük bir kelvin de eri s cak fl, 8.000K gibi yüksek bir de er ise so uk fl belirtir. Örne in, 5.000K - 6.500K de erleri aras gün fl na karfl l k gelir. Özel bir ayd nlatma yap lmayacaksa, stüdyo ortam ndaki fl k kaynaklar n n yayd renk s cakl k de erlerinin birbirleriyle ayn ya da gözle ay rt edilemeyecek kadar birbirine yak n olmas istenir. Kameralar n objeleri alg lamalar, de iflik renk s cakl klar alt nda farkl l klar gösterir. Bu durumda ya ayd nlatma kayna n n önüne renk filtreleri konulur ya da kamera üzerindeki renk s ayarlar ortama uygun hale getirilir. Birçok cihazda Lüksmetre ve Kelvinmetre ölçümleri birlikte gösterilir (Foto raf 1.8). Foto raf 1.7 Lüksmetre örne i. Foto raf 1.8 Kelvinmetre. Ölçümler S ras nda Kullan lan Yard mc Cihazlar Ölçü bak m elemanlar, gerek testler gerekse bak m onar m çal flmalar nda ölçüm cihazlar kullan rlar. Fakat bu ölçümleme cihazlar na ek olarak; video ve ses sinyalleri üreten çeflitli üreteçler, lehimleme aletleri, bilgisayarlar, ekran ölçüm ve ayar cihazlar gibi aletlerden de yararlan rlar. Ses Sinyal Üreteçleri (Osilatörler) Elektronikte osilatör, elektriksel sal n mlar (frekans) üreten bir devredir. Bu sal - n mlar, gerilim ya da ak m n sürekli yinelenen bir de iflimidir. Temel olarak osilatör, DC (do rusal) girifl gerilimini AC (de iflken) ç k fl gerilimine dönüfltürür. Ç k fl