T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TERMAL TURİZM TESİSLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK PLANLAMA YAKLAŞIMLARI AFYONKARAHİSAR ÖMER GECEK TERMAL TURİZM MERKEZİ ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Feryal OFLAZ

NİSAN -2008 ANKARA

T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TERMAL TURİZM TESİSLERİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK PLANLAMA YAKLAŞIMLARI AFYONKARAHİSAR ÖMER GECEK TERMAL TURİZM MERKEZİ ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Feryal OFLAZ Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Gökhan ÖZOK NİSAN -2008 ANKARA

Feryal OFLAZ tarafından hazırlanan TERMAL TURİZM TESİSLERİNİN PLANLANMASINA İLİŞKİN PLANLAMA YAKLAŞIMLARI: AFYONKARAHİSAR ÖMER GECEK TERMAL TURİZM MERKEZİ ÖRNEĞİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Gökhan ÖZOK (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı İmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

SINAV YETERLİLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. 18.03.2008 Feryal OFLAZ Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

ÖNSÖZ Termal turizm tesislerinin geliştirlmesine yönelik planlama yaklaşımlarının belirlenmesi amacıyla hazırlanan Kültür ve Turizm Bakanlığı Uzmanlık Tezimin yazım aşamasında beni önerileri ile yönlendiren, benden yardımlarını esirgemiyen danışmanım sayın Şube Müdürü Kültür ve Turizm Uzmanı Gökhan ÖZOK a; desteklerinden dolayı sayın Daire Başkanım Dr. Adnan ASLAN a, çalışma arkadaşlarıma ve sevgi ve sabırlarından dolayı eşim ve aileme teşekkür ederim.

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ.....i İÇİNDEKİLER....ii KISALTMALAR CETVELİ......vi TABLOLAR CETVELİ...vii ŞEKİLLER CETVELİ....viii RESİMLER CETVELİ.....ix GİRİŞ...1 I. Araştırmanın Amacı....... 2 II. Araştırmanın Kapsamı.......2 III. Araştırmanın Önemi........3 IV. Araştırmanın Varsayımları........3 V. Araştırmanın Yöntemi.......3 BÖLÜM I. TERMAL TURİZM İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR 1.1. Turizm 5 1.2. Sağlık Turizmi...8 1.3. Güzellik ve Zindelik Tesisleri (Spa)...10 1.3.1. Spa Çeşitleri... 11 1.4. Termal Turizm.....13 1.4.1. Termal Turizm Uygulamaları.....14 BÖLÜM II. AVRUPA DA VE TÜRKİYE DE TERMAL TURİZM..16 2.1. Avrupa da Termal Turizm. 16 2.2. Önemli Yurtdışı Termal Turizm Merkezlerinin İncelenmesi.....20 2.2.1. Almanya...22 2.2.1.1. Bad Füsing..23 2.2.1.2. Baden Baden...25 2.2.1.3. Bad Kıssengen....26

2.2.2.Fransa...26 2.2.2.1. Therme Evian.26 2.2.2.2. Côte-D azur Bölgesi... 27 2.2.2.3. Poıtou-Charente Bölgesi 28 2.2.3.Macaristan 28 2.2.4. Çekoslovakya ve Slovenya..30 2.2.5. İtalya....30 2.2.5.1. Padova Abano Terme 31 2.2.6. Yunanistan... 31 2.3. Türkiye de Termal Turizm..... 32 2.3.1. Türkiye de Termal Turizm Tesisleri..33 2.3.1.1. Kültür ve Turizm Bakanlığınca Belgelendirilen Termal Turizm Tesisleri....34 2.3.1.2. Sağlık Bakanlığınca Belgelendirilen Termal Tesisler...38 2.3.1.3. Belediye Tarafından Belgelendirilen Termal Turizm Tesisleri....39 2.3.2. Kültür ve Turizm Bakanlığının Çalışmaları......41 2.3.3. Türkiye de Spa Tesisleri.. 42 2.4.Türkiye ve Yurtdışı Termal Turizm Merkezinin Karşılaştırılması...45 BÖLÜM III. TERMAL TURİZM TESİSLERİNİN ORGANİZASYON YAPISI VE İŞLETMECİLİĞİ..47 3.1.Turizm İşletmeciliği..47 3.1.1.Termal Turizm İşletmeciliği.....48 3.1.1.1.Termal Turizm İşletmeciliğinin Genel Özellikleri...49 3.1.1.2.Termal Turizm Yatırımları...51 3.1.1.3.Termal Turizm İşletmelerinde Personelin Önemi...52 3.2.Turizm İşletmelerinin Organizasyon Yapısı.. 55 3.2.1. Termal Turizm İşletmelerinin Organizasyon Yapısı 56 3.3.Termal Turizm Tesislerini Oluşturan Birimler....57 3.3.1. Termal Konaklama Tesisi....57

3.3.2. Termal Kür Tesisleri....58 3.3.3. Kür Parkı...60 BÖLÜM IV. AFYONKARAHİSAR ÖMER GECEK TERMAL TURİZM MERKEZİ ALAN İNCELEMESİ...61 4.1. Afyonkarahisar Ömer Gecek Termal Turizm Merkezi İle İlgili Genel Bilgiler..62 4.1.1. Turizm Merkezinin Konumu ve Ulaşım Olanakları. 62 4.1.2. Turizm Merkezinin İklimsel Özellikleri.....63 4.1.3. Termal Turizm Merkezi Jeotermal Alanı....63 4.1.4. Termal Suyun Özellikleri... 64 4.1.5. Turizm Merkezinin Plan Durumu....65 4.2. Turizm Merkezinde Yer Alan Termal Turizm Tesisleri..66 4.2.1. Oruçoğlu Thermal Resort....67 4.2.2. İkbal Thermal Otel... 68 4.2.3. Korel Thermal Otel..69 4.2.4. Ömer Thermal Tatil Köyü...70 4.2.5. Hayat Termal Tesisleri.71 4.2.6. Gecek Kaplıcası ATSO Tesisleri.72 4.2.7. Garden Kale Hotel 73 4.2.8. Yatırımda Olan Tesisler.....74 4.3. Termal Turizm Tesislerinin Analizi.....75 4.3.1. Mülkiyet Durumu....76 4.3.2. Tesis İşletmeciliği..77 4.3.3. Konaklama İstatistikleri...77 4.3.3.1. Tesislere Gelen Turist Yapısı....77 4.3.3.2. Tesis Doluluk Oranları.....78 4.3.3.3. Ortalama Kalış Süresi ve Kalış Nedenleri.... 79 4.3.4. Termal Turizm Tesislerinin Belge Durumu...80 4.3.4.1. Belge Türleri... 81 4.3.4.2. Kür Merkezi Belge Durumu......81

4.3.5. Termal Turizm Tesisleri İçindeki Birimler...81 Tesis Konaklama Türü..... 82 4.3.5.1.Tesis Konaklama Türü...82 4.3.5.2. Kür Merkezleri İçindeki Birimler....82 4.3.5.3. Termal Tesislerin Rekreasyon Alanları....83 4.3.6. Tesislerin Geliştirilmesine İlişkin Faaliyetler..... 84 4.3.7. İşletmede Çalışan Personelin Nitelikleri.....85 4.3.7.1. İşletmede Çalışan Personel Sayısı....85 4.3.7.2. İşletmeye Alınacak Personelde Dikkat Edilecek Özellikler...85 4.3.7.3. Kür Merkezinde Çalışan Personelin İşe Alınırken Dikkat Edilen Özellikler..... 87 4.3.7.4. Kür Merkezinde Çalışan Sağlık Personeli...87 4.3.7.5. Kalifiye Personel Sıkıntısı...88 4.3.7.6. İşletmede Çalışan Personelin Eğitimine Yönelik Faaliyetler.89 4.3.8. İşletmenin Geleceğe Yönelik Planları.....90 4.3.9. İşletmenin Örgüt Şeması.. 91 4.3.10. İşletmenin Geliştirilmesi İçin Gerekli Faktörler.... 91 4.3.11. Pazarlama ve Tanıtıma Yönelik Yürütülen Faaliyetler 93 4.3.11.1. Yabancı Sigorta Şirketleriyle Kurulan Bağlantılar...93 4.3.12. Tesislerde Karşılaşılan Sorunlar.....94 4.3.12.1. Yatırım Sürecinde Karşılaşılan Sorunlar....94 4.3.12.1. İşletme Sürecinde Karşılaşılan Sorunlar.....95 4.4. Turizm Merkezinde Alan Yönetimi......96 4.5. Değerlendirme...97 BÖLÜM V. SONUÇ...101 KAYNAKÇA....106 EKLER....110 ÖZET..125 ABSTRACT.126

KISATMALAR CETVELİ A.K.Ü ATSO DTÖ ISPA MTA SPA TÜİK : Afyon Kocatepe Üniversitesi : Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası : Dünya Turizm Örgütü : International SPA Organization : Maden Tetkik Arama Enstitüsü Genel Müdürlüğü : Salus Per Aquam (sudan gelen sağlık) : Türkiye İstatistik Kurumu

TABLOLAR CETVELİ SAYFA Tablo 1.1. Çıkış Yapan Ziyaretçilerin Geliş Nedeni...10 Tablo 2.1.Avrupa Sektöründe Genel Durum 17 Tablo 2.2. Avrupa Termal Tesislerinde Geleleme Kalış & Ziyaretçi Sayıları...19 Tablo 2.3. Almanya da Termal Tesislere Gelen Ziyaretçi Sayıları 21 Tablo 2.4.Almanya da Termal Tesislerde Konaklama Sayıları. 21 Tablo 2.5. Almanya da termal tesislerde kalış süreleri..22 Tablo 2.6.Konaklama hariç kür paketleri...26 Tablo 2.7. Konaklama dahil kür paketleri..27 Tablo 2.4. Jeotermal kaynakların bölgesel dağılımı...33 Tablo 2.5. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belgelendirilen tesisler...35 Tablo 4.1. Termal turizm merkezinin meteorolojik verileri...63 Tablo 4.3. İstihdam edilecek personelde aranan nitelikler. 86 Tablo 4.4. Kür merkezinde çalışan personel sayısı...88 Tablo 4.5. İşletmenin geliştirilmesi için gerekli faktörler.. 92

ŞEKİLLER CETVELİ SAYFA Şekil 1.1. Dünyada turist sayısı....6 Şekil 1.2. Turizmde Türkiye nin Dünya pazarındaki payı...7 Şekil 2.1. Türkiye nin jeotermal kaynakları... 32 Şekil 2.2. İşletilmekte olan termal turizm tesis sahipliği...34 Şekil 2.3. Turizm İşletme Belgesi alan termal tesislerin sınıflarına göre dağılımı.36 Şekil 2.4. Turizm İşletme Belgesi alan termal tesislerin bölgesel olarak dağılımı.36 Şekil 2.5. Turizm İşletme Belgesi alan termal tesislerin il bazında dağılımı.37 Şekil 2.6.Sağlık Bakanlığından belgeli tesislerin illere göre dağılımı....39 Şekil 2.6. Türlerine göre tesis sayıları...40 Şekil 2.8. Türlerine göre yatak sayıları... 40 Şekil 2.9. SPA gelir dağılımı..43 Şekil 4.1. Termal turizm tesislerinin mülkiyet durumu..76 Şekil 4.2. Tesis işletmeciliği... 77 Şekil 4.4. Tesislerin doluluk oranı..78 Şekil 4.5. Ortalama konaklama süresi 79 Şekil 4.6. Termal turizm tesislerinin belge türlerine göre dağılımı 80 Şekil 4.7. Sağlık Bakanlığından onaylı kür merkezi oranı.81 Şekil 4.8. Tesislerin belge türü...82 Şekil 4.9. Tesislerde geliştirilmesi düşünülen faaliyetler... 84 Şekil 4.10. Personelin eğitimine yönelik yürütülen faaliyetler...89 Şekil 4.11. Termal turizm tesislerinin gelişememe nedenleri...100

RESİMLER CETVELİ SAYFA Resim 2.1. Bad Füssing tesislerinden genel bir görünüm...23 Resim 2.2. Macaristan Heviz gölü... 29 Resim 4.1. Turizm merkezinde yer alan termal turizm tesisleri.. 66 Resim 4.2. Oruçoğlu Thermal Resort dan genel bir görünüm.....67 Resim 4.2. İkbal Thermal Otel den genel bir görünüm...69 Resim 4.3. Korel Thermal Otel den genel bir görünüm....70 Resim 4.4. Ömer Thermal Tatil Köyü nden genel bir görünüm..71 Resim 4.5. Hayat Termal Tesisleri nden genel bir görünüm...72 Resim 4.6. Gecek Kaplıcası ATSO Tesisleri nden genel bir görünüm... 73 Resim 4.7. Garden Kale Hotel den genel bir görünüm...74

GİRİŞ Günümüzde hızlı sanayi ve kentleşmenin insan sağlığına getirdiği olumsuz faktörlerin neden olduğu birçok hastalık ve benzeri nedenlerle insanlar gerek sağlıklı olmak ve zinde kalmak gerekse de tedavi olmak için termal turizm tesislerini tercih etmektedirler. Dünyada yaşam süresinin uzaması sağlıklı bir yaşamı da beraberinde getirmektedir. Tüm uğraşı daha uzun daha sağlıklı bir yaşam üzerine kurgulanmaktadır. Gelişen teknoloji aynı zamanda ülkeler arası iletişimi de arttırmış ve seyahat sağlık ilişkisini farklı bir boyuta taşımıştır. Sağlık hizmeti alımı veya sunumu ülke dışına kaymıştır. Bu nedenle termal turizm günümüzde klasik kaplıca turizminin boyutları dışına çıkmaktadır. Sağlıklı yaşam ve insan sağlığına önem veren gelişmiş ve gelişmekte olan dünya ülkeleri jeotermal kaynağın insan sağlığı üzerindeki etkisinin farkına vararak yapmış oldukları yatırımlar ve tedavi üniteleri ile buna bağlı diğer kullanımlar sayesinde termal turizmde önemli bir mesafe alarak büyük kazançlar sağlamaktadırlar. Termal turizm sağladığı döviz girdisi halk sağlığına yararı ve diğer etkinlikleri sayesinde ülke ekonomisi ve turizm sektöründe önemli bir yer kazanmıştır. Ülkemiz jeotermal kaynak potansiyeli açısından önemli bir potansiyele sahip olmasına rağmen termal turizm sektörü yeterince gelişmemiş olup buna bağlı olarak nitelikli termal turizm tesisler istenilen sayıya ve gerekli donanımlara kavuşamamıştır. Türkiye nin bu durumuna karşılık, özellikle Avrupa ülkeleri jeotermal kaynaklarından gereğince yararlanabilmekte ve nitelikli termal turizm tesisleri gerçekleştirebilmektedir. Türkiye de yer alan termal turizm tesislerin ülkemiz jeotermal kaynak potansiyeline oranla az olması ve mevcut tesisler ise nitelik olarak yeterli olamamaktadır. 1

I. Araştırmanın Amacı Bu çalışma iki amaca hizmet edecek şekilde ele alınmaktadır. Birincisi mevcut tesislerin mekansal olarak geliştirilmesi ve tesislerin işletilmelerine yönelik olarak karşılaşılan sorunların ortaya konulmasıdır. Tezin ikinci amacı termal turizm sektöründe yer almak isteyen turizm yatırımcıları tarafından yapılacak tesislerin doğru bir şekilde fizibilite edilebilmesi için söz konusu yatırımcılara katkı sağlamak amacını taşımaktadır. II. Araştırmanın Kapsamı Çalışmada öncelikle termal turizmle ilgili genel kavramlar açıklanacaktır. Daha sonra Avrupa daki önemli termal merkezler ile Türkiye deki termal turizm sektörüne ilişkin konulara değinilecek ve Avrupa ve Türkiye örnekleri birbiriyle karşılaştırılacaktır. Sonraki aşamada termal turizm tesislerinin işletme özellikleri ve organizasyon yapısı açıklanacaktır. Daha sonra tezin araştırma örnek bölgesi olan Afyonkarahisar Ömer Gecek Termal Turizm Merkezinde yer alan termal turizm tesislerinin işletmeciliği, organizasyon yapısı ve mekansal açıdan analiz edilmesi, yapılan analizinde bulunan bulguların değerlendirilmesi ve sonuç olarak tespit edilen sorunlara yönelik çözüm önerilerinin geliştirilmesi ve nitelikli uluslar arası rekabet gücüne sahip bir termal tesiste bulunması gereken öğeler çalışılacaktır. 2

III. Araştırmanın Önemi Türkiye de termal turizm tesisleri ile ilgili yayınların az oluşu, termal tesislerin planlanması, tasarımı, işletilmesi gibi konularda ayrıntılı bilgi elde edilmesine olanak vermemektedir. Bu çalışma termal turizm tesislerinin planlanması ve işletilmesine ilişkin sorunlarına çözüm arayarak Türkiye de gereksinim duyulan bilgilerin üretilmesine yöneltilmiştir. IV. Araştırmanın Varsayımları Ülkemiz önemli bir jeotermal potansiyele sahip olmasına rağmen kür parkı, kür merkezi ve konaklama tesisi bütünlüğü sağlayan tesislerin nicelik ve nitelik yönünden yetersiz kalmaktadır. Uluslar arası standartlarda termal tesislere sahip termal kent niteliğindeki destinasyonların oluşturulamaması nedenleriyle Avrupa ülkeleri ile rekabet ortamı sağlanamamaktadır. Ancak, Türkiye nin sahip olduğu jeotermal potansiyelle birlikte kültürel ve doğal değerlerin yüksek oluşuna bağlı olarak kıyı turizminde yaşanan başarının termal turizme yansıtılması ve destinasyon kavramı içerisinde nitelikli termal turizm tesislerini yaratılmasına olanak sağlayacak turizm potansiyeli bulunmaktadır. V. Araştırmanın Yöntemi Araştırma kapsamında seçilen örneklem alanı Afyonkarahisar İli, Merkez İlçesi olup söz konusu örneklem alanını oluşturan Afyonkarahisar Ömer Gecek Termal Turizm Merkezinde yer alan 6 adet termal turizm tesisi ve 1 adet yatırım 3

aşamasında olan termal turizm tesisi çalışmanın örneklem büyüklüğünü oluşturmaktadır. Örneklemi oluşturan tüm termal turizm tesisleri birim bazında çalışmaya dahil edilmiş olup işletme yetkilileriyle yüz yüze görüşme yöntemi çerçevesinde, hazırlanan anket formları doldurulmuştur. Çalışma kapsamında kullanılan anket formunu oluşturan soruların her biri, termal turizm tesisi geliştirilmesine yönelik öneriler bütününe ulaşılabilmek için veri sağlayacak biçimde hazırlanmış, Nevşehir İli Kozaklı İlçesinde yer alan Roza Termal Turizm Tesisinde ön test aşamasından geçirilmiştir. Anket formları aracılığıyla elde edilen bilgiler temel istatistiki tablo ve grafikler kullanılarak tesislerin işletme ve organizasyon yapısı ve mekansal özellikleri açısından mevcut durumun tespiti yapılmaya çalışılacaktır. Tespit edilen mevcut durum çerçevesinde termal turizm tesislerinin gelişememiş olmasının nedenleri ortaya konulmaya çalışılacak ve termal turizm tesislerinin geliştirilmesine yönelik çözümler önerilecektir. Tezin kurumsal çerçevesi yayınlanmış/yayınlanmamış yazılı kaynaklar ve belgelerden kaynak taraması yapılarak hazırlanmıştır. Ayrıca internetten tez konusuna ilişkin çalışmalar yapan kurum ve kuruluşların web sitelerinde yayınlanan çalışmalardan yararlanılmıştır. 4

BÖLÜM I TERMAL TURİZM İLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR Bu bölümde turizmin kavramsal olarak tanımının ardından sağlık turizminin tanımı ve önemine yer verilecektir. Daha sonra, zindelik güzellik tesislerini içeren SPA kavramı açıklanarak SPA çeşitleri ifade edilecektir. Son olarak, termal turizmin kavramsal olarak ifadesi verildikten sonra termal turizm içerisinde yer alan uygulamalar açıklanacaktır. 1.1. Turizm Turizm olgusu çok eskilere dayanmaktadır. Latince bir kelime olan tornus kökünden türetilmiştir. Tornus Latince de dönmek, etrafı dolaşmak ve geri dönmek anlamına gelmektedir. Daha sonraları Türkçede de kullanılan tornistan sözcüğünde aynı kökten geldiği görülmektedir. Bu tanımlamadan yola çıkarak turizm olgusunda hareket, seyahat ve gezme kavramları dikkat çekmektedir (Sezgin, 2001,13). İnsanların kendi konaklama yerleri dışında sürekli yerleşmemek, özellikle politik ve ticari bir amaç gütmemek üzere, liberal bir atmosfer içinde; iş, merak, din, sağlık, spor, kültür ve dinlenme gibi amaçlarla veya aile ziyareti, kongre, seminere katılmak gibi nedenlerle, kişisel ve toplu bir şekilde yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerde 24 saati aşan konaklamalardan ortaya çıkan iş ve ilişkileri kapsayan endüstri ve sosyal bir olaydır (Oralı, 1990,5). Bir başka tanıma göre turizm, sürekli oturduğu yerden en az 10 km. uzağa, çalışma ve eğitim gibi gündelik (rutin) faaliyetlerinin dışında kalan faaliyetlere katılan ziyaretçilerin seyahat ve 5

konaklamaları sırasında gerçekleştirmiş oldukları toplumsal ve ekonomik faaliyetler bütünüdür (Toskay, 1989,39). Bu tanımlamalarda görüldüğü gibi turizm olgusunda belirleyici olan husus yapılan seyahatlerin yerleşmeye dönüşmemesi, yani ikamet yerlerinden ayrılışın geçici olması, yerleşim yerleri arasında devamlılık gösteren yolculuklar olmaması gerekliliğidir. Dünya Turizm Örgütünün (DTÖ) verilerine göre dünyada turist sayısı giderek artmaktadır. Şekil 1.1 de 2003-2006 yılları arasında dünyadaki turist sayısındaki artış oranı görülmektedir. 2003 yılında 691 milyon olan turist sayısı 2006 yılında 846 milyon turist sayısına ulaşmıştır. 2007 yılı turist sayısı 898 milyon olarak tespit edilmiştir. Şekil 1.1. Dünyada Turist Sayısı (DTÖ, 2008) 691 Milyon 761 Milyon 803 Milyon 846 Milyon 2003 2004 2005 2006 Değişim (2003/2002) % -1.7 Değişim (2004/2003) % 10.1 Değişim (2005/2004) % 5.5 Değişim (2006/2005) % 5,4 Dünyada turist sayısının 2010 yılında 1 milyar kişiye, 2020 yılında da 1 milyar 600 milyon kişiye ulaşması beklenmektedir. Bu artışlara, müşteri odaklı turizm anlayışı, turizmde çeşitliliğin artırılması, online seyahatin artması, 6

havayollarında özellikle ucuz maliyetteki havayollarının gelişmesinin neden olduğu görülmektedir (Orhon, 2008). Önümüzdeki yıllarda dünya turizm hareketlerinin aşağıdaki nedenler ile daha da artması beklenmektedir. - İnsanların tatile daha çok zaman ayırması, - Yenilikçiliğe ve çeşitlilik arayışı, - Düşük maliyetli hava taşımacılığının artması ile daha uzun mesafeli, deniz aşırı seyahatlerin artması, - Destinasyon seçimi ve rezervasyonlarında bilgi ve haberleşme teknolojilerinin gelişmesi, - Yaşlı nüfusun artması, - Bilinçli ve tecrübeli tüketicinin daha etkin olması, - İnsanların beden ve ruh sağlığına eskisinden daha çok değer veriyor olması, - Dünya ekonomisinin her yıl % 4.9 oranında artıyor olmasıdır(orhon, 2008). Şekil 1.2. Turizmde Türkiye nin Dünya Pazarındaki Payı Türkiye, seyahat ve turizm pazarında dünyadaki toplam talebe oranla genel olarak artış göstermekte ve önümüzdeki yıllarda bu artışın devam edeceği tahmin edilmektedir. 7

2007 Ocak-Aralık aylarında ülkemizi ziyaret eden yabancı sayısı geçen yılın aynı aylarına göre % 17,77 lik bir artışla 23 341 074 olmuştur. OECD ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısında % 14,38 lik, Doğu Avrupa dan gelen ziyaretçi sayısında da % 22,16 lık artış kaydedilmiştir. Ocak- Aralık aylarında ülkemize gelen yabancıların % 57,36 sı (13 387 553) OECD, % 29,39 u (6 860 894) Doğu Avrupa ülkelerindendir (Kültür ve Turizm Bakanlığı,2008). 2007 yılı Ocak-Aralık aylarında ülkemize en çok ziyaretçi gönderen ülke sıralamasında Almanya % 17,77 (4 148 252) ile birinci, Rusya Federasyonu % 10,56 (2 465 481) ile ikinci, İngiltere % 8,21 (1 916 015) ile üçüncü sıradadır. İngiltere yi Bulgaristan, İran, Hollanda, Fransa, A.B.D, Gürcistan, Ukrayna, Belçika, İtalya, İsrail, Avusturya ve Yunanistan izlemektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı,2008). 1.2. Sağlık Turizmi Sağlık turizmi, bir ucu doğal kaynaklara, diğer ucu beşeri ve mali kaynaklara dayanan önemli bir turizm koludur. (http://portal1.sgb.gov.tr/calismalar/yayinlar/ md7152/hatice_ozkurt.pdf ) Ekonomik ve sosyal seviyelerin yüksek olduğu toplumlarda stresin yol açtığı hastalık oranlarının artış göstermesi, yaşam süresinin uzaması nedeniyle 3. yaş grubu olarak nitelenen 65 yaş üzeri nüfus oranının artması turizm içerisindeki sağlık boyutunun önemini giderek arttırmaktadır. Bu artışın temelinde yatan etmenlerden en önemlileri aşağıdaki gibidir. 8

- Batılı ülkelerde sağlık sistemlerinde meydana gelen problemlerden dolayı tedavi sürelerinin uzaması, tedavi için bekleme sürelerinde artış ve hasta sayılarında artışların baş göstermesi, - Globalleşen dünya içerisinde ortak tedavi yöntemlerinin ve teknolojilerinin tüm insanlığa sunulması, - Kronik rahatsızlığı olanların seyahat edebilmelerine olanak sunulması, (diyaliz vs.) -Yaşam sürelerinin artması sonucunda 3. yaş nüfusun seyahat edebilmelerinin sağlanması, - Tüm ülkelerde sağlık giderlerinin ve genel bütçe içerisinde sağlık bütçesi oranının artması, buna paralel olarak aynı kalitede ve düşük maliyette tedavilerin sağlanması gerekliliğinin ortaya çıkması, - Geleneksel tedavi olanaklarının yanında tıbbi olanakların termal tedavilerin devreye sokulmasıdır. Söz konusu etmenlerin sonucu olarak sağlık turizminden ve ülkeler arası hasta hareketliliğinden söz edilmektedir. Türkiye bu açıdan bakıldığında sağlık turizmi için önemli bir destinasyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüksek kalitede sağlık hizmeti veren teknolojik altyapıya sahip olan ve uluslar arası akreditasyon sağlık kurumları ve termal tesisleri ile Türkiye bu açıdan önümüzdeki süreçte etkin bir rol oynayacaktır. Ülkemiz kamu sağlık hizmetlerine ilaveten son 10 yılda özel sağlık sektörüyle ciddi işbirliğine girilmiş ve sağlık hizmeti hızla özele kaymaya başlamıştır. Özel sağlık sektöründe ciddi atılımlar olup, Avrupa standartlarıyla yarışabilecek düzeydedir. Ayrıca ülkemiz mevcut coğrafik konumu, Avrupa Birliğine girme trendi ve sağlıktaki dönüşüm projesi, özel sağlık sektörünün geldiği durum ve turizmdeki gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda sağlık turizminin ciddiyeti ve ülkeye getireceği ekonomik değer çok büyüktür. 9

Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) yaptığı araştırmada 2001-2006 yılları arasında ülkemize giriş yapan turistlerin geliş nedenleri Tablo 1.1 de görülmektedir. Yıllara göre sağlık turizmi için gelen yabancı ziyaretçilerin oranında istikrarlı bir yükseliş görülmektedir. 2006 yılında yabancı ziyaretçilerin ülkemize sağlık amacıyla geliş nedeni toplam gelen ziyaretçiler içindeki payı % 0,9 oranındadır. Tablo 1.1. Çıkış Yapan Ziyaretçilerin Geliş Nedeni, 2001-2006 (Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2008) Geliş Nedeni 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Gezi, Eğlence 5 231 273 6 401 016 6 815 797 8 216 757 9 904 716 8 529 890 Kültür 917 368 1 016 739 1 004 079 1 116 206 1 310 082 1 008 513 Sportif ilişkiler 127 657 128 893 156 162 213 971 249 765 179 419 Yakınları ziyaret 794 651 980 005 839 086 1 044 575 1 480 442 1 929 800 Sağlık 96 860 82 693 103 404 133 721 164 598 153 895 Dini 30 962 60 171 58 456 61 053 106 710 101 564 Alışveriş 829 207 759 589 968 486 1 041 585 1 085 802 1 135 273 Toplantı, konferans, kurs, seminer 239 777 235 156 297 903 324 152 410 326 443 500 Görev 500 328 571 573 730 272 814 150 862 997 1 030 319 Ticari ilişkiler, Fuar 503 300 376 813 442 431 633 994 610 106 747 599 Transit 308 428 252 722 246 377 168 330 404 940 321 607 Eğitim - 197 834 72 060 125 060 88 356 94 399 Diğer 427 704 115 944 399 684 588 267 624 989 755 038 Beraberinde giden 1 269 016 1 742 834 1 567 221 2 721 176 3 218 792 2 845 134 TOPLAM 11 276 531 12 921 982 13 701 419 17 202 996 20 522 621 19 275 948 1.3. Güzellik ve Zindelik Tesisleri (SPA) Latincede Salus Per Aquam kelimelerinin kısaltması olan SPA sudan gelen sağlık anlamına gelmekte olup, günümüzde su ve çamur terapileri yanı sıra, sıcak su havuzlar, çeşitli masaj terapileri, aroma terapileri, güzellik ve bakım gibi kür hizmetleri veren tesislere verilmiş bir ad olup, su ile iyileşme, suyun kullanımından 10

gelen sağlık, suyun değişik uygulamaları ile kazanılan dinlenme ve ferahlama duygularının edinildiği bütünleyici terapi anlamında kullanılmaktadır. ISPA (International SPA Organization) tarafından SPA lar, zihin, beden ve ruhsal yenilenmenin, genel iyilik halinin arttırılmasına adanmış, çeşitli profesyonel hizmetlerle desteklendiği kurumlar olarak tanımlanmaktadır. SPA lar bulundukları mekanlar, sundukları hizmet ve kapsama göre sınıflandırmalarına rağmen ortak paydaları, ziyaretçilerin fiziksel veya ruhsal sağlıklarını korumak, geliştirmek veya iyileştirmek amacıyla kurulmuşlardır. Son yıllarda hızla gelişen SPA endüstrisi dünyada 100 milyar dolarlık bir hacme ulaştığı vurgulanan sağlık sektörlerinden önemli bir pay almaktadır. Özellikle otel bünyelerinde yer alan SPA merkezleri ziyaretçilerin otel seçiminde önemli bir rol almaktadır (Kohen, 2008). Zaman içinde doğu ve güneydoğu Asyadaki Ayurveda, Yoga, Thai-chi gibi felsefi katkılar ile insanların yalnız vücut bakımı değil stresten arınma ve onların fiziksel, duygusal ve ruhsal olarak da kendilerini iyi hissetmelerini sağlayan zindelik (Wellness) anlayışı da eklenerek gelişmiştir. İnsanın kendisini ruhsal, bedensel, zihinsel ve ilişkisel olarak iyi ve zinde hissetmesini sağlayan her türlü masaj, cilt bakımı, çamur ve yosun banyoları, küvet bakımları, doğal ürünlerle sağlıklı yaşam yöntemleri ile yapılan vücut bakımları wellness kapsamına girmektedir. 1.3.1. SPA Çeşitleri Uluslararası SPA Birliği (ISPA), tüm SPA ları 7 kategoride sınıflandırmıştır (Burt and Price 2001). 11

- Klüb SPA: Bu tür merkezlerde genel amaç fitness olup ayrıca ziyaretçilere günlük olarak bazı SPA hizmetleri de sunar. - Kruvaziyer Gemi SPA: Bu tür SPA lar kruvaziyer gemilerde yer alan merkezler olup ziyaretçilere profesyonelce yönetilen SPA hizmetleri, fitness aktiviteleri, wellness bakım ve masajlarını ve SPA mutfağı seçenekleri sunan yerlerdir. - Day SPA: Bu SPA larda profesyonel SPA hizmetleri günlük ve konaklamasız hizmetler olarak sunulmaktadır. - Destınasyon SPA: Bu SPA ların amacı gelen ziyaretçilerin sağlıklarını profesyonelce yöneltilen SPA hizmetleriyle geliştirmektir. Geleneksel olarak yedi gün boyunca SPA hizmetleri, fiziksel aktiviteler, wellness (zindelik) eğitimi gibi kapsamlı bir programı konforlu konaklama olanaklarıyla birlikte sunulur. SPA Cuisine bu SPAların vazgeçilmez bir özelliğidir. - Medikal SPA: Medikal SPA da geniş kapsamlı sağlık ve wellness bakımlarını, geneleksel SPA hizmetleri ve tamamlayıcı tedavilerin bütünleştiği bir ortamda sağlamak olup Tıbbi SPA profesyonelleri tarafından verilen uygulamaları da kapsar. Bu tür SPA lar konaklama imkanı da sunar ayrıca estetik, kozmetik, wellness hizmetlerini de kapsar. - Mineral Kaplıca SPA: Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal veya deniz suyu ile yapılan Wellness-SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını kapsar. - Resort/Hotel SPA: Bu tür SPA lar şehir veya Resort otellerin içinde yer alan ve profesyonellerce yönetilen SPA hizmetlerini, fitness ve wellness olanaklarını ziyaretçilere sağlayan merkezlerdir. Bununla beraber otel dışından gelen günlük ziyaretçiler ile iş amaçlı gelen ziyaretçiler de bu hizmetlerden otel yönetiminin belirlediği belli bir ücret tarifesiyle faydalanabilir. 12

1.4. Termal Turizm Mineralli termal sular ile çamurların, jeotermal kaynağın yöresindeki çevre ve iklim faktörleri bileşiminde, insan sağlığına önemli katkı sağlamak üzere uzman hekim denetim ve programında; fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz, psikoterapi, diyet gibi destek tedavilerle koordineli kür uygulamaları için yapılan turizm hareketi termal turizm olarak adlandırılır (Turizm Bakanlığı,1993) Özbek (1991,15) göre termal turizm, seyahat etmek amacı ile yer değiştirmenin yanında tedavi olmak amacıyla termal turizm tesislerine gelerek konaklayan insanların yaptıkları turizm hareketidir. Termal turizm tesislerden yararlanmak amacıyla yapılan seyahatleri içeren turizm faaliyetlerinde aşağıdaki belirtilen ayrımı yapılmak suretiyle incelenebileceği gibi birlikte ele alınması mümkün bulunmaktadır. 1. Tıbbi olarak gerekliliği raporla belirlenmiş kaplıca tedavileri için bir ülkeden diğer ülkeye gidilmesi (tedavi amaçlı termal turizm) 2. Dinlenmek rahatlamak ve kendini daha iyi hissetmek amacıyla konforlu otelcilik hizmetleriyle birlikte kaplıcalardan faydalanmak (dinlenme amaçlı termal turizm) Birinci tanımda belirtilen tedavi amaçlı termal turizm, ülkesinde hekimler tarafından teşhisi ve endikasyonu konmuş hastalıkların tedavisi için ülkemize gelmeleri ve kaplıcalardan faydalanılmasını kapsar. Bu durumda hastanın ülkesinden getireceği tıbbi raporlar önem arz eder. Türkiye'de de hekimlerin kontrolünde kaplıcalarda tıbbin kuralları çerçevesinde tedavi olmaları gerekecektir. Bu bölümde konforlu otelcilik hizmetlerinden yanında kür merkezinin niteliği önemlidir. Dinlenme amaçlı termal turizm, turistlerin ülkemizin doğa güzellikleri ve jeotermal 13

kaynaklarından dinlenme amaçlı faydalanmalarını kapsar. Burada kaplıcanın bulunduğu doğal ve kültürel değerler ve konforlu konaklama önem arz edecektir. Asıl amaç dinlenme ve eğlencedir. (http://www.sagliktuder.org/local_files/ User_Guide/ugindex.htm). Termal kür merkezlerindeki tesislere farklı amaçlarla gelen kürüstler aynı konaklama hizmetlerini almaktadır. Bu nedenle kürüstlerin tüm ihtiyaçlarına cevap verebilecek tarzda otelcik hizmetleri çok amaçlı olarak projelendirilmeli, kalifiye personel kullanılmalı, alt ve üst yapı ve işletme şekli amaca uyun olmalıdır. Termal turizm tesisleri diğer turizm türlerine hizmet eden tesislerden farklı bir yapı, işletme ve personel istihdamı gerektirmektedir. Bu yönü ile termal tesisler kompleks bir sistemi oluşturmaktadır. Sonuç olarak, termal turizm tesislerinin mekansal özellikleri, işletmesi ve pazarlanması yönünden diğer turizm tesislerinden ayrı bir özellik arz etmektedir. 1.3.1. Termal Turizm Uygulamaları Umumi Hıfzız Saha Kanununa istinaden yürürlüğe giren Kaplıcalar Yönetmeliği nde termal turizm uygulamalarında adı sıkça geçen tanım ve terminolojiler aşağıdaki gibi ifade edilmiştir. - Kaplıca: Kaplıca tedavisinin uygulandığı ortamları, - Doğal Tedavi Unsuru: Kaplıca tedavisinde kullanılan toprak, yeraltı ve deniz kaynaklı mineralli sular, gazlar, peloidler (çamurlar) ve iklimsel unsurları, - Kaplıca Tedavisi: Doğal tedavi unsurlarının yöredeki iklim olanakları ve gerekli görülen diğer tedaviler ile birlikte kür tarzında uygulandığı bir tedavi sistemini, 14

- Kür: Tedavi etkeninin belli dozda, seri halde, düzenli aralıklarla, belli sürelerle tekrarlanarak verilmesi ile uygulanan tedavi yöntemini, - Balneoterapi: Termomineral sular, peloidler ve gazlar gibi doğal tedavi unsurlarının banyo, içme ve inhalasyon (soluma) yöntemleri ile kür tarzında tedavi amaçlı kullanımını, - Klimaterapi (İklim Tedavisi): Hava sıcaklığı, nemi, rüzgar şiddeti ve hızı, güneş ışınımı ve benzeri iklimsel faktörlerin sistematik, dozlanmış, kür tarzında uygulanmasını, - Talassoterapi: Deniz iklimi ve unsurlarının kür tarzında uygulanmasını, (R.G 9.12.2004 / 25665 ) - Peloidoterapi: Doğal jeolojik ve/veya biyolojik olaylar sonucu oluşan organik ve/veya inorganik maddeler olan peloidlerin bir balneoterapi yöntemi olarak kullanılmasını, - Mineralli Sular: Doğal veya sondaj-galeri yoluyla yeryüzüne çıkarılan, litresinde en az 1 gram çözünmüş mineral içeren, bakteriyolojik ve kimyasal kirlenmeye uğramamış olan, fizyolojik ve tedavi edici etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmış suları, - Termal Su: Çıkış noktasında sıcaklığı 20 C ve üzerinde olan suları, (R.G 9.12.2004 / 25665 ) 15

BÖLÜM 2 AVRUPADA VE TÜRKİYEDE TERMAL TURİZM Dünya Turizm Teşkilatı (DTÖ) nın 19 ülkede gerçekleştirdiği araştırma sonuçlarına göre, kür merkezi sayısı ve yatak kapasiteleri bakımından termal turizm dünyada en çok Avrupa ülkelerinde yerleştiği ve geliştiği görülmektedir. (Avcıkurt ve Çeken, 1998:29). Bu nedenle tez çalışmasında Avrupa daki örneklerden yola çıkılarak Avrupa ve Türkiye deki termal turizm merkezlerinin karşılaştırılması yapılacaktır. 2.1. Avrupa da Termal Turizm Avrupa Kaplıcalar Birliğine üye olan 18 ülke bulunmaktadır. Ülkeler alfabetik sırayla Almanya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, İspanya, İsviçre, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Portekiz, Romanya, Slovakya, Türkiye ve Yunanistan dır. Sırbistan ise aday üye olup, izlenme sürecindedir (Lieber, 2007). Avrupa Kaplıcalar Birliği Genel Sekreteri Joachim Lieber, Avrupa termal turizm sektörünün genel durumunu Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 de açıklamıştır. Tablo 2.1 e göre termal otel sayısı, ziyaretçi sayısı ve toplam gelir açısından sektörde lider konumundaki ülke Almanya dır. 16

Tablo 2.1.Avrupa Sektöründe Genel Durum (Lieber,2007) Termal Otel Sayısı Toplam Gelir EURO Gelen Ziyaretçi Sayısı Bunlar arasında Yabancı Ziyaretçi Kalan Ziyaretçi Sayısı Bunlar Arasında Yabancı Ziyaretçiler Sosyal güvenlik aracılığıyla kalanların sayısı Almanya 300 26.5 milyar 17.214.515 1.615.667 98.550.664 4.621.421 2.000.000 Avusturya 81 2 milyar 18.200.000 186,000 Slovakya 25 198,000 63,360 3.200.000 1.001.000 80,784 Slovenya 15 125milyon 529,940 2.491.975 1.358.151 Sırbistan 40 70 milyon 682,000 30,000 3.964.027 132,840 50,000 Portekiz 34 180milyon 180,000 840,000 85,000 İspanya 128 220milyon 920,000 6.298.000 Yunanistan 50 360,000 3.240.000 Avrupa Kaplıcalar Birliği ne kayıtlı ülkelerin termal tesis sayısı ile birlikte 2003-2005 yılları arasında geceleme kalış süreleri ve gelen ziyaretçi sayıları Tablo 2.2 de belirtilmektedir. Tablo 2.2 ye göre Avrupa daki termal tesislere yönelik ülke bazındaki bazı çıkarımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir. - Almanya termal tesis sayısı olarak Avrupa da ilk sırada yer almaktadır. 2003-2005 yılları arasında termal tesislerin geceleme kalış sürelerinde ve ziyaretçi sayılarında artış gözlemlenirken deniz kenarında yer alan tesislerin artış oranları düşük olarak gözlenmektedir. - Almanya dan sonra sırasıyla İspanya, Fransa ve Avusturya da termal turizm sektöründe öncü konumdaki ülkeler olarak belirlenebilir. - 2003-2005 yılları arasında Litvanya, Potekiz, İspanya ülkelerinde termal tesislerdeki geceleme kalış sürelerinde artış gözlemlenirken Fransa, Romanya, Sırbistan, Slovakya, Yunanistan, Avusturya, Slovakya ülkelerinde termal tesislerdeki geceleme kalış sürelerinde azalış gözlemlenmektedir. Avrupa Kaplıcalar Birliği tarafından termal turizm sektörüne yönelik gelecek varsayımlar bölgelere göre aşağıdaki gibidir. - Kuzey Avrupa: İzlanda termal turizm marketinde yer alan ülke olmasına rağmen Baltik ülkelerinde termal turizme eğilim yeterli düzeyde olmayıp gelecek yıllarda sektöre yönelik ilginin artması beklenmektedir. 17

- Batı Avrupa: Özelikle Fransa termal turizmde Avrupa pazarında rekabet edilemez düzeydedir ancak yatırımcılar termal tesislere büyük paralar ayırmadıklarından sektörde düşüş yaşanmaya başlanılmıştır. - Güney Avrupa: : Almanya pazarı diğer ülkedeki gelişmeler dolayısıyla pazarda gerileme yaşanması beklenmektedir. Çek Cumhuriyeti ve Slovakya ülkelerde mevzuatları nedeniyle kayıplara uğrayabilir mevzuat değişikliği yapmaları gerekmektedir. - Türkiye: Termal ve talasso da önemli bir potansiyeli olan Türkiye doğru tanıtımı yaparsa özellikle dünyada popüler olan hamam kültürünün daha çok tanıtırsa başarıya ulaşacağı vurgulanmaktadır. Geçen yıl Türkiye, Avrupa pazarında %1 lik düşüş yaşamıştır. Sağlık ve termal turizminde gelecekte artış yaşanacağı belirtilmiştir. Bunun için, daha iyi bir altyapı sağlanmalıdır. 18

Tablo 2.2. Avrupa da Termal Tesislerinde Geceleme Kalış & Ziyaretçi Sayıları (Kaynak: Lieber, 2007) Almanya Almanya (Sadece denizkenarında bulunan spalar) Termal Tesis Sayısı Geceleme Kalış Ziyaretçi Sayıları 2003 2004 2005 2003 2004 2005 241 50 66.332.972 (265 spa) 35.737.856 (48 spa) 63.964.706 87.608.524 34.585.938 34.164.653 11.341.777 (265 spa) 5.787.913 (48 spa) 11.516.026 11.775.091 5.698.489 5.848.652 Fransa (Termal) 96 9.758.328 9.469.835 9.052.561 546.618 571.575 504.607 Yunanistan 50 1.620.000 1.620.000 180.000 180.000 180.000 İngiltere 12 Litvanya (sadece Jurmala) 20 343.299 369.353 363.881 45.461 67.614 101.447 Lüksemburg 1 42.600 42.600 5.071 5.194 Avusturya 81 18.200.000 18.200.000 18.200 000 Kayıtlı değil Portekiz 34 810.000 839.099 850.000 97.051 98.512 98.521 Romanya 5.831.252 5.554.567 5.303.980 Sırbistan (Kosovo dışında) 40 3.887.465 3.964.027 3.778.280 675.720 682.000 703.359 Slovakya 21 2.631.233 2.499.606 145.746 137.156 İspanya 128 5.832.000 6.298.000 6.801.840 820.000 920.000 1.011.000 19 19

2.2. Önemli Yurtdışı Termal Turizm Merkezlerinin İncelenmesi Bu bölümde Avrupa da yer alan Almanya, Macaristan, Fransa, İtalya, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ülkelerinin termal turizm merkezleri incelenecektir. 2.2.1. Almanya Almanya da 250 300 arasında kaplıca merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlere 7 milyondan fazla Alman ve yabancı turist gelmektedir. Kaplıca tedavisi bu ülkede çok eskiden beri bilinmektedir. Bunun için ülke kültürünün bir parçası haline gelmiştir. Kısa süre öncesine kadar her Alman vatandaş 3 senede 1 olmak üzere, 4 haftalık kaplıca tedavisi hakka sahipken Alman hükümeti kaplıcalarla ilgili harcamaları kısıtlamıştır. Hastalık tipine göre tedavi masrafları, her şey dahil, 21 günlük tedavisi için 2600-3200, 14 günlük tedavisi için 1700-2200Euro, 7 günlük tedavi için 900-1200 Euro arasında değişmektedir. Hekim teşhisi ve raporu olması şartıyla, kaplıca tedavilerin hem özel hem de kamu sağlık sigorta şirketler tarafından, tam veya kısmen karşılandığı ülkelerden biridir (Aydın, 2005). Almanya da termal kür uygulamalarına göre 1999-2006 yılları arasında termal tesislere gelen ziyaretçi sayıları Tablo 2.3 verilmektedir. Tablo 2.3 e göre yıllara göre termal tesislere gelen ziyaretçi sayılarında artış gözlenmektedir. Termal uygulamalarında Talassoterapi %26 oranıyla en çok ziyaretçi alan termal kür uygulaması olduğu görülmektedir. Bu oran artışından çıkarılabilecek sonuç deniz kenarında talassoterapi uygulaması yapan tesis sayısının artığı yönünde yorumlanabilir. 20

Tablo 2.3. Termal Tesislere Gelen Ziyaretçi Sayıları (Kaynak: Lieber, 2007) Mineral ve Çamur Havuzları Klimaterapi Tlassoterapi Hidroterapi Toplam 1999 5.700.857 3.312.442 4.788.909 1.837.148 15.639.356 2000 6.099.605 3.534.588 5.064.124 1.970.475 16.668.792 2001 6.234.372 3.336.014 5.265.106 2.048.659 16.884.151 2002 6.129.399 3.250.651 5.361.952 1.982.853 16.724.855 2003 6.109.789 3.263.893 5.787.913 1.968.095 17.129.690 2004 6.203.661 3.277.010 5.698.489 2.035.355 17.214.515 2005 6.240.972 3.453.527 5.848.652 2.080.592 17.623.743 2006 6.476.794 3.458.627 6.044.625 2.084.582 18.064.628 2006/99 +755.937 +146.185 +1.255.716 +247.434 +2.425.272 ve +13,61 +4,41 +26,22 +13,47 +15,51 2006/99 (%) 2006/99 +235.822 +5.100 +195.973 +3.990 +440.885 ve +3,78 +0,15 +3,35 +0,19 +2,50 2006/2005 (%) Almanya da termal tesislerdeki konaklama sayıları termal kür uygulamalarına göre 1999-2006 yılları arasında Tablo 2.4 de verilmektedir. Tablo 2.4 incelendiğinde yıllara göre mineral ve çamur havuzları, klimaterapi, hidroterapi uygulamalarına yönelik konaklama sayılarında azalma gözlenirken talassoterapi uygulaması yönelik konaklama sayısında artış gözlenmektedir. Tablo 2.4.Termal Tesislerde Konaklama Sayıları (Kaynak: Lieber, 2007) Mineral ve Çamur Havuzları Klimaterapi Tlassoterapi Hidroterapi Toplam 1999 39.238.947 17.534.352 31.342.372 10.347.391 98.463.062 2000 41.549.361 18.296.507 33.141.168 10.840.03 103.827.079 2001 42.428.162 17.735.221 34.303.796 11.174.754 105.641.933 2002 41.386.590 16.620.781 34.502.403 10.544.937 103.054711 2003 39.776.697 16.273.802 35.737.856 10.282.473 102.070.828 2004 38.199.403 15.579.112 34.585.938 10.186.191 98.550.644 2005 37.558.002 15.885.869 34.164.653 10.081.114 97.698.638 2006 37.803.750 15.548.249 34.476.478 9.917.500 97.745.977 2006/99 ve 2006/99(%) 2006/99 ve 2006/2005 (%) -1.435.197-3,66 +245.748 +0,65-1.986.103-11,33-337.620-2,13 +3.134.106 +10,00 +311.825 +0,91-429.891-4,15-163.614-1,62-717.085-0,73 +56339 ++0,06 21

Termal kür uygulamalarına göre 1999-2006 yılları arasında termal tesislerde kalış süreleri incelendiğinde ortalama 5 ile 7 gün arasında konaklama yapıldığı Tablo 2.5 de gözlemlenmektedir. Tablo 2.5. Termal Tesislerde Kalış Süreleri (Kaynak: Lieber, 2007) Mineral ve Çamur Havuzları Klimaterapi Tlassoterapi Hidroterapi Toplam 1999 6,88 5,29 6,54 5,63 6,30 2000 6,81 5,18 6,54 5,50 6,23 2001 6,81 5,32 6,52 5,45 6,26 2002 6,75 5,11 6,43 5,32 6,16 2003 6,51 4,99 6,17 5,22 5,96 2004 6,16 4,75 6,07 5,00 5,72 2005 6,02 4,60 5,84 4,85 5,54 2006 5,84 4,50 5,70 4,76 5,41 Avrupa Kaplıcalar Birliğinin Almanya da termal turizm sektöründeki gelecek tahminler aşağıdaki gibidir. - Almanya da turizm talebindeki yaş sınırı giderek artmaktadır. 2003 yılında 63 yaş ile sınırlanırken 2008 de 70, 2018 de ise 78 yaşa kadar artacaktır. - 3 haftalık kür programı giderek azalacak, Almanya ya gelen turistler daha düşük fiyat imkanı sağlayan Çek Cumhuriyeti, Slovakya gibi ülkelere gitme eğilimi gösterecektir. - Sağlık turizmine yönelik talep artacak ve Almanların %80 ı sağlık turizmini önemseyecektir. - Wellness (zindelik, güzellik) amaçlı spalar özellikle günübirlik gelen ziyaretçilerden önemli kazançlar sağlayacaktır. 22

2.2.1.1. Bad Füssıng Almanya nın güneydoğusunda, Münih e 100 km mesafede bulunan Bad Füssing yerleşimi Almanya daki en önemli termal merkezlerindendir. 5 tane büyük kür merkezi, termal konaklama tesisleri, kür parkları, binicilik parkları, sanatoryum, hastane, klinik oteller, konser salonları, ibadet yerleri ile bir bütün olup, 70 km² lik bir alanda yerleşen Bad Füssing de 23.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca bölgede bulunan bazı otellerin içerisinde kaplıca ve termal su tedavisi ile ilgili birimler bulunmaktadır. Bazı oteller ise kür hizmetlerini otel dışında bulunan kür merkezlerinden ve tedavi maksatlı tesislerden almaktadır (Orme Jeotermal, 2007). 1000 metreden çıkan 56 C termal su, özel havuzlarda vücut sıcaklığında tutulmaktadır (27 C 42 C). 3 ya da 4 yıldızlı otellerde kür, spa ve wellness paketleri gecelik kişi başı 70-112 arasında satılmaktadır (Proje Yönetim, 2006). Jeotermal su, şebeke ile tesislere dağıtımı yapılmaktadır. Termal su üretim ve dağıtımı bir birlik üstlenmiştir. Ağırlıklı olarak kamudan oluşan bu birlik; Valilik, Belediye ve suyu kullananlardan oluşmuştur (Orme Jeotermal, 2007). Resim 2.1 de Bad Füssing tesislerinden genel bir görünüm sunulmaktadır. Resim 2.1. Bad Füssing tesislerinden genel bir görünüm 23

Therme 1, Europe Therme ve Johannesbad turizm merkezinin en önemli termal turizm tesisleridir. Termal merkezde 43 tipte spor aktivitesi, 18 delikli golf sahası, eğlence alanları (konser ve müzikal salonları, tiyatro, vs.), restaurantlar ve dans kulüpleri, alışveriş butikleri, tıbbi merkezler (40 doktor ve 120 terapist), termal su, aromaterapi, shiatsu, meditasyon, anti-aging ve talasso, deniz suyu tedavileri, sahuna ve buhar banyoları, Cleopatra banyosu bulunmaktadır (Burt and Price, 2001). Bir kür merkezindeki büyük termal havuzların toplam alanı, 10.000 m² ye kadar ulaşmaktadır. Söz konusu havuzlar yerel yönetimler tarafından yapılmıştır. Oteller ise özel sektörün kurduğu tesislerdir. Bad Füssing tesisleri yaz-kış çalışmaktadır ve buraya gelen insanlar tedavi, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlarını burada gidermektedir. Söz konusu bölgeye yakın bulunan Bad Griesbach termal tesisleri golf turizmine bütünleşmiş olmuş tesislerdir. Oteller ve kür merkezleri birbirlerine yeraltından büyük galarilerle bağlanmıştır. Araba, otobüs vs. ile elen tedavi edilecek kişi hiç etrafa temas etmeden yağmurla, rüzgarla karşılaşmadan otellere ve kür merkezine ulaşmaktadır. Bir başka örnekte Münih yakınlarında bulunan Erdng Termal tesissidir. Bu tesis daha çok rekreatif amaçlı, çatısı kapanıp açılan bir termal havuzu vardır. Özel sektör tarafından kurulmuştur ve karlılığı yüksek bir tesis olarak kendisini göstermektedir. Ayrıca 60 ºC lik jeotermal su 3000 metre derinden üretilmektedir. Bu suyla Erding te 4000 ev ısıtılmaktadır (Orme Jeotermal, 2007).. Sonuç olarak, Almanya Avrupa nın termal turizm sektöründe en gelişmiş ülkesidir. Ülkede bulunan 291 adet tesissiyle ekonomik faaliyeti yılda 300 milyar $ civarındadır. 24

2.2.1.2. Baden Baden Almanya nın güneybatısında Ren ovasının kenarında konumlanmaktadır. Kuzey Kara Ormanlarının yamaçları ile çevrelenmiş korunaklı bu bölgede ılıman iklim koşulları egemen olup bahar ve sonbahar mevsimleri oldukça uzun sürmektedir. Almanya da üst gelir grubuna hitap eden ve fiyatları açısından diğer bölgelere kıyasla lüks bir termal merkezdir. 23 kaynaktan çıkan 68 ºC deki termal sular hareket bozuklukları, romatizma, kalp ve dolaşım bozukluklarını tedavi edici özelliktedir (Proje Yönetim,2006) Baden Baden de Caracalla, Arena Vita, Cara Vitalis ve Friedrichsbad en önemli termal turizm tesisleridir. Check-up ve rehabilitasyonun yanı sıra anti-stress ve anti-aging, masaj, fitness, talassoterapi tedavi seçenekleri vardır. Golf, bisiklet, festival, tiyatro, gazino, restaurant ve alışveriş üniteleri merkezde yer almaktadır (Saner 2000). 2.2.1.3. Bad Kissengen Bad Kıssıngen Almanya nın en tanınmış termal merkezlerinden birisidir. Geçmişte önemli bir tarihi misyonu olan merkez bugün ünlü müzisyen, sanatçı ve politikacıları ağırlamaktadır. Mimari dokusu, rekreasyon alanları, çeşitli spor, eğlence ve kültürel aktiviteler, aromaterapi, masaj, yüzme ve egzersiz havuzları alanda yer almaktadır. Kür, spa ve wellness paketleri gecelik kişibaşı 80-175 arasında satılmaktadır (Proje Yönetim, 2006). 25

2.2.2. Fransa Bu bölümde Fransa nın en önemli termal merkezlerinden Therme Evian, Cote-D Azur Bölgesi ve Poitou-Charence Bölgesi anlatılacaktır. 2.2.2.1. Therme evian Termal suları ile ünlü olan Evian, Léman Gölü kıyılarında ve Alplerin eteklerinde konumlanmaktadır. Bölgede göl ve dağlarla bağlantılı birçok aktivite imkanı mevcuttur. Evian termal merkezinde farklı yaş gruplarına yönelik wellness ağırlıklı farklı tedavi kürleri uygulanabilmektedir. Bu kürler arasında Kısa Aüreli Programlar, Anne ve Bebek Kürleri ve Günlük Kürler1 gibi seçenekler yer almaktadır. Konaklama hariç bazı kür paketleri aşağıdaki Tablo 2.6 da sunulmaktadır. Tablo 2.6. Konaklama Hariç Kür Paketleri (Kaynak: Proje Yönetim,2006) KONAKLAMA HARİÇ KISA SÜRELİ PROGRAMLAR WELLBEING (5 GÜN) FİYAT ( )/KİŞİ EVIAN DUYU PROGRAMI (5 GÜN) 5 Rahatlama Masajı 5 Rahatlama Masajı 5 Jet Duş 5 Termal Havuz Kürü Club Forme ye ücretsiz giriş GENÇLİK PROGRAMI (6 GÜN) 1 Shiatsu Masajı 1 Sophoroloji (Barış ve Uyum) Seansı 1 Vücut Bakımı 1 Cilt Tanısı 1 Yüz Bakımı 6 Evian Aqua Masajı 6 Termal Havuz Seansı 2 Su Masajı Banyosu 2 Jet Duş Club Forme Ücretsiz Giriş FİYAT ( )/KİŞİ 5 Rahatlama Masajı 319 (63,8 /kişi/gün) 5 Rahatlama Masajı 1 Günlük Mağara Gezisi 635 (127 kişi/gün) 1 Günlük Kanyon Gezisi 1 Günlük Su Sporları Aktivitesi FİYAT ( )/KİŞİ SÜKUNET PROGRAMI (5 GÜN) FİYAT ( )/KİŞİ 696 (116 /kişi/gün) 3 Shiatsu Masajı 2 Özel Yağlarda Rahatlama Masajı 5 Işık Terapisi Seansı 2 Sophoroloji 2 Evian Su Masajı 3 Termal Su Seansı 2 Jimnastik & 2 Su Jimnastiği Seansı Club Forme ye ücretsiz giriş 2 Tırmanış Çalışması 26

2.2.2.2. Côte-D azur Bölgesi Fransa nın ünlü bölgesi Côte-D Azur, sanat, kültür, deniz, Alp Dağları, golf ve termal suları ile önemli bir turizm bölgesi oluşturmaktadır. Bu bölgede, Bathemont-les-Bains, Camoins-les-Bains, Digne-les-Bains ve Gréoux-les-Bains en önemli termal merkezlerindendir. Bu merkezlerden Digne-les-Bains 609m yükseklikte olup yıllın 300 günü güneş alan özel bir iklim yapısı vardır. Bu nedenden dolayı Digne-les-Bains de konaklama hariç olarak sunulan termal kürler özellikle romatizma ve solunum hastalıklarına yöneliktir. Termal havuzların yanı sıra üst solunum su terapisi, tam solunum kürü, farklı duş teknikleri gibi özel kür programları uygulanmaktadır (Proje Yönetim A.Ş., 2006). 2.2.2.3. Poıtou-Charente Bölgesi Poitou-Charente bölgesinin en ünlü termal merkezi 75 m yükseklikte konumlanan ve 1.454 nüfusa sahip La Roche-Posay termal merkezidir. Termal sular selenium silika ve çinko mineralleriyle zengindir. Termal tedaviler, geleneksel termal tedaviler ve temalı kürler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Temalı kürler wellness ağırlıklıdır. Örneğin 3 yıldızlı Hotel Loges Du Parc otelindeki temalı kür paketlerinin konaklama dahil fiyatları Tablo 2.7 de verilmiştir. 27

Tablo 2.7. Konaklama Dahil Kür Paketleri (Kaynak: Proje Yönetim, 2006) 6 GECELİK TEMALI KÜR PAKETLERİ 7 GECELİK TEMALI KÜR PAKETLERİ WELLNESS KÜRLERİ FİYAT ( )/KİŞİ CİLT SAĞLIĞI VE GÜZELLİĞİ WELLNESS (5GÜN) Duş Püskürtme (Yüz) Aerogazeux Banyosu Vücut Maskesi PAKETİ Dermotolojik Bakım İçin Vücut Paketi BALNEO PROGRAMI Bölgesel Bakım Yüz ve Vücut Drenajı Oksijen ve Yüz Bakımı Anti-Stress Masajı Shiatsu Fitness ve Yüzme Havuzu 6 Roche Possay Ürünü Single: 1,110 (185 /kişi/gün) Double: 937,50 (156,25 /kişi/gün) 4 Termal Gün: Afüzyon Duşu Püskürtme (Vücut) Yüz Banyosu Ayak Banyosu 2 Güzellik Günü 5 Dermo Su Mesajı 1 Refleksoloji 1 Vücut Paketleme 1 Yüz Bakımı 1 Kuru Hidromasaj 3 Yüzme Havuzunda Vücut Aktivitesi FİYAT ( )/KİŞİ Single: 1,190 (170 /kişi/gün) Double: 995 (142 /kişi/gün) 2.2.3. Macaristan Macaristan da termal kültürü Romalılar döneminde bugünün Budapeşte şehri ve civarında kurulan ilk kolonilerde ortaya çıkmıştır. 150 yıl boyunca Türk kültüründen etkilenmiş ve Osmanlıların hakimiyeti altındaki bu dönemde Szeged (1555) ve Buda da (Veli Bath, 1558) Türk kültürünü yansıtan hamamlar inşa edilmiştir. Kayıtlı olarak 1322 adet termal kaynak bulunmaktadır. Bunlardan yaklaşık 300 tanesi kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. 189 tanesinin iyileştirici etkisi olduğu belirlenmiştir. 35 kaliteli spa merkezi, 55 kaliteli spa tesisi, 38 wellness oteli bulunmaktadır. Ayrıca, 5 adet mağara, 5 adet çamur, 1 adet moffetta (karbondioksit 28

ve volkanik maddeler içeren kuru kaplıcalar) toplam 600 termal havuz içeren 360 adet kamusal kaplıca ve 120 adet sağlık enstitüsü bulunmaktadır. Spa ve wellness için gelen ziyaretçilerin %77 si Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Termal tesislerin yeniden yapılanması için 2004-2006 yılları arasında 12 milyon EU harcanmıştır. 2001-2005 yılları arasında 138 proje gerçekleştirilmiş ve 452 milyon EU harcanmıştır (Bender,2007). Macaristan da devlet desteği yardımıyla 2001-2003 yılları arasında 32 milyar forint termal işletmelere yatırım yapılmıştır. 100 milyar forintten fazla para termal su ile bağlantılı kullanılmıştır. Balneolojik tedavilerin %85 inin geri ödemesi sigorta tarafından yapılmaktadır. Hastalar sadece tedavi masrafının %15 ini karşılamaktadır. (Tedavi masrafları kaplıcaların çeşidine ve kalitesine göre daha az veya fazla olabilir). Kronik felç hastalıkları için her yıl iki spa tedavisi sigorta tarafından karşılanmaktadır (Bender,2007). Resim 2.2 de Macaristan ın önemli termal turizm merkezlerinden Heviz Gölünü gösterilmiştir. Resim 2.2. Macaristan Heviz Gölü 29