COUNCIL OF EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE GEÇGEL ve ÇELİK/TÜRKİYE (Başvuru no. 8747/02 ve 34509/03) KARAR STRAZBURG 13 Ekim 2009 İşbu karar AİHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir.
USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan 8747/02 ve 34509/03 no lu davaların nedeni T.C. vatandaşları Halis Geçgel ve Recep Çelik in ( başvuranlar ), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne sırasıyla 27 Kasım 2001 ve 22 Temmuz 2003 tarihlerinde Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Sözleşmesi nin ( AİHS ) 34. maddesi uyarınca yapmış oldukları başvurulardır. Başvuranlar, AİHM önünde Diyarbakır Barosu avukatlarından M. Beştaş tarafından temsil edilmiştir. OLAYLAR Başvuranlar, sırasıyla 1977 ve 1965 doğumludur ve hapis cezalarını çekmektedirler. Sözkonusu davalara ilişkin ortak olaylar, başvuranların yasadışı bir örgüte mensup oldukları şüphesiyle yakalanarak gözaltına alınmaları ve polis tarafından gözaltında tutuldukları süre boyunca avukat yardımı alma haklarının bulunmamasıdır. İlk derece mahkemeleri, başvuranların sözkonusu süreçte alınan ifadelerine dayanarak onları suçlu bulmuştur. Başvuranlara ilişkin detaylar, aşağıda kaydedilen çizelgede gösterilmektedir. Başvuru numarası dava adı 8747/02 Geçgel/Türkiye 34509/03 Çelik/Türkiye ve Polis tarafından gözaltına alınma Polis tarafından sorgulanma Cumhuriyet Savcısı ve sorgu hakimi tarafından sorgulanma İlk derece mahkemesi ve Yargıtay kararlarının 26.10.1996 12.11.1996 15.11.1996 24.10.2002 ve 11.03.2003 29.10.1996 13.11.1996 15.11.1996 24.10.2002 ve 11.03.2003 Geçgel davasında (no. 8747/02), ulusal mahkemeler mükerrer olarak suçun niteliği ve delillerin durumu göz önüne alınarak gibi benzer, basmakalıp ifadeler kullanarak başvuranın tutukluluk süresini uzatmıştır. HUKUK AİHM, başvuruların benzerliğini göz önüne alarak, onları birleştirmeyi uygun görmüştür. AİHS nin 5/3 maddesini dayanak olarak gösteren birinci başvuran, tutuklu yargılanma süresinin, makul süreyi aştığından şikayetçi olmuştur. Başvuranların her ikisi de AİHS nin 6/1 maddesi bağlamında aleyhlerinde başlatılan cezai yargılama süresinin aşırı olduğunu iddia etmişlerdir. Ayrıca, AİHS nin 6. maddesinin 3. paragrafının (c) bendine dayanarak polis tarafından gözaltında tutuldukları süre içerisinde avukat yardımı alamadıklarından ve sözkonusu süre içerisinde alınan ifadelerinin, kendilerinin suçlu bulunması yönünde kullanıldığından şikayetçi olmuşlardır. Son olarak, ikinci başvuran AİHS nin 6. maddesinin 3. paragrafının (d) bendine dayanarak savcının gösterdiği tanığın ilk derece mahkemesi tarafından dinlenmediğini ileri sürmüştür.
Hükümet, 8747/02 no lu başvuru hususunda, başvuru yapıldığı sırada yargılamanın, ulusal mahkemeler önünde derdest olması ve başvuranın, cezai yargılamanın uzunluğuna ilişkin şikayetini hiçbir zaman ulusal mahkemeler önünde sunmamış olması nedeniyle başvurunun, AİHS nin 35. maddesinin 1. ve 4. paragrafları bağlamında iç hukuk yollarının tüketilmemiş olması gerekçesiyle reddedilmesi gerektiğini kaydetmiştir. AİHM, mevcut başvuruya benzer davalarda Hükümet in ilk itirazını incelemiş ve reddetmiş olduğunu yineler (bkz., ilk başvuru hususunda E.K./Türkiye (karar), no. 28496/95, 28 Kasım 2000, ve ikinci başvuru hususunda Mahmut Aslan/Türkiye, no. 74507/01, 15. paragraf, 2 Ekim 2007). AİHM, sözkonusu içtihadından farklı bir yol izlemesini gerektiren özel koşulların bulunmadığı sonucuna varmıştır. Bu nedenle, Hükümet in ilk itirazlarını reddeder. Hükümet, 34509/03 no lu başvuru hususunda, başvuranın 6. maddenin 3. paragrafının (c) bendi bağlamındaki şikayetinin, polis gözetiminde tutulma süresinin 15 Kasım 1996 da sona ermesi nedeniyle, AİHS nin 35. maddesinin 1. paragrafınca öngörülen altı aylık süre dolduktan sonra yapıldığını ileri sürmüştür. AİHM, yargılamanın adil olup olmadığını değerlendirirken, yargılamanın bütününün göz önüne alınması gerektiğini hatırlatır (bkz. John Murray/İngiltere, 8 Şubat 1996, 63. paragraf, Hüküm ve Karar Raporları 1996-I). Mevcut davada başvuran, başvurusunu AİHM ye, Yargıtay ın nihai kararını verdiği tarihten itibaren altı ay içinde sunmuştur. - Böylece, başvurusunu AİHM ye 35/1 maddenin öngördüğü altı aylık süre içerisinde sunmuştur. Sonuç olarak, Hükümet in itirazı kabul edilemez. AİHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı çerçevesinde başvuruların kalan kısmının dayanaktan yoksun olmadığını kaydeden AİHM, ayrıca başka açılardan bakıldığında da kabuledilemezlik unsuru taşımadığını tespit eder. Bu nedenle, kabuledilebilir niteliktedir. AİHM, 8747/02 no lu başvuruda AİHS nin 5/3 maddesi bağlamında ortaya konan şikayete ilişkin olarak, birinci başvuranın tutuklu yargılanmasının, yakalandığı tarih olan 26 Ekim 1996 da başladığını ve DGM tarafından suçlu bulunduğu 24 Ekim 2002 nde sona erdiğini gözlemler. Bu nedenle göz önüne alınması gereken süre, beş yıl on bir aydır. Bu süre boyunca ulusal mahkemeler mükerrer olarak suçun niteliği ve delillerin durumu göz önüne alınarak gibi benzer, basmakalıp ifadeler kullanarak başvuranın tutukluluk süresini uzatmıştır. AİHM sıklıkla mevcut başvurudakine benzer konuların ortaya konduğu davalarda AİHS nin 5/3 maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiştir (bkz., örneğin, Atıcı/Türkiye, no. 19735/02, 10 Mayıs 2007; Dereci/Türkiye, no. 77845/01, 24 Mayıs 2005). Sunulan delilleri inceleyen AİHM, Hükümet in kendisini mevcut davada farklı bir sonuca varmaya ikna edebilecek deliller ya da iddialar ileri sürmediği kanaatindedir. AİHM, yukarıda kaydedilenler ışığında, birinci başvuranın tutuklu yargılanma süresinin, AİHS nin 5/3 maddesine aykırı olduğu sonucuna varmıştır. Dolayısıyla, sözkonusu madde birinci başvuran bakımından ihlal edilmiştir. AİHM, her iki başvuranın da dahil olduğu yargılamanın aşırı uzun sürmesine ilişkin şikayet hususunda göz önüne alınması gereken sürenin, sırasıyla başvuranların yakalandıkları 26 ve 29 Ekim 1996 tarihlerinde başladığını ve 11 Mart 2003 de sona erdiğini gözlemler. Bu nedenle, iki aşamalı yargılama altı yıl dört ay sürmüştür. AİHM yargılama süresinin makullüğünün, dava koşulları ışığında ve davanın karmaşıklığı ve başvuranlar ile ilgili makamların tutumları gibi kriterler göz önüne alınarak incelenmesi gerektiğini hatırlatır (bkz., Pélissier ve Sassi/Fransa [BD], no. 25444/94, 67. paragraf, AİHM 1999-II). AİHM sıklıkla mevcut başvurudakine benzer konuların ortaya konduğu davalarda AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiştir (bkz. Pélissier ve Sassi). Sunulan
delilleri inceleyen AİHM, Hükümet in kendisini mevcut davada farklı bir sonuca varmaya ikna edebilecek deliller ya da iddialar ileri sürmediği kanaatindedir. Bu nedenle AİHM, mevcut davada yargılama süresinin aşırı olduğu ve makul süre gereğini karşılamadığı kanısındadır. Dolayısıyla, her iki başvuran hususunda da AİHS nin 6/1 maddesi ihlal edilmiştir. Polis tarafından gözaltında tutuldukları süreçte başvuranlara avukat yardımı sağlanmamasına ilişkin şikayet hususunda AİHM, Salduz/Türkiye davasında benzer sıkıntıları incelemiş ve AİHS nin 6/1 maddesi ile birlikte 6. maddesinin 3. paragrafının (c) bendinin ihlal edildiğini tespit etmiş olduğunu gözlemler ([BD], no. 36391/02, paragraflar 56-62, 27 Kasım 2008). Mevcut davalarda AİHM nin yukarıda kaydedilen Salduz kararında vardığı sonuçlardan farklı bir sonuca varmasını gerektiren özel koşullar bulunmamaktadır. Bu nedenle, her iki başvuran hususunda AİHS nin 6/1 maddesi ile birlikte 6. maddesinin 3. paragrafının (c) bendi ihlal edilmiştir. Son olarak, AİHS nin 6/1 maddesi ile birlikte 6. maddesinin 3. paragrafının (c) bendinin ihlal edildiğinin tespit edilmesi hususunda AİHM, ikinci başvuranın AİHS nin 6. maddesinin 3. paragrafının (d) bendi bağlamındaki şikayetini ayrıca incelemenin gerekli olmadığı kanaatindedir (Tezcan Uzunhasanoğlu/Türkiye, no. 35070/97, 23. paragraf, 20 Nisan 2004). Adil tatmin hususunda birinci başvuran Halis Geçgel, manevi tazminat olarak 20,000 Türk Lirası (yaklaşık 9,200 Euro) talep etmiştir. Ayrıca Diyarbakır Barosu nun ücret çizelgesini dayanak olarak göstererek yargılama masraf ve giderleri için 9,900 Türk Lirası (yaklaşık 4,500 Euro) talep etmiştir. İkinci başvuran Recep Çelik maddi tazminat olarak 30,500 Türk Lirası (yaklaşık 14,000 Euro) ve manevi tazminat olarak 40,000 Türk Lirası (yaklaşık 18,500 Euro) talep etmiştir. Diyarbakır Barosu nun ücret çizelgesini dayanak olarak göstererek yargılama masraf ve giderleri için 12,650 Türk Lirası (yaklaşık 5,800 Euro) talep etmiştir. Tespit edilen ihlaller ve ileri sürülen maddi zarar arasında illiyet bağı bulunmadığını tespit eden AİHM, sözkonusu talebi reddeder. Ancak, manevi zarar hususunda, hakkaniyet temelinde, birinci başvuran Halis Geçgel e 7,000 Euro ve ikinci başvuran Recep Çelik e 4,500 Euro ödenmesine karar vermiştir. Ayrıca, en uygun tatmin yolunun başvuranların, talep etmeleri halinde, AİHS nin 6/1 maddesi gereklerine uygun olarak yeniden yargılanması olacağı kanaatindedir (bkz. Salduz, 72. paragraf). AİHM içtihadına göre, başvuran ancak gerçekten ve gerekli olduğu için yapıldıklarını ve miktarın makul olduğunu kanıtlaması durumunda masraflarının tazmin edilmesine hak kazanır. Mevcut davada başvuranlar, iddia ettikleri masrafları gerçekten yaptıklarını ispat etmemişlerdir. Dolayısıyla, bu başlık altında tazminat ödenmemesine karar vermiştir. AİHM, Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puanlık bir artışın ekleneceğini belirtmektedir.
BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AİHM OYBİRLİĞİYLE 1. Başvuruları birleştirmeye; 2. Başvuruların kalan kısmının kabuledilebilir olduğuna; 3. Birinci başvuran bakımından AİHS nin 5/3 maddesinin ihlal edildiğine (no.8747/02); 4. Her iki başvuran aleyhinde yapılan yargılamanın süresi açısından AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine; 5. Polis tarafından gözaltında tutuldukları süre içerisinde başvuranlara avukat yardımı verilmemesi nedeniyle AİHS nin 6/1 maddesi ile birlikte 6. maddesinin 3. paragrafının (c) bendinin ihlal edildiğine; 6. İkinci başvuranın AİHS nin 6. maddesinin 3. paragrafının (d) bendi bağlamındaki şikayetini ayrıca incelemenin gerekli olmadığına (no. 34509/03); 7. (a) AİHS nin 44. maddesinin 2. paragrafı gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme ndeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere Sorumlu Devlet tarafından manevi tazminat olarak Halis Geçgel e 7,000 Euro (yedi bin Euro), Recep Çelik e 4,500 Euro (dört bin beş yüz Euro) ve uygulanabilecek her tür verginin ödenmesine; (b)yukarıda belirtilen üç aylık sürenin sona erdiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan marjinal kredi kolaylığı oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 8. Adil tatmine ilişkin diğer taleplerin reddedilmesine; KARAR VERMİŞTİR. İşbu karar İngilizce olarak hazırlanmış ve AİHM İçtüzüğü nün 77. maddesinin 2. ve 3. paragrafları gereğince 13 Ekim 2009 nde yazılı olarak bildirilmiştir.