AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE. YAVUZ ve diğerleri -TÜRKİYE DAVASI

Transkript

1 CONSEIL DE L EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ İKİNCİ DAİRE YAVUZ ve diğerleri -TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 9923/05, 13021/05, 13186/05, 13809/05, 13810/05, 14622/05, 14650/05, 14662/05, 14698/05, 14704/05, 14707/05, 14837/05 ve 26912/05 ) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ STRAZBURG 5 Mayıs 2009 İşbu karar AİHS nin 44/2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 USUL Türkiye Cumhuriyeti Devleti aleyhine açılan (9923/05, 13021/05, 13186/05, 13809/05, 13810/05, 14622/05, 14650/05, 14662/05, 14698/05, 14704/05, 14707/05, 14837/05 ve 26912/05) no lu on üç başvurunun nedeni (T.C. vatandaşları) Bekir Yavuz, Ahmet Uysal, Osman Toksöz, Recep Toksöz, Cevdet Toksöz, Şükrü Toksöz, Mustafa Toksöz, Hanifi Toksöz, Sadin Toksöz, Hazime Uysal, Abdulvehap Toksöz, Mustafa Çimen, İslim Kendirci ve Elif Toksöz ün (başvuranlar) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi - AİHS) 34. maddesi uyarınca yapmış oldukları başvurulardır. Başvuranların doğum tarihleri ve başvuru tarihleri ek 2 de gösterilmektedir. Başvuranlar, Şanlıurfa Barosu avukatlarından M. Birlik tarafından temsil edilmektedirler. OLAYLAR I. DAVANIN KOŞULLARI Başvuranlar Şanlıurfa da ikamet etmektedirler. Başvuranlar, Şanlıurfa Birecik te muhtelif yerlerde bulunan taşınmazların sahibidirler yılında, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı (idare), hidroelektrik barajı inşası için başvuranların taşınmazlarını kamulaştırmıştır. İdareye bağlı bir bilirkişi komisyonu taşınmazların değerini tespit etmiş ve kamulaştırma bedelleri başvuranlara ödenmiştir. Sözkonusu miktarlardan memnun olmayan başvuranlar, Birecik Asliye Hukuk Mahkemesi nde (mahkeme) bedel artırım davası açmışlardır. Mahkeme başvuranların taleplerini haklı bulmuş ve Yargıtay, sözkonusu kararları onamıştır. İdarenin tazminatları ödememesi üzerine, başvuranlar, alacakların tahsil edebilmek amacıyla icra dairesine başvuruda bulunmuşlardır. Farklı tarihlerde icra dairesi idareye ödeme emirleri göndermiştir. Sözkonusu ödeme emirlerinde, başvuranların, borçlarına, Anayasa nın 46. maddesi ile öngörülen en yüksek gecikme faizi oranının uygulanması talebinde bulundukları belirtilmiştir. İhtilaflı tazminat miktarlarının hesaplanma yöntemine ve uygulanan gecikme faizi miktarına itiraz eden idare icra hakimliğinde dava açmış ve ödeme emirlerinin iptalini talep etmiştir. Yargıtay ın, ödeme emrinin iptali talebini reddeden icra hakimliğinin kararlarını onamasının ardından idare, 2002 ve 2003 yıllarında tazminatların bir kısmını ödemiştir yılında, önceden yapılan ödemeleri ve başvuranların avukatının talebini göz önüne alarak icra dairesi sözkonusu tazminat miktarlarını yeniden hesaplamış ve kalan borç miktarları hususunda idareye ödeme emri göndermiştir. Farklı tarihlerde, idare kalan borçları ödemiştir. 2

3 İç hukuktaki yargılamaların seyrine ve ödeme tarihine ilişkin detaylar ek 1 de yer almaktadır. Miktarlar, Türk Lirası (TL), Yeni Türk Lirası (YTL) 1 ve Euro olarak verilmektedir. HUKUK I. DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ Olaylara ve esasa ilişkin ortaya koydukları sorun bakımından davaların benzerliğini dikkate alan AİHM, davaların birleştirilmesi gerektiğine kanaat getirmekte ve ortaklaşa olarak tek bir kararda incelenmesine karar vermektedir. II. 1 NO LU EK PROTOKOL ÜN 1. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA A. Kabuledilebilirliğe ilişkin /05, 13186/05, 13809/05, 13810/05, 14622/05, 14650/05, 14662/05, 14698/05, 14704/05, 14707/05, 14837/05 ve 26912/05 numaralı başvurular Başvuranlar mülkiyete saygı haklarının ihlalinden şikayetçidir ve Türkiye deki yüksek enflasyon oranı karşısında gecikme faizlerinin yetersiz kalması nedeniyle ulusal merciler tarafından başvuranlara ödenmesine hükmedilen tazminat miktarlarının değer kaybettiğini ileri sürmektedirler. Bu bağlamda başvuranlar, 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesinin ihlalinden şikayetçidir. Hükümet, başvuranların Anayasa nın 46 in fine maddesi uyarınca alacaklarına yüksek tazminat oranı uygulanmasını talep etmediklerinden iç hukuk yolları tüketilmediğini, sözkonusu şikayetin kabuledilemez ilan edilmesini talep etmektedir. AİHM, aşağıda belirtilen gerekçelerden dolayı sözkonusu şikayetin kabuledilemez olması nedeniyle işbu başvurular ile ilgili olarak Hükümet in yapmış olduğu itirazın incelenmesine gerek olmadığı kanaatindedir. AİHM, yerleşik içtihadına göre, maruz kalınan maddi zararı hesaplamak için başvuranlara gerçekten yapılmış ödeme tutarı ile gecikme dönemindeki paranın değer kaybı dikkate alınarak belirlenseydi başvuranların ellerine geçecek miktar arasındaki farkın göz önüne alınması gerekmektedir (Akkuş-Türkiye, 9 Temmuz 1997). 1 1 Ocak 2005 tarihinde, eski Türk Lirası nın yerini alan Yeni Türk Lirası yürürlüğe girmiştir. 1 YTL 1 milyon TL değerindedir. 3

4 Sözkonusu hesaplama yöntemi göz önüne alındığında, AİHM, ek kamulaştırma bedellerine ilişkin hiçbir kayıp tespit edememekte ve başvuranların eline geçen miktarlar, maddi zarar miktarın tamamına hatta daha fazlasına tekabül etmektedir. Ulusal hukuk kararları ile ek kamulaştırma bedellerinin ödenmesi arasında geçen süre 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesi uyarınca enflasyonun etkisi ile tazminatların değerini düşürecek bir süre zarfı olarak değerlendirilemez. Sözkonusu başvurular ile ilgili bu şikayetin açıkça dayanaktan yoksun olduğu ve AİHS nin 35. maddesinin 3. ve 4. paragrafları uyarınca reddedilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır /05 numaralı başvuru Sözkonusu başvuru ile ilgili olarak, AİHM, Anayasa nın 46 in fine maddesi ile atıfta bulunulan gecikme faizi oranlarının ihtilaflı tazminata uygulanan gecikme faizi oranından yüksek olduğunu belirtmektedir. Buna karşın AİHM, Yargıtay yerleşik içtihadına göre sözkonusu miktarların başvuranın alacağına, ancak ek kamulaştırma bedeli ödenmesi kararının kesinleşmesinden itibaren uygulanabileceğini gözlemlemektedir. Ancak Hükümet in ifadelerinin aksine, dosya unsurlarının incelenmesinden, icra dairesi önünde cebri icra işlemi başladığı sırada başvuranın böyle bir talepte bulunduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Ek kamulaştırma bedelinin Anayasa nın 46 in fine maddesi ile öngörülen oranlar göz önüne alınarak hesaplanmış olmasına rağmen AİHM, alacağının ödendiği sırada başvuranın Akkuş kararında benimsenen hesaplama yöntemi uyarınca maddi kaybı bulunduğunu gözlemler. Sonuç olarak, işbu başvuruya ilişkin olarak Hükümet in yapmış olduğu itiraz kabuledilemez. AİHM, içtihadından çıkan kriterler ışığında (bkz, sözü edilen Akkuş ve Aka-Türkiye, 23 Eylül 1998) ve sahip olduğu unsurların tamamını dikkate alarak sözkonusu başvurunun esastan inceleme konusu yapılması gerektiği kanaatindedir. AİHM, kabuledilemezliğe dair hiçbir gerekçe tespit edememektedir. B. Esas AİHM, mevcut davadakine benzer sorunları ortaya koyan davaları incelemiş ve 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir (bkz, Akkuş ve Aka). Mevcut davada, AİHM, Hükümet in görüşlerinde farklı bir sonuca ulaşmak için ikna edici hiçbir tespit ve argüman sunmadığını kaydetmektedir. AİHM ayrıca, ulusal mahkemeler tarafından ödenmesine hükmedilen ve başvuranı mülkün kamulaştırılmasına ilaveten ayrı bir zarara daha uğratan ek kamulaştırma bedelinin ödenmesindeki gecikmenin kamulaştırmayı gerçekleştiren idareye isnat edilebileceğini tespit etmektedir. AİHM, başvuranın toplum yararının gerektirdikleri ile mülkiyet hakkına saygının korunması arasında hüküm sürmesi gereken adil dengeyi bozan, alışılmışın dışında ve ölçüsüz bir yüke katlanmak zorunda kaldığı kanaatindedir. Sonuç olarak, 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesi ihlal edilmiştir. 4

5 III. AİHS NİN 6/1 MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA Başvuranlar, kendileri lehine verilen kararların idare tarafından uzun bir süre yerine getirilmemesinden şikayetçilerdir. Başvuranlar bu bağlamda AİHS nin 6/1 maddesine atıfta bulunmaktadırlar. A. Kabuledilebilirliğe ilişkin Hükümet, altı ay kuralına riayet edilmediğini savunmaktadır. Hükümet, idare tarafından yapılan ilk ödemenin ardından başvuranların birkaç yıl harekete geçmediğini ve tazminatlarının kalan kısımlarını tahsil etmek amacıyla hiçbir girişimde bulunmadıklarını belirtmektedir. Başvuranlar, Hükümet in argümanlarına karşı çıkmaktadırlar. AİHM, idarenin aleyhinde verilen bir kararı yerine getirmekle yükümlü olduğunu (Hornsby- Yunanistan, 19 Mart 1997) ve hiçbir başvuru yolunun açık olmadığı süregiden bir durum sözkonusu olduğunda altı ay süresinin bu durumun sona erdiği tarihten itibaren işlemeye başladığını hatırlatmaktadır. Sözkonusu durum devam ettiği sürece altı ay kuralı uygulanmamaktadır (Hornsby ve Marikanos-Yunanistan, başvuru no: 49282/99, 29 Mart 2001). Mevcut davada AİHM, bu başvuruların yapıldığı sırada (bkz. ek 1 ve ek 2), ek kamulaştırma bedellerinin tamamının başvuranlara ödenmediğini ve başvuranların idare hakkında şikayetçi olmak için hiçbir başvuru yoluna sahip olmadıklarını belirtmektedir. Sözkonusu tarihte devam eden bir ademi ifa durumu sözkonusudur. Bu itibarla, başvurunun gecikmeli olarak yapıldığı hususunda Hükümet in yapmış olduğu itirazın reddedilmesi gerekmektedir. AİHS nin 35. maddesinin 3. paragrafı çerçevesinde başvurunun dayanaktan yoksun olmadığını kaydeden AİHM, ayrıca, başka açılardan bakıldığında da kabuledilemezlik unsuru bulunmadığını tespit eder. Bu nedenle başvuru kabuledilebilir niteliktedir. B. Esas AİHM, mevcut davadakine benzer sorunlar ortaya koyan pek çok dava incelemiş ve AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir (bkz, diğerleri arasından Bourdov-Rusya, başvuru no: 59498/00, M. Kaplan-Türkiye, başvuru no: 29016/04, 9 Aralık 2008 ve Mehmet Ali Kaplan ve diğerleri-türkiye, başvuru numaraları: 3224/05, 4884/05, 9504/05, 9545/05, 9568/05, 9600/05, 9658/05, 9695/05, 9720/05 ve 13516/05, 16 Aralık 2008). Mevcut davada, AİHM, 2002 ve 2003 yıllarında ihtilaflı tazminatların kısmen ödenmesinin ardından, idarenin kalan miktarları ancak 2007 ve 2008 yıllarında başvuranların bir kısmına ödediğini belirtmektedir. Ayrıca AİHM, başvuranların bir kısmının ise bu kararın kabul edildiği tarihte halen alacaklarının geriye kalan kısmını alamadıklarını tespit etmektedir. Yukarıda sözü edilenler göz önüne alındığında, AİHM, mevcut davada nihai hukuk kararlarını yerine getirmek amacıyla makul sürede gerekli tedbirleri almayan ulusal makamların AİHS nin 6/1 maddesinin hükümlerini etkinlikten kısmen yoksun bıraktığı kanaatindedir. 5

6 Sözkonusu unsurlar, mevcut davada AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiği sonucuna ulaşmak için AİHM açısından yeterlidir. IV. AİHS NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI HAKKINDA A. 9923/05, 13186/05, 14622/05, 14662/05 ve 14704/05 numaralı başvurular Tazminat, yargılama masraf ve giderleri Başvuranlar, toplamda Euro maddi tazminat talebinde bulunmaktadırlar. Başvuranlar ayrıca Euro ya tekabül eden manevi zararlarının da giderilmesi gerektiğini belirtmektedirler. Hükümet, sözkonusu miktarlara karşı çıkmaktadır. 9923/05 numaralı başvuru ile ilgili olarak, 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesi kapsamında yapmış olduğu tespiti göz önüne alan AİHM, başvuran Bekir Yavuz a Euro maddi tazminat ödenmesine hükmetmektedir. Diğer başvurular ile ilgili olarak AİHM, tespit edilen ihlalle iddia edilen maddi tazminat arasında bir illiyet bağı görememekte ve sözkonusu talebi reddetmektedir. Manevi tazminata ilişkin olarak, iç hukuktaki yargılamaların bazıları ve ek 1 de gösterilen parseller ile ilgili olarak AİHM, başvuranların, kalan alacaklarının ödeme tarihlerindeki belirsizlikten dolayı belli bir manevi zarara maruz kaldıklarını kabul etmektedir ve 2003 yıllarında alacaklarının büyük bir kısmını (%90, bkz ek 1) almış olan başvuranları dikkate alarak ve hakkaniyete uygun incelemede bulunarak, AİHM, aşağıdaki miktarların ödenmesine karar vermiştir: - Bekir Yavuz a Euro (başvuru no: 9923/05); - Ahmet Uysal a Euro (başvuru no: 13186/05 ve 14622/05, parsel no: 331); - Osman Toksöz ve Recep Toksöz e ortaklaşa olarak Euro (başvuru no: 14662/05, parsel no: 79); - Abdulvehap Toksöz e Euro (başvuru no: 14704/05, parsel no: 155). AİHM, gecikme faizi oranının Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uygulanan üç puanlık artış eklenerek belirlenmesine hükmetmektedir. Yargılama masraf ve giderlerine ilişkin olarak ise başvuranlar, hiçbir belge sunmadan avukatlık ücreti olarak Euro talep etmektedirler. Sonuç olarak AİHM, yargılama masraf ve giderleri kapsamında başvuranlara ödeme yapmaya gerek olmadığı kanaatindedir. B /05, 13186/05, 13809/05, 13810/05, 14622/05, 14650/05, 14662/05, 14698/05, 14704/05, 14707/05, 14837/05 ve 26912/05 AİHM, başvuranların avukatlarına gönderdikleri 17 Eylül 2008 tarihli mektupta iç tüzüğün 60. maddesine dikkat çekmelerine rağmen, hiçbir adil tatmin (iç hukuktaki yargılamaların bazıları ile ek 1 de söze edilen parseller ile ilgili olarak) talebinde bulunmadıklarını 6

7 kaydetmektedir. Sonuç olarak, AİHM, AİHS nin 41. maddesi uyarınca başvuranlara ödeme yapmaya gerek olmadığı kanaatindedir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AİHM, OYBİRLİĞİYLE, 1. Başvuruların birleştirilmesine; /05 numaralı başvurunun kabuledilebilir olduğuna; 3. Diğer başvuruların AİHS nin 6/1 maddesi kapsamında yapılan şikayetlere ilişkin kısmının kabuledilebilir geri kalan kısmının kabuledilemez olduğuna; /05 no lu başvuruda AİHS nin 6/1 maddesinin ve 1 No lu Ek Protokol ün 1. maddesinin ihlal edildiğine; 5. Diğer başvurularda AİHS nin 6/1 maddesinin ihlal edildiğine; 6. a) AİHS nin 44/2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, ödeme tarihindeki döviz kuru üzerinden Türk Lirası na çevrilmek üzere, Savunmacı Devlet tarafından aşağıdaki miktarların ödenmesine: i. Bekir Yavuz a (başvuru numarası: 9923/05) her türlü vergiden muaf tutularak Euro maddi tazminat (dört bin Euro) ve Euro (iki bin Euro) manevi tazminat ii. Ahmet Uysal a (başvuru numaraları 13186/05 ve 14622/05) her türlü vergiden muaf tutularak Euro (dört bin beş yüz Euro) manevi tazminat iii. Osman Toksöz ve Recep Toksöz e (başvuru numaraları: 14662/05) her türlü vergiden muaf tutularak ortaklaşa olarak Euro (dört bin Euro) manevi tazminat iv. Abdulvhap Toksöz e (başvuru numarası 14704/05) her türlü vergiden muaf tutularak Euro (iki bin Euro) manevi tazminat ödenmesine b) sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 7. Adil tatmine ilişkin diğer tüm taleplerin reddine; KARAR VERMİŞTİR. İşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AİHM nin iç tüzüğünün 77. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına uygun olarak 5 Mayıs 2009 tarihinde yazılı olarak bildirilmiştir. 7

8 Başvuru ve parsel no ları EK İlk derece mahkeme Miktarlar ve ilk kararlarının nihai ödeme tarihleri ; hale geldiği tarih ve Euro karşılığı ödenen miktarlar 9923/ / / / / / /05 Parsel no yok 14622/ Parsel no yok 14698/ / TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL ( ) Euro TL Euro TL Euro TL Euro TL Euro TL Euro TL ( ) Euro TL ( ) Euro TL Euro TL Euro TL ( ) Euro TL ( ) Euro TL Euro TL Euro TL ( ) Euro TL İcra Dairesi tarafından düzenlenen resmi belgelere göre kalan borç miktarları TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL Miktarlar ve kalan borçların ödeme tarihleri ,64 YTL ,60 YTL 5 805,32 YTL 5 109,14 YTL 3 982,54 YTL ,80 YTL ,24 YTL ,85 YTL 3 447,25 YTL ,75 YTL ,24 YTL ,70 YTL ,81 YTL ,40 YTL 8

9 Parsel no yok Euro 14707/ / / TL TL TL TL TL Euro TL Euro TL ( ) Euro TL EUR TL TL TL TL TL TL TL TL 9 442,40 YTL ,00 YTL 2 150,44 YTL ,49 YTL 9

10 EK 2 Başvuru numaraları Başvuranlar Başvuru tarihi 9923/05 Bekir YAVUZ (1935) 1Şubat / / / /05 Ahmet UYSAL (1935) Osman TOKSÖZ (1949) Recep TOKSÖZ (1945) Elif TOKSÖZ (...) Cevdet TOKSÖZ (1963) Şükrü TOKSÖZ (1952) Mustafa TOKSÖZ (1954) Hanifi TOKSÖZ (1982) Sadin TOKSÖZ (1959). 11 Mart Mart Mart /05 Hazime UYSAL (1941) 11 Mart /05 Osman TOKSÖZ (1949) Recep TOKSÖZ (1945) 11 Mart /05 Osman TOKSÖZ (1949) 11 Mart /05 Ahmet UYSAL (1935) 11 Mart /05 Recep TOKSÖZ (1945) 11 Mart /05 Abdulvehap TOKSÖZ (1968) 11 Mart /05 Mustafa Çimen (1965) 11 Mart /05 İslim KENDİRCİ (1928) 6 Temmuz