MSİ 2050 FİKRİ VE SINAÎ MÜLKİYET HAKLARI FİKRİ MÜLKİYET SİSTEMİ Dr. Deniz ŞENYAY ÖNCEL deniz.oncel@deu.edu.tr
FİKRİ MÜLKİYET SİSTEMİNİN ANA UNSURLARI Ekonomide verimliliği arttırmak için yenilikçi politikalar gerekir. Sürdürülebilir yenilikçi bir politika için ise fikri mülkiyet sistemine ihtiyaç vardır. Korumadan beklenen yararın sağlanabilmesi de uygulanabilir bir sistemin kurulmasına bağlıdır. Sağlıklı işleyen bir sistem hem ülke ekonomisine hem de kültürüne önemli katkılar sağlar. Sağlıksız işleyen sistem ise zarar verir.
Fikri Mülkiyet Sistemi Ana Bileşenleri 1. Yasal Düzenleme (Mevzuat) 2. İdari Birim (TPE) 3. Patent ve Marka Vekilleri 4. Meslek Birlikleri 5. İhtisas Mahkemeleri Bu beş bileşen toplum bilinci ile tamamlanmalıdır.
ANA UNSURLAR İş Dünyası Üniversiteler Odalar Kamu Kurumları KOBİ ler STK lar AR-GE Kamuoyu
YASAL DÜZENLEME Ülkemizdeki yasal düzenlemeler 19. yüzyıla kadar geriye gitmesine rağmen uygulama oldukça geç başlamıştır. 1910 tarihli Hakkı Telif Kanunu 41 yıl yürürlükte kalmasına rağmen, hiç uygulanmamıştır. B u n u n temel nedeni ülkemizde haksahiplerinin haklarına kayıtsız kalışıdır.
YASAL DÜZENLEME S o n yıllarda Türkiye fikri mülkiyet mevzuatında reform denecek düzeyde değişiklikler yapmıştır. 1995 ve izleyen yıllarda patent ve marka gibi eskiye dayalı mevzuatımız tümüyle değiştirilmiştir. Y i n e aynı yılda tasarım, faydalı model ve coğrafi işaretler gibi alanlarda ilk kez hukuki düzenlemelere gidilmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda 22 Aralık 2016 tarihinde kabul edilen 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu 10 Ocak 2017 tarihli ve 29944 sayılı Resmî Gazete yayınlanarak yürürlüğe girdi.
İDARİ BİRİM 1994 tarih ve 554 Sayılı KHK ile kurulan Türk Patent Enstitüsü, 2003 tarih ve 5000 Sayılı Yasa ile bugün faaliyetlerini sürdürmektedir.
TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ VİZYONU Sınaî mülkiyetin etkin ve yaygın kullanımını sağlayarak Türk sanayi ve teknolojisini küresel rekabette öne çıkarmak; Avrupa da örnek ve öncü kurum olmak
TPE NİN FAALİYET ALANLARI Sınai mülkiyet başvurularının tescili ile ilgili işlemlerin yanı sıra kurumun ana faaliyet alanı; Tanıtım ve eğitim faaliyetleri Uluslararası ilişkiler ve projeler.
PATENT VE MARKA VEKİLLİKLERİ Vekiller, sınai haklarla ilgili konularda ilgililere danışmanlık yapar ve bu hakların bağlanmasında aracılık hizmeti sunar. Buluş, marka ya da tasarım sahipleri vekil olmadan da başvuru ve tescil işlemlerini kendi adına yapabilir. Ancak işlemlerin sağlıklı yürümesi açısındanvekil aracılığı ile devam etmek tercih edilmektedir.
PATENT VE MARKA VEKİLLİKLERİ Yabancıları TPE deki işlemleri ve Türklerin de yabancı ülkelerdeki işlemleri yürütebilmesi için kanunen vekil tutma zorunluluğu vardır. Dört yıllık üniversite mezunu olan herkes TPE tarafından yapılan sınavda başarı gösterdiğinde patent veya marka vekili olabilir.
MESLEK BİRLİKLERİ Hak sahiplerinin menfaatlerinin korunması ve haklarının takibi meslek birliklerine olan ihtiyacı göstermektedir. Meslek birlikleri, hakların etkin şekilde korunmasını idaresini ve takibini sağlar. Alınacak telif ücretlerinin belirlenmesi, tahsili ve adil şekilde hak sahiplerine dağıtım işlevini de görmektedir.
MESLEK BİRLİKLERİ E s e r sahiplerinin haklarını takibeyetkili meslek birliklerinin kurulması 1952 tarihinde yürürlüğe giren FSEK ile kabul edilmiştir. İ l k meslek birliği ancak 34 yıl gecikmeyle 1986 yılında kurulabilmiştir. B u g ü n ülkemizde 27 meslek birliği ve1 federasyon faaliyet göstermektedir.
MESLEK BİRLİKLERİ Meslek Birliği Kurulabilecek Alanlar Eser sahipleri bakımından; İlim ve edebiyat eserleri sahipleri Musiki eserleri sahipleri Güzel sanat eserleri sahipleri Sinema eserleri sahipleri İşlenme ve derleme eser sahipleri Bağlantılı hak sahipleri bakımından; İcracı sanatçılar Fonogram yapımcıları Radyo- televizyon kuruluşları Filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren yapımcılar Süreli olmayan yayınları çoğaltan ve yayan yayımcılar
Uluslararası Meslek Birlikleri Uluslararası Eser Sahipleri Birlikleri Konfederasyonu (CISAC) Merkezi: Paris Kuruluş Yılı: 1926 E s e r sahiplerinin haklarının daha fazla tanınıp korunması amacıyla çalışan kar amacı gütmeyin uluslararası bir sivil toplum örgütüdür.
Uluslararası Meslek Birlikleri Uluslararası Mekanik Çoğaltım Bürosu (BIEM) Merkezi: Fransa Birçok ülkede bulunan mekanik hak birlikleri şarkıların çoğaltımının lisanslamasını yapar. Bu birliklerin üyeleri besteciler, söz yazarları, yayıncılar ve onların müşterileri olan yapım şirketleri ve diğer müzik kullanıcılarıdır.
Uluslararası Meslek Birlikleri Avrupa Eser Sahipleri Birlikleri Grubu (GESAC) Merkezi: Brüksel Kuruluş Yılı: 1990 Müzik, grafik ve plastik sanatlar, edebiyat ve drama, müzik ve görsel-işitsel alanlarda yaklaşık olarak 500.000 eser sahibini ya da varislerini temsil eder.
İHTİSAS MAHKEMELERİ Konunun teknik ve uzmanlık boyutu dikkate alınarak,bu alanda uzman mahkemelerin kurulması öngörülmüştür. İhtisas mahkemeleri tek hakimden oluşur. Bu alanda bilirkişilik yapacak kişilerin yetkin olmasına özel bir önem verilmektedir.
TOPLUM BİLİNCİ Fikri mülkiyet sistemindeki beş unsur, toplumun bu konuda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi ile tamamlanmaktadır. Toplumda bir fikri mülkiyet kültürünün oluşturulması gereklidir. Türk Patent Enstitüsü 2004 tarihinden itibaren toplumun ilgili kesimlerini bilinçlendirme süreci başlatmıştır.
Üniversitelerde Sınaî Mülkiyet Bilincinin Geliştirilmesi Konusundaki Faaliyetler Üniversitelerde Sınaî Mülkiyet haklarının geliştirilmesi konulu uluslararası çalıştaylar düzenlenmesi Üniversitelerde Teknoloji Transfer Ofisleri (TTO) kurulması Patent günleri projesi Patent randevu sistem
Uluslararası Çalıştay Düzenlenmesi Üniversitelerde sınaî mülkiyet kültürünün yerleşmesi ve Sınaî mülkiyet haklarının üniversite eğitim müfredatına girmesi. Avrupa dan örnek uygulamalar sunulması
TTO ların Kurulması Teknoloji Transfer Ofisleri, üniversitedeki akademisyen ve araştırmacıların yeni fikirlerinin ve görüşlerinin toplumun, ekonominin ve üniversitenin yararına sunulabilmesi için ticari başarıya dönüştürülmesinde yardımcı olmak için vardır. Sınai mülkiyet hakları, üniversite & sanayi işbirliğinin gerçekleşmesinde katalizör görevi yapmaktadır. Üniversitede patent bilgisinin artırılması ve patent kültürünün yerleştirilmesi
Patent Günleri Projesi Projenin yılda 8 kez olmak üzere 3 yılda 24 kez uygulanması ve her uygulamanın farklı şehirlerde düzenlenmesi söz konusu işbirliğinin geliştirilmesinin ülke geneline yayılmasını sağlayacaktır. Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Patent Günleri Projesi Seminer, danışmanlık ve eğitim adı altında 4 gün sürecek 3 temel etkinlik üzerine kurgulanmıştır.
TARİHÇE Dünyada önce Telif daha sonra da Sınaî haklara ilişkin hukuki metinler kabul edilmiştir. Telif hakları bakımından ilk kez 15. yy da yayınevlerine birtakım imtiyazlar tanınmıştır. Telif hakkını yayınevinden asıl sahibine iade eden ilk düzenleme 1709 tarihli İngiliz Kanunudur.
TARİHÇE Bu kanunlar, 1911'de ve 1957'de yenilendikten sonra, son olarak 1988 yılında fikir ve sanat eserleri hukuku ile patent ve tasarım hukukunu içeren 1988 tarihli yasa yürürlüğe girmiştir.
TARİHÇE Patent, marka ve tasarım gibi sınaî hakların doğumu sanayi devrimine denk gelmektedir. Dünyada ilk kez fikri mülkiyet koruması 1442 tarihinde Venedik te verilen imtiyaz ile ortaya çıkmıştır. İ l k patent kanunu 1474 de Venedik te kabul edilmiştir. Bunu 1790 tarihli Amerikan, 1791 tarihli Fransız ve 1799 tarihli İsviçre patent kanunları izlemiştir.
TARİHÇE Markalar açısından ülkemizdeki ilk yasal düzenleme ise, 1871 tarihli Alameti Farika Nizamnamesidir. 1965 yılında kabul edilen Markalar Kanununun yerini ise, 24.06.1995 tarihli 556 sayılı "Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" almıştır.
TARİHÇE Türkiye'de, ilk patent kanunu 1844 tarihli Fransız kanundan esinlenerek hazırlanmış ve 13 Mart 1879'da yürürlüğe girmiştir. Daha sonra bu kanunun yerini 1995 yılında kabul edilen 551 sayılı "Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" almıştır.
TARİHÇE 1995 yılında ayrıca, o güne dek Türk hukukunda bulunmayan tasarım koruması, 554 sayılı "Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile, Coğrafi işaret koruması, 555 sayılı "Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" ile kabul edilmiştir.
TARİHÇE Türkiye'de son olarak 2004 yılında, yeni bir bitki çeşidini bulan veya ıslah edenlere koruma sağlamayı amaçlayan "Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarına İlişkin Kanun" ile, Entegre devrelerin üç boyutlu görünümünü koruyan "Entegre Devre Topografyalarının Korunması Hakkında Kanun" kabul edilmiştir.
BUGÜN Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda 22 Aralık 2016 tarihinde kabul edilen 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu 10 Ocak 2017 tarihli ve 29944 sayılı Resmî Gazete yayınlanarak yürürlüğe girdi. Bu kanun; patent,marka, faydalı model, coğrafi işaretler ve tasarıma ilişkin başvuruları, tescil ve tescil sonrası işlemleri ve bu hakların ihlaline dair hukuki ve cezai yaptırımları kapsar.
Fikrî Mülkiyet ve Ülkelerin Gelişmesi Fikrî mülkiyetin korunması ile ülkelerin gelişmişlik düzeyleri de artar. Dünyadaki İlk Uygulamalar Patentler 1674 İngiltere 1790ABD 1791 Fransa 1815 Rusya 1864 İtalya 1877Almanya 1879 Osmanlı 1885 Japonya Markalar 1857 Fransa 1870ABD 1871 Osmanlı 1874Almanya 1875 İngiltere 1884 Japonya Tasarımlar 1711 Fransa 1787 İtalya 1787 İngiltere 1842ABD 1876Almanya 1888 Japonya 1995 Türkiye
HUKUKİ DÜZENLEMELER Dünya fikri mülkiyet sistemini oluşturabilmek ve yönetebilmek için birtakım uluslararası kuruluşlara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda merkezi İsviçre nin Cenevre kentinde bulunan ve 1967 tarihinde kurulan WIPO en başta gelen kuruluştur.
HUKUKİ DÜZENLEMELER WIPO, konuya ilişkin uluslar arası anlaşmaların hazırlanması, yürütülmesi, fikri mülkiyet haklarının tüm dünya çapında tanıtılması ve korunması gibi önemli görevler üstlenmiştir.
HUKUKİ DÜZENLEMELER WIPO: World Intellectual Property Organization EPC: European Patent Convention PCT: Patent Cooperation Treaty EPO: European Patent Office JPO: Japan Patent Office IPC: International Patent Classification TRIPS: Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights
KORUMANIN AMACI Zihni üretkenliğin toplum tarafından tanınması, Adil bir rekabet düzeni kurularak buluş ve yenilik faaliyetlerinin özendirilmesi, Teknolojik ve kültürel ilerlemenin desteklenerek fikir işçilerinin ödüllendirilmesi, Ekonomik büyümenin ve istihdamın desteklenmesi,
KORUMANIN AMACI Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin zenginleştirilmesi, Ar-Ge sonuçlarının açıklanarak, teknik bilginin yaygınlaştırılması, Yabancı sermayenin ülkeye çekilmesi, Uluslararası ilişkiler.