Sağlık Turizmi Kümelenme Çalışması 11 ARALIK 2012
SAĞLIK TURİZMİ KÜMELENME ÇALIŞMASI Sağlık Turizmi Kavramı Dünyada Sağlık Turizmi Türkiye de Sağlık Turizmi Çukurova Bölgesinde Sağlık Turizmi Sağlık Turizminde Kümelenme Yaklaşımı Geleceğe Dönük Öneriler
SAĞLIK TURİZMİ Dünya Turizm Örgütü ne göre sağlık turizmi; kaplıca veya diğer sağlık merkezlerine seyahat eden kişilerin fiziksel iyilik halini geliştirmek amacıyla yapılan ziyaret tir. Bu kapsamda fizik terapi, diyet kontrol ve ilgili sağlık hizmetleri verilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı na göre ise sağlık turizmi; kısaca tedavi amacı ile yapılan seyahatler dir. Sağlık turizmi, fizik tedavi ve rehabilitasyon gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür.
SAĞLIK TURİZMİ Kısaca, insanların seyahat etmek sureti ile ikamet ettiği yerin dışında konaklayarak tedavi olmayı amaçlamaları, özel bir turizm çeşidi olan sağlık turizmini ortaya çıkarmıştır. Buna göre, sağlık turizminin hedef kitlesi, sağlığı bozulmuş olan kişiler ile sağlığını korumaya duyarlı kişilerden oluşmaktadır.
SAĞLIK TURİZMİ Sağlık turizminin ortaya çıkıp gelişmesinde etkili unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür: 1- Dünya nüfusunun artması, yaşam kalitesinin yükselmesi, çeşitli ülkelerde sağlık maliyetlerinin artması ve tedavilerin daha kaliteli ve ekonomik alternatifler sunan ülkelere kayması, 2- Farklı ve ileri teknolojik altyapı ve bilimsel verilere sahip ülkelerde tedavi olmanın sağladığı avantajlar, 3- Hastaların, özellikle satın aldıkları sağlık sigortası ile ilgili yaşadıkları sorunların artması ve alternatif imkanların araştırılmaya başlanması,
SAĞLIK TURİZMİ 4- Hastaların, tedavileri için gerekli olan operasyonları beklemeden almak istemeleri ve bu tür imkânları sunan alternatif ülkeler aramaları, 5- Hasta ve yakınlarının, bir yandan yukarıdaki unsurların getirilerini elde etmeyi isterlerken, diğer yandan bu getirileri gittikleri ülkelerde turistik amaçlı faaliyetlerle birleştirmeyi istemeleri, 6- Sağlık turizmi konusunda gün geçtikçe azalan ulaşım maliyetleri ve bilinçlendirme faaliyetlerinde çoklu medyanın devreye girmesi.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ 1900 lerin başında dünyada ticari ve endüstriyel gelişmenin yanı sıra, sağlık alanında da önemli gelişmeler kaydedilmeye başlanmıştır. Ancak o dönemlerde sağlık seyahati sadece varlıklı kişilerin faydalanabileceği bir kavram olarak düşünülmüştür. 1933 yılında Amerikan Tıp Uzmanları Heyeti (ABMS) kurulmuş ve ABD deki tıp uzmanlığı için şemsiye örgüt olmuştur. Heyetin eğitim politikalarıyla birlikte dünya çapında standartların temeli oluşturulmaya başlanmıştır.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ 1958 de Avrupa Tıp Uzmanları Birliği (UEMS) kurulmuştur. Birlik, AB üyesi ülkelerden gelen farklı tıbbi birliklerden oluşmuştur. 1960 larda ABD de Yeni Çağ akımı başladıktan sonra Hindistan önemli bir durak haline gelmiştir. Amerika ve İngiltere de özellikle varlıklı insanların yoga ve ayurvedik tedavisine yöneldiği bir sağlık turizmi endüstrisi başlamıştır. 1980 ve 1990 larda sağlık hizmeti masraflarının artmasıyla ABD li hastalar Orta Amerika da diş tedavisi görmek gibi denizaşırı seçenekleri tercih etmeye başlamışlardır. Göz, kalp ve kozmetik ameliyatları için cazip alternatifler sunan denizaşırı ülkeler artmaya devam etmiştir.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ 1994 yılı itibariyle Uluslararası alanda akreditasyon konusunda belirleyici duruma gelen Joint Commission Internationale (JCI) Akreditasyon Kuruluşu kurulmuştur. Sayıları hızla artan uluslararası sağlık hizmeti veren hastanelerin uluslararası standartlara uyup uymadıklarını kontrol etmek ve araştırmalarda bulunmak amaçlı kurulan JCI bu alanda önemli bir açığı doldururken, sektörde güven mekanizmasının oluşmasına da katkı sağlamıştır.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ 1997 deki Asya ekonomik krizi sonrası bu ülkelerin devlet yetkilileri turizm sektörüne kurtarıcı rolü biçerlerken özellikle sağlık turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlatmışlardır. Bu çabalar sonuç vermiş ve örneğin Tayland Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik cerrahi için bir merkez haline gelmiştir.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ Sağlık turizmi, dünyada son yıllarda büyük gelişme kaydeden ve yıllık cirosu 100 milyar $ a ulaşan bir sektördür. Sağlık turizmi amacıyla seyahat eden kişi sayısı ise yıllık olarak milyonlarla ifade edilmeye başlanmıştır. Gelişmiş ülkelerde sağlık turizminin göreceli olarak pahalı olması ve bekleme sürelerinin uzunluğu, yapılacak tedavinin genellikle ülkelerin sigorta sistemleri kapsamı dışında olması, daha ucuz alternatif tedavi olanaklarının ortaya çıkması gibi unsurlar sağlık sektörünü önemli ölçüde etkilemektedir. Buna karşın, sağlık turizmi, son yıllarda dünyada en hızlı büyüyen hizmet sektörü olma özelliğini korumaktadır.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ Sağlık turizminde dünyada bölgesel destinasyonlar ve işbirlikleri önem arz etmektedir. Sağlık turizmi bugün itibariyle dünyada hemen hemen tüm kıtalarda önem kazanan bir sektördür. Özellikle, Uzakdoğu (Malezya, Singapur, Tayland, Hindistan), Ortadoğu (Dubai, Ürdün, İsrail, Mısır), Doğu Avrupa (Türkiye, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti), Batı Avrupa (Almanya, Avusturya, Belçika), Güney Afrika, Kuzey Amerika, Brezilya, Güney Kore ve Çin bu sektörde öne çıkmaktadır.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ Bununla birlikte, dünyada sağlık turizmi destinasyon ve pazarları da netleşmeye başlamıştır ve ayrışmıştır. Bazı ülkeler hem iyi bir destinasyon hem de iyi bir pazardır. Zengin Ortadoğulu turistler tedavi için ABD ye giderken, orta ve düşük gelir grubundaki kişiler ise tedavi için Brezilya, Güney Amerika ve Uzak Doğu'yu tercih etmektedirler.
DÜNYADA SAĞLIK TURİZMİ Sağlık turizminin temel amacı; insanlığın daha iyi sağlık hizmeti alması ve sağlıklı yaşam süresi ve sağlığa erişebilirliği kolaylaştırılmış olmasıdır. Dünya Sağlık Örgütü nün "İkibinli Yıllarda Herkese Sağlık" prensibiyle sağlık turizmi, önemli bir ekonomik alan, bazı ülkelerin ekonomisine ciddi katkı sağlayan bir sektör haline gelmiştir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ Sağlık turizmi alanında Türkiye, özellikle geçtiğimiz 20 yıllık sürede önemli gelişmelere imza atmış ve bugün gelinen noktada dünyanın sağlık turizmi alanındaki en başarılı ülkeleri olarak görülen Hindistan, Malezya, Tayland, Macaristan gibi ülkeler ile rekabet etmeye başlamıştır. Amerika nın güvenilir medikal turizm şirketlerinden MedRetreat, 2010 yılında hem egzotik yerler hem de kaliteli tıp hizmeti alınabilecek yerleri Hindistan, Tayland, Malezya, Brezilya, Arjantin, Türkiye, Kuzey Afrika olarak belirtmiştir. Bu ülkelerin seçimindeki en önemli faktörler uluslararası medikal turizm sektörü içerisinde en kurumsal, en deneyimli ve yüksek kalitede hizmet sağlayıcıları olarak gösterilmeleridir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ Türkiye de devlet destekli yeni yatırımlarla birlikte çağdaş teknolojilerin gelişimi son yıllarda İstanbul, Ankara, İzmir ve Adana gibi büyük şehirlerimizde sağlık hizmetlerinin kalitesini artırmıştır. Bu durumun doğal bir sonucu olarak Türkiye; Avrupa, Orta Doğu ve Rusya nın medikal turizmi için pazar niteliğindedir ve bulunduğu konum itibariyle özellikle Avrupa nın Arnavutluk, Bulgaristan gibi düşük gelirli ülkeleri ile Gürcistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan gibi eski Sovyet bloğu ülkelerinin ilgisini çekmektedir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ Sağlık harcamaları ve yaşam kalitesi açısından değerlendirildiğinde Türkiye, 1990 lı yıllarda OECD ülkeleri içerisinde, Güney Kore ile birlikte, akut bakım sağlayan hastanelerini artırma umudu veren ülkelerden biri iken, kısa bir zaman diliminde bu alanda büyük sıçramalara imza atmıştır. Türkiye de kişi başına düşen sağlık harcaması 2000-2005 yılları arasında yıllık ortalama %5.8 lik bir artış göstermiştir. Bu artış OECD ülkeleri arasında görülen en yüksek artıştır ve oran olarak da OECD nin yıllık ortalama %4.3 lük oranının hayli üzerindedir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ 2011 yılı OECD sağlık verilerine göre, Türkiye de gayri safi milli hasıla oranının göreceli olarak düşüklüğünden ötürü kişi başına düşen sağlık harcamalarının oranı da OECD ortalamasının altındadır, fakat tıbbi bakım alanında görülen ilerleme ve sağlık yatırımlarının artmasına bağlı olarak ortalama yaşam süresi 1960-2009 aralığında çok hızlı bir artış göstermiştir. Buna göre, 1960 yılında ortalama yaşam süresi OECD ortalamasının 20 yıl gerisinde iken 2009 yılında Türkiye de ortalama yaşam süresi 73.8 yıl olmuştur.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ 1960 lı yıllarda sağlık sektöründe özel sektör yatırımı %15 civarında iken bu oran istikrarlı ve keskin bir şekilde artmaya devam etmiş ve bugün sağlık yatırımlarının neredeyse %75 i özel sektör tarafından yapılır hale gelmiştir. Bugün Türkiye de uluslararası hastane akreditasyonu alanında dünyada kullanılmakta olan 5 adet sistemden en önemlisi olarak görülen Joint Commission International (JCI) akreditasyonuna sahip toplam 47 sağlık kuruluşu bulunmaktadır. Bu rakam, dünya ölçeğinde görülen en yüksek rakam olup, dünyadaki akredite hastanelerin yaklaşık olarak %10 una karşılık gelmektedir. Başlı başına bu oran, Türkiye nin gelişim çizgisinde sağlık turizmi alanında kat ettiği mesafeyi göstermektedir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ Türkiye ye son yıllarda gelen yabancı hasta sayısı 100 binin üzerinde olup sağlık için gelen turistin normal turiste göre yaklaşık 5 kat daha fazla harcama yaptığı tespit edilmiştir. Türkiye yi sağlık turizminde öne çıkaran bazı özellikler bulunmaktadır. Türkiye, sağlık turizminde uygun fiyatlar sunan ülkelerden bir tanesidir. Tedavilerde Türkiye nin sağladığı fiyat avantajı zaman zaman yüzde 70'lere varmaktadır. 60'dan fazla ülkeye vizesiz ulaşım imkanı bulunmaktadır. Türkiye en çok tüp bebek tedavisi yapılan 4 ülkeden biridir.
TÜRKİYE DE SAĞLIK TURİZMİ Türkiye'ye en çok hasta gönderen ülkeler Almanya, Hollanda, Avusturya, Irak, Suriye, Sudan, Türk Cumhuriyetleri, Ortadoğu ve Belçika dır. Yabancı hastaların Türkiye den talep ettiği tedavilerin başında göz, diş, ortopedi, kardiyoloji, onkoloji, plastik cerrahi ve beyin cerrahi gelmektedir. Türkiye, bulunduğu coğrafik konumu iklim, kültür, siyasi ve ekonomik istikrar özellikle de sağlıkta dönüşüm programı sonrasında gelişen sağlık hizmetlerinin kaliteli ve ekonomik sunumuyla çok büyük bir avantaja sahiptir.
ÇUKUROVA BÖLGESİNDE SAĞLIK TURİZMİ Ulusal düzeyde gerçekleştirilen yatırımlara paralel olarak Adana'da da önemli sağlık yatırımları yaşama geçirilmiştir. Adana da 11 kamu hastanesi, 2 üniversite hastanesi, 12 özel hastane, yurt içi hastaların yanı sıra yurt dışından gelen hastalara da önemli alternatifler oluşturmaya başlamıştır. İl genelindeki yatak sayısı yaklaşık 6 bin 500 e ulaşmıştır.
ÇUKUROVA BÖLGESİNDE SAĞLIK TURİZMİ Her branşta teşhis ve tedavi amaçlı en son teknolojiler kullanılmakta, alanında ulusal ve uluslararası düzeyde yetkin hekim kadroları görev yapmaktadır. Acıbadem Adana, BSK Metropark ve Ortopedia hastaneleri ile Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Merkezi Laboratuvarları JCI akreditasyonuna sahiptir. Adana da JCI standartlarında akredite olmuş sağlık işletmeleri sayısı toplam özel hastane sayısına oranlandığında, Türkiye'deki diğer iller sıralamasında birinci sırada yer almaktadır. JCI akreditasyonuna sahip hastanelerde Adana %9 oranı ile İstanbul, Ankara ve İzmir den sonra 4. gelmektedir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Sağlık turizminde kümelenme çalışmalarıyla, bu alanda yapılacak tüm çalışmaların sistematik bir düzene oturması, konunun paydaşları arasında iletişim ve işbirliğinin artması ve rekabet gücümüzün yükseltilmesi planlanmıştır. Üniversiteler, hastaneler ve sağlık kuruluşları, sigorta şirketleri, seyahat acenteleri, sivil toplum kuruluşları, turizm ve konaklama tesisleri ve diğer kamu kurumları arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi ile oluşturulacak olan ortak hareket ve yapıcı rekabet gücü ile sağlık turizminin pazar payının artırılması hedeflenmektedir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Ulusal ve uluslararası rekabetçilik politikalarında önemli bir yaklaşım olarak görülen kümelenme temelli sektörel ve bölgesel kalkınma stratejileri basta gelişmiş ülkeler olmak üzere dünya genelinde yaygın bir uygulama alanı bulmuştur. Ülkemizde de özellikle 2000 li yılların başından itibaren çeşitli kümelenme çalışmaları yürütülmüş, kümelenme politikaları üst ölçekli strateji dokümanlarında da yer almıştır.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME 9. Kalkınma Planı nda Rekabet gücünün artırılması ve Bölgesel gelişmenin sağlanması başlıkları altında firmalar arasında oluşturulacak ağların ve kümelenmenin destekleneceği vurgulanmıştır. Çukurova Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan 2010-2013 Çukurova Bölge Planı nda ise bölgedeki sektörler kümelenme yaklaşımıyla analiz edilmiş ve bölgesel stratejiler kapsamında çeşitli sektörlerde kümelenme çalışmalarının gerçekleştirileceği belirtilmiştir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Bu doğrultuda Çukurova Kalkınma Ajansı tarafından Adana Sağlık Turizmi Derneği ile işbirliği halinde Sağlık Turizm Kümesi Yol Haritası çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında kümelenme konusunda öncelikle farkındalık yaratmak ardından bir küme oluşumu sağlamak ve ortak bir strateji belirlemek amacıyla toplantılar düzenlenmiştir. Sağlık Turizmi Kümelenme çalışmaları kapsamında bugüne kadar toplam dört adet toplantı gerçekleştirilmiştir. Bunlardan ilk iki tanesinde tecrübe paylaşımı hedeflenmiş ve Türkiye den iyi örnekler incelenmiştir. Diğer iki toplantı ise, sağlık turizm kümesi için ortak strateji belirlenmesi kapsamında gerçekleşmiştir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Sağlık turizminde kümelenme çalışmalarının başlangıcı niteliğindeki bu toplantıda ayrıca katılımcılara yönelik bir anket uygulanmış ve sağlık turizmi kümesi yol haritası çalışmalarına katılmayı ve olası bir küme girişiminin içinde aktif olarak yer almayı isteyip istemedikleri sorulmuştur. Buna göre anketi cevaplandıran katılımcıların tamamı, bu ilk toplantının kümelenme konusunda kendilerini bilgilendirme yolunda faydalı olduğunu ve Sağlık Turizm Kümesi yol haritası çalışmalarına katılmak istediklerini belirtmişlerdir. Anketi cevaplandıran katılımcıların %92 si ise sağlık turizmi küme girişiminin içinde aktif olarak yer almak istediklerini ifade etmişlerdir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Sağlık turizmi kümesi yol haritası çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen üçüncü ve dördüncü toplantılar ise küme stratejisinin oluşturulması üzerine planlanmıştır. Kümelenme konusunda Türkiye çapında başarı kazanmış küme temsilcileri ve yöneticilerinin katılımları ile gerçekleştirilen eğitim ve tecrübe paylaşımı içerikli toplantıların ardından, bölgedeki olası sağlık turizm kümesi paydaşlarının bir araya gelerek ortak bir strateji oluşturmalarını hedefleyen toplantıların üçüncüsü, 14 Haziran 2012 tarihinde yapılmış ve çalıştayda sağlık turizm kümelenmesi ana başlığı altında sorun ve hedef analizleri gerçekleştirilmiştir.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Çukurova bölgesinin ve Adana kentinin sağlık turizmi pastasından daha fazla pay alabilmesi ve bu yolla bölgesel gelişmeye katkı sağlanabilmesini hedefleyen çalışma kapsamında 5 Temmuz 2012 tarihinde Çukurova Kalkınma Ajansı nda gerçekleştirilen dördüncü çalıştayda ise strateji analizi ile paydaş analizi çalışması yapılmıştır. Çalıştay sonunda, paydaş analizi ile birlikte sağlık turizmi strateji dokümanının bir an önce ortaya çıkarılmasının önemine değinilerek, bu çalışmalara parallel olarak sektörel ve bölgesel tanıtım ve pazarlama çalışmalarının da hızlandırılarak projelendirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur.
SAĞLIK TURİZMİNDE KÜMELENME Paydaş analizi çerçevesinde toplantı katılımcılarına sağlık turizmi kümelenme çalışmalarında kendilerini yararlanıcı mı uygulayıcı olarak mı gördükleri sorusunun da yer aldığı bir anket formu sunulmuştur. Anket sonuçlarına göre, toplantıya katılan katılımcıların %44 ü kendini uygulayıcı, %6 sı yararlanıcı, %44 ı hem yararlanıcı hem uygulayıcı olarak tanımlamıştır. Katılımcıların kalan %6 sı ise bu konuda bir tanımlamada bulunmamıştır. Buradan katılımcıların önemli bölümünün sağlık turizm kümesi çalışmaları ile yakından ilgilendiği ve olası kümede aktif olarak yer alabileceği ortaya çıkmaktadır.
SAĞLIK TURİZMİ KÜMESİ SONUÇ ANA SORUN SORUN 1 SORUN 3 SORUN 2 NEDEN ALT-SORUN ALT-SORUN ALT-SORUN ALT-SORUN ALT-SORUN ALT-SORUN ALT-SORUN SORUNLARIN KAYNAKLARI
SAĞLIK TURİZMİ KÜMESİ AMAÇ Bölgesel Katma Değer Yaratacak Bir Sağlık Turizmi Kümesinin Oluşturulması Bölgesel Sağlık Turizm Stratejisi nin Belirlenmesi Altyapı Eksikliklerinin Giderilmesi Etkin Tanıtım ve Pazarlama Yapılması ARAÇ Bölgesel Bir Platform İle Koordinasyonun Sağlanması Sektörel Bilinçlenmenin Sağlanması Sektörel Teşviklerin Sağlanması Mali Desteklerin Artırılması Mevzuat Düzenlemelerinin Yapılması Ağ Oluşturulması İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Paydaşlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi Lobi çalışmalarının yapılması Paydaşlar arasında güven eksikliğinin giderilmesi Mesleki eğitim Sektörel bir veri setinin oluşturulması Araştırma ve anket çalışmalarının yapılması
ÖNERİLER Adana ve Çukurova Bölgesi, geçmişten gelen birikimi, geleceğe yönelik yatırımları ile sağlık ve turizm alanındaki hizmetlerini öncelikle Ortadoğu ülkelerine, sonrasında ulaşabildiği bütün ülkelere sunmak için ciddi bir işbirliği içerisinde çalışmalarını sürdürmelidir. Bu çerçevede sağlık turizmi kümesi çok önemli bir başlangıçtır. Oluşturulan ve aktif biçimde faaliyet gösterecek olan sağlık turizm kümesinin ivedi olarak bir bölgesel tanıtım ve pazarlama stratejisi belirlemesi gerekmektedir.
ÖNERİLER Sağlık turizmi alanında bölgemizde ihtiyaç duyulan kalifiye insan gücünün temini için bir insan kaynakları stratejisi oluşturulmalıdır. Sağlık turizmi kentsel ölçekteki markalaşmanın bir öğesi olarak kullanılmalıdır. Sağlık turizmi altyapı eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. Sağlık ve turizm sektörlerinin yanında tıbbi ve medikal aletler sektörü, mobilya sektörü, tekstil sektörü, hastane ve otel ekipmanları sektörü, iklimlendirme ve havalandırma sektörü gibi yan sektörlerin de kapsama alındığı bir değer zincir analizi yapılmalı ve küme yapılanmasında bu analiz çıktıları dikkate alınmalıdır.
ÖNERİLER Ekonomi Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Tubitak ve diğer kurumlarca kümelenme çalışmaları için sağlanan kamu desteklerine başvurular yapılmalı, ortak tanıtım ve pazarlama faaliyetleri planlanmalı ve yurt dışı fuarlara katılım sağlanmalıdır.
Sağlık Turizmi Kümelenme Çalışması 11 ARALIK 2012