KAYNAKTA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Kaynakta İş Sağlığı ve Güvenliğini Etkileyen Tehlikeler 1-Elektrik 2-Elektromanyetik Alan 3-X ve gama ışınlarına maruziyet 4-Yangın, patlama 5-Kaynakta kullanılan basınçlı tüpler 6-Kaynak yapılan mekan koşulları( atmosferik şartlar, patlayıcı ortam vb.) 7-Kaynakta oluşan gazlar/ duman/ toz 8-Mekanik etmenler(gürültü vs.), 9-Sıcak parçalarla temas, 10- Ergonomi (Statik ağır işlerde tekrarlayıcı zorlanmalardan kaynaklanan incinmeler uygunsuz çalışma sonucu kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, ağır metal parçaların kaldırılması sırasında yorucu fiziksel iş yüklenmesi, kas gerginliği ve ellerde zorlanma 11-Kapalı alanda kaynak çalışması
ELEKTRİK Kaynaklı imalatta, kaynak ve kesme işlerinin bir tehlikesi elektrik şokudur. Kaynakta genellikle düşük voltaj kullanılmasına rağmen kaynak akımları yüksektir, elektrik şoku tehlikesi vardır Tüm ekipman ve parçaları böyle bir şoka neden olabilir. Ark kaynağından çarpılma olayı, makine boşta çalışırken meydana gelir. Bunun nedeni, genellikle kaynak yaparken ark gerilimi 20-30 volt arasındadır. Boşta çalışma voltajı ise 65-100 volt tur.
ELEKTRİK Alternatif akım (AC), Doğru akıma (DC) göre daha tehlikelidir. Çünkü doğru akım adele kramplarına neden olmadığından kişi kendini şoktan kurtarabilir. Alternatif akım adele kramplarına neden olur. Kalp yöresinden geçen gerilim, kalbin ritminin bozulmasına ve durmasına neden olur.
ELEKTROMANYETİK ALAN Elektro manyetik alanlarla ilişkili sağlık tehlikelerinin sonuçları, diğer tehlike kaynaklarının sonuçlarına göre henüz ayrıntılarıyla belirlenememiştir. Bu durum, yüksek elektro manyetik alanda çalışan insanların maruziyet düzeyini belirlenmiş düzeylere indirmek gereğini değiştirmez.düşük frekanslı bir elektromanyetik alan elektrik ve manyetik alanlarının bileşiminden oluşur.fakat genellikle bir tanesi baskındır.elektrik alanları voltajdan kaynaklanır. Elektrik akımı bulunan kablolar yada yüzeyler arasında oluşur. Manyetik alanlar akımın geçtiği iletken çevresinde oluşur. En güçlü manyetik alanlar direnç kaynağı ile ilişkili olarak ortaya çıkarlar. Kalp pili olan kişiler için direnç kaynağı uygulaması sırasında çevrede bulunmaları uygun değildir.
YANGIN VE PATLAMA Kaynakta yangın ve patlamalara sebep olan etkenler; Küçük kıvılcım ve kaynak çapakları, Kullanılan tüpler ve ilgili donanım, Kapalı kaplarda yapılan kaynak işlemleri Kaynakçı, kaynak yaparken taktığı kaynakçı maskesi veya gözlük vb kişisel koruyucu malzemeler nedeni ile kaynak işlemi sırasında sıçrayan kıvılcımların farkına varmadığı için bu kıvılcımların döşeme çatlak ve aralarına girer ve için için yanmaya başlar.
YANGIN VE PATLAMA Kıvılcımların etrafta bulunan; yanıcı parlayıcı malzeme ile teması, oksi asetilen kaynağında hidrokarbonlar yağ-ile oksijenin teması, kapalı mekanda gaz ölçümü yapmadan kaynak yapılması, tüplerin devrilmesi, vana ve basınç saatlerinin bozuk olması gibi nedenlerle yangın ve patlamalar oluşur.
Kaynak Tüpleri & Gazlar Oksijen kaynağında, asetilen, sıvılaştırılmış petrol gazları, propan, metan, bütan ve hava gazı gibi kolay yanabilen, yüksek ısı veren ve yanmaları sonucunda artık bırakmayan gazlar kullanılır. Oksi-gaz kaynağında, yanıcı gaz olarak değişik gazların kullanımı mümkündür. Ancak, yakıcı gaz olarak sadece oksijen gazı kullanılır.
Kaynak Tüpleri & Gazlar Oksijen tüplerine yüksek basınçla gaz doldurulduğundan çekme yöntemiyle üretilirler. Et kalınlıkları 6-7 mm ve boş ağırlığı 75 kg dır. Mavi renkte olan tüplerin üzerinde bilgiler bulunmaktadır; üreten firmanın ismi, boş ağırlığı, içerisine konulacak gazın cinsi, üretim tarihi, iç hacmi, seri numarası, deneme basıncı ve kullanma basıncı. Dolum basıncı 150 bardır. Oksijen tüpleri beş yılda bir muayene edilir. Muayene tarihi tüp üzerine yazılır.
Oksijen kaynağında, çoğunlukla çabuk yanma, yüksek ısı elde etme ve teminindeki kolaylık nedeniyle asetilen gazı kullanılır. Havadan hafif ve kokulu bir gazdır. Oksijenle tam bir yanma sağlar. 3100 0 C lik ısı verir. Asetilen gazının hava ile % 2,5 - % 81 oranları arasındaki karışımları küçük bir kıvılcımla patlamaya neden olur.
Asetilen gazı, bakır ve bakır alaşımlarına karşı da çok hassastır. İçerisinde % 65 oranından fazla bakır bulunan alaşımlarla temas ettiği zaman patlayıcı olan bir asetilen bakır alaşımı oluşur. Asetilen yüksek basınçlara ve ısılara maruz kaldığında ayrışması nedeniyle patlamaktadır. Bu nedenle asetilenin tüplere doldurulmasında saf asetilenin yalnız başına konması halinde basıncın 1,5 Kg/cm2 yi, asetona emdirilmesi halinde ise 18 Kg/cm2 yi geçmemelidir. Asetilen tüpleri yine ısıya maruz kaldıklarında iç basınçları yükseleceğinden patlama tehlikesi yaratmaktadır.
Sarı renkteki asetilen tüpleri, çelikten çekme veya kaynaklı olarak üretilmektedir. Tüplerin dolum basıncı 15 bar dır. Oksijen kaynağında asetilen yerine likid gaz (LPG) tüpleri de yaygın olarak kullanılmaktadır. LPG, etan bütan ve propan gazlarının karışımı olup, hava ile %1,9 ile %12,5 arasındaki oranları patlayıcı ortam oluşturmaktadır.
Genelde kullandığımız gazların tüp renkleri : Siyah; Sarı ; Beyaz; Yeşil; Kahverengi;helium Mavi ; oksijen Kırmızı; azot, teknik argon, basınçlı hava, diğer yanıcı olmayan gazlar asetilen asetilen hidrojen propan, butan ve diğer yanıcı gazlar
KAPALI HACİMLERDE KAYNAK İngilizce de Confined Space olarak adlandırılan; İçine giriş / çıkış şartları kısıtlı olan, normal koşullarda çalışılması için tasarlanmamış/üretilmemiş, Atmosferik, fiziksel, mekanik, elektrik, gürültü, titreşim tehlikelerden bir veya birkaçını bulundurabilecek, içinde vb. gibi Kazanlar / ocaklar, borular / hatlar, çukurlar, proses kapları silo / stok tankları, lağımlar/ çukurlar (menholler),hendekler vb. gibi hacimler KAPALI HACİM olarak adlandırılır.
Bu hacimlerde taşlama, kesme gibi kaynak işlemi sırasında yoğun ısı oluşturabilecek türden işlemler yapıldığında yangın, patlama riski ortaya çıkar. Bu hacimlerde yapılacak kaynak işlemi öncesi bu mekanların özelliklerinin incelenmesi gerekmektedir. Bu hacimlerde ; Atmosferik, mekanik, elektrik, fiziksel, tehlike oluşturabilecek etmenlerin dikkate alınarak işleme başlanması kaynakçının,işletmenin güvenliği için önemlidir.dolayısıyla bu hacimlerde yapılacak çalışma öncesi; Atmosferik şartların Az oksijenli ortam, çok oksijenli ortam, tutuşabilir ortam, zehirli ortam, yakıcı ortam boğulma riski taşıyan ortam kriterlerine göre işlem öncesi / işlem anında oluşabilecek tehlikelere karşı ölçüm yapılarak çalışma uygunluğunun belirlenmesi,
Elektriksel tehlikelerin; Bozuk aydınlatma armatürleri, şalterler, kapalı hacme alınacak ekipmanlar gözönüne alınarak kontrol altına alınması ( EKED ) (Kapalı bir yerde elektrik ark kaynağı yaparken, içeride bulunan elektriksel yönden iletken parçalara(duvarlar, zemin, ızgaralar, borular) aynı anda dokunuluyorsa veya dik durmak mümkün değilse, elektriksel tehlike mevcuttur.) Mekanik Tehlikelerin ; İçerde çalışan ekipman ( kayış kasnak, tahrik sistemleri, dönen /hareketli ekipmanlar dikkate alınarak kontrol altına alınması ( EKED) Fiziksel Tehlikelerin ; Çalışma zemininin/ ortamının durumu( yatay, dikey, eğimli, ıslak /kaygan, merdiven/ platform kullanımı gerekmesi, yetersiz aydınlatma) incelenerek gerekli önlemlerin alınması, Gürültü, titreşim tehlikelerinin kontrol edilmesi sağlandıktan sonra Kapalı Hacimlere Giriş ve Sıcak İş İzni formları eşliğinde operasyona başlanması önemlidir.
Elektrik Tehlikelerine Karşı ; Elektriksel bağlantıların kuru, temiz ve sıkı olması sağlanmalıdır. Kablo ve bağlantılarını iyi durumda olması sağlanmalıdır. Çalışma alanı ve ekipmanı yaş/nemli olmamalı, kuru tutulmalıdır. Alçak gerilime dayanıklı ve kuru eldiven kullanılmalıdır. Kaynak pensleri akımı geçirmeyecek şekilde izole edilmelidir. Kaynak tabloları sağlam olmalı, izoleleri kontrol edilmelidir. Kapalı ve nemli yerlerde yapılan kaynakta, kaynakçının metalik kısımlarla temasını önleyecek lastik veya tahta altlıkları kullanılmalıdır.
- Kaynak makinasının boşta çalıştığı zamanlara da, elektrot pensesi tahta bir masa veya askıya konmalıdır. Koltuk altına veya omuza koymak son derece tehlikelidir. -Kaynak kablosunu takarken veya kutupları değiştirirken makine boşta çalıştırılmamalı makinede akım yokken yapılmalıdır. -Hortumlar kontrol edilmelidir. Yıpranmış hortumlar kullanılmamalıdır. -Yanıcı gaz tüpü hortumu ile oksijen tüpü hortumu farklı renkte olmalıdır. Yanıcı gaz tüpü hortumu kırmızı, yakıcı gaz (Oksijen) hortumu mavi veya gri renk olabilir. Hortumlar tüp ve şalumaya çift kelepçe ile bağlanmalı ve tel kullanılmamalıdır.
Kapalı Hacimlerde Kaynak Yaparken; Kapalı hacimlerde ( tank, depo, boru vs.) kaynak işlemi yapmadan önce; Kapalı hacimde olabilecek olası tehlikeler için ortam ölçüleri yapılmalı. Ortamda gerekli ve yeterli oksijen olduğundan, yanıcı, parlayıcı, patlayıcı malzeme/ atık olmadığından, zehirli bir madde olmadığından emin olunmalı, İçinde ne olduğu bilinmeden kaynak yapılmamalıdır; kapalı hacimde bulunması olası malzemenin/ atığın tamamen boşaltılması ( havalandırma, su ile doldurma, inert gaz kullanımı) sağlanmalı, Bir gözlemci eşliğinde çalışılmalıdır; yalnız çalışılmamalıdır. 24 voltluk seyyar lamba eşliğinde kaynak yapılmalıdır. Kazan, tank, menhol gibi dar ve kapalı yerlerde yapılan elektrik ark kaynağında doğru akım kullanılmalıdır.
Kapalı hacimde mevcut olan /ortaya çıkabilecek hertürlü enerji dikkate alınarak EKED uygulanmalı. Gözlemci ile kaynakçı arasında haberleşme herdurumda sağlanmalı /sürdürülmelidir. Kapalı hacmin havalandırılması veya hava beslenmesi gerektiğinde, oksijen kulllanılmamalıdır. Emniyet şeridi ile alan sınırlandırılmalı, yetkisiz girişler engellenmelidir. Uyarı levhaları ile gerekli uyarılar yapılmalıdır.
Yangın ve Patlama Tehlikelerine Karşı Kaynakta kullanılan basınçlı tüplerin kullanımı,depolanması güvenlik açısından önemlidir. Depodaki oksijen tüpleri diğer gaz tüplerinden ayrı bir yerde tutulmalı,, veya oksijen tüplerini depolandığı yer ile yanıcı gaz tüplerinin depolandığı yer arasında yangına dayanıklı duvar olmalı, Tüpler dik ve duvara bağlı, göz veya raflara sıralanmış biçimde stok edilecektir. Çıplak alevle gaz tüplerinin bulunduğu depoya girilmeyecek ve sigara içilmeyecek, tüp depoları sürekli havalandırılacaktır. Gaz tüpleri direk güneş ışığından korunmuş olmalı üstü kapalı yerlerde saklanmalı. Gaz tüplerinin düşmesini önlemek için mutlaka biryere sabitlenmeli, Tüplerin üzerinde valf koruma başlığı kullanım dışında mutlaka tüp üzerinde olmalı.
Manometrelerin sağlam/ çalışır olması kontrol edilmelidir. Oksijen, asetilen vb. kaynak işlerinde kullanılan basınçlı tüplerin, ilgili ve yetkili firmasına 5 yılda bir periyodik basınç testi yaptırılacaktır. Test föyleri ünitelerde muhafaza edilecektir. Kaynak tüpleri üzerinde test tarihi, test basıncı, ağırlığı vb. değerler bulunacaktır. Alev tutucu donanım her tüpte bulunmalıdır. Donmuş ventiller sadece sıcak su veya buharla ısıtılarak açılmalı, hiç bir surette açık alev yaklaştırılmamalıdır. Şalomanın tıkalı olması halinde el veya parmaklar şaloma ağzına konarak kontrol yapılmamalıdır. Tazyikle galen gaz parmağı kopardığı gibi eli de parçalayabilir.
Gaz kaçağı vb. nedeniyle tüplerde tutuşma olursa, tüplerin ventilleri mümkün olan süratle kapatılarak gaz kaçağı önlenmelidir. Tüpler alev içinde kalıyorsa bir siper arkasından karbondioksit sıkılarak tüp soğutulmalı ve alevler söndürülmelidir. Alevler sönmüyor ve tüpten çıkan gaz yanmayı devam ettiriyor ise, bir battaniye ile sarılmak suretiyle havasız bırakılarak tüp söndürülmeli ve bu arada yine tüpü su ile soğutma işlemine devam edilmelidir.