GİRİŞ Kımıl, Alkan (1948) tarafından Orta Anadolu Bölgesi genelinde tespit edilmiş olup, 1960 lı yıllardan günümüze kadar mücadelesi yapılan ve yaptığ

HR.Ü.Z.F.Dergisi, 2008, 12(3): 9-17 J.Agric.Fac.HR.U., 2008, 12(3): 9-17 KIIL (Aelia rostrata Boh., Het.: Pentatomidae) IN YUURTA PARAZİTOİDLERİ VE FARKLI DÖNELERDE UYGULANAN İNSEKTİSİTLERİN BU PARAZİTOİDLERE ETKİSİ Erhan KOÇAK Numan BABAROĞLU Atilla GÖKDOĞAN Yayın Geliş Tarihi: 29.04.2008 Araştırma akalesi ÖZET Çalışma, Kımıl (Aelia rostrata Boh., Het.: Pentatomidae) ın yoğun olarak bulunduğu Konya ve Aksaray illerinde tarla koşullarında yürütülmüştür. Çalışmada erken dönemde kışlamış erginler ve takibeden periyotta ise nimfler hedef alınarak yapılan kımıl mücadelesinde kullanılan organik fosfatlı ve sentetik pyrethroitli bazı insektisitlerin yumurta parazitoiti Trissolcus spp. (Hym.: Scelionidae) e olan etkileri incelenmiştir. Ayrıca bu dönemlerde tarlada tuzaklarda ve kımıl yumurtalarındaki Trissolcus spp. ile bu parazitoitlerin kendi içlerindeki bulunma oranları da belirlenmiştir. Hem tuzaklarda yakalanan, hem de Kımıl yumurtalarından elde edilen parazitoitlere bakıldığında ise Kımıl ın yumurta parazitoidi olarak T. rufiventris ayr öne çıkmıştır. Kışlamış ergin döneminde yapılan ilaçlamalarda ilk 3 gündeki sayımlarında tuzaklarda parazitoite rastlanmadığından, insektisitlerin etkileri değerlendirilememiştir. Nimf döneminde yapılan uygulama sonucu ise IOBC değerlendirmesine göre, her iki alanda da sentetik pyrethroitli insektisitlerden lambda-cyhalothrin (CS) ve alpha-cypermethrin (EC) orta derecede iken, organik fosfatlılardan fenthion (EC) un olduğu belirlenmiştir. Ekolojik selektiviteden dolayı, insektisitlerin parazitoitlere doğrudan püskürtülmemesi nedeniyle kimyasal mücadelenin özellikle Kımıl ın kışlamış ergin döneminde sentetik pyrethroitli insektisitlerle yapılmasına özen gösterilmelidir. Anahtar Kelimeler: Kımıl, Yumurta Parazitoitleri, İnsektisit, Tarla EFFECTS of the INSECTICIDES APPLIED in DIFFERENT STAGES of Aelia rostrata Boh. (Het.: Pentatomidae) to EGG PARASITOID Trissolcus spp. (Hym.: Scelionidae) ABSTRACT This study was carried out at the field conditions in Konya and Aksaray provinces having dense wheat stink bug (Aelia rostrata Boh., Het.: Pentatomidae). In the study, the effects of the organic phosphate and synthetic pyrethroid insecticides used at early stages against overwintered adults and later nymph stages of the bug were examined for egg parasitoid Trissolcus spp. (Hym.: Scelionidae) in field conditions. Also, Trissolcus species with ratios were determined in wheat stink bug eggs and on yellow traps. T. rufiventris ayr was determinated as predominant species in both wheat stink bug eggs and on yellow traps. Efficicacy of the insecticides applied in overwintered adult stage could not evaluated because of no parasitoid on traps in first three days in both provinces. In the application against nymhs, it was determined that synthetic pyrethroit insecticides lambda-cyhalothrin (CS) and alphacypermethrin (EC) were moderately harmful () and organic phosphated fenthion (EC) was harmful (T) according to IOBC field data in also both provinces. Insecticide application with synthetich pyrethroids should perform against overwintered adults because of ecological selectivity and indirect spraying to the parasitoids. Keywords: Aelia rostrata, Trissolcus, Insecticide, Field Ankara Zirai ücadele erkez Araştırma Enstitüsü, Yenimahalle, Ankara Sorumlu yazar: erhan_kocak@hotmail.com

GİRİŞ Kımıl, Alkan (1948) tarafından Orta Anadolu Bölgesi genelinde tespit edilmiş olup, 1960 lı yıllardan günümüze kadar mücadelesi yapılan ve yaptığı salgınlar nedeniyle hububatta önemli ürün kayıplarına neden olan böceklerin başında gelmektedir. Türkiye de toplam 9 adet türü saptanmış olmakla beraber, bölgede olan tür Aelia rostrata Boh. dır (Duran, 1958; İyriboz, 1970; Lodos, 1982). Orta Anadolu Bölgesi hububat sahalarında süne ile birlikte bulunmakta ve aynı tip zararları oluşturmaktadır. Ürünün hem kalitesini hem de kantitesini süne ye oranla daha fazla etkilediği ortaya konmuştur (Duran, 1958; Yüksel,1969). Trissolcus spp. (Hymenoptera: Scelionidae), Kımıl ın en önemli yumurta parazitoitleridir. Bunlar ayrıca Süne yi de baskı altında tutabilen önemli parazitoitlerdir. Brown (1962), Orta Anadolu Bölgesinde yaptığı çalışmada yumurta parazitoitlerinden T. rufiventris ayr in Kımıl yumurtalarını, T.semistriatus Nees un ise Süne yumurtalarını tercih ettiğini belirlemiştir. Yapılan bazı çalışmalarda Kımıl yumurtalarında %46.4 (Dikyar, 1981) ve %17.49-82.47 oranında (emişoğlu ve ark., 1994) parazitlenmeler saptanmış olmakla beraber, Kımıl popülasyonunun tümünü bu yolla baskı altında tutmak ve kimyasal mücadele uygulamasından kaçınmak bazı alanlarda mümkün olmamaktadır. Kımıl zararını önlemek için yapılan kimyasal mücadele uygulaması sonucunda yumurta parazitoitlerinin zarar gördüğü ve parazitlenme oranlarının düştüğü bilinmektedir. Bu nedenle insektisit uygulamalarının en uygun zamanda yapılmasının yanında, bu mücadelede kulanılacak insektisitlerin de yumurta parazitoitlerine olumsuz etkilerinin olmaması ya da en düşük düzeyde olması beklenmektedir. Ülkemizde süne mücadelesi dönemi olan nimf döneminde, Efe ve ark. (1996) ve Babaroğlu (2006) tarafından bazı insektisitlerin yumurta parazitoidi Trissolcus spp. ne etkisi üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada ise; Kımıl mücadelesinde kullanılan bazı insektisitlerin tarla çalışmalarında erken dönemde kışlamış erginler ve takibeden periyotta nimf dönemi hedef alınarak yapılan uygulamalarda insektisitlerin parazitoitlere etkinlik düzeylerinin belirlenmesiyle, bu iki ilaçlama dönemindeki ekolojik selektivite durumunun belirlenmesi hedeflenmiştir. Böylece hem ruhsatlandırma ve hem de entegre mücadele programlarının tavsiyesinde en önemli kriter olarak dikkate alınan pestisitlerin yan etkileri, ekolojik dönemlerine göre de Orta Anadolu Bölgesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yani, bu mücadelede parazitoitleri en az etkileyecek olan uygun insektisit ve uygun ilaçlama dönemini kombine etmek önemlidir. İlaçların risk gruplarına göre sınıflandırılması ve entegre mücadele programlarında kullanılacak ilaçların seçilebilmesi için de bu tür çalışmaların mutlaka yapılması gerekmektedir. Pestisitlerin faydalı organizmalar üzerine etkileri, gerek ruhsatlandırma ve gerekse pestisitlerin entegre mücadele programlarında tavsiyesinde en önemli kriter olarak dikkate alınmaktadır. ATERYAL ve ETOT Çalışmalar ayıs-haziran 2007 döneminde, TİGE e bağlı Koçaş (Aksaray) ve Konuklar (Konya) Tarım İşletmesi üdürlüğü (Tİ) arazilerindeki buğday tarlalarında, iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın ilk aşamasında Kımıl ın kışlamış ergin döneminde ve ikinci aşamasında ise 2-3. nimf dönemlerinde ilaçlamalar yapılarak çalışmalar yürütülmüştür (Çizelge 1). Çalışmada kulanılan insektisitler ve uygulama dozları Çizelge 2 de verilmiştir. Tarla pülverizatörüyle yapılan deneme, tesadüf blokları deneme deseninde dört karakter (Alpha-cypermethrin EC, lambda-cyhalothrin CS, fenthion EC ve kontrol) ve dört tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her bir parsel büyüklüğü Konuklarda 1,5 da (Deneme sahası toplam 24 da kışlamış ergin ilaçlama döneminde ve 24 da nimf mücadelesi döneminde olmak üzere toplam 48 da) ve Koçaş ta ise 2,5 da (Deneme sahası toplam 40 da kışlamış ergin ilaçlama döneminde ve 40 da nimf mücadelesi döneminde olmak üzere toplam 80 da) olarak alınmıştır. Çizelge 1. Koçaş ve Konuklar Tİ de Kımıl ın kışlamış ergin ve nimf dönemlerine karşı uygulama yapılan tarihler ve Kımıl yoğunlukları Çalışmanın yapıldığı yer İlaçlama tarihi İlaçlama Dönemi Kımıl yoğunluğu (adet m -2 ) Koçaş Tİ 9.5.2007 Kışlamış ergin 2.6 13.6.2007 Nimf 19.8 Konuklar Tİ 11.5.2007 Kışlamış ergin 4.1 11.6.2007 Nimf 10.2 10

Çizelge 2. Koçaş ve Konuklar Tİ de Kımıl ın kışlamış ergin ve nimf dönemlerinde uygulama yapılan insektisitler Kullanılan İnsektisidin Ticari Adı Uygulama dozu Aktif madde miktarı Formülasyon (Etkili adde Adı ve Oranı) (ml da -1 ) (g da -1 ) Karatezeon 2.25 (Lambda-cyhalothrin 50 g l -1 CS 45 ) Bestox 100 EC 4.5 (Alpha-cypermethrin 100 g l -1 EC 45 ) Lebaycid EC 50 (Fenthion 525 g l -1 ) EC 100 52.5 Çizelge 3. İnsektisitlerin tarla koşullarında doğal düşmanlara etkilerini değerlendirmede kullanılan IOBC sınıf değerleri 0-50 Zararsız veya az N 51-75 > 75 Zararlı T Çalışmalarda ilaçlamadan 1 gün önce her parsele 1 adet olacak şekilde yerden yaklaşık 1.70 cm yüksekliğe asılan (Şimşek, 1996), 20x25 cm boyutundaki sarı yapışkan tuzaklar ilaçlamadan hemen önce değiştirilmiştir. Tuzaklar ilaçlamadan 1, 3, 7 ve 14 gün sonra değiştirilmiş ve alınan tuzaklar sayım için tuzaklar tuzak taşıma kabı ile laboratuvara getirilmiştir. Tuzakta yapışmış olan parazitoitler tiner yardımıyla tuzaktan alınarak petri kabında tiner içerisinde yapışkandan tamamen arındırılmıştır. Daha sonra alkolde kısa bir süre tutulduktan sonra kurutulup etiketlenerek teşhise hazır hale getirilmiştir. İnsektisitlerin tuzakta yakalanan ergin parazitoit sayılarına etkisini belirlemek için SPSS paket programı kullanılarak, varyans analizi uygulanması sonucu, insektisitler arası fark belirlenenler için bu farklılıkların önem derecelerine göre sıralamalarını bulmada Duncan testinden ve insektisitlerin etki oranlarını belirlemek için Henderson-Tilton formülünden yararlanılmıştır. İnsektisitlerin parazitoitlere etkisi, IOBC sınıf değerlerine göre (Boller ve ark., 2006) değerlendirilmiştir (Çizelge 3). ARAŞTIRA BULGULARI ve TARTIŞA Çalışma yapılan alanlarda saptanan Trissolcus türleri ve bulunma oranları Çalışma esnasında tuzaklarda yakalanan parazitoit türleri ve bulunma oranları Çizelge 4 te görülmektedir. Çalışma yapılan her iki alan ve her iki dönemde de yumurta parazitoidi T. rufiventris in yoğun şekilde tuzaklarda yakalandığı belirlenmiştir. T. rufiventris in, süne yumurtalarını da parazitlemekle birlikte, primer olarak Kımıl yumurta parazitoidi olduğu ve Kımıl yumurtasını süne yumurtasına tercih ettiği; diğer taraftan tuzaklarda yakalanan T. grandis Thomson, T. semistriatus ve T. simoni ayr türlerinin de Kımıl yumurtasını parazitlemekle birlikte tercihlerini süne yumurtalarından yana koydukları bilinmektedir (Brown, 1962; Dikyar, 1981). emişoğlu ve ark. (1994) ise Orta Anadolu Bölgesinde Kımıl yumurtalarının %17.49-82.47 arasında sadece T. vassilievi ayr tarafından parazitlendiğini bildirmektedirler. Dikyar (1981), İç Anadolu Bölgesi nde Kımıl a karşı % 46.4 lük parazitlenme oranı ile T. semistriatus un oldukça etkili olmasına karşın, bu parazitoidin % 85 lik bir oranla Süne ye karşı çok daha etkili olduğunu bildirmektedir. Şekil 1 incelendiğinde, T. rufiventris in çalışmanın yapıldığı Koçaş ve Konuklar da, Kımıl ın kışlamış ergin döneminde çok daha yüksek oranda bulunduğu görülmektedir. Bu dönemde sünenin primer yumurta parazitoitleri olan türlerin fazla yoğun olmamasının, tarlada süne yoğunluğunun düşük olması ve de henüz yumurtlamanın başlamamış olmasından kaynaklandığı kanısına varılmıştır. Şimşek ve ark. (1994) ile Kıvan (1998), süne yumurta parazitoitlerinin tarlaya gelişinin, sünenin tarlaya gelişinden çok, sünenin yumurtlamaya başlamasıyla birlikte yoğun olarak gerçekleştiğini bildirmektedirler. Çalışmanın ikinci aşaması olan nimf mücadele döneminde, tarlada süne yoğunluğunun artması nedeniyle süne yumurta parazitoitleri olan diğer türlerin de tarlaya gelmelerinden dolayı, bu dönemde T. rufiventris in bulunma oranında meydana gelen azalma dikkat çekicidir. Bu oranlar Koçaş ta %92.8 den %65.8 e ve 11

Konuklar da ise %87.5 tan %50.0 ye düşmüştür. Kımıl ın kışlamış ergin döneminde uygulanan insektisitlerin parazitoitlere etkisi Bazı insektisitlerin yumurta parazitoitlerine olan etkisini belirlemek için Koçaş ta 9.5.2007 ve Konuklar da 11.5.2007 tarihinde buğday tarlasında sarı yapışkan tuzaklar asılarak çalışma başlatılmıştır. Her iki alanda da ilaçlama öncesi ve ilaçlamadan sonraki 3. güne kadar tuzaklarda parazitoide rastlanmamıştır (Şekil 1 ve Şekil 2). Parazitoitlerin tarlaya ayıs ın ikinci yarısında gelmeye başladıkları görülmektedir. Bu nedenlerden dolayı insektisitlerin etkisi ile ilgili herhangi bir değerlendirmeye gidilememiştir. Erken dönemde yapılan uygulamalarda parazitoidin tarlada bulunmamasından dolayı ekolojik selektiviteden söz edilebilir. Yani bu dönemde ilaçlama yapılmasının parazitoitlere daha az zarar verme durumu olduğu düşünülebilinir. Kımıl ın nimf döneminde uygulanan insektisitlerin parazitoitlere etkisi Kımıl ın nimf döneminde yapılan uygulamalarda bazı insektisitlerin yumurta parazitoitlerinin ergin sayısına etkisini gösteren değerler Koçaş için Çizelge 5 ve Konuklar için ise Çizelge 6 da görülmektedir. İstatistiksel analiz sonucunda her iki çalışma alanında farklı insektisitlerin uygulandığı parsellerde farklı zamanlarda yakalanan ergin parazitoit sayıları arasında önemli düzeyde farkın olmadığı (insektisit X gün interaksiyonu) belirlenmiştir (F=5.798 ve P=0,00 Konuklar; F=15.878 ve P=0,00 Koçaş). İlaçlamadan sonraki 1. günde Koçaş ta ergin sayısı yönünden fenthion da görülen azalma, istatistiki olarak da diğer gruplardan önemli iken, Konuklarda ise böyle bir farklılık olmadığı görülmektedir. Koçaş ta 3. günde alpha-cypermethrin ve fenthion uygulanan parsellerdeki tuzaklarda kontrole göre ergin sayısında görülen bu azalma istatistiki olarak ta önemli bulunmuşken, Konuklar da 3. günde paralel durum fenthion da görülmüştür. Koçaş ta insektisit uygulanan tüm parsellerde 7. ve 14. günde tuzaklarda meydana gelen azalma, istatistiki olarak kontrolden farklı bulunmuştur. Konuklarda ise 7. ve 14. günlerde alpha-cypermethrin ve fenthion uygulanan parsellerdeki tuzaklarda kontrole göre ergin sayısında görülen bu azalma istatistiki olarak da önemli bulunmuştur. Lambda-cyhalothrin uygulanan parsellerde ergin sayısında görülen azalma istatistiki olarak 7. günde farklı grupta yer almasına karşın aradaki farkın tesadüften ileri geldiği, fakat 14. günde meydana gelen azalmanın istatistiki olarak önemli olduğu görülmekte, fakat bu azalma diğer iki insektisitten daha az olmuştur (Çizelge 5 ve Çizelge 6). Yine insektisitlerin farklı günlerdeki durumuna bakacak olursak; Koçaş ta lambdacyhalothrin ve alpha-cypermethrin uygulanan parsellerde her insektisit için 1. ve 7. günlerde tuzaklarda yakalanan ergin sayısında azalma Çizelge 4. Koçaş ve Konuklar Tİ de Kımıl ın nimf ve kışlamış ergin dönemlerinde sarı yapışkan tuzaklarda yakalanan Trissolcus türleri, sayıları ve bulunma oranları Çalışma yapılan alan Koçaş Tİ, Aksaray Konuklar Tİ, Sarayönü - Konya Çalışmanın yapıldığı dönem Kışlamış ergin (KE) Nimf Kışlamış ergin (KE) Nimf Tuzaklarda yakalanan Trissolcus spp. Toplam parazitoit sayısı (adet) Bulunma oranı (%) T. rufiventris 26 92.8 T. semistriatus 2 7.2 Toplam 28 100.0 T. rufiventris 854 65.8 T. grandis 377 29.0 T. semistriatus 22 1.7 T.simoni 45 3.5 Toplam 1298 100.0 T. rufiventris 462 87.5 T. grandis 62 11.7 T. semistriatus 4 0.8 Toplam 528 100.0 T.rufiventris 240 50.8 T. grandis 56 11.8 T. semistriatus 169 35.7 T.simoni 8 1.7 Toplam 473 100.0 TOPLA 2 4 2027 12

3 Kontrol Alpha-cypermethrin Lambda-cyhalothrin Fenthion Ortalama Birey Sayısı (Adet/Tuzak) 2,5 2 1,5 1 0,5 0 İ.Ö. 1. gün 3. gün 7. gün 14. gün Günler Şekil 1. Koçaş Tİ de Kımıl ın kışlamış ergin döneminde yapılan insektisit uygulamaları sonucunda tuzaklarda yakalanan ortalama parazitoit sayıları (adet tuzak -1 ) Ortalama Birey Sayısı (Adet/Tuzak) 35 30 25 20 15 10 5 0 Kontrol Lambda-cyhalothrin Alpha-cypermethrin Fenthion İ.Ö. 1. gün 3. gün 7. gün 14. gün Günler Şekil 2. Konuklar Tİ de Kımıl ın kışlamış ergin döneminde yapılan insektisit uygulamaları sonucunda tuzaklarda yakalanan ortalama parazitoit sayıları (adet tuzak -1 ) meydana geldiği, Konuklarda ise tüm insektisitler için günler arasında her bir insektisit için meydana gelen farklılıkların istatistiki olarak önemsiz olduğu görülmektedir. Burada, Konuklardaki parazitoit yoğunluğunun çok yüksek olmamasının da böyle bir sonuca yol açmada etkisinin olduğu düşünülebilir. Kontrol parsellerine bakıldığında ise; çalışmanın yapıldığı her iki alanda da paralel sonuçlar alındığını, uygulamadan sonraki 1. günde bir düşüş meydana geldiği ve bunun istatistiki olarak önemli olduğunu, takibeden 3. ve 7. günlerde meydana gelen yoğunluk artışının istatistiki olarak farklı olmadığını, oysa 14. gündeki artışın önceki günlerden oldukça yüksek olduğu ve de istatistiki olarak da bu farkın önemli olduğu görülmektedir (Çizelge 5 ve Çizelge 6). Çalışma yapılan her iki alanda da ilaçlamalardan sonra kontrol parselleri de olmak üzere tüm parsellerde parazitoit yoğunluğunda hızlı bir düşüş olduğu görülmekte, 3. günden itibaren kontrolde yükselme olurken, diğerlerinde yükselme farklı günlerde ve özellikle de ancak 14. günde başlamaktadır. Koçaş ta 3. günde ekstrem biçimde lambda-cyhalothrin ve alpha-cypermethrin parsellerinde yükselme görülmüştür. Bunun nedeni olarak Konuklarda tarlanın kıraçta olması ve ani sıcaklık artışıyla parazitoitlerin yumurta paketlerinden çıkışının hızlanmasından dolayı, uygulamanın Koçaş a göre daha geç yapılması sebebiyle açılmamış parazitli yumurta sayısının azlığından ve de sentetik pyrethroitlilerin yumurta parazitoitlerine olan repellent etkisinden (Gardjan ve ark., 2004) kaynaklandığı düşünülebilir. Koçaş ta insektisitlerin nimf döneminde uygulanması sonucu paraztoitlere olan etkileri incelendiğinde insektisitler arasındaki farkın önemli olduğu saptanmıştır (F=1275,81; P=0,00). Sentetik pyretroitli insektisitlerden lambda-cyhalothrin ve alpha-cyper methrin 13

Çizelge 5. Koçaş Tİ de Kımıl ın nimf döneminde yapılan insektisit uygulamaları sonucunda tuzaklarda yakalanan ortalama parazitoit sayıları (adet tuzak -1 ) İnsektisitin Adı ve Formülasyonu yer almalarına karşılık aralarındaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı görülmektedir. İstatistiksel farklılıklara karşın tüm insektisitler sınıf değeri alarak orta derecede sınıfında yer almışlardır (Çizelge 8). Konuklar da insektisitlerin nimf döneminde uygulanması sonucu parazitoitlere olan etkileri incelendiğinde, insektisitler arasındaki farkın önemli olduğu saptanmıştır (F=5,054; P=0,034). Lambda-cyhalothrin ile Alpha-cypermethrin ve Alpha-cypermethrin ile Fenthion arasındaki farklar istatistiksel olarak önemsiz çıkmış, lambda-cyhalothrin ile fenthion arasındaki fark ise önemli bulunmuştur. Lambdacyhalothrin ve alpha-cypermethrin sırasıyla % 60.35 ve %72.52 etki oranlarıyla sınıf değerini alarak olarak sınıflandırılmış, fenthion ise %82.13 etki ile T sınıf değerini alarak Zararlı olarak sınıflandı- Lambdacyhalothrin (CS) Alphacypermethrin (EC) Fenthion (EC) Parazitoit Sayısı ( adet tuzak -1 ) İlaçlama Sayım Zamanı (Gün) Öncesi 1. Gün 3. Gün 7. Gün 14. Gün 7.00±0.57 20.50±1.32 15.25±1.93 Ba 9.00±0.91 Cab 36.00±1.22 Ab C*a** (18.00-24.00) (11.00-19.00) (7.00-11.00) (33.00-39.00) (6.00-8.00) 20.5±3.92 (12.00-31.00) 15.50±1.84 (12.00-20.00) 7.00±1.47 Ca (4.00-10.00) 3.75±0.25 Ba (3.00-4.00) 14.25±2.05 Ba (9.00-19.00) 3.50±0.65 Bb (2.00-5.00) 6.50±2.21 Cb (2.00-12.00) 5.75±1.60 Bb (1.00-8.00) 26.00±1.08 Ac (23.00±28.00) 25.25±4.00 Ac (14.00-33.00) Kontrol 10.50±1.04 (8.00-13.00) 8.25±0.95 Ca (7.00-11.00) 15.00±0.91 Ba (13.00-17.00) 14.50±2.25 Ba (9.00-20.00) 64.00±5.82 Aa (56.00-81.00) * Aynı satırda farklı büyük harf taşıyan değerler istatistiksel olarak birbirinden farklıdır. ** Aynı sütunda farklı küçük harf taşıyan değerler istatistiksel olarak birbirinden farklıdır. Çizelge 6. Konuklar Tİ de Kımıl ın nimf döneminde yapılan insektisit uygulamaları sonucunda tuzaklarda yakalanan ortalama parazitoit sayıları (adet tuzak -1 ) Parazitoit Sayısı ( adet tuzak -1 ) Sayım Zamanı (Gün) İnsektisitin Adı ve İlaçlama Formülasyonu 1. Gün 3. Gün 7. Gün 14. Gün Öncesi Lambdacyhalothrin (CS) Alphacypermethrin (EC) 8.50±1.19 (7.00-12.00) 8.25±1.49 (4.00-11.00) 9.00±0.47 4.00±2.00 A*a** (2.00-10.00) 2.00±0.71 Aa (1.00-4.00) 1.75±0.48 Aa 5.25±1.37 Aab (2.00-8.00) 2.25±0.43 Ab (1.00-3.00) 1.50±0.65 Ab 5.00±0.82 Ab (3.00-7.00) 3.00±1.22 Ab (1.00-6.00) 3.75±1.12 Ab 5.00±1.08 Ab (2.00-7.00) 5.25±1.65 Ab (2.00±9.00) 3.75±1.44 Ab Fenthion (EC) (7.00-9.00) (1.00-3.00) (0.00-3.00) (2.00-7.00) (2.00-8.00) 5.50±1.19 3.25±0.48 Ca 8.00±1.83 Ba 9.25±1.12 Ba 21.00±3.74 Aa Kontrol (4.00-9.00) (4.00-17.00) (4.00-12.00) (7.00-12.00) (13.00-31.00) * Aynı satırdaki farklı büyük harf taşıyan değerler istatistiksel olarak birbirinden farklıdır. ** Aynı sütundaki farklı küçük harf taşıyan değerler istatistiksel olarak birbirinden farklıdır. sırasıyla %57.12 ve %63.25 oranında parazitoit popülasyonunu azaltırken, IOBC ye göre sınıf değerini alarak olarak sınıflandırılmış ve bu iki insektisit arasında istatistiksel olarak fark önemsiz çıkmış, organik fosfatlı insektisit olan fenthion %75.14 etki ile T sınıf değerini alarak Zararlı olarak sınıflandırılmış ve istatistiki olarak diğer iki insektisitten farklı grupta yer almıştır (Çizelge 7). Koçaş ta insektisit uygulaması sonucu farklı zamanlarda meydana gelen etkiler incelendiğinde ise, günlere bağlı olarak insektisitlerin etkisinin değiştiği saptanmıştır (F=4,61; P=0,01). İstatistiksel analize göre 1. gündeki etki 7. ve 14. gündeki etkilerden daha düşük olmuş ve bu iki grup arasındaki farkın istatiksel olarak önemli olduğu görülmüştür. Diğer yandan 1. ve 3. günler farklı gruplarda 14

rılmıştır (Çizelge 9). Konuklar da insektisit uygulaması sonucu farklı zamanlarda meydana gelen etkiler incelendiğinde ise, günlere bağlı olarak insektisitlerin etkisinin değiştiği saptanmıştır (F=4,73; P=0,00). İstatistiksel analize göre 1. gündeki etki 7. ve 14. gündeki etkilerden daha düşük olmuş ve bu iki grup arasındaki farkın istatiksel olarak önemli olduğu görülmüştür. Diğer yandan 1. ve 3. günler farklı gruplarda yer almalarına karşılık, aralarındaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı ve sınıf değeri alarak orta derecede sınıfında yer aldıkları görülmektedir. Fakat 7 ve 14. günlerdeki etkiler, 3. günden istatistiki olarak farklı olmamasına rağmen, diğer grupta yer almış ve T sınıf değeri alarak Zehirli olarak sınıflandırılmıştır (Çizelge 10). Tarla çalışmaları sonucunda; erken dönemde yapılan ilaçlamalarda tarlada henüz parazitoit olmadığı için, ekolojik selektiviteden söz edilebilir. İstatistiksel olarak herhangi bir değerlendirme yapılamamış olsa da bu dönemde yapılan ilaçlamaların daha uygun olduğu düşünülebilir. Diğer taraftan, Koçaş ve Konuklar da nimf döneminde yapılan uygulamalarda ise sırasıyla lambda cyhalothrin in %56.61 ve %60.35 ve alpha-cypermethrin in %63.25 ve % 72.52 ile () sınıfına girerken fenthion un ise %75.14 ve %82.13 etki oranlarıyla Zararlı (T) sınıfına girdiği görülmektedir. Gardjan ve ark. (2004) laboratuvarda sentetik pyrethroitli insektisitlerin süne yumurta parazitoidi T. grandis e repellent etki gösterdiklerini oysa organik fosfatlılardan böyle bir sonuç alamadıklarını bildirmektedirler. Çalışmada elde edilen sonuca göre fenthion un sentetik pyrethroitli insektisitlere göre daha etkiye sahip olmasının temelinde bu bulgu yer alabilir. Corso (1988), Brezilya da soya tarlalarında bazı insektisitlerin yumurta parazitoidi T. basalis (Woll.) in ergin çıkışına etkilerini belirlediği çalışmada; triazophos (60 g/da) un uygulamadan 14 gün sonra %73 ölüme neden olarak oldukça toksik olduğunu, cyfluthrin (1.5 g da -1 ) ve triazophos (20 g da - 1 ) un düşük düzeyde selektivite, deltamethrin (0.75 g da -1 ) ve permethrin (2.5 g da -1 ) in orta düzeyde selektivite gösterdiğini, phosalon (52.5 g da -1 ) un ise oldukça selektif olduğunu ortaya koymuştur. Babaroğlu (2006), Süne nin nimf döneminde tarlada yaptığı insektisit uygulamaları sonucu, Bala da uygulamadan sonraki 1. günde kontrol dahil tüm parsellerde parazitoit yoğunluğunun ani olarak düştüğünü, 3. güne kadar az olmakla beraber yükselişin olduğu, 3. günden 7. güne kadar popülasyonun düştüğü ve 7. günde başlayan artışın 14. güne kadar devam ettiğini veya Konuklar da kontrol parselinde sabit kaldığını, ilaçlı parsellerde ise 7. güne kadar popülasyonda düşüş olduğunu ve 7. günden itibaren 14. güne kadar ise yükseliş görüldüğünü bildirmektedir. Efe ve ark. (1996), cypermethrin ve deltamethrin ile ilaçlanmış buğday tarlalarındaki Trissolcus spp. yoğunluğunun ilaçlamalardan sonraki ilk haftaya kadar azalmasına karşın, iki hafta sonra artış tespit ettiklerini bildirmektedirler. İlaçlamalardan sonraki 1. gündeki etki düşüklüğünün nedeni olarak kontrol parsellerinin de bu ilaçlamalardan etkilenmesini gösterebiliriz. Çalışma sonucunda, kımıl mücadelesinde kışlamış ergin döneminde ilaçlama yapılmasının parazitoitlere olan olumsuz etkilerin azalması açısından dikkate alınması gerektiği, nimf döneminde yapılan mücadelede ise sentetik pyrethroitli insektisitlerden sırasıyla lambda cyhalothrin (CS) ve alpha-cypermethrin (EC) in organik fosfatlı insektisitlerden fenthion (EC) a tercih edilmesi gerektiği kanısına varılmıştır. Çizelge 7. Koçaş Tİ de Kımıl ın nimf mücadelesi periyodunda kullanılan bazı insektisitlerin Trissolcus spp. popülasyonunda meydana getirdiği ölüm oranı, lık derecesi ve sınıf değerleri. İnsektisitin etkili madde adı ve formülasyonu Ort±St.Hata (in-ax) Grup Lambda-cyhalothrin 50 g l -1 CS 57.12±4.16 (23.81 79.72) b Alpha-cypermethrin 100 g l -1 EC 63.25±4.60 (35.71 94.39) b Zararlılık derecesi Sınıf değeri Fenthion 400 g l -1 EC 75.14±2.42 (56.58 89.81) a Zararlı T 15

Çizelge 8. Koçaş Tİ de Kımıl ın nimf mücadelesi periyodunda kullanılan bazı insektisitlerin Trissolcus spp. popülasyonunda farklı zamanlarda meydana getirdiği ölüm oranı, lık derecesi ve sınıf değerleri Sayım zamanı (Gün) Ort±St.Hata (in-ax) Grup Zararlılık derecesi Sınıf değeri 1. 56.61±4.52 (23.81 82.27) b 3. 60.71±3.01 (31.70 89.22) ab 7. 71.58±4.31 (52.47 94.39) a 14. 73.11±2.87 (56.58 85.29) a Çizelge 9. Konuklar Tİ de Kımıl ın nimf mücadelesi periyodunda kullanılan bazı insektisitlerin Trissolcus spp. popülasyonunda meydana getirdiği etki, lık derecesi ve sınıf değerleri İnsektisitin etkili madde adı ve formülasyonu Ort±St.Hata (in-ax) Grup Lambda-cyhalothrin 50 g l -1 CS Alpha-cypermethrin 100 g l -1 EC 60.35±5.93 (16.67 90.59) b 72.52±5.17 (30.77 95.60) ab Zararlılık derecesi Fenthion 400 g l -1 EC 82.13±3.07 (61.90 100.00) a Zararlı T Sınıf Değeri Çizelge 10. Konuklar Tİ de Kımıl ın nimf mücadelesi periyodunda kullanılan bazı insektisitlerin farklı zamanlarda Trissolcus spp. popülasyonunda meydana getirdiği etki, lık derecesi ve sınıf değerleri Sayım zamanı (Gün) Ort±St.Hata (in-ax) Grup 1. 57.14±9.89 (30.56 88.89) b 3. 72.21±12.22 (16.67 100.00) ab Zararlılık Derecesi Sınıf Değeri 7. 75.21±7.08 (50.00 93.65) a Zararlı T 14. 82.08±9.36 (30.77 96.77) a Zararlı T Kaynaklar Alkan, B. 1948. Orta Anadolu Hububat Zararlıları (Zararlı Hayvan ve Böcekler). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 1, 19-60. Boller, E.F., Vogt, H., Ternes, P. ve alavolta, C. 2006. Working Document on Selectivity of Pesticides (2005). International Newsletter issued by the Publication Commission for the IOBC/wprs Council and Executive Committee, No. 40. Brown, E.S. 1962. Notes on parasites of Pentatomidae and Scutelleridae (Hemiptera- Heteroptera) in middle east countries, with observations on biological control. Bulletin Entomological Research, 53, 241-256. Corso, I.C. 1988. Effect of chemical insecticides on natural enemies of insect pests of soybean. Documentos, centro Nacional de Pesquisa de Soja, EBRAPA, No:36, 46-48. Dikyar, R. 1981. Biology and control of Aelia rostrata in central Anatolia. Bulletin-Organisation-Europeenne-et-editerraneennepour-la-Protection-des-Plantes, 11(2),39-41. Duran,. 1958. Orta Anadolu da Kımıl (Aelia Türleri) Üzerinde İncelemeler. Ziraat Vekaleti, Ankara Ziraat ücadele Enstitüsü üdürlüğü, Sayı:10, 47 sayfa. 16

Efe, E., Günaydın, T. ve Nogay, A. 1996. İnsektisitlerin çevredeki hedef dışı canlılara olan kısa süreli etkilerinin araştırılması. Atatürk Bahçe Kültürleri erkez Araştırma Enstitüsü Yayınları, No: 92. Gardjan, A.S., ohammadipour, A., Amirmaafi, B.. ve Asgari, S. 2004. The influence of insecticide residues on the foraging behavior of the sunn pest egg parasitoid (Trissolcus grandis) in the laboratory. Second International Conference on Sunn Pest, ICARDA, Aleppo, 19 22 July, 27. İyriboz, N. Ş. 1970. Hububat ları ve Hastalıkları. Ticaret atbaacılık T.A.Ş., İzmir, 181 sayfa. Kıvan,. 1998. Süne (Eurygaster integriceps Put.) (Heteroptera, Scutelleridae) 'nin yumurta parazitoiti Trissolcus semistriatus Nees (Hymenoptera, Scelionidae)'un biyolojisi üzerinde araştırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi, 22 (4), 243 257. Lodos, N. 1982. Türkiye Entomolojisi II (Genel Uygulamalı ve Faunistik). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:429, İzmir. 580 sayfa. emişoğlu, H., Özkan,. ve elan, K. 1994. Orta Anadolu Bölgesi nde Kımıl (Aelia rostrata Boh.) ın doğal düşmanları ve etkinlikleri. Türkiye III. Biyolojik ücadele Kongresi Bildirileri, 25-28 Ocak, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, İzmir, 187-194. Şimşek, Z., Yılmaz, T. ve Yaşarakıncı, N. 1994. Güneydoğu Anadolu bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) ve yumurta parazitoidi Trissolcus semistriatus Nees un popülasyon gelişimi üzerinde araştırmalar. Türkiye III. Biyolojik ücadele Kongresi Bildirileri, 25 28 Ocak, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, İzmir, 165 174. Şimşek, Z. 1996. Güneydoğu Anadolu bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) (Het.:Scutelleridae) yumurta parazitoidi Trissolcus semistriatus Nees (Hym.:Scelionidae) un sarı renkli yapışkan tuzaklar kullanılarak popülasyon seyrinin belirlenmesi. Bitki Koruma Bülteni, 36 (1-2), 9-16. Yüksel,. 1969. Süne (Eurygaster integriceps Put.) Zararı ve Kımıl (Aelia rostrata Boh.) Zararıyla ukayesesi Üzerinde Araştırmalar, Yeni Desen atbaası, Ankara, 64 sayfa. 17