İş Dünyasının Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim e geçişindeki İç ve Dış Kaynaklı Etkiler Doç.Dr. Nilgün Kıran Cılız Müdür, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi 34342 Bebek, İstanbul, Türkiye Öğretim Üyesi, Boğaziçi Universitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü 34342 Bebek, İstanbul, Türkiye cilizn@boun.edu.tr, fax: 0212 257 5017, tel: 0212 359 6947
1. EKO-TASARIM ın önemi - Neden iş dünyası için ürün geliştirme aşamasında çevresel kriterleri entegre etmek önemlidir?
1. EKO-TASARIM 1.1 çevresel bakış açısı 1.2. iş dünyası bakış açısı 2. Eko-tasarımın temeli 2.1 eko-tasarım ve diğer çevresel yaklaşımlar (i) sürdürülebilir kalkınma, (ii) Temiz Üretim ve (iii) Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi yaklaşımları
1.1. çevresel bakış açısı The Brundtland Committee ne ait Our Common Future (1987) Sürdürülebilir Kalkınma
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA Gelecek nesillerin ihtiyaçlarından fedakarlık etmemelerini sağlayacak şekilde günümüz ihtiyaçlarının karşılanması
1.2. İş dünyası bakış açısı Firma- Çevre yaklaşı şımları ; Pasif Reaktif Aktif Proaktif
Pasif, reaktif ve aktif çevre bilincinin olmaması rutin boru sonu arıtım
Pasif, reaktif ve aktif İlgili yönetmeliklerin kismi uygulanması Çevre maliyetlerine ayrılan bütçenin yanlış ve yetersiz değerlendirilmesi
Pasif, reaktif ve aktif kirlilik kaynakları ve yükleri hakkında yetersiz bilgi gelecekteki çıktılardan habersiz olunması
proaktif Yönetim ve arıtım maliyetlerinin azaltılması Alımlarda tasarruf sağlanması Enerjide tasarruf sağlanması Rekabetin iyileştirilmesi Olası risklerin azaltılması
1.2. iş dünyası bakış açısı (devam) iş dünyası için çevre nin sosyal boyutu ile ilgili gelişmelerden haberdar olmak Eko-tasarım gelişmiş ülkelerde iş dünyası gündeminde yer tutmakta ve bu durum gelişmekte olan ülkelerdede meydana gelmekte. İş dünyası ekonomisinde eko-tasarımın uygulanmasını sağlayacak motivasyon iki farklı etki yolu ile gelmektedir. iç kaynaklı etkiler dış kaynaklı etkiler
iç kaynaklı etkiler Sürdürülebilir Kalkınma nın önemine dair bilinçlenme genellikle etik kapsamda yöneticinin çevreyi ve tabiatı korumak için taşıdığı sorumluk kapsamındadır. Bu artan bilinçlenme (a) biyoçeşitliliğin yok olma tehlikesinin var olması, (b) gelecek nesillerin ihtiyaçları (c) bölgesel eşitlilik konuları ile ilişkilendirilebilir.
EKO-TASARIM yöneticilerin sorumluluk duygusu çalışan kalitesinin arttılması gereği (OH&S) ürün kalitesinin arttırılması gereği EKO-TASARIM EKO-TASARIM daha yenilikçi önderliğe firma ve ürün için gerek duyulması imaja gerek mailyetleri azaltma gereksinimi duyulması EKO-TASARIM Şekil 1.3 İç Kaynaklı Etkiler
Dış kaynaklı etkiler Firmanın etrafında çevresel iyileşmeyi destekleyecek en önemli faktörler: a)devlet kurumları (yönetmelikler) b) pazar talepleri ( endüstriyel tüketiler ile nihai tüketiciler). genellikle endüstriyel tüketiciler nihai tüketiciden daha etkilir. c) Tüketici organizasyonları yada çevresel STK.
d)sosyal çevre Pazar; nihai tüketiciler yöneticiler ve çalışanlar rekabet e)çeşitli ticari ve sanayi organizasyonlari f)tedarikçiler g)ar-ge h)ödüller ISO, EBAE
DIŞ KAYNAKLI ETKİLER VE SOSYAL DEĞİŞİM Dış kaynakları etkileyen faktörler 1. Çeşitli baskıların artması 2. Halkın görüşü Enerji maliyetleri Atık yonetimindeki bazı uygulamalar kirleten öder Daha ekonomik çözümler Nihai tüketiciler kendilerinden kaynaklanan çevresel bedeli öderler 5. Geri alma zorunluluğu 6. Bilgi temini ile ilgili zorunluluk 7. Standartlar standart organizasyonları
8. eko-etiketleme 9. Çevresel rekabetler üçlü sorumluluk programları 10.Tüketici testleri çevresel gereklilikler tüketici dernekleri ürün testleri ne girmiş bulunmakta. Ürün etiketlerinde bazı uygun cümlelerle belirtilmekte. Bu cümleler puanlara göre belirlenebilir. 11. Tasarım ödülleri icin çevresel gereklilikler 12. Tedarikçiler ile artan işbirlikleri firmalar ürün geliştirilmesi sırasında zaman tasarrufu açısından da tedarikçileri ile işbirliğine girebilirler.
REC-TÜRK RKİYE ; AVRUPA BİRLB RLİĞİ İŞ DÜNYASI ÇEVRE ÖDÜLLERİ DEĞERLEND ERLENDİRMESİ Türkiye Koordinatörüdür. r. Ekteki bilgiler 2006 Brüksel EBAE özet bilgilerini icermektedir. Seçim ile ilgili detaylar EBAE Brüksel Avrupa jüri j üyeliği i görevim g kapsamında tabi olduğum um gizlilik anlaşmas ması nedeni ile verilememektedir. Kategoriler; yönetim, y ürün, süres reç ve uluslararası işbirliği i olarak tanımlanm mlanmıştır. Her kategorinin başar arı değerlendirme erlendirme kriterleri ayrı ayrı belirtilmiştir. tir.
Tablo 1. Ürün n Kategorisi için i in Genel Değerlendirme erlendirme Tablosu Aday kayıt t no : Şirket ismi : Başvuru vuru nun ismi KRİTERLER ÇOK İYİ YETERLİ YETERSİZ DÜŞÜNCELER yenilik çevresel kazanç sosyal kazanç ekonomik kazanç ikna yaygınla nlaştırma imkanı genel kapsamda yorumlar 1-1010 arası not vererek değerlendirme erlendirme (10 en yüksek y değer) er)
Tablo 2. Uluslararası İş Birliği Kategorisi için Genel Değerlendirme Tablosu Aday kayıt no : Şirket ismi : Başvuru nun ismi KRİTERLER ÇOK İYİ YETERLİ YETERSİZ DÜŞÜNCELER amaç ve hdef kaynak kullanımı ve planlama sürdürülebilir kazanç eşitlik sinerji yaygınlaştırma imkanı genel kapsamda yorumlar 1-10 arası not vererek değerlendirme (10 en yüksek değer)
Ürün Kategorisi Değerlendirmeleri 1. Teknolojik/yenilik açısından; a. Ürün/servisin rakipleri arasında kıyaslandığı zaman onlara karşı üstünlüklerinin net bir şekilde özellikle yenilik ve çevre açısından belirlenmiş olması, b. Ürün/Servisin patent sahibi/başvurusu olup olmadığı, c. Ürün/servis için kullanılan teknolojinin eski olmaması, d. Avrupa Birliği standarları çerçevesinde ürünün/servisin uyum sağladığı bir standardın mevcut olması, e. Ürün/servis için bundan sonraki yıllar çerçevesinde hedeflenen araştırma çalışmalarının, yeniliklerin özetle bahsedilmesi, bu alanda çevre kapsamında hedefler mevcut ise kantitatif olarak bilgi verilmesi,
2. Çevre Kirliliğinin önlenmesi ve doğal kaynakların korunması açısından; Ürünün/servisin yenilenebilir kaynakların kullanımı ile üretilmiş olması, Ürün/servisin yaşam döngüsü değerlendirmesi verilerinin; beşikten mezara kadar prensibi ile başvuru formunda yer alması; yaşam döngüsü değerlendirmesi veriler kapsamında özellikle yüzde yüz ya da belirli miktarda geri kazanılabilir/geri kazanılmış malzemelerin kullanımına öncelik verilmesi, ürün/servis kapsamında tehlikeli kimyasal kullanılmamış olması, aynı amaca yönelik diğer ürün/sevislere oranla daha az hammadde kullanılarak üretilmiş olması, yada hammaddenin yüksek oranda (yüzde yüze yakın) ürüne dönüştürülmesi, benzeri diğer ürünlere oranla ne kadar daha fazla doğal kaynak tasarrufu sağladığı, çevre kirliliğinin önlenmesi çerçevesinde kalitatif olarak ne kadar miktarda kirletiçi atık/emisyon azaltımı sağladığı
3. Ekonomik açıdan; a. Ürün/servisin geri olduğunca kısa olması, ödeme süresinin mümkün b. Ürün/servis pazara sunum yılını da içererek yıllara bağlı olarak firmaya ekonomik getirisinin belirlenmiş olması; c. Ürün/servisin mevcut Pazar bilgilerine ve şirket politikalarına bağlı olarak gelecek yıllar için Pazar bilgileri; d. Ürün/servise ait Yaşam Döngüsü Yönetimi verilerinin daha düşük maliyete neden olduğunu gösteriyor olması,
4. Sosyal avantajlar açısından; a. İş sahası olması, yeni istihdamı sürekli sağlaması, b. Ürün/servisin görüş için tüketici yorumuna açık olması. Tüketici görüşü kapsamında yapılan çalışmaların kapsamı ve sonuçları; örneğin; anketler ve ulaşılan tüketici seviyesi ve sayısının belirtilmesi, c. Ürün/servis için tüketici açısından montaj/kullanım kolaylığı, yedek parçalarının kolaylıkla değişmesi, garanti belgesinin uzun süre için geçerli olması ve bakım kolaylıklarının sağlanması, kullanım ömrünün uzun olması ve aynı zamanda kolay taşınabilir olması,
4. Sosyal avantajlar açısından; d. Ürün/servisin toplum ve toplum hayatı için faydali olması, sosyal ihtiyaçlarımız kapsamında önemli alanlarda; hastane, okul, restoran gibi yerlerde kullanım olasılığı, e. Sosyal kavramlar çerçevesinde gündem 21 e bağlı kalınması, f. Ürün/servis ile ilgili hedeflerin firmanın gelişme planı içinde belirlenmiş olması ve bu kapsamda planlanan gelecek iki-üç yıla ait üretim/servis bilgilerinin verilmesi,
5. Yaygınlaştırılması açısından; a. Ürün/servis kapsamında uygulanan yeniliğin aynı teknolojinin kullanılabileceği başka amaçla kullanılan ürünlerin üretilmesinde kullanılabilmesi; örneğin; buzdolabına ait bir soğutma mekanizmasının klimalarda da kullanılabiliyor olması, yani diğer teknolojiler ile bağlantılı olabilmesi, b. Ürün/servisin diğer ülkelerde, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kullanılabilme özelliğinin olması ve c. Ürün/servisin kullanımı kapsamında üstünlüklerini belirten; özellikle çevreye duyarlılık kapsamında gerçekleştirilmiş olan seminerler, eğitim programları önemli kriterler arasında yer almıştır.
6. Sonuç; Değerlendirme sonucunda ödül için üç adet aday belirlenmiştir. Yukarıda özetlenen teknolojik/yenilik, çevre kirliliğinin önlenmesi ve doğal kaynakların korunması, ekonomik, sosyal avantajlar ve yaygınlaştırılma imkanları nı kapsayan değerlendirme kriterleri Avrupa Birliği İş Dünyası Çevre Ödülleri yarışması çerçevesinde aday gösterilen her üç aday içinde çok iyi olarak sağlanmıştır. Diğer taraftan bu üç adayın diğer başvurulara göre en çok ayrıcalık sağlayan motivasyon konuları şu şekildedir:
a) Ürün o bölge ve mevcut üretim için özel olarak gerçekleştirilmiş ve aynı zamanda başka bölgelerde çeşitli modifikasyonlar ile kullanımı uygun olarak nitelendirilmiştir. b) Potansiyel pazar alanının ve miktarının belirlenmiş olması ürüne bir avantaj sağlamıştır. c) Ürünün getirdiği entegre teknolojik çözüm teknolojilerlerle uyumlu olması puan toplamıştır. ve diğer mevcut d) Ürünün imalatında geri kazanılmış malzemeler kullanılmıştır. e) Ürünün fazla üretilmesi durumu halinde imalatçıyı ve pazarı zor durumda bırakmayacak şekilde uygun çözümler mevcuttur. f) Ürünün fiyatı ve uzun ömürlü oluşu tüketici açısından bir avantaj sağladığından değerlendirmeler sırasında bu konular ürüne öncelik sağlamıştır. g) Ürün insan sağlığı yönünden aynı servisi veren ve aynı kategoride yer alan pazardaki mevcut ürünler ile karşılaştırlıdığı zaman hiçbir tehlikesi bulunmamaktadır. h) Okul, hastane, lokanta gibi yerlerde çok kolay kullanımı mevcuttur.
Uluslararası İşbirliği Değerlendirmeleri: 1. amaç ve hedeflerin net bir şekilde ifade edilmesine, a) Bölgesel kirlilik önlenmesi, b) Tüketicinin sürdürülebilir üretim talebi, c) Sürdürülebilir üretim prensibi ile daha az atık oluşturan, doğal kaynakların korunmasını sağlayan işbrliği çalışmalarının olması, d) Atıklardan üretim yapılıyor olması,
2. kaynak kullanımı ve planlama konularına a) Proje ortakları için finansman dağılımı ve sorumlulukların açık ve net bir şekilde belirlenmiş olması, b) Politik değişimlerden etkilenilmemiş olması, c) Çalışma takviminin başarılı bir şekilde uygulanması, d) Müşteri, tedarikçi ilişkilerine dikkat ediyor olması, e) Konu kapsamındaki yatırımların sağlanması,
3. sürdürülebilir kazanç, a) Atık azaltılması, kirlilik önlenmesi ve doğal kaynakların korunması, b) Konu kapsamındaki tüm hissedarların katılımı, c) Bilgi dağılımı, eğitim verilmesi, d) Çevre bilincinin arttırılması, e) Sürekli olarak istihdam sağlanması, f) Bölgesel bir problemin çözülmesi g) İş kazalarının azaltılması h) Konu kapsamında kalitenin arttırılması i) Tüketicinin katılımının sağlanması
4. eşitlilik, a) Konu kapsamındaki tüm hissedarların kazanç sağlanmış olması, b) Konu kapsamında belli zamanlarda toplantıların yapılması ve ilgili kişilerin (proje ortakları, hissedarlar) katılımı c) Bu çerçevede proje ortakları ve hissedarlar arasında bilgi dağılımının sağlanması, 5. Sineji a) uluslararası ortamda işbirliğinin ve pazarın sağlanmış olması, b) araştırma kuruluşları, devlet, iş verenleri çerçevesinde işbirliğinin gelişmiş olması, arasında konu c) bölgesel ekonomiye katkıda bulunulması,
6. yaygınlaştırma imkanları a) iyi bir deneyim kazanılmış olması, b) diğer ülkelerde/bölgelerde de uygulanabilirliğinin olması ve c) ayrıca başka ürün/servis/prosesler/yönetimsel konular içinde farklı üretim/servis endüstrilerinde uygulanabilir olması konuları öncelikler arasında yer almıştır.
7. Sonuç; Değerlendirme sonucunda ödül için üç adet aday belirlenmiştir. Yukarıda özetlenen amaç ve hedef, kaynak kullanımı ve planlama, sürdürülebilir kazanç, eşitlik, sinerji ve yaygınlaştırma imkanı değerlendirme kriterleri Avrupa Birliği İş Dünyası Çevre Ödülleri yarışmasında uluslararası işbirliği kategorisinde aday gösterilen her üç aday içinde çok iyi olarak sağlanmıştır. Bu kapsamda bu üç adayın diğer başvurulara göre en çok ayrıcalık sağlayan motivasyon konuları şu şekildedir:
Sonuç; a) Sağlanan iş geliştirme sisteminin sadece yardım amaçlı olmadığı, aynı zamanda gerçekleştirilen çalışmada bazı dış yardım kaynaklarından faydalanarak kendi işini oluşturma başarısının elde edildiği görülmektedir. b) Üretilen ürünün Pazar açısından son derece potansiyel olan çarpıcı bir ürün olması görülmektedir. c) Üretilen ürün sayesinde atık azaltımı sağlanmıştır. d) Gelişmekte ve gelişmiş ülkelerin iş birliği sağlanmıştır. e) KOBİ lere yönelik olması bir ayrıcalık yaratmıştır. f) Bölgesel bir sorunun çözülmüş olması, belirlenmiş bölgeye kirlilik önlenmesi açısından uygun çözüm getirilmiş olması jüri tarafından taktir toplamıştır. g) Yüksek oranda istihdam sağlamış olduğu görülmektedir. h) Ekonomik avantajlar da sistemi mevcut diğer sistemlerden farkedilir bir şekilde ayrılmasını sağlamıştır. i) Batı Avrupa ülkelerindeki tekniklerin gelişmekte olan ülkelerde uygulanmasının sağlanması ve eğitim ve smeinerler ile gelişmekte olan ülkelerdeki teknik elemanların eğitilmesi sağlanmıştır
15TH EUROPEAN ROUNDTABLE ON SUSTAINABLE PRODUCTION AND CONSUMPTION Haziran 2011, İstanbul Boğaziçi Üniversitesi, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi 34342 Bebek, İstanbul http://www.sdcpc.boun.edu.tr spc.c@boun.edu.tr