İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ GÖZLEMEVİNİN DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ M. Türker ÖZKAN İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, 34452 Beyazıt İSTANBUL (e-posta: ozkant@istanbul.edu.tr) Özet: Üniversite gözlemevlerinin işlevleri her bakımdan çok önemlidir. Çünkü Astronomi ve Uzay Bilimleri bölümlerinde okuyan öğrencilerin en çok merak ettiği konu gözlemevi ve içindeki ekipmandır. Benzer şekilde bölümde çalışanlar olarak gözlemevlerindeki teleskopların ve buna bağlı yardımcı aletlerin iyi çalışması ve bakımları bizleri de çok yakından ilgilendirmektedir. Buradan hareketle bu çalışmada Türkiye de ilk üniversite gözlemevi olarak kurulan İstanbul Üniversitesi Gözlemevinin geçmişini ve bugününü tartışarak gelecekte neler yapılabileceği daha kolay ortaya koyulabilir. Bölümde yapılan tez ve yayın bilgileri için son kısımda bağlantılar verilmiştir. 1. Giriş Türkiye Büyük Millet Meclisinin kabul ettiği 2252 sayılı kanunla 31 Temmuz 1933 günü İstanbul Darülfünunu kaldırılmış ve yerine, 1 Ağustos 1933 tarihi itibariyle hizmete girmek üzere "İstanbul Üniversitesi" adı altında yeni bir yükseköğretim kurumu kurulmuştur. Atatürk'ün başlattığı bir dizi reformun içinde İstanbul Üniversitesi adı altında yeni bir yükseköğretim kurumunun kurulmuş olması kuşkusuz en önemlilerinden biridir. Böylece bu reform ile, Batı'nın bilim anlayışı, yeni eğitim yöntemleri ve araştırmacı ruhu Üniversiteye taşındı. Bunun sonucunda gerek eğitim gerekse bilimsel çalışmalar açısından yeni anlayışın uygulamaları ortaya çıkmıştır. Astronomi Enstitüsü, 1933 Üniversite Reformu yla beraber Zeynep Hanım Konağı nda bulunan Fen Fakültesinde faaliyete geçmiştir. Modern İstanbul Üniversitesi kurulmadan hemen önce 1932 yılında yukarıda ifade edilen yeni anlayış çerçevesinde Cenevre Üniversitesinde eğitim profesörü Dr. Malche, Dr. Kerim Erim ile bir rapor hazırlamıştır. Dr. Malche, Astronomi öğretimi için 6 Temmuz 1933 de Berlin-Postdam'da Einstein Enstitüsünün direktörü ve Berlin Astrofizik Gözlemevi profesörlerinden Dr. E.F. Freundlich ile temasa geçerek, 1933-1934 ders yılı başında Astronomi Enstitüsü müdürü olarak davet edilmiştir. Daha sonra, Üniversitenin merkez binası bahçesinde ufak bir gözlemevi kurulması düşünülmüştür. Bu binanın planları İstanbul Güzel Sanatlar Akademisinden Mimar Arif Hikmet Holtay tarafından yapılmıştır. 1935 yılının Aralık ayında temeli atılan gözlemevi müteahhit Y. Müh. Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından 6 ayda tamamlanmıştır. Bu arada Prof. Dr. Freundlich bir kütüphane kurmaya başlamış ve kendisi aracılığı ile İngiltere'den 10 santimetrelik bir dürbünle bir pasaj âleti hediye edilmiştir. Dr. Freundlich tarafından 11 Aralık 1934 de Almanya'da Zeiss firmasına ısmarlanan astrograf 25 Eylül 1936 da İstanbul'a gelmiş ve aynı yılın devamında üniversite merkez kampüsündeki yeni binadaki kubbeye yerleştirilmiştir. 1936-1937 ders yılından itibaren, Astronomi Enstitüsü, üniversite merkez binası bahçesindeki bugün bulunduğu konumda çalışmaya başlamıştır. Ord. Prof. Dr. Freundlich'in 1937 yılında ayrılmasından sonra 1 Eylül 1938 tarihinde Ord. Prof. Dr. Rosenberg Astronomi Enstitüsü Müdürlüğüne getirilmiştir. Bu görevini 26 Temmuz 1940 da İstanbul'da vefat edene kadar sürdürmüştür. 1
1942-1943 dönemi başında Astronomi Kürsüsü başkanlığına Ord. Prof. Dr. Royds getirilmiştir. Ord. Prof. Dr. Royds 1946-1947 öğretim yılı sonunda görevinden ayrıldıktan sonra 1948 yılında Astronomi Kürsüsü başkanlığına Prof. Dr. Gleissberg atanmış ve bu görevini 1958 yılına kadar devam ettirmiştir. 1958 yılından başlayan süreçte Güneş gözlemleri ve lekelerin morfolojik çalışmalarının yanısıra astrofizik araştırmalarına da hız verilmiş ve bu amaçla yurt dışındaki birçok gözlemevi ve araştırma merkeziyle bağlantı kurulmuştur. 1973 yılında çıkarılan 1750 Sayılı Üniversiteler Kanunu uyarınca Astronomi Kürsüsü Astronomi Bölümü haline gelmiş, nihayet 1982 yılında Yüksek Öğretim Kurumunun fakültelerdeki bölümler hakkında yaptığı düzenlemeler sonucunda Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü adını almıştır. Bu çalışmada 1933-2012 arasında Gözlemevinde ve Bölümde bulunan teleskoplarla ne tür gözlemlerin ve bunların sonucu olarak hangi tür bilimsel çalışmaların yapıldığı değerlendirilecektir. Bu çerçevede, Bölümde yapılan tüm etkinliklerin tarihsel gelişimi izlenerek, gereğinde öz eleştiriden de kaçınmamak suretiyle, hedeflere daha kolay ve çabuk ulaşılabilmesi için teleskopların nasıl daha etkin kullanılabileceği konusunda bir takım sonuçlara varılmaya çalışılacaktır. 2. Bölümde Bulunan Gözlem Aletleri ve Gözlemler Bu kısımda bölümümüzde bulunan gözlem aletlerinin teknik özellikleri verilerek 1936 dan bugüne kadar geçen sürede nasıl bir değişim olduğu tartışılaşacaktır. 2.1. Gözlemevinde Kullanılan Gözlem Aletleri Gözlemevinin dürbün sistemi iki kolon üzerine oturmuş bir ekvatoral sistemdir ve en önemli gözlem aleti astrograftır. Bu astrografa bağlı güneş dürbünü, kromosfer dürbünü ve uygulama (takip) dürbünü bulunmaktadır. Astrograf (D = 30cm, f = 150cm, mercek sayısı = 4 ): Bu dürbünle, çeşitli büyüklükte cam plâklar kullanmak suretiyle yıldızların, gezegenlerin, kuyruklu yıldızların ve küçük gezegenlerin (asteroidlerin) resimleri çekilmektedir. Gök cisimlerinin koordinatlarını belirlemek için kullanılabilmektedir. Şekil 1. İstanbul Üniversitesi Gözlemevinde bulunan astrograf, fotosfer ve kromosfer dürbünlerinin oluşturduğu teleskop sistemi. Prof. Dr. Gleissberg, astrografla çeşitli boyutlarda cam plâklarla gözlediği küçük gezegen gözlemlerini ilgili merkezlere gönderiyordu. Yaptığı çok sayıda gözlem nedeniyle 3 Ağustos 1937 yılında K. Reinmuth tarafından keşfedilen 1457 1937 PA küçük gezegenine ANKARA ismi verilmiştir [1], [2]. Güneş Dürbünü (D=13cm, f=200cm, mercek sayısı=2): 1945 yılından beri güneş leke çizimleri için kullanılmaktadır. İlk kurulduğunda leke grupları 10cm lik projeksiyon günes diski üzerinde X koyulmak suretiyle işaretlenmekte, grubun tipi tek boyutlu Zurich 2
Sınıflaması na göre (1938 de Waldmeir tarafından önerilen [3]) belirlenerek leke sayısı yazılmakta (Örnek leke grubu ve sayısı: D20) ve helyografal koordinatları ölçülmekteydi. Şekil 2. Gleissberg trafından yapılan 1950 yılına ait güneş fotosfer leke gözlemi. 1951 den itibaren çizimler 25cm lik bir projeksiyon diski üzerinden yapılmaktadır. Böylece lekelerin morfolojisi daha ayrıntılı çizilmeye başlandı. Gridlenmis Stonyhurt şebekeleri ile helyografal koordinatları ölçülmeye başlanmıştır. Şekil 3. Güneş lekelerini ölçmek üzere kullanılan bir stunyhurst diski. 3
Şekil 4. 1999 yılına ait bir güneş leke gözlemi. İÜ Gözlemevinde havanın açık olması durumunda her gün sabah 09:00 ile 11:00 saatleri arasında fotosfer ve kromosfer gözlemleri yapılmaktadır. Gözlemevimizin bulunduğu boylam kuşağında yukarıda belirtilen söz konusu saatlerde gözlem yapılması önemlidir. 1951 yılından 2011 yılı sonuna kadar yapılan yıllık gözlem gün sayıları Şekil 5 de verilmiştir. Bu gözlemler güneş lekeleri ve plaj alanlarının çizimlerini içermektedir. Bunun için fotosfer dürbününün odak düzlemine yerleştirilmiş tabla üzerine konulan gözlem kâğıdına Güneş in 25cm çaplı izdüşüm diski düşürülerek lekeler ve plaj alanları çizilmektedir. Değerlendirilen gözlem kâğıtları arşivlenip saklanmaktadır. 1951 yılından beri yapılan tüm fotosfer gözlemleri dijital formata dönüştürülmüş olup, Bölümün web sitesinde kullanılabilecek şekilde yer almaktadır. Her yılın sonunda fotosfer gözlemlerindeki leke grupları analiz edilerek her grubun gelişimi dikkate alınıp grup numaraları düzenlenir. Elde edilen istatistiksel bilgiler University of İstanbul Faculty of Science the Journal of Mathematics, Physics and Astronomy, New Series dergisinde yayımlanır. Fotosfer gözlemlerinde 25cm çaplı gözlem kâğıdı izdüşüm diskine yerleştirildikten sonra kuzey-güney noktaları işaretlenir. Ardından gözlem kâğıdına lekeler ve plaj alanları dikkatlice elle çizilir. Sonraki adım, gözlem tarihi ve saatine göre ilgili yıla ait astronomik almanak (The Astronomical Almanac) kullanılarak Güneş in yönlenmesiyle ilgili pozisyon açısı (yani Güneş in dönme ekseninin kuzeyle yaptığı açı) P, Güneş diski merkezinin enlemi Bo ve Güneş diski merkezinin boylamı Lo ın hesabıdır. Bulunan Bo değerine uygun Stonyhurst şebekesi kullanılarak gözlem kâğıdı üzerindeki lekelerin enlem ve boylamları bulunur. Ayrıca her leke grubu Geliştirilmiş Zürih Sınıflaması na göre isimlendirilir ve leke sayısı grup ismiyle birlikte yazılır. 2009 yılından itibaren yukarıda anlatılan fotosfer değerlendirmeleri Rasat Değerlendirme Sistemi ile yapılmaya başlanmıştır [5]. Bu sistemde her işlem bilgisayar ortamında yapıldığından fotosferik gözlemlerle ilgili tüm değerlendirmeler doğrudan Güneş veri tabanına kayıt edilir. 4
Şekil 5. Çizimlerin 25cm lik projeksiyon diski üzerinden yapılmaya başlandığı 1951 den itibaren fotosfer gözlemi sayılarının yıllık değişimi. Kromosfer Dürbünü (D=12cm, f[dürbün+filtre]=232cm, mercek sayısı=2): 1956 yılından beri Güneş in kromosfer tabakasında meydana gelen aktif olaylar gözlenmekte ve fotoğrafları çekilmektedir. Gözlemler günde 2 saat (07:00-09:00 UT) olmak üzere devam etmektedir. Şekil 6. Kromosfer gözlemlerinin gün sayılarının yıllara göre değişimi. Kromosfer gözlemleri 1956 yılında başlamakla beraber, esas olarak 1958 yılından itibaren gözlemler kayıt altına alınmaya başlamıştır. Bu gözlemlerde termostatlı (42.5C) Lyot Hα filtresi (6562.8Å, 0.7Å pass band) ve Leica marka fotoğraf makinesi kullanılmıştır. Bu düzenekle kromosfer gözlemleri 2006 Ocak ayına kadar yapılmıştır. Ancak 16.11.1973 ile 5
25.06.1975 arasında termostat bozuk olduğundan gözlemler yapılamamıştır. Benzer bir sebeple 2006 yılının Ocak ayından itibaren de gözlemler aksamış, bunun sonucunda 2007 yılında, kromosfer gözlem düzeneğinin yenilenmesi amacı ile İÜ Gözlemevi Kubbe/Teleskop Bakım ve Onarımı ve Kromosfer Gözlem Düzeneğinin Yenilenmesi isimli 1230 numaralı güdümlü proje verilmiştir [6]. Bu amaçla 50 yıldır kullanılan Lyot tipi Hα filtresinin yerine yeni bir filtre takılacak, fotoğrafik kayıt sisteminin yerini de bir CCD dedektör alacaktır. Yeni düzenekte kromosfer dürbünün önünde bir diyafram ve bunu takiben bir ERF filtresi, arkasında ise bir Hα filtresi, aynayı açıp-kapama düzeneği ve odak düzleminde bir CCD kamera bulunmaktadır. Bu düzenek ayrıntılı olarak Şekil 8 ve Şekil 9 da gösterilmiştir. Ayrıca Çizelge 1 de düzenekte yer alan aletlerin teknik özellikler verilmiştir. Böylece, kromosfer gözlemleri doğrudan CCD görüntüleri alınarak bilgisayara kayıt edilecek, gerektiğinde sayısal olarak değerlendirmeler yapılabilecektir. Bu proje 2009 yılında tamamlandığından, 2006 Ocak ayından 02.07.2009 tarihine kadar kromosfer gözlemleri yapılamamıştır. Şekil 7. Kromosfer gözlem sürelerinin yıllara göre dağılımı. Yeni düzenekle ilk ışık 02.07.2009 tarihinde alınarak 14.09.2009-30.11.2009 tarihleri arasında olmak üzere sadece 36 gün gözlem yapılabilmiştir. Teleskop ve diğer araç-gereçlerin teknik bakımı ile kubbenin içinin yeniden onarımı İstanbul Üniversitesi Gözlemevindeki Tarihi Carl Zeiss Jena Teleskobunun Bakım, Onarım ve Modernizasyonu isimli BYP-4419 numaralı BAP projesi ile 01.12.2009-10.05.2010 tarihleri arasında yapılmıştır [7]. 11.05.2010 tarihinden itibaren yeni sistemle düzenli gözlemler yeniden başlamıştır. Bu gözlemlerden bir örnek Şekil 10 da gösterilmiştir. 1958 yılından itibaren kromosfer gözlemlerinin gün ve saatlerinin yıllara göre değişimleri Şekil 6 ve Şekil 7 de verilmiştir. Bu arada güneş laboratuarının kurulumu ile ilgili de İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Güneş Servisi Laboratuvarının Kurulumu isimli Normal-6024 numaralı BAP projesi verilmiş, bu kapsamda sunucu bilgisayar, değerlendirme bilgisayarları ve çeşitli gözlem araçları alınarak Rasat Değerlendirme Sistemi programı geliştirilmek suretiyle modern Güneş çalışmalarının gerektirdiği donanımsal ve yazılımsal alt yapı tamamlanmıştır [8]. 6
Şekil 8. Kromosfer dürbününün yeni düzeneği astrografın diğer bileşenleri. Şekil 9. Kromosfer dürbününe bağlıfiltre-ccd sisteminin ayrıntılı görünümleri. Çizelge 1. Kromosfer dürbününün yeni düzeneğinde kullanılan aletler ve tenik özellikleri ALET Ayarlanabilir İris Enerji İndirgeme Filtresi (ERF) Hα Filtresi Flip-Mirror Düzeneği w/uhtc CCD Photo Visual Flip Mirror System (for 1.25 inch eyepieces) CCD Kamera SBIG STL-11000M Class 1 CCD Kamera ÖZELLİK Teleskobun giriş açıklığının önüne takılarak, açıklığın 15-130 mm arasında ayarlanabilmesini sağlar. Teleskobun optik sistemini ve filtreyi aşırı ısıdan korumak amacıyla kullanılmakta olup, çok sayıda dielektrik kaplamadan üretilmiştir. Teleskobun giriş açıklığının önüne takılır. Çapı 135 mm dir. Çap: 32 mm, Angström, Elektronik sıcaklık ayarlı, Elektrikli parçalar 220 V ve 50 Hz şebeke elektriğine uygundur. UHTC kaplı Pyrex optik düz ayna. Ayna, bir mekanizma ile optik yola hızla girip çıkabilir. Giriş ve çıkış açıklıklarının çapları 35 mm dir. CCD : KAI-11000M Interline transfer CCD (Class 1) Toplam Piksel Sayısı : 11 milyon Dizi : 4008 x 2672 aktif piksel (35 mm film boyutu) Piksel Büyüklüğü : 9 mikron (kare) Antiblooming : Var 7
8 Türkiye deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul Sınıf (Class) : 1 (bozuk kolon yok) Kuantum Etkinliği: 500 nm de %50, 656 nm de %30 Tam Kuyu Kapasitesi: 50.000 e - A/D Çevirici: 16 bit Kara Akım: 0.5 e/p/s (0 C de) Okuma Gürültüsü : 13 e - RMS Kazanç: 0.8 e - /ADU (unbinned) Poz süresi: 0.001 3600sn (10 ms adımlarla) Tam Görüntü Aktarım Süresi : ~ 26 sn Görüntü Alanı: 36 x 24.7mm Piksel Ölçeği: 0.80"/piksel (90mm açıklık ve 2320mm odak uzunluğu için Nyquist Kriteri ne uymaktadır) İşletim Sistemi Uyumu : Windows 98/NT/2000/Me/XP/Mac OS-X Boyut : 16.5x15.2x8.9 cm (giriş borusu ve tutacaklar hariç) Ağırlık : 1.8 kg Bilgisayar Arayüzü : USB 1.1 (yaklasik 425.000 piksel/saniye) Filtre Tekerleği : Yoktur Shutter : İç mekanik shutter + elektronik shutter Soğutma : İki aşamalı termoelektrik, su çevrimli. Çevre sıcaklığının 40 C altına 0.1 C duyarlıkla inebilme özelliği. Güç:10-18V DC, 12V DC nominal. Adaptörler 220V 50Hz şebeke elektriğine uygun Yazılım : CCDOPS ver. 5.xx, CCDSoftV5, CCDSharp, TheSky v.5, level II Uygulama Teleskobu (D=7cm, f=90cm): Çeşitli amaçlar için öğrenci uygulamalarında kullanılmaktadır. 2.2. Gözlemevi Dışında Kullanılan Gözlem Aletleri Gözlemevi nde, yerleşik olanlar dışında, portatif teleskoplar da vardır. Bunlar gerek Amatör Astronomi Klübü öğrencilerinin faaliyetlerinde, gerek halka açık gözlem günlerinde, gerekse önemli gök olaylarının gözlemlerinde kullanılan teleskoplardır. Bu teleskoplar vasıtası ile 11 Ağustos 1999 ve 29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulmalarında korona gözlemleri de yapılmıştır. Bu şekilde kullanılan teleskoplar ve bunlara ilişkin teknik özellikler Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Bölümde bulunan portatif teleskoplar ve özellikleri TELESKOP T150 MEADE LX200, 8" MEADE LX200, 12" Objektif Türü MERCEKLİ AYNALI AYNALI Sınıfı - SCMİDT-CASSEGRAIN SCMİDT-CASSEGRAIN Montür Türü EKVATORAL EKVATORAL/AZİMUTAL EKVATORAL/AZİMUTAL Takip Sistemi MOTORLU (220V) MOTORLU (220V) MOTORLU (220V) Açıklık 130 mm 203 mm 304.8 mm Odak Uzunluğu 1500 mm 1280 mm 3048 mm Odak Oranı (F/Sayı) f/11 f/6.3 f/10 Odak Eşeli 140"/mm 165"/mm 68"/mm Görüş Alanı 60x60 mm filme göre 140'x140' 24x35 mm filme göre 66'x96' Güneş Diski Çapı 13.6 mm 11.6 mm 28 mm Ayırma Gücü 1".06 0".69 0".46 12.7x12.7 mm CCD ye göre 14'.3x14'.3 Söz konusu tam güneş tutulmaları kapsamında gerçekleştirilen projeler şunlardır: 1. 11 Ağustos 1999 Tam Güneş Tutulmasında Koronal Polarizasyonun Elektropolarimetrik ve Fotoğrafik İncelenmesi, UP-16 /160399, T. Özkan. 2. 11 Ağustos 1999 Tam Güneş Tutulmasında İyonik Koronanın, Beyaz Işık Koronasının, Kromesferik Flaş Spektrumunun ve Koronal Polarizasyonun (Elazığ da) Yapılacak Gözlemlerle İncelenmesi, UP-15 / 160399, A. Ökten.
3. 29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulmasında Koronal Beyaz Işık, Polarizasyon ve İnce Yapı gözlemleri, 470/27122005, T. Özkan. Son olarak 2009 yılında İstanbul Üniversitesi BAP birimine verilen bir proje [9] ile Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ulupınar Astrofizik Gözlemevine kurulan 60cm teleskop çalışmaya başlamıştır. Bahsedilen proje bu toplantıdaki bir başka sunumun konusudur. Şekil 10. İÜ Gözlemevinde yeni kromosfer düzeneği ile elde edilen bir Hα görüntüsü ve halka şeklindeki bir madde çıkışının (loop prominens) büyüklüğünün Dünya ile karşılaştırılması (küçük resim). 3. Araştırma Alanları Bölümümüz gözlemevindeki astrograf dışındaki 2 dürbün de Güneş i gözlemek amacıyla kullanılmaktadır. Güneş, Bölümün kurulduğu 1933 den beri en çok çalışılan konulardan biridir. 1950 yılından beri Güneş leke gözlemleri yapılmakta ve bu tarihten itibaren de Güneş üzerinde çalışılmaktadır. Bu grup altındaki çalışma konularının ayrıntıları ise şöyle verilebilir: a) Güneş leke çevriminin özelliklerini ortaya çıkarmak için yapılan istatistiksel çalışmalar. b) Diferansiyel rotasyon. c) Güneş in atmosfer tabakalarındaki küçük ölçekli yapıların dinamiğinin incelenmesi. d) Kromosferik osilasyonlar. e) Spektrel çizgi asimetrisi problemi. f) Prominenslerin yapısı ve dinamiği. g) Güneş tutulmaları. h) Güneş etkinlik istatistikleri. 3.1. Bölümdeki Dürbünlerle Yapılan Çalışmalar Bu kısımda bölümümüzde yapılan yüksek lisans ve doktora tezleri verilmektedir. Bu bilgiler bölümümüzün http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/tezz.php adresli web sayfasında yer almaktadır. Keza http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/yayinlar.php bağlantısı yoluyla, bölümümüzde yapılan yayınlara da ulaşılabilir. 9
3.1.1. Tezler Türkiye deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul Bölümümüzde Güneş konusunda ilk doktora çalışmaları Dr. Gleissberg ile başladı. Onun danışmanlığında yapılan doktora tezleri aşağıdaki çizelgede görülmektedir. Çizelge 3. Dr. Gleissberg'in üniversitemizde bulunduğu 1934-1958 yılları arasındayaptırdığı doktora tezleri Sayı Doktora Öğrencisi Tez Adı Yıl 1 Hasan Tayşi Güneş Lekelerinin Hayat Müddetleri Hakkında 1949 2 Muammer Dizer Güneş Leke Gruplarının Bazı Özellikleri 1950 3 Metin Hotinli Güneş Lekelerinin Perspektif Kısalmasına Dair 1951 4 Oğuz H. Veli Güneş Leke Sikllerine Ait Relatif Sayı Eğrilerinin Önceden 1953 Hesaplanması 5 Tarık Gökmen Group-Sequence Criterion For Series Of Observations 1954 6 Adnan Kıral Güneş Lekelerinin Bölge Kaymasının Denklemi 1956 1958 yılında Prof. Dr. Gleissberg'in Kürsüden ayrılmasından sonra Prof. Dr. N. Gökdoğan danışmanlığında Fatma E. Yılmaz Bipolar Güneş Leke Gruplarının Bazı Özellikleri adlı doktora tezini 1960 yılında tamamlamıştır. Çizelge 4. YÖK sonrası İÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde yapılan doktoralar Sayı Doktora Öğrencisi Tez Konusu Danışman Yıl 1 Atilla Özgüç Güneşin Kuzey-Güney Yarıkürelerinde Leke Edibe Ballı 1982 Aktivitesindeki Asimetri 2 Adnan Ökten İstanbul Üniversite Rasathanesinin Enlemi Adnan Kıral 1985 3 M. Türker Özkan Leke Alanlarındaki Doğu-Batı Asimetrisinin Metin Hotinli 1986 Nedenleri Üzerine 4 Hulusi Gülseçen Güneş Leke Gruplarının Oluşumunda Coriolis Fatma Esin 1989 Kuvvetinin Etkisi 5 Mevlânâ Başal Güneş Spektrumundaki Fraunhofer Çizgilerinin Asimetrisi Problemi. Adnan Ökten 1998 Çizelge 5. YÖK sonrası İÜ Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde yapılan yüksek lisans tezleri Sayı Yüksek Lisans Öğrencisi Tez Konusu Danışman Yıl 1 Talat Fırlar Güneş Lekeleri Yardımıyla Güneşte Diferansiyel Rotasyon Tayini Ve Lekelerin Kuzey-Güney Hareketleri Abdüssamet Marşoğlu 1986 2 Zafer Zeynep Sezer Güneş Çevriminde İkinci Maksimumun Araştırılması Fatma Esin 1986 3 Bülent Hüseyin Üner Güneş'te Diferensiyel Rotasyon Abdüssamet Marşoğlu 1986 4 Tuncay Özışık 22. Güneş Çevriminde Üniversite Adnan Ökten 1991 Gözlemevinde Gözlenen Madde Çıkışı Olaylarının Fiziksel Ve Morfolojik İncelenmesi 5 Nurol Al Güneş Leke Gruplarını Kullanarak Diferansiyel Dönmenin Ve Meridyenel Sirkülasyonun Tayini Adnan Ökten 1992 10
Kaynaklar Türkiye deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu - İstanbul [1] http://en.wikipedia.org/wiki/1457_ankara [2] http://comets-asteroids.findthedata.org/l/4469/1457-ankara-1937-pa [3] http://stargazers.gsfc.nasa.gov/pdf/activities/sunspot_classif/sunspot_classif_act.pdf [4] http://www.nature1st.net/bogan/astro/sun/sunspots.html [5] Çakmak, H., 2010, Güneş ve Güneş Benzeri Yıldızlar Sempozyumu Kitabı, ed. M. T.Özkan, N.A.Erdoğan, M.Başal, sahife 159-168. [6] Güdümlü Proje No:1230, İ.Ü.Gözlemevi Kubbe/Teleskop Bakım ve Onarımı ve Kromosfer Gözlem Düzeneği ninyenilenmesi, G. Tektunalı, T. Ak, S. Bilir, T. Çay, H. Esenoğlu, M. Kara, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi, 19 kasım 2007-19 kasım 2009, 129 200.00 YTL (Tamamlandı) [7] BYP-4419, İstanbul Üniversitesi Gözlemevindeki Tarihi Carl Zeiss Jena Teleskobunun Bakım, Onarım ve Modernizasyonu, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi, 2009-2010, S. Bilir, T. Özkan, T. Saygaç, S. Ak, T. Ak, N. Erdoğan, T., Çay, H., Esenoğlu, İ. Çay, A. Gültekin, 26,063 TL (Tamamlandı). [8] Normal 6024, İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Güneş Servisi Laboratuvarının Kurulumu, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi, 2010 2011, M. Başal, N. Erdoğan, S. Bilir, 350,000 TL (Tamamlandı). [9] Güdümlü 3685, İstanbul Üniversitesi Robotik Astrofizik Gözlemevi, adlı proje İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeler Birimi, 2009-2011, T. Saygaç, T. Özkan, S. Ak, T. Ak, S. Bilir, H. H. Esenoğlu, E. Yaz, B. Çoşkunoğlu, O. Demircan, A. Erdem, F. Soydugan, E., Soydugan, V. Bakış, 589,000 TL (Tamamlandı). 11