DERS:17 KONU: TAHARET (MADDÎ-MANEVÎ TEMİZLİK) Bir önceki dersimizde İslâm ın Şartları konusuna başlamıştık. İslâm ın Şartlarını özetledik ve ibadetler konusuna geçeceğimizi ifade etmiştik. İbadetler konusuna geçmeden önce de bütün Fıkıh âlimlerinin yaptığı gibi Taharet konusunu ele almayı uygun bulduk. Taharet: Zahirî (görülebilen) ve manevî pisliklerden temiz olmak, temizlenmek demektir. Taharet iki kısma ayrılır: a) Dış Temizlik: Abdest veya gusülle temizlemekle olur. Elbise, beden ve bulunulan yerin temizlenmesi de bu kabildendir. b) İç Temizlik: Kalbi küfürden, şirkten, kibirden, ucubtan (kendini beğenmek), yalan, haset, münafıklık ve riya gibi kötü sıfatlardan temzileyip, bunların yerine iman, tevhid, doğruluk (sıdk), ihlas, ve tevekkül gibi güzel sıfatlarla doldurmakla olur. Allah (c.c.), insanı beden ve ruhtan ibaret yaratmıştır. Beden iki yönden kirlenir: 1) Damarlarda olan kan ve bağırsaklarda olan pisliklerle içerden; 2) Toz, toprak ve benzerî şeylerle dışardan kirlenir. Bedenin sağlıklı olması için zaman zaman temizlenmesi gerekir. Ruh da iki yönden kirlenir: 1) Hased ve kibir gibi manevî hastalıklarla içerden; 2) Zulüm ve zina gibi, insanın kazandığı günahlarla dışardan kirlenir. Ruhun sağlıklı olması için ise, tevbe ve istiğfarı çoğaltmak gerekir. Çünkü bunları yapan insanları Allah (c.c.) sever: إ ن الل ه ي ح ب الت و اب ين و ي ح ب ال م ت ط ه ر ين Şunu iyi bilin ki, Allah tevbe edenleri de sever, temizlenenleri de sever. (Bakara, 2:222) Taharetin Hikmeti İnsan dışını su ile, içini tevhit ve iman ile temizlerse; bunu tövbe ve istiğfar ile tekmil ederse, ruhu saflaşır; nefsi temiz olur; kalbi sükunet bulur.. Bunun sonunda da içiyle dışıyla en güzel bir şekilde rabbine münacata, ibadete ve duaya hazır hale gelmiş olur. Temiz bir beden, tertemiz bir kalp, pirupak bir elbise, tertemiz bir mekân... Edebin, saygının, tazimin ve âlemlerin rabbi olan Allah ı yüceltmenin en yüce mertebesi işte budur. Bundan dolayıdır ki, Peygamber Efendimiz (a.s.) temizlik (taharet) hakkında, الط ه و ر ش ط ر اإل يم ان و الح م د هلل ت م أل الم يز ا ن Taharet (temizlik) imanın parçasıdır; el-hamdü lillah mizanı doldurur. (Müslim, H. No: 223) 1
Fıtrat (Yaratılış Gereği) Yapılması Gerekli Olan Temizlikler: 1. Misvak Kullanmak (Dişleri Yıkamak): Misvak, arak ağacının kök ve dallarından yapılan ağız ve diş temizliğinde kullanılan bir ağız temizleme âletidir. Ağzı temizler, Allah ı razı eder denilmiştir. Abdest alırken, namaza başlarken, eve girerken, Kur an okumaya başlarken, gece namazına başlarken, ağzın kötü kokusunu gidermek gibi zamanlarda misvak kullanmak sünnettir. Peygamber Efendimiz (a.s.) misvak hakkında şöyle buyurmuştur: ل و ال أن أش ق ع ل ى أم ت ي أو ع ل ى الن اس ألم ر ت ه م ب الس و اك م ع ك ل ص الة Ümmetime (veya insanlara) meşakkat olacağını düşünmeseydim;her namaz için misvak kullanmalarını emrederdim. (Buhari, H. No: 887; Müslim, H. No: 252) Diş ve ağız temizliğinde misvak yerine diş fırçası ve diş macunu kullanmak da caizdir. Ancak bununla beraber misvak da kullanılırsa daha efdal olur. Çünkü Peygamber Efendimiz (a.s.) misvak kullanırdı. 2. Bıyığı Kısaltmak; Sakalı Uzatmak: Sünnette bıyığı ağza gitmeyecek kadar kısaltmak, sakalı ise tamamen kesmemek sünnettir. Sakalı tamamen kazımak ise, mekruh sayılmıştır. Peygamber Efendimiz (a.s.): خ ال ف وا الم ش ر ك ين و ف ر وا الل ح ى و أح ف وا الش و ار ب Müşriklere muhalefet ediniz; sakalı bırakınız, bıyıkları kısaltınız (Buharî, H. No: 5892; Müslim, H. No: 259) 3. Etek traşı olmak, koltuk altı kıllarını almak, tırnakları kesmek: Peygamber Efendimiz (a.s.) bütün bunlar hakkında şunları ifade buyurmuştur: خ م س م ن الف ط ر ة : الخ ت ان و االس ت ح د اد و ن ت ف اإل ب ط و ت ق ل يم األظ ف ار و ق ص الش ار ب Beş şey fıtrattandır: Hitan (sünnet olmak), ustura kullanarak traş olmak, koltuk altını temizlemek, tırnak kesmek ve bıyığı kısaltmak. (Buhari, H. No: 5889; Müslim, H. No: 259) و ع ن أن س ب ن م ال ك ر ض ي اهلل ع ن ه قال : و ق ت ل ن ا ف ي ق ص الش ار ب و ت ق ل يم األ ظ ف ار و ن ت ف اإل ب ط و ح ل ق الع ان ة أن ال ن ت ر ك أك ث ر م ن أر ب ع ين ل ي ل ة Enes b. Malik (r.a.), Bıyıkların kısaltılması, tırnakların kesilmesi, koltuk altı ve etek traşı olmamızı kırk geceden fazla uzatmama itibariyle bize vakit verildi. (Müslim, H. No: 258) buyurmuştur. 4. Misk ve benzeri güzel kokular sürünmek: - ع ن ع ائ ش ة ر ض ي اهلل ع ن ه ا ق ال ت : ك ن ت أط ي ب الن ب ي - صلى اهلل عليه وسلم ح ت ى أج د و ب يص الط يب ب أط ي ب م ا ي ج د ف ي ر أ س ه و ل ح ي ت ه 2
Hz. Aişe (r.a.)buyuruyor ki, Bulunabilen kokularla Peygamberimiz kokuluyordum. Baş ve sakalına sürdüğüm kokuyu halen hissediyorum. (Buhari, H. No: 5923; Müslim, H. No: 1190) Temizlik Temiz Su ile Yapılır Hükümleri itibariyle sular iki kısma ayrılır: 1. Temiz Sular: Saf hali ile bulunan ve içinde bozucu ve kirletici etkenler olmayan sulardır. Yağmur suyu, deniz suyu, nehir suyu, kaynak suları gibi. Böyle sularla temizlenmek caizdir. 2. Pis Sular: İçine katılan harici etkenler nedeniyle az veya çok rengi, tadı ve kokusu değişen sulardır. Zahiri olan pis şeyler iki kısımdır: 1. Aslı pis olan şeylerdir: İnsan pislikleri, akan kan, hayız ve nifas kanları, mezi ve vedi, köpek, domuz, helal kesim yoluyla öldürülmemiş ölü hayvanlar, eti yenmeyen hayvanların pislikleri bu kabil pisliklerdir. Bunların bizatihi kendilerinin temiz bir madde ile temizlenmeleri mümkün değildir. Çünkü bunlar bizatihi pis maddelerdir. 2. Hükmî Pis Olan Şeyler: Temiz olan bir azanın ya da elbisenin pis bir şeyle kirlenmesiyle temiz eşyanın pis sayılmasıdır. Sidik bulaşmış elbisenin, aslında temiz iken pis hale gelmesi gibi. Hükmen pis sayılan şeyler çeşitli temizleme yolları ile temizlenebilir. Çünkü onların aslı temizdir; pis şeyler sonradan gelmiştir; dolayısı ile tekrar temizlenebilir. Dinimizde Necis (Pis) Sayılan Şeyler Üç Çeşittir: 1. Hafif Pislikler: Süt emen ve henüz yemek verilmeyen çocuğun pisliği bu kabildendir. Elbise ve benzeri yerlere isabet ederse, üzerinden su gezdirilmesi yeterlidir. Süt emmesine rağmen yemek de yiyen bir çocuğun bevil ve kakasının isabet ettiği malzemenin yıkanması gerekir. 2. Orta (Mutavassıt) Pislikler: İnsan bevil ve dışkıları, hayız ve nifas kanları bu kabil pisliklerdendir. Bu pislikler yok oluncaya kadar yıkamak gerekir. Yıkadıktan sonra renk kalırsa bunun bir zararı olmaz. ع ن اب ن ع ب اس ر ض ي اهلل ع نه م ا ع ن الن ب ي - صلى اهلل عليه وسلم -: أ ن ه م ر ب ق ب ر ي ن ي ع ذ ب ان ف ق ال :»إ ن ه م ا ل ي ع ذ ب ان و م ا ي ع ذ ب ان ف ي ك ب ير أ م ا أ ح د ه م ا ف ك ان ال ي س ت ت ر م ن الب و ل و أ م ا اآلخ ر ف ك ا ن ي م ش ي ب الن م يم ة «. ث م أ خ ذ ج ر يد ة ر ط ب ة ف ش ق ه ا ب ن ص ف ي ن ث م غ ر ز ف ي ك ل ق ب ر و اح د ة ف ق ال وا: ي ا ر س ول اهلل ل م ص ن ع ت ه ذ ا ف ق ال :»ل ع ل ه أ ن ي خ ف ف ع ن ه م ا م ا ل م ي ي ب س ا» İbn Abbas (r.a.) den: Peygamber Efendimiz (a.s.) kabir azabı çeken iki kabrin başında durdu. Bu iki kabirdekiler azap çekiyorlar. Buna sebep de çok büyük işlemiş olmaları değildi. Onlardan bir tanesi küçük abdest sıçrantılarından sakınmaz; diğeri de söz taşırdı buyurdu. Arkasından yaş bir ağaç dalı aldı ve ikiye ayırdı, birer birer bu dalları bu iki mezara dikti. Sahabe, Ey Allah ın Rasȗlü bunu neden yaptın? diye sorunca; Peygamber Efendimiz (a.s.) Bu dallar 3
kurumadığı sürece onların azapları hafifler buyurdu. (Buhari, H. No:1361; Müslim, H. No: 292) 3. Ağır (Galiz) Pislikler: Köpek ve benzeri necisü l ayn olan hayvanların yalamış olduğu kap ve diğer malzemeler. Böyle kapların temizlenmesi için ilki toprakla olmak üzere yedi defa su ile yıkamak gerekir. ع ن أ ب ي ه ر ي ر ة ق ال : ق ال ر س ول اهلل - صلى اهلل عليه وسلم - :»ط ه ور إ ن اء أ ح د ك م إ ذ ا و ل غ ف يه ال ك ل ب أ ن ي غ س ل ه س ب ع م ر ات أ وال ه ن الت ر اب «. Ebu Hureyre (r.a.) den: Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) buyuruyor ki, Birinizin kabını köpek yalarsa onu birincisi toprakla olmak üzere yedi defa yıkamaktır. (Buhari, H. No: 172; Müslim, H. No: 279) Buraya kadar anlatılan şeyler zahiri temizlikler idi. Manevî olarak da yapılması gerekli olan temizliklerimiz vardır. Dersin başında bunların bazılarına işaret edilmişti. Bunlara ilaveten müslümanın kalbini nifaktan (münafıklıklıktan), dilini yalandan, kulağını haram olan teganniden (müzik), gözünü hain ve haram bakışlardan, midesini haram yiyeceklerden, ırzını zina ve fuhuştan, diğer azalarını günah ve isyandan, konuşmalarını boş sözlerden, amellerini riyadan, kazancını haram kazanç yollarından, evini günah ve isyan işlenen mekanlar olmaktan, nefsini şirk ve zulümden ve bedenini ve elbisesini necasetten (görünen pisliklerden)temizlemektir. Cenab-ı Hak (c.c.) buyuruyor ki: إ ن الل ه ي ح ب الت و اب ين و ي ح ب ال م ت ط ه ر ين Şunu iyi bilin ki, Allah tevbe edenleri de sever, temizlenenleri de sever. (Bakara, 2:222) Bazı şeyler var ki, temiz midir, pis midir? bilinemez bu gibi durumlarda en güzeli ondan uzak durmaktır. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bunu şöyle ifade buyuruyor: ع ن الن ع م ان بن ب ش ير ر ض ي اهلل ع ن ه ق ال : س م ع ت ر س ول ا هلل - صلى اهلل عليه وسلم - ي ق ول : و أ ه و ى الن ع م ان ب إ ص ب ع ي ه إل ى أ ذ ن ي ه -»إن الح ال ل ب ي ن و إن الح ر ام ب ي ن و ب ي ن ه م ا م ش ت ب ه ات ال ي ع ل م ه ن ك ث ير م ن الن اس ف م ن ات ق ى الش ب ه ات اس ت ب ر أ ل د ين ه و ع ر ض ه و م ن و ق ع ف ي الش ب ه ات و ق ع ف ي الح ر ام ك الر اع ي ي ر ع ى ح و ل الح م ى ي وش ك أ ن ي ر ت ع ف يه أ ال و إن ل ك ل م ل ك ح مى أ ال و إ ن ح م ى اهلل م ح ار م ه أ ال و إ ن ف ي الج س د م ض غ ة إذ ا ص ل ح ت ص ل ح الج س د ك ل ه و إذ ا ف س د ت ف س د الج س د ك ل ه أ ال و ه ي الق ل ب «Numan b. Beşir (r.a.) den: -Parmaklarını kulaklarına götürerek- Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) i şöyle söylerken işittim: Şurası muhakkak ki, haramlar apaçık bellidir, helaller de apaçık bellidir. Bu ikisi arasında (haram veya helal olduğu) şüpheli olanlar vardır. İnsanlardan çoğu bunları bilmez. Bu durumda, kim şüpheli şeylerden kaçınırsa, dinini de, ırzını da tebrie etmiş olur. Kim de şüpheli şeylere düşerse harama düşmüş olur, tıpkı koruluğun etrafında sürüsünü otlatan çoban gibi ki, her an koruluğa düşebilecek durumdadır. Haberiniz olsun, her melikin bir koruluğu vardır, Allah`ın koruluğu da haramlarıdır. Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer 4
o sağlıklı olursa cesedin tamamı sağlıklı olur, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur. Haberiniz olsun bu et parçası kalptir." (Buhari, H. No: 2051; Müslim, H. No: 1599) Nükteler: Her şeye bir intizam getiren dinimiz, hatta tuvalete girip çıkma edebine bile nizam koymuştur: Tuvalete girerken sol ayakla girilmeli, çıkarken de sağ ayakla çıkılmalıdır. Her ikisi de sünnettir. Tuvalete girerken: الل ه م إ ن ي أع وذ ب ك م ن الخ ب ث و الخ ب ائ ث«Allah ım pisliğin her çeşidinden sana sığınırım (Buhari, H. No: 142; Müslim, H. No: 375) diye dua etmeli, sol ayakla içeri girilmelidir.»غ ف ر ان ك» Tuvaletten çıkarken de sağ ayak atılmalı ve; Allahım beni bağışla, mağfiret buyur diye dua etmeli. Tuvalet içinde de tatbik edilmesi gerekli bazı edepler vardır: Tuvalette de setr-i avrete (örtülmesi farz olan yerleri örtmek), bedenine ve elbisesine pislik bulaşmamasına, dikkat etmek lüzumludur. Tuvalette kaza-i hacet yaparken ön ve arkayı Kıble ye dönmemek gerekir. ع ن أب ي أي وب األن ص ار ي ر ض ي اهلل ع ن ه أن الن ب ي - صلى اهلل عليه وسلم - ق ال :»إذ ا أت ي ت م الغ ائ ط ف ال ت س ت ق ب ل وا الق ب ل ة و ال ت س ت د ب ر وه ا و ل ك ن ش ر ق وا أو غ ر ب وا«. قال أب و أي وب : ف ق د م ن ا الش ام ف و ج د ن ا م ر اح يض ب ن ي ت ق ب ل الق ب ل ة ف ن ن ح ر ف و ن س ت غ ف ر اهلل ت ع ال ى. متفق عليه )1(. Ebu Eyyȗp el-ensârî (r.a.) den: Peygamber Efendimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Tuvalete girdiğiniz zaman, Kıble ye ön ve arkanızı dönmeyiniz; doğu veya batıya (yani Kıble ye denk gelmeyen bir tarafa) dönünüz. Ebu Eyyȗp el-ensârî (r.a.) devamla, Şam a vardığımızda, tuvaletlerin Kıble cihetine doğru yapıldığını gördük; onların yönünü Kıble cihetinden çevirir, tövbe ve istiğfar ediyorduk demiştir. (Buhari, H. No: 394; Müslim, H. No: 264) Tuvalette iken selam almak mekruhtur. Tuvaletten çıkıp, abdest aldıktan sonra verilen selamı kaza ederek alır. İnsanların gelip geçtiği yerlere, gölgeliklere, sokaklara vs. yerlere bevletmek haramdır. 5
ع ن أب ي ه ر ي ر ة ر ض ي اهلل ع ن ه أن ر س ول اهلل - صلى اهلل عليه وسلم - قال :»ات ق وا الل ع ان ي ن «. ق ال وا: و م ا الل ع ان ان ي ا ر س ول اهلل قال:»ال ذ ي ي ت خ ل ى ف ي ط ر يق الن اس أو ف ي ظ ل ه م «. Ebu Hüreyre (r.a.) den, Allah ın Rasȗlü (s.a.v.) şöyle buyurdu: İki lanetliden sakınınız. Sahabe-i kiram (r.anhüm), iki lanetli kimdir? diye, sorduğunda; Peygamber Efendimiz (a.s.): İnsanların yollarını ve gölgeliklerini tuvalete çevirenlerdir buyurdu. (Müslim, H. No: 269) Alınacak Dersler: 1. Bedenin de ruhun da temizlenmeye ihtiyacı vardır. Beden sui le, ruh iman ve gerekleri ile temizlenir. 2. İslâm temizlik ve nezahet dinidir. 3. Fıtratı bozan şeylerden uzak kalmalıyız. Her birisi ayrı bir sünnet olan fıtri şeylere bedenimizde yer vermeliyiz. 4. Bizi hayatımızın hiç bir anında yalnız bırakmayan bir dine sahip olduğumuz için Cenab-ı Hakk a hamdederiz. Ödev: Çocuklarımıza ve nazımızın geçtiği kardeşlerimizi sayılan bu edepler konusunda uyaralım 6