Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Eylül,1987 No.1

.1 G İRİŞ Üçer ayl ık dönemler sonunda bülten ç ı kar ı lmas ı Kuzey K ıbr ı s Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ın ın 45. maddesinde öngörülmüştür. Yay ında K.K.T.C. Merkez Bankas ı faaliyetleri, ülke ekonomisi ve bankac ı l ık istatistikleri gibi genelde bankalar ı ilgilendiren konulara yer verilece ğ i gibi, gerekli görülen hallerde, bankac ı l ık kesimine yararl ı olabilecek yasal ve idari konular da i şlenecektir. Bu cümleden olmak üzere, 1 Haziran 1987 tarihli Resmi Gazete'de yay ı mlanan 22/1987 say ı l ı yasa ile de ğ i ştirilmi ş şekliyle 38/1982 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı; 25 Mart 1983 tarihli Resmi Gazete'de yay ı mlanan 25/1983 ve 1 Haziran 1987 tarihli Resmi Gazete'de yay ımlanan 26/1987 say ı l ı yasalarla de ğ i ştirilmi ş şekliyle 11/1976 say ı l ı K.K.T.C. Bankalar Yasas ı ; ve 26 Haziran 1987 tarihli Resmi Gazete'de yay ımlanan 35/1987 şay ı l ı yeni K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yasas ı tam metin halinde bültenin bu say ıs ına dahil edilmi ştir. Bilindi ği gibi yukar ıda sözü edilen üç yasa Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ında_ 5 Aral ık 1986 tarihinde imzalanan Ekonomik İşbirli ği Protokolünde, Para, Kambiyo ve Bankac ı l ık konular ına ili şkin olarak K.K.T.C. taraf ından al ınmas ı öngörülen belli ba şl ı tedbirler zümresindendir.

İÇ İNDEK İLER I. Bölüm Sayfa Kuzey K ı br ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı faaliyetleri 3-20 IL Bölüm Ekonomik Geli ş meler 21-47 1. Üretim, istihdam ve fiyatlar 21 a) Üretim art ışı ve kaynaklar ın kullan ı m ı 21 b) istihdam 27 c) Fiyat hareketleri ve ücretler 29 2. Mali ve parasal geli ş meler 32 a) Mali geli ş meler 32 b) Parasal geli ş meler 32 3. '1 emret pazarlama ve (-)derneler dengesi a) Ticaret ve pazarlama b) 5(le ıneler dengesi 37 4. Kalk ı nma Konusu III. Bölüm \lcrkez Bankas ı n ı n alt ı Bi lâneo Kf'ı r ve /arar I lesab ı ayl ı k hesapl,o ı 49-53 49 Hesaplar hakk ı nda aç ı klamalar çl IV. Bölüm Bankac ı l ı k ıstatistikleri - V. Bölüm Para, Kambiyo ve Bankac ı l ı k ~Villa t ı (>3-94 1. Para ve Kambiyo İş leri Yasas ı 2. K.K.T.C. Bankalar Yasas ı 3. K.K. \lerkez Bankas ı Yasas ı VI. Bölüm I abi(*) r ı n Listesi 63 74 83 96-97 2

L BÖLÜ M KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYETİ MERKEZ BANKASI FAAL İYETLER İ K.K.T.C. Merkez Bankas ı faaliyetlerinde etkinli ğin art ı r ılmas ı amac ına yönelik olarak önlemler al ınmas ı konusundaki çal ışmalar, denetim alan ında Bankaya sa ğlanan yetkilerle, yeni yasalarda belirgin biçimde dile getirilmi ş bulunmaktad ı r. Şöyleki: (i) 22/1987 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri (De ğ i şiklik) Yasas ı ile de ğ i ştirilmi ş şekliyle Para ve Kambiyo İşleri Yasas ın ın 49. maddesine göre: (1) Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren yetkili bankalar ile yetkili müesseselerin i şlemlerinin bu Yasa ve bu Yasaya dayan ı larak ç ıkar ı lacak tüzük kurallar ına uygunlu ğunun denetimi K.K.T.C. Merkez Bankas ı taraf ından yap ı l ı r. (2) Maliye İşleri ile görevli Bakanl ık gerekli gördü ğü hallerde bu denetimleri görevlendirece ği Bakanl ık personeli ile de yapt ı rabilir. (3 ) Denetim sonuçlar ı, bu Yasa, K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yasas ı, Bankalar Yasas ı ve Yürürlükteki yasa gücündeki kararnamelerin kurallar ı çerçevesinde i şleme ba ğ l ı tutulur. (ii) 26/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ğ i şiklik) Yasas ı ile de ğ i ştirilmi ş şekliyle K.K.T.C. Bankalar Yasas ın ın 14. maddesine göre: (1) Kuzey K ıbr ı s Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı aşa ğıdaki bentlerde öngöru ıen uenetim, saptama ve tahlilleri yapmaya yetkilidir: A. Bankalar ın her türlü i şlemlerinin, bu Yasa, Pul Yasas ı, Döviz Istikrar Fonu Yasas ı, Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı, D ış Ticaret (Düzenleme ve Denetim) Yasas ı ve yürürlükteki Yasa gücünde Kararnamelerle di ğer ilgili Yasalara ve bu Yasalar uyar ınca ç ıkar ı lan Tüzük, Yönetmelik, Karar, Tebli ğ ve Emirnamelerin kurallar ına uygunlu ğunun denetimi; ve B. Bankalar ın varl ıklar ı, alacaklar ı, özkaynaklar ı, borçlar ı, kâr ve zarar hesaplar ı aras ındaki ilgi ve dengelerin ve mali bünyeyi etkileyen di ğer tüm unsurlar ın saptanmas ı ve tahlili. (2) Bakanl ık, gerekli gördü ğü durumlarda yukar ıdaki (1). f ıkran ın (A) bendinde yer alan denetimleri, görevlendirece ği Bakanl ık personeli ile de yapt ı rabilir. (iii) 35/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ının 29. maddesine göre: (1) Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti s ın ı rlar ı içinde faaliyette bulunan bütün bankalar, y ı ll ık bilânçolar ı ile kâr ve zarar hesaplar ını idare meclisi ve denetçi raporlar ı ile birlikte, y ıl sonundan ba şlayarak üç ay içerisinde Bankaya vermekle yükümlüdürler. (2) Banka, bankalardan mevduat, kredi, döviz ve di ğer i şlemlerine ait her türlü bilgiyi isteyebilir ve Bankalar Yasas ında öngörülen ve Bankaya verilen di ğer denetlemeleri yapar, gerekli önlemleri al ı r ve/veya cezai kovu şturma ba şlat ı r. (3) Bankalar, Bankan ın (2). f ıkraya göre isteyece ğ i bilgileri bankan ın belirtece ğ i süre içinde vermeye zorunludurlar. 3

(4) Banka, bankalar ın mali durumlar ın ı izler, incel r ve denetler. Saptad ığı hususlarla ilgili gerekli önlemleri al ı r v /veya cezai kovu şturma ba şlat ı r. Ayni Yasan ın 30. maddesine göre ise: (1) Banka, bankalar ile kooperatif bankalar ının ve kre rulmu ş di ğer kurulu şlar ın her türlü i şlemlerinin bu Pul Yasas ı, Döviz istikrar Fonu Yasas ı, Para ve Ka Ticaret (Düzenleme ve Denetim) Yasas ı ve yürü kararnameler ile di ğer ilgili yasalara ve bu Yasala zük, Yönetmelik, Karar, Tebli ğ ve Emirnamelerin denetimini yapar; gerekli önlemleri al ı r ve/veya c (2) Denetlenecek banka ve kurulu şlar gerekli her türlü netimle görevli ki şilere zaman ında ve eksiksiz olar ı vermek amac ıyla ku- Yasa, Bankalar Yasas ı, mbiyo İşleri Yasas ı, D ış lükteki Yasa gücündeki uyar ınca ç ıkar ılan Tüurallar ına uygunlu ğunun zai kovu şturma ba şlat ı r. bilgi ve belegeleri dek vermek zorundad ı rlar. 22/1987 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri (De ğ i şik ik) Yasas ın ın yürürlüğe giri ş tarihi ileride Bakanlar kurulunca saptanacak bir arihe b ı rak ı lm ışt ı r. Yeemektedir. Her halü- ni yasan ın öngördüğü tüzüklerin içeri ği de henüz bilin kârda tüzükler Yeni yasan ın yürürlü ğe giri şini bekleme durumundad ır. Ancak hem K.K.T.C. Bankalar Yasas ın ın hem de K.K.T.C. M rkez Bankas ı Yasas ın ın, bankalar ın denetimine ili şkin hükümleri, Bankaya kesin ve sarih biçimde önemli görevler yfiklemi ştir. Konu bu aç ıdan de ğerlendirilmekte olup en erk şimler ba şlat ı lacakt ı r. Öte yandan yeni Para ve Kambiyo İşleri Yasas ın ın yürürlü ğe konmas ı ve öngörülen tüzüklerin ç ıkar ılmas ı ile Merkez Bankas ı f aliyetlerinde etkinlik ve verimlili ğin art ı r ılmas ı amac ına yönelik olarak, Bankaya bu alanda da yeni görevler verilmesinin yerinde bir davran ış olaca ğına inan ı maktad ı r. Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye Cum uriyeti aras ında imzalanan 5 Aral ık 1986 tarihli Ekonomik İşbirli ği Protokolü de benimsenen, (i) K.K.T.C.'de faizlerin T.C. paraleline getirilmesi, n zamanda gerekli giri- (ii) T.C. ile K.K.T.C. aras ında döviz ve Türk Liras ın ın serbest giri ş-ç ık ışının sa ğ lanmas ı, ve (iii) Türk Liras ının serbest kurdan de ğerlendirilmeye b ı rak ılmas ı, prensiplerine uygun olarak 13 Şubat 1987 tarihli Resmi Gazetede yay ı mlanarak ayni gün yürürlü ğe giren Bakanlar Kurulu Karar ı ile evduat kabulünde ve her türlü kredi i şlemlerinde uygulanmak üzere saptanan n yüksek faiz oranlar ı, aynen yürürlüktedir. Bu arada artan enflasyon kar şıs ında Türkiye'de ygulanan faiz oranlar ında bir t ırmanma e ğilimi ba şgöstermi ştir. Bunun ışığında bizde de bir durum de ğerlendirmesi yap ılmakta olup faiz hadlerinin revi yonu konusunda gerekli önerilerde bulunulacakt ır. Temel ko şul süratle harek t edilerek olaylar ın gerisinde kal ınmamas ı d ı r. Reeskont ve avans i şlemlerine devam olunmu ştu. Bu cürnkcien olmak üzere bankalarca ibraz edilen Küçük Esnaf ve Sanatk r, Sanayi, ıtiralat, Ticaret ve Tar ı m Senetleri reeskonta kabul edilmi ş ve Kamu Kurulu şlar ına Yasada öngörülen çerçevede avanslar verilmi ştir. Merkez Ba kas ı Yasas ının 36. maddesi uyar ınca Banka miktar ı cari y ıl bütçe ödenekle i toplam ın ın %5'ini geçmemek üzere Hazineye k ısa vadeli avans hesab ı aç bilir. Bu madde alt ında Hazineye verilen avans miktar ı 30 Haziran 1987 iti anyle 3,500.0 milyon Ti. tutar ındad ır. 30 Haziran 1987 itibariyle avans ve reeskont i şlemlerimiz Tablo I'de, avans ve reeskont i şlemlerinden do ğan bor bakiyelerinin 31 Aral ık 1986, 30 Haziran 1987 ve 31 Temmuz 1987 tarihler ne göre kar ş4ti şt ı rıırvas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. 4

Toplam borç bakiyelerinde dönemler itibariyle cüzi dü şü ş ler göze çarpmaktad ır. Hazineye K ısa Vadeli Avans 3,500.0 milyon l'de sabit kalm ış buna kar şı l ık III. Bölümdeki hesaplarla ilgili aç ıklamalarda gösterildi ği üzere Döviz İstikrar Fonu ve Fiyat İstikrar Fonu Hesaplar ı Hazine Cari Hesaplar ı bünyesine al ınm ışt ı r.

Tablo I Kredi Türü Hazine kefaletini haiz avans Hazineye k ısa vadeli avans K. Esnaf ve Sanatkâr Sanayi Senetleri Ticari Senetler Ihracat Senetleri Tar ı m Senetleri Kooperatif Senetleri Özel Avanslar 30 Haziran 1987 itibariyle Avans ve Reeskont işlemleri Borçlu Bor Bakiy si K.T.Sanayi i şletmeleri Holding Ltd. K.Meyve Sebze Cypfruvex İşt. Ltd. Tar ı msal Donat ı m Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri T.C.M. Konsolide Fonu inki şaf Sand ığı Hazine Cari Hesab ı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. T.C. Ziraat Bankas ı K. Türk Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. T.C. Ziraat Bankas ı K.Türk Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K.Türk Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K. Meyve Sebze Cypf. İşl. Ltd. Genel Toplam 4, 668 1,245 79 2,010 12 38.0 5.7 11 51.0.0 3 12 6 8 3 1 Milyon 11, Senet Senet Adedi Tutar ı 57.4 1 400.0 700 8 13 1.16.01:0, 3,500.0 3 500.0 574 389.0 28.0 114.0 54.7 115.0 50.0 6.0 367.7 33 367.7 3.0 5 43.0 15.0 1 15.0 3.0 2 23.0 1.0 8 81.0 5.5 3 15.5 2.4 16 92.4 8.0 3 18.0 1 5.9 22 125.9 8.0 3 8.0 1.0 46 91.0 9.0 49 99.0 4 0.0 16 402.0 9,6 8.0 8 2 650.0 9 4 1,250.0 2 170.0 0 1 5,000.0.7 3 131.0 2.0 111.0 4.5 43.5

K.T.Koop Merkez Bankas ı Ltd. 94.1 91.1 98.8 102.7 99.1 Tablo 2 Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık 1986, 30 Haziran 1987 ve 31 Temmuz 1987 itibariyle kar şılaşt ırması Milyon Ti. Kredi Türü Borçlu Borç Bakiyesi 31 Aral ık 30 Haziran 31 Temmuz 1986 1987 1987 Hazine Kefaletini K.T.Sanayi I şletmeleri haiz avans Holding Ltd. Hazineye k ısa vadeli avans 643.0 668.8 668.8 K.Meyve Sebze Cypfru- 1,012.9 1,245.9 745.9 vex Işi. Ltd. Tar ı msal Donat ı m Kurumu 106.5 79.0 79.0 Süt Endüstrisi Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri T.C.M.Konsolide Fonu 13.7 3,479.8 2,010.0 79.8 121.7 575.4 575.4 1,610.0 110.7 575.4 5,911.1 4,700.8 3,789.8 Hazine Cari Hesab ı 3,500.0 3,500.0 3, 500.0 K. Esnaf ve K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 362.6 389.0 414.6 Sanatkâr Sanayi Senetleri K.Vak ıflar Bankas ı Ltd. 52.1 28.0 36.0 K.Ticaret Bankas ı Ltd. 129.5 114.0 93.0 Türk Bankas ı ltd. 77.1 54.7 54.7 K.Kredi Bankas ı Ltd. 104.1 115.0 100.0 T.C. Ziraat Bankas ı 56.4 50.0 50.0 K.Türk Koop.Merkez 17.3 6.0 Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. 8.0 436.5 367.7 341.7 Ticari Senetler K.Ticaret Bankas ı Ltd. 96.8 43.0 48.0 ihracat Senetleri Türk Bankas ı Ltd. 64.6 15.0 15.0 K.Kredi Bankas ı Ltd. 31.4 23.0 23.0 Asbank Ltd. 10.1 - _ 202.9 81.0 86.0, K.Vak ıflar Bankas ı Ltd. 70.5 15.5 15.5 Ticaret Bankas ı Ltd. 15.7 - - Türk Bankas ı Ltd. 41.7 92.4 55.6 K. Kredi Bankas ı Ltd. 42.5 18.0 25.0 170.4 125.9 96.1 Tar ı m Senetleri T.C.Ziraat Bankas ı 8.6 8.0 58.2

Kooperatif Senet. Özel Avanslar K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K.Meyve Sebze Cypf. 16.8 İşl. Ltd. Genel Toplam 10 703.0 400.0 400.0 14.5 14.5 9,678.0 8,799.7

Kuzey 'K ıbr ıs Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren bankalardan Maliye Bakanl ığınca, ithalât ve ihracat muameleleri ve döviz al ı m-sat ı m konular ında K.K.T.C. Merkez Bankas ı d ışında yetkili k ı l ınan bankalar şunlard ı r: T.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Faisal islâm Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Kuzey ı br ı Türk Cumhuriyetinde faaliyet gösteren bankalar kendi bünyelerinde "Devletin Kur Hesab ı " ve Bankalar ın Devletin kur rayicinden i şlem görecekleri "Bankalar Kur Hesaplar ı" olmak üzere iki ayr ı döviz hesab ı bulundurmakla mükelleftir. lthalât ve ihracat i şlemelerinde tek kur sistemi uygulan ı r Ve ödemeler bu kur sistemine uygun olarak yap ı l ı r. 30 Haziran 1987 tarihi itibariyle tüm bankalar ın resmi kurdan tuttuklar ı döviz miktar ı 63,350.9 bin ABD dolar ı de ğerinde olup bunun 14,436.2 bin ABD dolar ı kadar ı taahhüttür. Devletin Kur Hesab ında tutulan dövizin bankalara göre dökümü ve bunun ABD dolar ı kar şı l ığı Tablo 3'de verilmi ştir. Ayni tarih itibariyle Bankalar ın Bankalar Kurundan tuttu ğu toplam döviz miktar ı 47.393.1 bin ABD dolar ı de ğerinde olup bunun bankalara göre dökümü Tablo 4'de verilmi ştir.

Döviz+Efekt i f+ K ıbr ıs Liras ı Bin ABD $ Taahhüt ler Taahhüt le r 1 o. cz d I N o N en c4 le.,--:. N c4 N. C4 en en c 1 r-- 'd,r) or d --' 't ef. ı ( 1.--1 N N I '8179 Topla m '4' M oo 0 Ir) M N.-1 d t: \ o o.-i,--. r n, cp o re. N.-1 1- Cr;,c) N m 4-1 Cr` I `'`. ef) vz) in,--.. _., c".,-; L>. M 0 t -,...i 1-1 C. \I -.., 1. 16 SE R BE S T D övizle r Efektifler K ıbr ıs Liras ı 1. 4 7 7. 4 151.8 8. 4 L'I 9' 1 0. 16 47. 668.8 8 10.7 43 5. 2 m.r.) ol E. BA NK A L A R i< k" rtz.rii Rankac ı T.td_ Asbank Lt d. K. Tica ret Bankas ı T P L AM

Bin ABD $ in m N '1' \ en ın N N G d' 0: Le).-1 \ N e I 4n m d. M 0. ı- t-. o\ c> ırı o I-.-1 c 1 c) en cx) N ın \ 1"cr) 0.- ı 1- zt. N zr M... M N d: N C \i..4 N.--I 1-1 M 1-1 T-4 \ \ İ. 0. M \ t - M G N ocd t o N( c.s1 er Ir: 4-4 C; \o d' G 1-1 er> CP\ t-, N Ir) \ inn N I Gel Cr; 1-; \ \ \40 1-1 N: r-; \io ;11 N _o 1-1 1-1 C=> C-. esi \I \ 0 C t N 00 00 en \ d- N en.4-00 cs4 C t-- N m I N I d' N ı 1.0 m C> m 4ı-> \ N C e 1 N n N 00 \ N I In m t-, en t-- \ N es1 N 1-1 Cs1 in co M; N \42; t". G M N rn " cıi 4-> d E cd E cıı 1 cd -o aı aı aı \ v ı Ln t". t", -I C> 1" \ tr) =-1 zt 4-.4- --I 4- N N : C C> - BANKA ADI K. K.T.C. Merkez Bankas ı - R. Daireler Türk Bankas ı Lt d. K.T. Kooperatif Merkez Bankas ı Lt d. 4-> C% ag K. Vak ıflar Bankas ı Lt d. K. Kredi Bankas ı Ltd. Limasol T. Koop. Bankas ı Ltd. K. Endüstri Bankas ı ltd. K. Faisal islâm Bankas ı Lt d. cd ccı T. C. Ziraat Asbank Lt d. rı) cd cd CCI a.) >», o z

tar ında olan toplam dö- Aral ık 1986 tarihinde 83,451.2 bin ABD dolar ı t viz rezervleriniz istikrarl ı bir art ışla Temmuz 1987'd 112.036.9 bin ABD doe Bankalar Kurunda tu- lar ına ula ş m ışt ır. Bir önceki aya oranla May ıs 1987 ur Hesab ındaki dövizlerde tulan dövizlerde %1.60 ve Temmuz 1987'de Devletin art ış vard ır. Bankalar %5.64 düşüş kaydedilmi ş ise de toplamda her iki ayd Kurundaki dövizlerde May ıs 1987'de meydana gelen %.6 düşüş, o tarihlerde Ti, mevduat ına verilen faizin nisbeten cazip olu şu ve dola baz ında hesaplanan dötarihte de ğer yitirmesi vizlerin Sterling'in Amerikan dolar ı kar şısında ayni nedeniyle olumsuz yönde etkilenmesi ile ilgili görülm ktedir. Temmuz 1987'de Devletin Kur Hesab ındaki dövizlerdeki dü şüş ise orta a ç ıkan Ti, likidite soruh ız ı Tablo 5'te gösteril- nunun çözümü ile ilgilidir. Döviz rezervlerinin art ış mi ştir.

Tablo 5 Aral ık 1986 Döviz Rezerılerinin Art ış H ızı Dövizin Niteli ğine Göre Dökümü Bin ABD $ Bir önceki ayla kar şıla şt ırmas ı % Devletin Kur Hesab ında 45175.6 Bankalar Kurunda tutulan 38275.6 Mart 1987 Toplam 83451.2 Devletin Kur Hesab ında 53454.4 118.33 Bankalar Kurunda tutulan 43575.6 113.85 Toplam 97030.0 116.27 Nisan 1987 Devletin Kur Hesab ında 56964.3 106.57 Bankalar kurunda tutulan 45275.4 103.90 May ıs 1987 Toplam 102239.7 105.37 Devletin Kur Hesab ında 59434.9 104.34 Bankalar Kurunda tutulan 44549.2 98.40 Haziran 1987 Toplam 103984.1 101.71 Devletin Kur Hesab ında 63350.9 106.59 Bankalar Kurunda tutulan 47393.1 106.38 Temmuz 1987 110744.0 106.50 Devletin Kur Hesab ında 59780.0 94.36 Bankalar Kurunda tutulan 52256.9 110.26 112036.9 101.17

Türk Liras ı mevduat ın art ış h ızın ı irdelerken 62.671.3 milyon Ti, olan toplam mevduat ın Temmuz 1 Wye ulaşt ığına yani yedi ayl ık dönemde %51.44 oran ı i şaret etmek isteriz. Ku şkusuz faiz de ği şikli ğine tasarr di ği duyarl ı l ığı resmi ve ticari mevduatta ayni biçim ğildir. Nitekim Aral ık 1986 - Temmuz 1987 k ıyaslam gösterdi ği %48.21 art ışa kar şı Tasarruf Mevduat ı %75.87 mi ştir. Bu noktadan hareketle Tablo 6 incelendi ğind bir önceki aya k ıyasla art ış h ız ı Nisanda %9.70, Ma %8.01 ve Temmuzda %7.29 oran ı ile bir düşüş trendine önce Aral ık 1986'da 87'de 94.905.9 milyon da art ış kaydedildi ğine f mevduat ının göstere gözlemek olas ı deında Resmi Mevduat ın oran ında art ış kaydet- Tasarruf Mevduat ın ın ısta %9.38, Haziranda girdi ği müşahade edilmektedir. Neticede 13 Şubat 1987 tarihli Resmi Gazete'de yay ı mlanarak ayni gün yürürlü ğe giren faiz kararnamesi ile mevduat fai lerine getirilen art ışın bir ölçüde çekicili ğini kaybetme ğe ba şlad ığın ı söylemek mümkündür.

Tablo 6 Milyon Ti. A ral ık 1986 Türk Liras ı Mevduat ın Art ış H ızı Mevduat in Niteli ğine Göre dökümü Bi r önceki ayla kar şılaşt ırmas ı % Resmi 27565.7 Ticari 8169.3 Tasarruf 26936.3 Toplam 62671.3 Mart 1987 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Nisan 1987 Resmi Ticari 37872.7 137.39 5074.4 62.12 33798.6 125.48 76745.7 122.46 36685.1 96.86 5577.8 109.92 Tasarruf 37077.5 109.70 Toplam 79340.4 103.38 May ıs 1987 Resmi Ticari Tasarruf Haziran 1987 Resmi Ticari Tasarruf Temmuz 1987 Resmi Ticari Tasarruf 35066.3 95.59 6633.5 118.93 40554.8 109.38 Toplam 82254.6 103.67 37623.5 107.29 7067.9 106.55 44154.6 108.88 Toplam 88846.0 108.01 40856.8 108.59 6675.3 94.45 Toplam 47373.8 107.29 94905.9 106.83

Bunu teyid eden bir di ğer hususta Bankalar kurun önceki aya göre art ış h ız ın ın May ıs 1987'den itibare göstermesidir. (Bak. tablo 5) Resmi mevduat ın K.K.T.C. Merkez Bankas ı ile Aral ık 1986 - Temmuz 1987 süresi itibariyle dökümü T a tutulan dövizlerin bir bir yükselme e ğilimi i ğer bankalar aras ında blo 7'de gösterilmi ştir. Bundan görülece ği üzere Aral ık 1986 - May ıs 198 döneminde ortalama 68:32 oran ında olan bölünüm Haziran - Temmuz 1987 e ortalama 63:37 oran ında gerçekle ş mi ştir. Bir ba şka deyi şle K.K.T.C. Merkez Bankas ı nezdindeki resmi mevduatta nisbi bir dü şüş kaydedilmi ştir. Söz k nusu dü şüş Hazine Cari Hesab ı bakiyesindeki dü şüşle ilgili görülmektedir.

Tablo 7 Milyon TL K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar Nezdinde Resmi Mevduat K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Aral ık 1986 18374.7 66.7 9191.0 33.3 27565.7 cak 1987 22742.8 66.5 11434.3 33.5 34177.1 Şubat 1987 24350.8 67.3 11806.9 32.7 36157.7 Mart 1987 26237.3 69.3 11635.4 30.7 37872.7 Nisan 1987 25985.3 70.8 10699.8 29.2 36685.1 May ıs 1987 24195.5 69.0 10870.8 31.0 35066.3 Haziran 1987 24329.4 64.7 13294.2 35.3 37623.6 Temmuz 1987 24709.7 60.5 16149.1 39.5 40856.8

Türk Liras ı mevduat art ış h ız ı ile toplam plas 1986 - Temmuz 1987 dönemindeki kar şılaşt ırmas ı Tabl ve Banka Plasmanlar ın ın sektörel da ğıl ı m ı ise Tablo 9 Devlet Bütçe aç ıklar ına kar şı l ık T.C.Ziraat Banka T.C. Ziraat Bankas ı Lefko şa Şubesi arac ılığı ile veril buna ait rakamlar Toplam Banka Plasmanlar ı bünyesin ve Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı sektöründe gösterilm Bankas ı Kredisinin yerel banka plasmanlar ı aras ına al ı sektörel da ğılı m ın ın ters biçimde yans ıt ıldığı görüşünd ile T.C. aras ında imzalanan Ekonomik i şbirli ği Protok Karma Ekonomik Komite toplantilar ında T.C. Ziraat kam ız ın Ankara'da T.C. Merkez Bankas ı nezdindeki he tenmesine karar verildi ği de göz önünde tutularak, sö teli ğindeki T.C. Ziraat Bankas ı kredisi bundan böyle aras ında gösterilmeyecektir. Tablo 8'in tetkikinden görülece ği üzere Temmuz Ti. olan toplam Türk Liras ı mevduat ına kar şıl ık 476 plasman yap ılm ışt ır. Aral ık 1986'ya k ıyasla Mart 1987'de kaydedilen duat art ış h ız ına kar şı l ık plasman art ış h ız ı %5.08 düz akip aylarda da bir önceki aya k ıyasla plasman art ış gerisinde görülmektedir. Tablo 9'dan görülece ği üzere plasmanlar ın se pay ı olan Yurtiçi ve Yurtd ışı ticareti %15.3 payla Hü luşlar ı ve %14.2 payla Tar ım izlemektedir. an art ış h ızının Aral ık 8'de, İskonto Senetleri a gösterilmi ştir. ından sa ğlanan krediler i ğinden geçmi ş y ıllarda e olmak üzere Hükümet kte idi. T.C. Ziraat mas ıyla bu plasmanlar ın n hareketle; ve K.K.T.0 lü taht ında oluşturulan ankas ı Kredisinin Banab ına yat ı r ılmas ın ın isü edilen d ış kaynak nierel banka plasmanlar ı 1987'de 94905.9 milyon 1.2 milyon IL tutar ında %22.46 oran ındaki mevyinde kalm ışt ı r. Müteız ı mevduat art ış h ız ının törel da ğı l ı m ında %41.2 ümet ve Kamu ve Kuru-

Tablo 8 Milyon Ti, Türk Liras ı Mevduat Art ış H ızı Ile Toplam Plasman Art ış H ızının Karşılaşt ırması Toplam Ti, Mevduat Bir önceki ayla karşılaşt ırmas ı Toplam Plasman Bir önceki ayla karşılaşt ırmas ı Aral ık 1986 Mart 1987 62671.3 76745.7 122.46 43998.7 46233.8 105.08 Nisan 1987 79340.4 103.38 46040.1 99.58 May ıs 1987 82254.6 103.67 44874.3 97.47 Haziran 1987 88846.0 108.01 46416.9 103.44 Temmuz 1987 94905.9 106.82 47631.2 102.62

Tablo 9 Milyon Ti, İskonto Senetleri ve Banka Plasm 'umm Sektörel bazda ve Geçmi ş dönemle kar' laşt ırmas ı Aral ık 19 6 Mi tar Temmuz 1987 Miktar Hükümet ve Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı 25.2 Tar ı m 15.2 Madencilik 0.1 İmalât Sanayii 4.5 Yük Ta şı mac ılığı 0.6 Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret 33.0 Bina ve in şaat 2.3 Turizm 0.4 Şahsi ve Mesleki Borçlar 9.2 İskonto senetleri 9.5 100.0 111 7.4 66 0.5 15.3 14.2 6.4 19 1.1 2 0.6 145 6.3 10 1.5 3.8 1.0 41.2 3.4 1 5.4 1.1 40 2.2 42 7.3 439 8.7 13.5 6.5 100.0 7304.3 6770.0 1.1 1806.0 464.5 19605.6 1633.8 525.0 6425.7 3095.2 47631.2

1- Üretim, Istihdam ve fiyatlar Tl. BÖLÜM Ekonomik Gelişmeler a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ı m ı 1984, 1985 ve 1986 y ıllar ında GSMH'n ın dağı l ı m ı ve sektöre! katma değerlerinin büyüme h ızlar ı, Tablo 10'da cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 11'de 1977 sabit üretici fiyatlar ıyla kar şılaşt ı rmal ı olarak gösterilmi ştir. Cari fiyatlarla 1984'de 73,937.8. milyon İL olan GSMH, 1985'de 126,874.2 milyon Ti, ve 1986'da 195,142.7 milyon IL olarak gerçekle şmi ş- tir. Buna göre 1984'ten 1985'e %71.6 ve 1985'ten 1986'ya ise, %53.8 büyüme h ız ı mevcuttur. 1987 y ı l ı için kesin GSMH rakamlar ı henüz mevcut olmamakla beraber II. Be ş Y ıll ık Kalk ınma Plan ı (1988-1992) stratejisinde baz olarak kabul -edilen 1987 yıl ı GSMH's ı, 277,926.2 milyon IL olarak tahmin edilmi ştir (Tablo 28). Böylece 1986'ya k ıyasla 1987'de %42.4 oran ında büyüme h ız ı ortaya ç ıkacağı tahmin olunmu ştur. 1977 sabit fiyatlar ıyla 1984'te 4725.2 milyon IL olan GSMH, 1985'te 5080.4 milyon Ti, ve 1986'da 5324.1 milyon IL olarak gerçekle şmi ştir. Bu itibarla sabit fiyatlarla büyüme h ız ı 1985'te %7.5 ve 1986'da %4.8'dir. Sabit fiyatlarla 1987 y ı l ı GSMH's ı hakk ında herhangi bir tahmin yap ılmad ığından bu y ıla ait büyüme h ız ının sabit fiyatlarla ifadesi şu anda mümkün de ğildir. 1984, 1985 ve 1986 y ıllar ında GSYIH'daki sektör paylar ına göz att ı- ğı m ızda her üç yılda, Kamu Hizmetlerinin %21.4, %22.3 ve %21.7 oranlar ı ile birinci s ı ray ı Ticaretin %19.8, %19.1 ve %18.7 oranlar ı ile ikinci s ı ray ı ve Tar ı m ın %16. 8, %16.0 ve %12.5 oranlar ı ile üçüncü s ı ray ı i şgal etti ğini görürüz. Bunlar ı 1984 y ı l ında Ulaşt ı rma-haberle şme ve Sanayi, 1985, 1986 y ıllar ında ise Sanayi ve Ula şt ırma-haberle şme izlemektedir. 1986 y ı l ında büyüme h ız ındaki yavaşlaman ın önemli bir nedeni kurakl ık nedeniyle bitkisel üretimde kaydedilen dü şüştür.

9'17i I 986 1 V ' 17 I L'T L*0.6 L'.9 0. Z 6'17 I'9I ' L 17-17 8' Z 17' S 8' LI 0'9 D C 0.. D..1 r-i T C T d d cd ısapzna un i ı4 1eci ' IZ 1 S861 I 17861 17-91 M 1 4 \ N 6 -SI '6 0'6 \ 1-1 \ d oci d 6'0 9" L S -0 ' 17. V S S'tıZ 9' SZ Z' S '61 S' V ZZ L' L 6" L 1-17 9'17 ' irı r C) c.i.4'.4: 1-ı \ CS 1-4 I-.i -1 't 't in CD N (.. 9 9. M MNN 1--1.--1.-1 6' 101 Büyüme H ız ı Vt79 9 - S '0 ' 98 S' S9 S' IS S'99 0-017 I ' Z 17 0-1747 9-17 17'661 6.99 17'9L, 17' 176 Z.9Z, 6.0Z S 17 9'9 Z '1 9861-S86 1 1984-19 8 5 9' IL, 8'817 'ZL 6. 19 S' S17 E -8n 9-09 0. S Z.89 ' 17S1 17.0S L' 179 0. 1717 Z"t7Z Z.Z9 Z.66 t7" LL 8'9E1 -ZE 8-811 L'606 L' L,t71 0.6S6.9Z I 0.910.8Z 20. 51 3.41 1. 42 5. 1 1 7. 8 1 4. 0 1. 274. 3 1 5. 892. 6 44. 01 0. 8 3 4. 729.4 9. 28 1. 4 1 3.407. 6 8. 51 2.4 5.407. 0 1 0.443. 8 34. 1 07. 8 S m t-, ın 00 11. 465.0 19 1. z1-0 0, 1" d' 'Zr,--4 776.4 GSMH 'nın Dağ ılım ı ve 3.3. 3 0 d- in,--1 1,--4 m.--1 95. 1 42. o ri S96 I 26. 1 42. 8 E.I06.-E 25. 2 88. 5 10 1. 6 75 2.7 TLI S' Z 0.095. 11 6. 5 61. 5 'ZI9 0'960'01 l' L, 3 68. 0 5. 5 39. 7 653. 8 5. 308. 0 3. 686. 5 30. 641. 6 1 8. 600. 1 24. 1 20. 61 6. 521. 0 1 6. 03 5. 9 2. 5 64. 2 ;D..,.',..,." 'il-.) U a".>. ', al..x. o 4a' czt E. cc U...N4 o.. o. 4-ı 1 CX:3...s. C4 a) -- F. cd c. a) -:... c Q> aı > (I)... >...w "" (::; 4-,..1 i..r' ci4,.,..s4 a> <d 44-, d (..) 4-,.--ı 4-, C ~ " 7,4..- 4-,,4-.,,, d., (1.> 7.,,... cd d> a.) o 4-, E.U.,... CQ «t., M % c%, E Z": cd at,--....,, co ---,,--.... VI. o E et..ın Ucı) cd U..E.:: d -0 9. 5 78. 0 9. 569' S Ulaşt ı r ma-habe rle şme. c4 eg,d!,e-: 5. 1 1 3. 0. 117E' L 17'6 99* Konut Ge l irler i t'' 0 9' S Se rbest Meslek ve H iz metle r 0' 17017'81 9. Kamu Hizmetle ri Z.17 8' ZI 9.6170. Z 17'.17Z8' 17ZI 0.96C9 cı\ o co.--ı o co co.--1 Iri c4 egdt f-: N \ ırı m v:> N en cssı -d- vz, 1- u--) m o\ c4 c4 c,i v-: c4.-1 ee;,, t-- t-- cd cıı 4-> z 4.J :5 cd E ed <cd (3 444, od 1 I ' 1 1 1

Dağı l ı m Yüzdesi Ir> C s -s,ı oo 00 1-1 C..1 1-ı N e-ı 1- In d d -i ı d 1-1 -I N 0 ee d oc; N c0 1-4 Ö vz.e. N -ı m 1-4. N C Ir) \ -ı N 1-1 1-1 ırı \.. T-ı N \. oo 1-1 M \ V.") N 1-1 1-1.4zt \ m m (.1 oo Izr 00 er m Z 11 \d eg N cy; d \ M \ ır> er N zh \C: co. 1-1 C7 \ c\; 1-1 Sabit ret i N co ın c0 N C 00 00 oc1; o.z 4 N I ırı 00 0\ ctt kr 1 C \I 0\ 1- N C ıl 1 1 11' -ı :1-1-1 \ (.4. N zr? C Go d! ~.1 7. 8. a> E oo. zt co cı. ri -1. en d o: d 1.1,CI" Ir> cs iıı,:31 es1 N 0.z m <4 C 00. 0z <4 \ CD 00 N N N 0\. \ m d \ c> ır> It> 1-1 11.r> C`.1 \C> co M \ M 00. (70 Ir) <4 en 00 en GSMH 'nın Dağ ılı m ı ve Ir> 00 s : cı) C> 00 od \ co es4 t--, co m 0. ın ın ın d. _.co /-4 1-1 \ Ir) N 00 N m tt N 0\ C d- (NI m ir; zt. 4-, N,5,0 ic-c3.x cd aı o 0:3 o C, C0 'J..1.., c/9 1- s C.1 co C a.) C0...... C 0... aı cd. 4).....(I) d > a>.. ("3' :_.72, v) > 44,_, o.- (..).... ec$...,- c 4-, '; c <ccı 4., cd c.)..., E LI-1 e_, '7,i,..-ı c d... %M 15. aı N 41.' L> 00 N ---. w 4,-,z; od.1.~ F" ni E-1 cd./....,-..., cd,--,,-...---, crr cd F al.0 C.) V) cd.0 o C.E.": cd.0 121 r4 er;. i! kr \d, C \I \ :1- NN 00 c> es> '0 d- N en Müessese ler '---.' cd Konut Gelirleri Se rbest Meslek ve Hizmet ler ıri 0\ 9. Kamu Hizmetleri ın Cr> C; \, \C).4 00 00 00 N aı 70' :o Lx E o vr aı z bq cd E ext <cd cd, cd

1984, 1985 ve 1986 y ıllar ına ait kar şılaşt ırma dengesi Cari fiyatlarla Tablo 12'de ve sabit fiyatlarla GSMH ve D ış Aç ıktan oluşan Toplam Kaynaklar 84.691.5 milyon Ti,, 1985'te 138.844.5 milyon Ti, ve 19 olarak gerçekle ş mi ştir. GSMH'n ın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 198 1985'e %91.4 ve 1986'da %93.0'a yükselmi ş, D ış Aç ı'. pay ı ise 1984teN12.7 iken bu oran 1985'te %8.6 ve Böylece Toplam Kaynaklarda Yurtiçi Kaynaklar lehi d ışa ba ğı ml ıl ık azalm ışt ı r. 1984'te Toplam Kaynaklar ın %15.0'i yat ı r ımla gitmi şken, 1985 y ı l ında %17.6 yat ı r ımlara ve %82. %19.5 yat ı r ımlara ve %80.5 Tüketime gitmi ştir. B t ı r ı mlar lehine istikrarl ı bir geli şme gözlenmi ştir. ı Kaynaklar-Harcamalar Tablo 13'de verilmi ştir. cari fiyatlarla 1984'te 6'da 209.888.1 milyon Ti, 'te %87.3 iken bu oran ın Toplam Kaynaklardaki 986'da %7'ye dü ş müştür. e bir geli şme olmu ş ve a. %85.0' ı ise Tüketime Tüketime, 1986'da ise 'ylece harcamalarda Ya- Sabit sermaye yat ı r ımlar ında Kamunun pay ı 1984 'te %45.4 iken oran 1985' te %36.3'e ve 1986'da %27.7'ye dü ş müş, Özel sektör' n pay ı ise 1984'te %54.6 iken oran 1985'te %63.7'ye ve 1986'da %72.3'e yük elmi ştir. Toplam tüketimde Kamunun pay ı 1984'te %22.5 iken oran 1985 'te %23.1'e ve 1986'da %24.3'e yükselmi ş, Özel Sektörün pay ı ise 1984'teki %77.5'ten,1985'te %76.9'a ve 1986'da %75'e dü ş müştür. Neticede Kamu kes mi ile kar şılaşt ı r ıld ığında Özel kesimin performans ı daha olumlu görülmektedir.

- - - C 0 \ 00 0\ \ 'o C..) l -.1 N \ \ G. 1--1 \ 1- C; tr d d d,d ir; eri N N I co N \ 1-1 II. cd cd in c0 cd '* 0 't M C) 0 C) C m. cız d o (4 d d d cr c). N \ o ıd (/) co cı. 1-4 ırı ı n N N. M m t M N 1 d s tr 00 N 1-1 1-1 1-1 e-i 1-4 N N t t- (Ni N 00 - İ -4 rsi ırı 0.\ t-, m crı.... III. KAYNAKLAR - HARCAMALAR DENGESI \C> 00. ın 00 N 1-1 ırı ın N \ 00 ir) N 1 1- 'f) I 1-1 1-1. 0 M ey.).. C. cs1 t - 1-1 \ ZI" t, N 00 ırı.- M c".1 c\1 in v0 in erı 1-1 1-1 I rt ir).--1 l'- c/- er) d- Ct In. 0 t - 00 oz:...--i t as trı 00 et K> 0 en.-1. esı 00 t-- \..-ı t -. x:t. Cn t-- en en ın xt \ 0,.. 411 d (:::: '0 -- II ı. - ı C.-1-7 c) 1. -, 1- m.--, N N.-1.0 1- N N.--1.-ı ın 4. 4 c.;,z1 oz NI en \ in,* - I 1-1 1-1 N 'ZI ın en.4- t--. 1--. 0 00 C N m N 1"-- C- CT. d C) \. 0 odı,zi: en d' t--- en en N Ir> 41 en N.--1 es3 N t--.--1 1-1 1-1.-ı N 00,Il...I 11) C t-- en in \. C.-1t-- 1... d: N. M 'ZI- 1-1 f", C; o ct::: 00 N en in eg t-- N \ \ ı N t, t, \C> In t--.-1 c; N 1.1 "Zt N n. 1-1 00 N ',:g' t,,:::;. \ 0 1..-1 C t, -, 1 ı-i in :45 b.0 a.. TPLAM KAYNAKLAR cr < TPLAM YATIRIMLAR -7 csı, TPLAM TÜKETIM Kamu Tüketim i fx d d E E-4 4., aı N N (%. t:4 cd E cd <ct 4-) aı aı C cd cc3

C c0. -ı N C) 00 -- ı \ N N G 1-1 1-4 In. N \ td.;n sca' cd td cd 1 C. -ı c0 1-1 -* 1" en 0 \ t - 1 ı 0: d..,c3 d, d c4 d c4 d 0 1-1 1-1 1-4. 14 C M Ö o: N \ ın ın N N \ en M N Cr (,\ d (N. Zi: d C1: N Cd (Ni l"": d ın (Ni I-4 -ı r ı r ı N N N. N Z.7) İsl C.D Z C td N co in a.q co. E vr ın >b a) ccı D co cr. 0 (X) \ ın N 1-1 e M r, 11 t r) I er Ş! N I,zt C-- In in en in N N \ C m N (-4 d d t.: ın c4 m I m In 1 N cn \ M N d d d U d C 00 -.1 N I N.-1.-1.-1 0... 0 I" C4 <S In. d Ir; ir: 1 N N,-1 s s en zt -.- ı 0 N t-- o cı. N.a-,a- M 00 _ N C-- N G 1-21 er;. cd z ıı-ı 00 C7\ M C> 'zi N. M. d. ın cc> m m ın d-. co M In -4.- ın ir: In N in er; ın 1- co. zt N c \I N. \ m M m NIr; c I o0 - ı -ı es1 0. 0..0 en N \ cx-.) N M en cld' e-i E en 1-4 p E- R A L K A N AY K AM PL T II. TPLAM Y ATIRI ML A R 1. Sabit Se r maye E 71., E 7 cd N CC$ ; : 2 : 0 esi fx4 E d Ka mu Tüket im i Özel Tüketim (.. E. G> E cd E- > n o.. CY < cı)