KISMİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ İLE ÇALIŞAN İŞÇİLERİN HAFTA TATİLİ İZİNLERİ VE HAFTA TATİLİ İZNİ ÜCRET HAKLARI Ali KARACA* 42 * GİRİŞ 10.06.2003 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren ve halen de uygulanmakta olan 4857 sayılı İş Yasasının uygulanmasında yaklaşık 13 yılı aşan süreye rağmen bazı konularda iş yaşamında tereddütler ya da farklı anlayışların olduğu görülmekte olup, sözkonusu farklı yaklaşım ve anlayışlar nedeniyle işverenlerin ciddi tutarlarda idari yaptırımlarla karşı karşıya kaldıkları ve işçilerin de yasal haklarını elde edemedikleri görülmektedir. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin hafta tatili izin haklarının olup olmadığı da bu konuların başında gelmektedir. Konuya açıklık getirmek ve yanlış anlaşılmaların önüne geçmek için iş hukuku çerçevesinde konu aşağıda incelenmiştir. 1. 1475 SAYILI MÜLGA İŞ KANUNU NDA KONUYA İLİŞKİN DÜZENLEMELER 10.06.2003 tarihinden önce yürürlükte olan ve uygulanan mülga 1475 Sayılı İş Yasasının işin düzenlenmesine ilişkin İş Süresi başlıklı 61. Maddesi; Genel bakımdan iş süresi haftada en çok 45 saattir. Bu süre, haftada 6 işgünü çalışılan işlerde günde 7,5 saati geçmemek üzere ve Cumartesi günleri kısmen veya tamamen tatil eden işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.. şeklinde düzenlenmiş olup, aynı yasanın 41. Maddesi de Hafta Tatili Ücreti başlığı altında; Bu kanun kapsamına giren işyerlerinde haftanın tatilden önceki 6 işgününde bu kanunun iş sürelerine uygun olarak çalışmış olan işçilere çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir.. düzenlemesi ile hem hafta tatili iznine ve hem de hafta tatili ücretine hak kazanmanın koşullarını ortaya koymuştu. 2. 4857 SAYILI MER İ İŞ KANUNU NDA KONUYA İLİŞKİN DÜZENLEMELER 4857 Sayılı İş Yasasında ise bilindiği üzere 1475 Sayılı İş Yasasında olmayan denkleştirme, telafi çalışması, fazla çalışma karşılığı serbest zaman kullanma, bildirim öneli süresinde iş arama izni, kısmi süreli çalışma gibi pek çok * 42 * Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Başmüfettişi Makale Geliş Tarihi: 01.12.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 12.12.2016 241
yeni düzenlemeler ile esnek çalışmanın önü açılmıştır. Bu bağlamda öncelikle işin düzenlenmesine ilişkin çalışma süreleri 1475/61. Maddedeki düzenlemeden farklı olarak 4857/63. Maddede; Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir şeklinde ve Hafta Tatili Ücreti başlıklı 46. Maddesinde ise; Bu kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçiler tatil gününden önce 63. Maddeye göre belirlenen işgünlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.. şeklinde hüküm altına alındığı görülmektedir. Açıkça görüldüğü üzere 4857 sayılı mer i İş Yasası nda hafta tatili iznine hak kazanma ile ilgili haftanın çalışılması gereken gün sayısı ve haftalık asgari çalışma süresine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Mer i yasadaki mevcut düzenlemelerle örneğin günlük en çok 11 saatlik iş süresini aşmadan 4 gün çalışarak haftalık iş süresi 44 saat olan işçi de, haftalık iş süresi haftanın 6 günü toplam 36 saat olarak çalışan işçi de hafta tatili iznine ve ücretine hak kazanabilecektir. 4857/13. Maddesinde kısmi süreli ve tam süreli iş sözleşmelerinin tanımlaması yapılmıştır. Buna göre kısmi süreli iş sözleşmesi tanımı; işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumundaki sözleşme olarak belirtilmiştir. Emsal işçi, işyerinde aynı veya benzeri işte tam süreli çalıştırılan işçi olarak belirtilmiştir. Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 6. Maddesi ile işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak belirlenmiştir. Tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçinin haftalık çalışma süresi 45 saat ise, üçte ikisi oranına kadar yani haftalık 30 saate kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli olarak kabul edilecektir. Emsal işçinin haftalık çalışma süresi 42 saat olarak düzenlenmiş ise üçte ikisi oranına kadar yani haftalık 28 saate kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli olarak kabul edilirken, ikinci örnekteki işyerinde 30 saat çalışan işçi kısmi süreli olarak değil tam süreli olarak kabul edilecektir. 242 KASIM - ARALIK
3. 1475 VE 4857 SAYILI İŞ KANUNLARINDA KONUYA İLİŞKİN TEMEL FARKLAR Mülga 1475 Sayılı İş Yasası ile halen uygulanmakta olan 4857 Sayılı İş Yasasının çalışma sürelerine ilişkin yukarıda belirtilen açıklamalar ışığında temel farklar; her iki yasada da haftalık en çok çalışma süresi haftalık 45 saat olarak belirtilmiş olmasına rağmen, bu sürenin ne şekilde çalışılarak uygulanacağı noktasında esaslı farklılıkların olduğu görülmektedir. 1475 Sayılı İş Yasasında haftalık en çok 45 saatlik çalışma süresinin haftanın 6 gününde ya da Cumartesi kısmen veya tamamen tatil edilmesi halinde 5,5 ya da 5 günde çalışılan günlere eşit biçimde bölünerek uygulanacağı hüküm altına alınmışken, bu durum 4857 Sayılı İş Yassında tarafların anlaşması ile günde 11 saati aşmamak kaydıyla çalışılan günlere farklı dağıtılabileceği hüküm altına alınmıştır. Tam da bu noktada; hafta tatili izin ve ücretine hak kazanma hususunda da iki yasa arasında farklılıklar sözkonusudur ki, 1475 Sayılı Yasa açısından hafta tatili izni ve ücretine hak kazanmak için hafta tatilinden önceki 6 işgününde iş sürelerine uygun olarak çalışılması koşul iken, bu durum 4857 Sayılı yasada hafta tatili izni ve ücretine hak kazanmak için tatil gününden önce 63. Maddeye göre belirlenen işgünlerinde çalışılmış olması yeterli görülmüştür. Çalışma ve dinlenme süreleri işyerine ilişkin olmayıp her bir işçinin şahsına ilişkindir. Hafta tatili izni Anayasanın 50. Maddesinde ücretli izin olarak düzenlenmiş anayasal bir hak olup, ne şekilde uygulanacağı hususunun yasa ile düzenleneceği belirtilmektedir. 4857/45. Maddesinde açık olarak Saklı Haklar başlığı altında iş ya da toplu iş sözleşmelerine hafta tatiline ilişkin tanınan haklara aykırı hüküm konulamayacağı belirtilerek mutlak emredici biçimde işçilerin hafta tatili izin ve ücretleri koruma altına alınmıştır. Konunun hem Anayasanın 50. maddesi ve hem de 4857/45. Maddesindeki belirtilen düzenlemeleri ile emredici mahiyette korunması, işin düzenlemesine ilişkin 4857/63. Maddesi ve hafta tatili izni ve ücreti konusundaki 4857/46. Maddesindeki düzenlemelerin mülga 1475/61 ve 41. Maddelerinden farklı düzenlenmesi nedeniyle kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin de hafta tatili izni ve ücretine hak kazandığı görülmektedir. Eşit Davranma başlıklı 4857/5. Madde açık olarak işverenin esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamayacağını hüküm altına alırken, aynı yasanın 13. Maddesinde de; kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçinin, ayrımı haklı kılan bir neden 243
olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamayacağı, kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatlerinin, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödeneceğini hüküm altına almıştır. 4. SONUÇ Bu durumda; kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin de hafta tatili izin ve ücreti alma hakları mevcuttur. Bununla birlikte hafta tatili izni 24 saat olarak kullandırılması gerekirken, hafta tatili ücreti hesaplanırken kıstelyevm usulünün uygulanması gerekmektedir. İşyerinde emsal işçinin haftalık çalışma süresinin 45 saat olması halinde, sözkonusu işyerinde kısmi süreli işçinin haftalık çalışma süresi, emsal işçinin çalışma süresinin 2/3 ü oranında olacağından 30 saattir. İşyerinde haftada 30 saatlik çalışmayı 6 günde, günde 5 saat çalışarak ya da 5 günde, günde 6 saat çalışarak tamamlayan işçinin hafta tatili ücreti; 30/6 = 5 saatlik ücreti tutarındadır. İşyerinde 2 gün 3 er saat, 2 gün 4 er saat ve 2 gün de 5 er saat çalışarak haftada toplam 24 saat çalışan kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin hafta tatili ücreti; 24/6 = 4 saatlik ücreti tutarındadır. İşyerinde bir gün 10 saat, bir gün 4 saat, 2 gün 2 er saat çalışan işçinin hafta tatili ücreti; 18/6 = 3 saatlik ücreti tutarındadır. Kısmi süreli işçinin aylık sigorta prim gün sayısının hesabında da fiilen çalışarak geçirdiği saatlerin yanında yukarıda belirtilen esaslara göre hak kazandığı hafta tatili izin günlerindeki ücretlendirilen saatlerinin ay içindeki çalışma sürelerine eklenerek bulunan toplamın 7,5 a bölünmesi suretiyle sigorta prim ödeme gün sayılarının hesaplanması gerekmektedir. Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye hak kazandığı hafta tatili iznini kullandırmayan, hafta tatili izin ücretini ödemeyen işveren; 4857/5. Maddesindeki eşit davranma ilkesine muhalefet etmesi nedeniyle bu durumdaki her işçi için ayrı ayrı idari para cezasına muhatap olacağı gibi iş ilişkisinde bu tür bir ayrıma tabi tutulan işçinin 4 aylık ücretine kadar bir tazminat ile yoksun bırakıldığı haklarını da talep etme hakkı mevcuttur. Ayrıca 4857/102. Madde gereğince de bu yasadan doğan ücret niteliğindeki hafta tatili ücretinin ödenmemiş olması halinde bu durumdaki her işçi ve her ay için idari para cezası uygulanması ile karşı karşıya kalmaktadır. 244 KASIM - ARALIK
KAYNAKÇA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (06.04.2000). İş Kanunlarına Göre Çalışma Süreleri Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (25425 sayılı) T.C. Yasalar (10.06.2003). 4857 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı) T.C. Yasalar (25.08.1971). 1475 sayılı Mülga İş Yasası. Ankara : Resmi Gazete (13943Sayılı) Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (18.10.1982). 2709 sayılı Anayasa. Ankara : Resmi Gazete (17863 Sayılı Mükerrer) 245