İŞ KANUNUNA GÖRE 10 GÜNDEN AZ,PARÇALI KULLANDIRILAN YILLIK İZİNLERİN NİTELİĞİ

Transkript

1 İŞ KANUNUNA GÖRE 10 GÜNDEN AZ,PARÇALI KULLANDIRILAN YILLIK İZİNLERİN NİTELİĞİ Cumhur Sinan ÖZDEMİR* GIRIŞ 4857 sayılı İş Kanunu nun, Yıllık ücretli iznin uygulanması başlıklı 56 ncı maddesi hükümlerine aykırı olarak yıllık ücretli izinlerin 10 günden daha az olacak şekilde parçalı olarak kullandırıldığının tespit edildiği durumlarda, parçalı olarak kullandırılan yıllık ücretli izinlerin işverenler tarafından verilen idari izin niteliğinde değerlendirilip,değerlendirilemeyeceği konusunda uygulamada tereddüt oluşmuştur. 2. YILLIK ÜCRETLI İZIN İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz İzin Süreleri İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 4857 sayılı İş Kanunu nun,53 üncü maddesine göre hizmet süresi; Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden, Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden, Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden, az olamaz. Ancak onsekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir İzne Hak Kazanma ve İzni Kullanma Dönemi Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır.bir işverenin İş Kanunu kapsamına giren işyerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin işyerlerinde İş Kanunu kapsamına girmeksizin 59 * Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Başmüfettişi Makale Geliş Tarihi: Yayın Kurulu Kabul Tarihi:

2 geçirmiş bulundukları süreler de hesaba katılır. İşçinin gelecek izin hakları için geçmesi gereken bir yıllık hizmet süresi, bir önceki izin hakkının doğduğu günden başlayarak gelecek hizmet yılına doğru hesaplanır. İşçi hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır. Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanuna veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler, işçinin yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında göz önünde bulundurulur Çalışılmış Gibi Sayılan Haller Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır: İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler. Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler. İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler (Bu sürenin yılda 90 günden fazlası sayılmaz.). Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın onbeş günü (işçinin yeniden işe başlaması şartıyla). Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri. Röntgen muyenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler. İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler. İşçilerin evlenmelerinde üç güne kadar, ana veya babalarının, eşlerinin, kardeş veya çocuklarının ölümünde üç güne kadar verilecek izinler. İşveren tarafından verilen diğer izinler ile kısa çalışma süreleri. İş Kanunu uygulanması sonucu olarak işçiye verilmiş bulunan yıllık ücretli izin süresi. 308 TEMMUZ - AĞUSTOS

3 2.4. İzin Uygulaması Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Bu iznin işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak, izin süreleri tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir. İşveren tarafından yıl içinde verilmiş bulunan diğer ücretli ve ücretsiz izinler veya dinlenme ve hastalık izinleri yıllık izne mahsup edilemez.yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz. Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar iş sözleşmeleri devam ettiği sürece her yıl için hak ettikleri izinleri, bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.işveren, her işçinin yıllık izin durumunu aynı esaslara göre düzenleyeceği izin defteri veya kartoteks sistemiyle de takip edebilir İzin Ücreti İşveren veya işveren vekili, yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye izin dönemine ilişkin ücreti ile ödenmesi bu döneme rastlayan diğer ücret ve ücret niteliğindeki haklarını izine başlamadan önce peşin olarak vermek veya avans olarak ödemek zorundadır. Günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayıp da akort, komisyon ücreti, kâra katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır. Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izine çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. İzin ücretinin belirlenmesinde; fazla çalışma karşılığı alınacak ücretler, primler, sosyal yardımlar ve işyerinin devamlı işçisi olup, normal saatler dı- 309

4 şında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler hesaba katılmaz. Yüzde usulünün uygulandığı yerlerde izin ücreti yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenir.kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışanlara; izin dönemine rastlayan çalışması gereken sürelere ilişkin ücretleri, yıllık izin ücreti olarak ödenir İş Sözleşmesinin Sona Ermesinde İzin Ücreti İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, İş Kanunu nun,59 uncu maddesine göre sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar. İşveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde İş Kanunu nun 17 nci maddesinde belirtilen bildirim süresiyle, 27 nci maddesi gereğince işçiye verilmesi zorunlu yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez İzinde Çalışma Yasağı Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Sigortalılara yıllık ücretli izin süresi için ödenecek ücretler üzerinden iş kazaları ile meslek hastalıkları primleri hariç, diğer sigorta primlerinin, 5510 sayılı Kanunundaki esaslar çerçevesinde işçi ve işverenler yönünden ödenir Toplu İzin İşveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir. Bu uygulamaya gidildiğinde, izin kurulu izin çizelgelerini, toplu izne çıkacak işçiler aynı zamanda izne başlayacak ve Kanunun 53 üncü maddesindeki izin sürelerine ve yol izni isteklerine göre her işçinin izin süresinin bitimini gösterecek biçimde düzenler ve ilan eder. Toplu izin dönemleri, bu dönemlerde henüz yıllık ücretli izin hakkını kazanmayan işçileri de kapsayacak şekilde belirlenebilir. Şu kadar ki, ertesi yıl veya yıllarda bu toplu izin yönteminin uygulanmaması halinde, bu durum- 310 TEMMUZ - AĞUSTOS

5 da olanların gelecek yıllık ücretli izne hak kazanacakları tarih, genel esaslara göre belirlenir. Toplu izin uygulanması halinde işveren veya işveren vekili, işyerinin korunması, işyerindeki araç, gereç, donatım veya makinelerin bakımı, hazırlanması, temizlenmesi veya güvenliğinin sağlanması gibi zorunlu durumlar için yeter sayıda işçiyi toplu izin dışında tutabilir. Bu durumda olanların yıllık izinleri toplu izin döneminden önce veya sonra diledikleri tarihte verilir İzin Kurulu İşçi sayısı yüzden fazla olan işyerlerinde işveren veya işveren vekilini temsilen bir, işçileri temsilen iki kişi olmak üzere toplam üç kişiden oluşan izin kurulu kurulur. Kurula işveren temsilcisi başkanlık eder. Kurulun başkanı dışında kalan işçi üyeleri ve yedekleri işyerinde varsa, işyeri sendika temsilcileri tarafından seçilir. Sendika temsilcileri seçilmemiş işyerinde izin kurulunun işçi üyeleri ve yedekleri, o işyerindeki işçilerin yarıdan bir fazlasının katılacağı bir toplantıda açık oyla seçilir. İzin kurulu başkanı ile üye ve yedekleri işyerinde işveren tarafından ilan edilir. Asil üyelerin yokluğunda yedeklerin biri başkanın çağrısı üzerine toplantıya katılır. Herhangi bir nedenle eksilen üye ve yedekler aynı şekilde tamamlanır. İzin kurulu üyelerinin seçimi iki yılda bir yapılır. Yeni izin kurulu üyeleri seçilinceye kadar eski kurul üyeleri görevine devam eder. Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden sonra yeni açılacak işyerlerinde seçim, işyerlerinin faaliyete geçtiği tarihi takip eden bir yıl içerisinde yapılır. İzin kurulunun çalışmaları için gerekli yer, eleman, araç ve gereçler işveren tarafından sağlanır Birikmiş Yıllık İzinlerini Kullandırımı 4857 sayılı İş Kanunu nda kullandırılmayan izinlerin yanacağına dair bir hüküm yoktur. Aksine, kullandırılmayan izinlerin iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle son bulması halinde ücretinin ödeneceği, hatta işçinin son ücreti üzerinden ödeneceği hükmü vardır. İş Kanunu, izin kullandırmayan işverenliğe yaptırım getirdiği gibi, işçi lehine izin hakkını saklı tutmuştur. İş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren zamanaşımı süresi 5 yıldır. İş sözleşmesi feshedilen işçi 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde dava açmak şartıyla kullanmadığı yıllık izinlerin tümünün karşılığını alacaktır.işverenlerin geçmiş yıllara ait 311

6 işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb. işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdır GÜNDEN AZ,PARÇALI KULLANDIRILAN YILLIK İZINLERIN İDARI İZIN SAYILMASI 4857 sayılı İş Kanunu nun,56 ncı maddesine göre;yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Bu iznin yasal süreler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde verilmesi zorunludur. Ancak, izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü on günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir. Kanaatimce,İş Kanununun gösterdiği usul ve esaslar dışında, yıllık izinlerin bir bölümü on gün kullandırılmadan parça parça kullandırılıp, beş e, altı ya bölünse de yıllık izin kullandırılmış sayılır. Yargıtay ın son yıllardaki kararları da bu niteliktedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı nın, konuya ilişkin tarih ve 4700 sayılı yazısında da özetle Yıllık ücretli izin konusunda Kanunun amacıyla tanınan istisnai hallere göre değişik uygulamaların yapıldığı bir olgudur. Yasa koyucu ücretli izinler konusunda taraf iradelerini öne çıkaran hükümleri kabul etmesinin yanında mutlak buyurucu olarak kabul edilmesi gereken hükümlere de yer vermiş bu tür hükümlerin ihlalini suç olarak kabul ederek eylem ve yaptırımları açıklamıştır. Nitelik ve niceliği birbirinden farklı uygulamaların sonuçları için tek bir kural yaratılmasının mümkün olamayacağı düşünülmüştür. Yine taraf iradelerin dikkate alınmadan uygulanan bir iznin niteliğinin değiştirilmesi veya sonuçlarının yok sayılması idarenin yetkisini tartışmaya açacak durumdadır. Mevzuatımızda idareye tanınan yetki suç sayılan durumlarda tedbiren durdurma, kapatma, çalışmaktan alıkoyma ve idari para cezası uygulamasından ibarettir. Hukuki sonuçlar hakkındaki görüşler, tavsiye niteliği taşımaktadır. Gerek mülga 1475 sayılı Kanunun 56, gerekse 4857 sayılı Kanunun 59 uncu maddelerinde kullanılmayan izin süresi tutarındaki ücretin ödenmesi yükümlülüğü taraflar arasındaki yıllık izinden kaynaklanan bir alacak borç ilişkisi olup, uyuşmazlık durumunda bütün verilerin dikkate alınmasını gerektirmektedir. Yüksek Mahkemenin son beş yılda istikrar bulan kararlarında, Kanunun gösterdiği usul ve esaslar dışında iznin bölünerek kullandırılmış olması halinde izin hakkının tespiti sırasında kullandırılmış izin günlerinin yıllık izin ücreti hakkından mahsup edilmesi gerektiğine hükmetmiştir. Öğreti de bu kararları destekleyici görüş içindedir. Yıllık ücretli izinlerin 10 günden az olacak şekilde parçalı 312 TEMMUZ - AĞUSTOS

7 olarak kullandırılmış olması halinde, parçalı olarak kullandırılan yıllık ücretli izinlerin kullandırılmış sayılması, yıllık ücretli izinlerin mevzuata uygun kullandırılması konusunda işverenlerin uyarılması, değişik özellik gösteren hukuki sonuçların ise uyuşmazlık taraflarının iddialarına bırakılması gerektiği düşünülmektedir belirtildiği üzere yıllık ücretli izinlerin 10 günden az olacak şekilde kullandırılmış olması halinde, parçalı olarak kullandırılan yıllık ücretli izinler kullandırılmış sayılmalıdır. 4. SONUÇ Yıllık ücretli izin hakkı İş Kanununa tabi olarak çalışan işçilere uygulanır. İşçinin işyerinde yıllık izne hak kazanabilmesi için girdiği tarihten başlayarak deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıl çalışması gerekmektedir. İşverenlerin geçmiş yıllara ait işçilerin birikmiş izinlerini iç yönetmelik, genelge vb. işlemlerle kaldırmaya yönelik eylemleri yasal uygulamaya aykırıdır. İşçide, işverende yıllık izin hakkından feragat edemez. Yıllık ücretli izinlerin 10 günden az olacak şekilde kullandırılmış olması halinde, parçalı olarak kullandırılan yıllık ücretli izinler kullandırılmış sayılacaktır.ancak,uygulama İş Kanunu nun, 56 ncı maddesine aykırı olduğundan yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için işverenlere aynı Kanunun 103 üncü maddesi gereği (2014 yılında) 246.-TL idari para cezası uygulanacaktır. KAYNAKÇA T.C. Yasalar ( ) sayılı iş kanunu. Ankara : Resmi Gazete (25134 sayılı) 313