YOZGAT KENTİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN KORUMA SAĞLIKLAŞTIRMA ÇALIŞMALARININ SOSYAL VE KÜLTÜREL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Özet Olcay Türkan YURDUGÜZEL 1 Sürdürülebilirlik toplumların gelecek yüzyıllarda var olabilmelerini, bugünün kaynaklarının ve değerlerinin gelecek nesillere aktarılabilmesini amaçlayan anahtar bir kavram olarak son yıllarda yerel ve küresel ölçekte kabul görmektedir. Sürdürülebilirlik ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutları ile ele alınmakta ve bu kapsamda çeşitli stratejiler ve politikalar üretilmektedir. Sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik insan sağlığını, konforunu sağlayan ve sosyal, kültürel değerlerin korunmasına yönelik stratejileri kurgulayan ilkelerdir. Sosyal ve kültürel sürekliliğin sağlanabilmesi ve kültürel birikiminin gelecek nesillere aktarılabilmesi geçmişin işaret ve simgelerinin kuşaklar boyunca taşınabilmesine bağlıdır. Bu bağlamda yeni yapılar kadar, bir dönemin yaşam biçiminin mekânsal yansıması olarak belge niteliği taşıyan, sosyal ve kültürel yapıyı gelecek kuşaklara aktararak kültür sürekliliği sağlayan geleneksel yapıların da sosyal ve kültürel boyutlarıyla tanımlanması ve korunması gerekmektedir. Bir kültür birikimi olarak korunması gereken yapılar ve bu yapılarla oluşmuş kentsel dokunun korunmuşluk düzeyi; toplumların sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik karakteri kadar gelişmişlik düzeylerinin de göstergesidir. Bu çalışmanın amacı orta ölçekli bir Anadolu kenti olan Yozgat ta geçekleştirilen koruma sağlıklaştırma çalışmalarını irdeleyerek, koruma çalışmalarında etkin olan aktörler, koruma yaklaşımları ve korunan yapıların nasıl değerlendirilmesi gerektiğine yönelik öneriler sunmaktır. Yozgat Anahtar Sözcükler: Sürdürülebilirlik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik, koruma yaklaşımları, Abstrac Evaluation of Conservation and Rehabilitation Samples in the Context of Social and Cultural Sustainability in Yozgat Sustainability is accepted as a key concept in local and global scale in recent years which aims keeping on of today s resources and values to future generations and exists societies in the next centuries. Sustainability has ecological, economic, social and cultural aspects. In this context produced several strategies and politics. Social and cultural sustainability are principles that providing human health and comfort and constructing strategies for the protection of social and cultural values. Providing of social and cultural continuity and transferring cultural heritage to future generations depend on carrying the signs and symbols of history across generations. In this context, it is necessary that new as much as traditional buildings which is important instruments of the spatial reflection of a period of life and provide the cultural continuity by passing on cultural future generations and protection. These traditional buildings must describe the social and cultural dimensions and conserve. It is accepted that need to be protected as a cultural heritage and urban texture formed by the protected level of social, political, cultural and developmental level as well as an indication of economic character. This study s aim is offering suggestions conservation approaches for the conservation and rehabilitations and evaluation of active actors in conservation and analysis by examining realization of the protection and rehabilitation samples in Yozgat which is medium-sized Anatolian city. Key Words: Sustainability, socio-cultural sustainability, conservation approach, Yozgat Araştırma Görevlisi, Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, otyurduguzel@gmail.com 369
1. Gi riş Kültür, toplum bireyleri tarafından paylaşılarak üretilen aktiviteler bütünüdür ve topluma kimlik kazandırır. Kazanılan kimlik alışkanlıklar, inançlar, dil, sosyal ilişkiler vb. kapsamında şekillenen insan davranışları (somut olmayan) ve bunun fiziksel mekâna yansıması ile oluşur ve gelişir (Kımıllı, 2005). Farklı coğrafi ve kültürel yapıya sahip bölgelerde fiziksel yapı, değişen sosyal özelliklere göre farklılık göstermektedir. Türkiye de farklı bölgelerin yüzyıllar boyunca edindiği birikim ve varlık göstermiş tüm toplumların kültürel etkileşimleri, geleneksel yapının imaja dönüşmesinde ve kimlik oluşmasında etkin olmuştur. Böylelikle yerleşim, farklı uygarlıklara ait kültürel birikimlerin katmanlaşması ile oluşur ve toplumsal bellek şekillenir (Seçilmişler vd. 2007). Geleneksel yapının oluşumu ve gelişiminde çevresel etkiler çok önemlidir ve doğayla uyumun sağlanmasında etkin rol oynamaktadır. Ekolojik olan geleneksel yapıların çevre üzerinde oluşturdukları olumsuz etkiler çok az iken, çağdaş yapıların çevreye olumsuz etkileri oldukça fazladır ve bu durum günümüzde yaşadığımız çevre sorunlarının ortaya çıkmasında etkilidir (Esin ve Yüksek, 2010; WCED, 1987). Sürdürülebilirlik, bugün ihtiyaç duyulan ekonomik, çevresel ve toplumsal gereksinimlerin, gelecek kuşakların yaşam koşullarına zarar vermeden karşılanmasını hedefleyen bir dünya görüşüdür. Bu kavramın mimarlık ile birlikte kullanılması, fiziksel mekân oluşturmanın her aşamasında oluşacak çevresel etkilerin değerlendirilerek, bunların etkilerini azalmasını sağlayacak yaklaşımlar geliştirmeyi gerekli kılmaktadır (Esin ve Yüksek, 2010; WCED, 1987; Çelebi ve Gültekin, 2007; Ruacan ve Ruacan, 2002). 1970 li yıllarda nüfusun hızlı artışına bağlı olarak yaşanan çevre sorunları, enerji sorunu yapı sektörünü daha nitelikli ve az enerji harcayan çevre dostu yapı yapmaya yönlendirmiştir. Sürdürülebilirlik kavramı bu ihtiyaç doğrultusunda çıkmış ve kabul görmüştür (Bartelmus, 1994). Sürdürülebilir mimarlık, biyolojik çeşitliliğin, habitatın ve doğal çevrenin korunumunu, yaşanabilir çevrenin oluşturulmasını ve yaşam kalitesinin artırılmasını ve yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmaya dikkat etmeyi amaç edinmektedir (Porter, 2000). Bu bağlamda sürdürülebilir mimarlık ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik kapsamlarında yöntemler geliştirmektedir (Çelebi vd, 2008; Becker vd. 1999; Sachs 1999). Ekolojik sürdürülebilirlik bağlamında; kaynakların ve ekosistemin korunumu, ekonomik sürdürülebilirlik; hizmet ömrünün uzun olması, sosyalkültürel sürdürülebilirlik ise insan ihtiyaç ve konforunu sağlayan sosyal ve kültürel değerlerin korunması olarak belirlenebilir (Tekeli 1989). 2. Geleneksel Dokuda Sürdürülebilirlik Sürdürülebilir mimarlık, mevcut durumda ve yapılaşmanın her aşamasında, gelecek kuşakların yaşam haklarına saygılı, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan, çevreye karşı duyarlı, sağlık ve konfor koşullarını koruyan çalışmaların bütünüdür. Sürdürülebilir özellik gösteren bir yapı, doğal hava ve ışık kullanmada aktif ve iyi bir iç mekân kalitesi sağlamalı ve kullanıcının sağlık, konfor koşullarını gözetmelidir. Ayrıca yapım aşamasında doğal kaynak kullanımında duyarlı, çevreyi kirletmeyen, kullanım aşamasında minimum enerji harcayan ve hizmet ömrü uzun, yıkım aşamasında diğer yapılar için kaynak oluşturan ve doğada yok olabilen malzeme kullanımı kapsamında duyarlı davranmaktadır (Sev, 2009). İnsan eliyle oluşturulan fiziksel mekânların (yapay çevre) oluşum sürecinde, doğaya zarar vermeden hareket etmek mümkün değildir. Ancak bu zararın en aza indirilmesi hedeflenebilir. Bu da yapay çevrenin tasarım aşamasından başlayarak hizmet ömrünü doldurmasına kadar geçen süre içinde doğaya uyumlu ve minimum enerji kullanımı ile mümkün olabilir. Geleneksel dokuyu oluşturan yapılar bu bağlamda çevre dostu olarak değerlendirilebilir. Bu yapılar yerleşimin geleneksel sosyal hayatın fiziksel biçime yansıması, yöresel malzemenin ve yöresel yapım tekniğinin kullanılması gibi özellikleri ile enerji korunumu ve doğa ile 370
uyumlu olma konularında sürdürülebilir mimarlık örnekleri olma özelliğini barındırmaktadır (Gültekin vd. 2007). Geleneksel dokuyu oluşturan yapılar, kullanılan malzemenin yöreye ait olması, yapım tekniğinin malzemeye bağlı olarak yöresel nitelik taşıması, kolay işlenebilmesi ve çevreyi kirletmemesi, geri dönüşüme uygun olması, doğaya döndüğünde yok olmasa dahi çevreye zarar vermeyecek nitelikte olması, doğal verilere tam uyum sağlayan, doğal hava/ışık alarak enerji kullanımını azaltan ve gerekli konfor düzeyine sahip olması nedeniyle sürdürülebilir mimarlık açısından bugünün tasarım ve yapım tekniklerine ışık tutacak deneyimler içermektedir (Çetin, 2010). Geleneksel mimari, ihtiyaca optimum cevap vermeyi, doğaya uyum sağlayarak mekân üretmeyi amaçlamaktadır (Kariptaş, 2010). Bu yapılar, yapım öncesi evrede (tasarım aşaması) arazinin seçimi, kullanımı, topoğrafya ile uyum, yapı-yapı, yapı-yol ve yapı-bahçe ilişkisi tasarım parametreleri kapsamında sürdürülebilirlik özelliklerine uygun kararlarla uygulanmıştır (Yurdugüzel ve Özçetin 2012). Sürdürülebilir olma özellikleri açısından değerlendirdiğimizde geleneksel yapılar; kentte yer seçimi, arazide konumlanışı ve yönlenişi, topoğrafyayı kullanışı ve malzeme seçimi, iklim ve hâkim rüzgâr gibi yerleşimin fiziksel verilerini en uygun düzeyde değerlendirebilecek tasarım kararları almaktadır. Geleneksel yapılar, enerji korunumu bağlamında, yapı ve güneş ışığını ilişkisini doğru kurmaktadır. Güneye doğru yönlenerek kış aylarında güneş ışığını yapının içine almakta ve yaz aylarında geniş saçaklar yardımıyla fazla güneş ışığını yapıdan uzak tutmaktadır (Seçkin, 2007; Çetin, 2010). 3. Yozgat Kentinde Gerçekleştirilen Koruma-Sağlıklaştırma Çalışmaları 3.1.Yozgat Kent Tarihi Anadolu nun en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Yozgat ve çevresi, Bozok Platosu üzerine kurulmuş ve ilk çağlardan bu yana önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Kent avantajlı konumu ile Galatların başkenti Tavium a 30 km., Hititlerin başkenti Hattuşaş a 40 km., Medlerin başkenti Pteria ya 35 km. ve Romalıların Charsiyanon Eyaleti başkentine 125 km uzaklıktadır. Kent sırasıyla Hitit, Frig, Kimmer, Pers, Kapadokya Krallığı, Galat, Doğu Roma, Bizans, Selçuklu İmparatorluğu ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. 1071 den sonra Anadolu nun Türkleşmeye başlamasıyla Yozgat da Türkleşmeye ve Türk hâkimiyetine girmeye başlamıştır (Acun, 2005a,b). Günümüzdeki yerleşim alanı 17.yy. da Çapanoğulları döneminde biçimlenen kent, Nohutlu Dağı ve Çamlık Tepesi arasında kurulmuştur. 1813 te kente gelen İngiliz gezgin Mac Donald Kinnier kenti tasvir ederken Çapanoğulları nın görkemli sarayı ile bahçelerinden, görkemli evlerden ve kentin bu dönemde memleketin en güzel ve modern kenti olduğundan bahsetmektedir (Acun, 2005 a,b). Kentin gelişimi bugünkü Çapanoğlu Camii etrafında genişleyerek başlamıştır. Saat Kulesi nin yapılmasıyla kentin merkezi, cami ve Saat Kulesi etrafında genişleme göstermiş, Cumhuriyet döneminde Saat Kulesi nin bulunduğu alan, meydan olarak düzenlenmiş ve kentin merkezi olmuştur. Topoğrafik yapıya uygun olarak yerleşen kentte yapılar genellikle, dar sokaklar üzerinde ve bahçe içerisinde ayrı yapılardır. Kinnier in söz ettiği görkemli konutlardan günümüze az sayıda örnek ulaşabilmiştir (Acun, 2005 a,b) (Fotoğraf 1). Konakların bir kısmı 1975-1979 yılları arasında Gayri Menkul Eski Eserler Yüksek Kurulu Başkanlığı tarafından tescillenmiş ve özgünlüklerine uygun olarak restore edilmiştir (http://www.yozgat.bel. tr/sayfa/37/tarihi_eseler). Konaklar dışında kentte geleneksel dokuya ait farklı işlevli yapılar bulunmaktadır. Bunların bir kısmı bakımsızlık nedeniyle harap durumdadır. 371
Fotoğraf 1. Eski Kent Dokusu (Yozgat Belediyesi Arşivi) 3.2. Koruma-Sağlıklaştırma Çalışmaları Kentleşmeye koşut olarak gelişen problemler kentlerin sosyal, kültürel ve fiziksel yapılarında olumsuzluklar yaşanmasına neden olmaktadır. Kentlerin tarihî merkezleri olan alanlar da bu problemlerden etkilenmekte, özgün işlevini günümüzde sürdüremeyen yapıların korunması ve yaşatılması sorunu ile karşı karşıya kalınmaktadır. Ayrıca kaçak yapılaşma ve rant kaygısı gibi nedenlerle bu alanlar yok edilmekte ya da nitelikli koruma uygulamaları yapılmaması sebebiyle kaderine terk edilmektedir. Süreç içerisinde yapıların yok olma riski, kentlilerin geçmiş ile bağın azalması/yok olması ve geleceğe aktaracak kültürel değerlerin unutulması gibi geri dönüştürülemez sonuçlara neden olabilmektedir. Böylelikle kent, kentli ve toplumsal bellek, fiziksel ve sosyal kültürel değerlerin korunması ve sürdürülebilirliğin sağlanması konularında kayıp yaşanmaktadır. Kaybolan bellek kentlinin aidiyet duygusunun zarar görmesine ve kimliksizleşmeyi beraberinde getirmektedir. Kentlerin tarihsel süreç içinde farklı uygarlıkların etkisiyle üst üste katmanlaşarak şekillenen fiziksel mekânları, kentlerin tarihî alanlarının oluşması ve kentin belleğinin oluşması ve sürdürülmesi bağlamında önemlidir. Çalışmanın konusu olan Yozgat, tarihsel süreçte pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış ve bu uygarlıkların oluşturduğu fiziksel mekânlar ve kent belleği ile zengin kültürel değere sahip bir kenttir. Kentin geleneksel dokusunu oluşturan yapıların bir bölümü onarım yapılarak kullanılmaya devam ederken, bir bölümü bakımsızlık ve kullanılmamak nedeniyle harap durumdadır. Koruma uygulaması yapılarak ya da yapılmadan kullanımına devam edilen ve kentin geleneksel mimari dokusunun önemli bir parçası olan yapıların gelecek kuşaklara aktarılması ve kültürel sürdürülebilirliğin sağlanması korumanın temel hedeflerindendir. Kentte bulunan ve geleneksel dokunun önemli bir kısmını oluşturan yapılar çağdaş işlevlerle dönüştürülerek, sosyal ve kültürel, müze, kreş vb. işlevlerle kullanılmaya devam etmektedir. Bu uygulama ile yeniden işlevlendirilen yapılar, özgün işlevini sürdüremiyor olsa bile, geçmişin yaşam tarzını sergilemeye ve sosyal-kültürel ayak izinin gelecek nesillere iletilmesine olanak sağlaması açısından önemlidir. Kullanıcının yapımın her aşamasında olması, istek ve gereksinimlerinin yapıda cevap bulmuş olması, kullanıcı kimliğini, kültürünü ve yaşam biçimini aktarmaktadır. Daha önce de bahsettiğimiz tasarım parametrelerine uygun 372
biçimlendirilmiş olan yapıların özgünlüklerini kaybetmeden yeniden işlevlendirilerek korunması ve kullanılması, hizmet ömrünün uzatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması sürdürülebilir olmayı sağlar (Dikmen ve Özçetin 2012). Bu çalışma kapsamında yapılan koruma uygulamalarından 8 yapı işlevsel olarak dönüştürülerek aktif olarak kullanılmaya devam etmektedir. İşlevlerin değiştirilmesi yapının özgünlüğünün bozulmasına ve yapıda fazla müdahale gerektirerek zarar görmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle koruma bağlamında, özgün işlevin hayata geçirilememesi durumlarında tercih edilebilmektedir. Başka bir deyişle, yapının farklı bir işlev ile kullanımının sürekliliğinin sağlanması, sosyo-kültürel sürdürülebilirliğinin sağlanabildiği anlamına gelmektedir. Yeniden işlevlendirilen ve günümüzde kullanımına devam edilen Hayri İnal Konağı, Muteber Divanlıoğlu Evi, Tarih Edebiyat Musiki Konağı, Karslıoğlu Konağı ve Zarife Nine Konağı, yerel yönetim idaresinde restore edilerek sosyal ve kültürel faaliyetler için; Nizamoğlu Konağı ise Kültür Bakanlığı tarafından restore edilerek Etnografya Müzesi olarak kullanılmaktadır (Fotoğraf 2). Yapılan restorasyonlarla, öncelikle yapıların yok olmasının önüne geçilerek kentsel belleğin korunması, konakların mekânsal özelliklerinin korunması, geçmişin yaşam özelliklerinin ve kültürel yapısının izlenebilmesinin sağlanması ve kentin geleneksel dokusunun günümüze ulaştırılmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Hacı Ozan ın Evi (Cevizli Konak), Hatice Mühür Evi, Karslıoğlu Evi, Kazım Dönmez Evi, Paşa nın Evi, Şemsettin Ağa Evi, Şoför Naci Evi ve Taha Akyol Konağı, günümüzde kullanılmayan ve harap durumda olan yapılardır (Fotoğraf 3). Fotoğraf 2. Hayri İnal, Muteber Divanlıoğlu, Tarih Edebiyat Musiki, Zarife Nine, Karslıoğlu ve Nizamoğlu Konakları (Yozgat Belediyesi Kültür Müdürlüğü Arşivi, Nefise YÜKSEL Arşivi, Olcay Türkan YURDUGÜZEL Arşivi) 373
Fotoğraf 3. Hacı Ozan, Şoför Naci, Karslıoğlu, Hatice Mühür Evi, Evi, Kazım Dönmez Evi, Paşa nın Evi, Şemsettin Ağa Evi, Evi ve Taha Akyol Konağı (Yozgat Belediyesi Kültür Müdürlüğü Arşivi, Nefise YÜKSEL Arşivi, Olcay Türkan YURDUGÜZEL Arşivi) Bu yapıların kent yaşamına katılması ve geleneksel dokunun parçası olarak kentin fiziksel ve sosyal yapısında yer alması gerektiğine inanılmaktadır. Bu nedenle bu yapıların da ihtiyaç duyulan koruma uygulamasının yapılarak kullanımına devam edilmesi ve hizmet ömrünün uzatılması önemli bulunmaktadır. Restorasyon çalışması yerel yönetim tarafından yapılan Miralay Şerif Bey Konağı, özgün işlevinden farklı şekilde anaokulu/ilköğretim okulu olarak kullanılmıştır. Restorasyon uygulamasının tamamlanmasının ardından işlevinin ne olacağı ise bilinmemektedir. Kentin geleneksel dokusunu, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemine ait yapılar oluşturmaktadır. Sivil mimarlık örnekleri olan konut yapıları, 19.yy. sonuna tarihlenirken Askerlik Şubesi, Cumhuriyet İlkokulu ve Yozgat Lise Binası Erken Cumhuriyet dönemlerinin mimari mekânsal ve cephe özelliklerini yansıtmaktadır. Cumhuriyet İlkokulu olarak inşa edilen yapı günümüzde Bozok Üniversitesi nin Rektörlük binası için kullanılmaktadır. Askerlik Şubesi ve Lise Binası, özgün işlevleri ile günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir. 374
Fotoğraf 4. Çapanoğlu, Fatih, Başçavuş Camileri, Cumhuriyet Mektebi, Lise, Askerlik Şubesi, Peynir Pazarı, Tol Çarşı, Konaklar Sokağı (Yozgat Belediyesi Kültür Müdürlüğü Arşivi, Nefise YÜKSEL Arşivi, Olcay Türkan YURDUGÜZEL Arşivi, Acun 2005 a,b) 2015 yılında sağlıklaştırma çalışması yapılan Peynir Pazarı, kentin merkezinde, kentli tarafından oldukça yoğun kullanılan ve uygulama öncesinde niteliksiz dış mekân olarak tariflenebilecek bir alan durumundaydı. Peynir Pazarı nda açık alanda farklı kotlarda uygulanan çözümler ve yapı cephelerinde onarım kapsamında değerlendirilebilecek sağlıklaştırma çalışması yapılmıştır. Uygulama sonrasında kullanıcı profilinin değişmediği, ancak dış mekân kalitesinde önemli artış olduğu gözlenmektedir. Kentin aktif olarak kullanılan bir diğer çarşısı olan Tol Çarşı için de sağlıklaştırma çalışmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Böylelikle yapılan uygulamalarla mekân kalitesinin artmasına koşut olarak kentin fiziksel dokusunun niteliğinin de artacağına inanılmaktadır. Kentte sivil mimarlık örnekleri dışında anıtsal yapılarda da farklı dönemlerde yerel yönetim tarafından yapılan restorasyon uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Çapanoğlu Camii, Fatih Camii ve Başçavuş Camii gibi yapıların kentte aktif olarak kullanımı ve yapılan uygulamalarla kullanımda sürekliliğin ve sürdürülebilirliğinin sağlanması, koruma bağlamında değerli bulunmaktadır. Çalışma kapsamında özgün işlevi cami olup restorasyon uygulamasından sonra yine aynı işlevle devam eden yapıların tamamı değerlendirmeye alınmamıştır. Bu bağlamda Çapanoğlu Camii ve Başçavuş Camii örnekleri üzerinden yapılan koruma uygulamaları ile sınırlı tutulmuştur. Fatih Camii farklı bir örnek olarak bildiri kapsamında yer almaktadır. Özgün işlevi kilise olan ve günümüzde cami olarak dönüştürülmüş olan yapı, sosyo-kültürel sürdürülebilirlik bağlamında önemli bir örnektir (Fotoğraf 4). Tablo 1. de kentte bulunan anıtsal ve sivil mimarlık örnekleri tarihî yapıların yapım dönemi, özgün ve günümüzdeki işlevleri ve restorasyon/sağlıklaştırma yılları bilgileri verilmiştir. Yapılan görüşmelerden edinilen bilgilere göre restorasyon tarihi belirtilmemiş yapıların son birkaç yıl içinde restore edildiğine ulaşılmıştır. 375
Tablo 1. Yozgat Tarihi Yapıları (Yozgat Belediyesi Kültür Müdürlüğü Arşivi, Nefise Yüksel Arşivi, Olcay Türkan Yurdugüzel Arşivi, Acun 2005 a,b) YAPIM DÖNEMİ İŞLEV ÖZGÜN MEVCUT TEK YAPI ALAN/ SOKAK Restorasyon/ Sağlıklaştırma Yılı ASKERLİK ŞUBESİ 1895-1896 Geç Osmanlı Askerlik Şubesi Askerlik Şubesi 2015 CUMHURİYET İLKOKULU 1930 Erken Cumhuriyet İlkokul İdari 2006 LİSE BİNASI 1895-1896 Geç Osmanlı Eğitim Eğitim - ÇAPANOĞLU CAMİ 1779 Geç Osmanlı Cami Cami 2008-2009 FATİH CAMİ 19.yy ortaları Kilise Cami - BAŞÇAVUŞ CAMİ 1800-1801 Geç Osmanlı Cami Cami - HACI OZAN IN EVİ (CEVİZLİ KONAK) 19.yy Sonu Konut Boş - HATİCE MÜHÜR EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - 376
HAYRİ İNAL 1880 Geç Osmanlı Konut Sosyal- Kültürel Faaliyetler 2007 HÜZN-Î BABA 19.yy Sonu Konut Sosyal- Kültürel Faaliyetler 2015 KARSLIOĞLU EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - KARSLIOĞLU 1883 Geç Osmanlı Konut Sosyal- Kültürel Faaliyetler 1990 ZARİFE NİNE 19.yy Sonu Konut Sosyal- Kültürel Faaliyetler 2015 KAYYUMZADE 19.yy Sonu Konut Boş Devam ediyor KAZIM DÖNMEZ EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - KONAKLAR SOKAĞI 19.yy Sonu Konut Konut - MİRALAY ŞERİF BEY 1890 lar Konut Boş Devam ediyor 377
MUTEBER DİVANOĞLU EVİ 19.yy Sonu Konut Sosyal- Kültürel Faaliyetler - NİZAMOĞLU 1871 Geç Osmanlı Konut Müze - PAŞA NIN EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - ŞEMSETTİN AĞA EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - ŞOFÖR NACİ EVİ 19.yy Sonu Konut Boş - TAHA AKYOL 19.yy Sonu Konut - - TOL ÇARŞI 1780-1798 Ticari Ticari - PEYNİR PAZARI - Ticari Ticari 2015 SAAT KULESİ 1897-1908 Geç Osmanlı Saat Kulesi Saat Kulesi - 378
4. Değerlendirme ve Sonuç Kentlerin geleneksel dokusunu oluşturan yapılar, kentin kültürel vizyonu ve geçmiş yaşamın izlerini bugüne ulaştıran kültür varlıklarıdır. Geçmiş ve gelecek arasında kültür köprüsü olan bu mimari mirasın korunması ve yaşatılmasının sürekliliğinin sağlanması ve gelecek kuşaklara ulaştırılması korumanın sürdürülebilirliği bağlamında önemlidir. Geleneksel mimari, korumanın sürdürülebilirliği ile birlikte kullanıldığında, geleneksel dokunun özgün işlevi ile kullanılması ya da bu işlevi yaşatılabilmesi, verilen çağdaş işlevin ihtiyaç ölçütleri ile uyumlu olmalıdır. Geleneksel yapılar, günümüz şartlarını sağlayacak düzeyde konfor ve teknolojik koşullara sahip değildirler. Bu nedenle bu yapıların yeniden işlevlendirilmesi ya da özgün işlevin günümüz koşullarına uygun hale getirilmesi gerekebilir. Sosyal ve kültürel sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi bağlamında, kentin kültürel, sosyal ve turizm potansiyelini ortaya çıkarmak adına, yapıların yeniden işlevlendirme korunması gerekmektedir. Yeniden işlevlendirme, sosyo-kültürel korumanın yanında kaynak korunumunu desteklemesi açısından da oldukça önemlidir. Çalışma alanı olarak seçilen Yozgat kenti, köklü geçmişi ve sahip olduğu kültürel mimari mirası ile korunması ve yaşatılması gereken yerleşimlerdendir. Kentte yerel yönetim tarafından koruma altına alınmış, restorasyon çalışması tamamlanmış ve günümüzde kullanılmaya devam eden yapılar bulunmaktadır. Bu yapıların pek çoğu özgün işlevi dışında işlevlendirilerek kullanılmaktadır. Bunun yanında koruma uygulaması ya da sağlıklaştırma çalışması yapılmış ve özgün işlevi ile kullanılmaya devam eden yapılar bulunduğu gibi bakımsızlık ve kullanılmamak nedenleriyle harap durumda olan konaklar da bulunmaktadır. Çalışmanın ana teması olan sosyo-kültürel sürdürülebilirliğin sağlanması bağlamında, kentte yapılan uygulamalar, geleneksel dokunun sürekliliğini ve gelecek kuşaklara kültürün iletimini sağlaması nedenleriyle olumlu bulunmaktadır. Restorasyon ya da onarıma ihtiyaç duyan yapılar için de kullanımının ve sürdürülebilirliğinin sağlanması anlamında uygulamaların yapılması gerektiği düşünülmektedir. Yapılacak uygulamaların rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin hazırlanarak ve bu projelere bağlı kalınarak yapılması gerekmektedir. Ayrıca kentin tarihi dokusunun envanter kayıtlarının yapılarak veri tabanı oluşturulması, yapılar hakkında sahip olunan bilginin değerlendirilmesi ve takibini kolaylaştırmak adına önemli olduğu düşünülmektedir. 5. Kaynakça Acun, H., (2005a). Bozok Sancağı (Yozgat İli) nda Türk Mimarisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Acun, H., (2005b). Tüm Yönleri İle Çapanoğulları ve Eserleri, Matbaası, Ankara. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Bartelmus, P. Environment Growth and Development, (1994), Routledge Press, New York. Becker, E., Jahn, T., Stiess, I, Exploring Uncommon Ground: Sustainability and the Social Sciences, (1999), in Becker, E., Jahn, T.,(eds), Sustainability and the Social Sciences, Zed Books, 4-14, London. Çelebi, G. ve Gültekin, A. B. Sürdürülebilir Mimarlığın Kapsamı: Kavramsal Bir Çerçeveden Bakış, (2007), Mimaran Dergisi, Küresel Isınma ve Mimarlık Sayısı, Konya, 12 (8-11). Çelebi, G., Gültekin, A. B., Harputlugil G., Bedir, M. ve Tereci, A. Yapı Çevre İlişkileri, (2008), TMMOB Mimarlar Odası Sürekli Mesleki Gelişim Merkezi Yayınları No:2, SMGM (Sürekli Merkezi Gelişim Merkezi) Koruma Programı Eğitimi, Ankara. Çetin, S. (2010), Geleneksel Konut Mimarisinin Ekolojik Yansımaları: Burdur Örneği, 5. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, İzmir Dikmen, Ç. B., ve Özçetin, Z., (2012), Kültürel ve Sosyal Sürdürülebilirlik Bağlamında Yozgat Konaklarının 379
Cephe Düzeni, 6. Ulusal Çatı&Cephe Sempozyumu, Bursa. Esin, T. ve Yüksek, İ. (2010), Geleneksel Yapılarda Sürdürülebilir Çatı Örnekleri, 5. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, İzmir. Gültekin, A.B., Şentürk, H. ve Çelebi, G. (2007), Yapı Malzemelerinin Etkilerinin Bazı Normlar Bağlamında İrdelenmesi, Tasarım Dergisi Ekoloji ve Mimarlık Sayısı ISSN 1300-7351, İstanbul, 172, 120-124. Kımıllı, M. Z. (2005), Tarihi Yapıların Sürdürülebilirlik Bağlamında Yeniden Kullanıma Kazandırılması: Burdur/Susuzhan Örneği, 1. Burdur Sempozyumu, Burdur. Porter, R. D., The Practice of Sustainable Development, (2000), Urban Land Institute, Washington D.C. Ruacan, İ. ve Ruacan Ş. (2002), 21. Yüzyılda Sürdürülebilirliğe Geçiş Bilim ve Teknolojinin Katkısı, Dünya Bilim Akademilerinin Bildirisi, (Çeviri). Sachs, I., Social Sustainability and Whole Development: Exploring the Dimensions of Sustainable Development, (1999), in Becker, E., Jahn, T.,(eds), Sustainability and the Social Sciences, Zed Books, 25-28, London. Seçer Kariptaş, F., (2010), Geleneksel Türk Evi Çatı ve Cephe Sistemlerinin Sürdürülebilirlik Bağlamında Değerlendirilmesi, 5. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, İzmir. Seçilmişler, T., Akın, O. ve Koç, E. (2007), Sosyo-Kültürel Miras Sembollerinin Sürdürülebilirlik Bağlamında Geleceğe Taşınması: Akdeniz Örneği, Uluslararası Gazimagusa Sempozyumu, Medi- Triology-CCC. Seçkin, N.P., (2007), Ekolojik Tasarımda Güneş ve Rüzgâr Kontrolü, Ekolojik Mimarlık ve Planlama Sempozyumu, Antalya. Sev, A., (2009), Sürdürülebilir Mimarlık, YEM Kitabevi, İstanbul. Tekeli, İ., (1989), Kentsel Korumada Değişik Yaklaşımlar Üzerine Düşünceler, Türkiye II. Dünya Şehircilik Günü Kollogyumu, Ankara. Yurdugüzel O. T. ve Özçetin Z. (2012), Geleneksel Konutların Sürdürülebilir Yapı Tasarımı Bağlamında İrdelenmesi, Sürdürülebilir Yapı Tasarımı Ulusal Konferansı, İzmir. WCED (World Commission on Environment and Development), (1987), Our Common Future Brundland Report, Oxford University Press, Oxford. http://www.yozgat.bel.tr/sayfa/37/tarihi_eseler (Erişim Tarihi: 07/04/2016) Yozgat Belediyesi Arşivi Yozgat Belediyesi Kültür Müdürlüğü Arşivi Nefise Yüksel Arşivi 380