1
İçindekiler Ayetlerde geçen kitap ve hikmet, aynı mı yoksa farklı mı?... 3 Allah, neden ilk ayette hükme bağlamayıp sonradan başka bir ayetle bağlıyor?... 4 Nahl 78 de geçen kulaklar, gözler ve kalpler neden yaratılışa göre sıralanmamış?... 5 Kur'an okurken yapılan uzatmaların sebebi nedir?... 6 Maide 44. ayete göre, Tevrat'ta hidayet ve nur varsa, onun değişmediği anlamına mı gelir?.. 8 İnsan bütün varlıklar içinde mi en güzel şekilde yaratılmıştır?... 9 Hz. Ebu Derda'nın belalardan korunma duasını yazar mısınız?... 9 Oyunlarda karakterler için üç boyutlu açık giysiler tasarlamak caiz midir?... 10 Evlenilmek istenen kadına bakmanın ölçüsü nedir?... 10 Ağrı Dağı'nda bulunduğu iddia edilen parçalar, Nuh un gemisine ait olabilir mi?... 11 2
Ayetlerde geçen kitap ve hikmet, aynı mı yoksa farklı mı? - Ayetlerdeki Hikmet Hz. Peygamberin sünneti manasına gelir. Hikmetin sünnet olarak açıklanması müfessirlerin büyük çoğunluğunun ilk mana olarak kabul ettikleri bir hakikattir. (bk. Taberi,Razi, İbn Kesir, Bakara:129, 151. ayetin tefsiri) - Bazı alimlere göre hikmet dindeki anlayış, kavrayış manasına gelir. Taberi ye göre bu görüş ile diğeri arasında bir aykırılık yoktur. (bk. Taberi, a.y) Çünkü sünnet Kur an ın bir tefsiri ve açıklamasıdır. Bu ise dindeki anlayış ve kavrayışın ortaya konması manasına gelir. - Tefsir kaynaklarında hikmet ayrıca kitabın kendisi, sünnet, kitabı anlamak, Kur an daki nasihatler, ilim-amel olarak da kabul edilmiştir. (bk. Alusi, ilgili ayetin tefsiri) - Denilebilir ki, hikmet bütün detaylarıyla zikredilen manalarının hepsi Hz. Peygamberin sünnetidir ki, Kur an ın mücmel manalarını o tafsil eder, işaretlerini o açıklar ve hakeza.. Zaten realite olarak Hz. Peygamberin Kur an ı ve sünneti ders vermesinden başka bir şey söz konusu değildir. - Müfessir Razi ye göre hikmet Kur an ın detaylı olan hüküm ve prensipleridir. (Razi, Bakara, 151. ayetin tefsiri) Bu açıklama da hikmetin sünnet anlamına geldiğini göstermektedir. Çünkü Hz. Peygamberin Kur an ı tebliğ görevi yanında tebyin (Kur ân ı açıklama) görevi de vardır. Özetlersek, İmam Şafii nin dediği gibi ayetlerde yer alan hikmet kavramı Hz. Peygamberin sünneti anlamına gelir. (bk. Razi, a.y) Sünnetin bağlayıcılığı, örnek alınması ve kaynağının vahiy olup... Kuran-ı Kerimin Yeterliliği, Sünnet olmadan Din olur mu, bir... Hadislerin yazılması, toplanması / tedvini, günümüze kadar... 3
Allah, neden ilk ayette hükme bağlamayıp sonradan başka bir ayetle bağlıyor? Bir ayetin diğer bir ayetle değiştirilmesi bir NESİH olarak değerlendirilmektedir. - Kur an da tedric denilen bir hikmet prensibi uygulanmıştır. Kur an ın 23 yıl içinde peyderpey indirilmesinin hikmeti de budur. - Nesih konusu da bu hikmetin bir yansımasıdır. İlk hükmün verildiği ilk ayette acil olarak alınması gereken bir tedbire yer verilmiş, daha sonra zamanı gelince asıl hüküm vaz edilmiştir. Bediüzzaman hazretlerinin ifade ettiği gibi, Zaman büyük bir müfessirdir kaydını gösterse itiraz edilmez. Buna göre, ilk (mensuh) ayet o dönemdeki/zamandaki ihtiyacı karşılamaya yöneliktir. O zamanda son hükmü vermek ilahi hikmet tarafından uygun görülmemiştir. Zamanla şartlar müsait olduğunda ikinci (nasih) ayetle asıl ve sürekli hüküm konulmuştur. - Şüphesiz bu farklı hükümlerin farklı şartları insanların durumuna bakar. Allah ise insanların farklı zamanlarda farklı tedbire ihtiyaç duyan ilgili durumlarını farklı zaman ve zeminlerde farklı fakat en uygun hükümlere göre hükme bağlar. Yoksa -haşa- Allah konuyu daha sonra öğrendiği için bunu yapıyor değildir. Örneğin Nisa suresinin ayeti, insanların zina cezasını hazmetmeye hazır olmadıkları bir devrede geçici bir tedbir için indirilmiştir. İnsanların artık dini iyice hazmettikleri ve verilen cezaları içlerine sindirdikleri bir zamanda son hüküm olarak vazedilmiştir. Bu durum ve bu usul, Allah ın sonsuz rahmet ve hikmetini ve insanların ruh haletlerine dikkat ettiğini göstermesi bakımından da çok önemlidir. NESH, NESİH Kur'an'da nesh varsa, en son verilecek hüküm neden daha önce... 4
Nahl 78 de geçen kulaklar, gözler ve kalpler neden yaratılışa göre sıralanmamış? Ayetin meali şöyledir: "Sizler hiçbir şey bilmez bir durumdayken, Allah sizi analarınızın karnından dışarı çıkardı; şükredesiniz diye size kulaklar, gözler, kalpler verdi." Buradaki sırlama, mutlaka yaratılış sırasına takip etmek zorunda değildir. Bazı ayetlerde ona da işaret olabilir fakat burada -kolaydan zora doğru- alınan bilginin bir sırlaması olabilir. Örneğin, Kur an ın ders verdiği en büyük konu olan Allah ı tanıma noktasında elde edilen bilginin -kolaydan zora doğru- sıralaması bu ayetteki gibidir. Önce insanlar kulaklarıyla peygamberlerden ve onların varislerinden duydukları bilgilerle Allah ı tanımaya çalışırlar. Daha sonra kâinat çapında göze hitap eden ontolojik deliller devreye girer. Daha sonra, pratik bilgiler yanında nazari olarak değişik istidlal yoluyla alınan bilgilere sıra gelir. Kalb aynı zamanda aklı da içine alır. Demek ki marifetullah konusunda kolaydan zora, basitten derinlemesine olan bilgiye doğru devreye girmesi gereken ilk organ kulaklar, sonra gözler, sonra da kalb ve akıldır. (krş. Razi, İbn Aşur, ilgili ayetin tefsiri) Demek ki Allah, kendisiyle emir ve nehyi dinlememiz için bize kulakları, ilâhî kudretin sanatının eserlerini görmemiz İçin gözleri, bunların vasıtası ile de O'nu bilmeye ulaşmanız için kalpleri-akılalrı vermiştir. Aslında insanın, doğuştan gelen başka eksikleri de bulunduğu halde, ayette özellikle onun "hiçbir şey bilmez" oluşuna dikkat çekilmesi ve Cenâb-ı Hakk'ın insanlara "kulaklar, gözler, kalpler (akıllar)" verdiğinin hatırlatılması insanın en değerli özelliğinin bilgi ve düşünme kapasitesi olduğuna ve nimete şükretmek gerektiğine işaret etmesi bakımından anlamlıdır. Bu hususa burada dikkat çekilmesi, muhatabın bundan sonraki ayetlerde ele alınan konular üzerinde düşünüp bunlardan hidayet ve hayra yöneltici dersler çıkarmasını sağlamak bakımından da önemli görünmektedir. 5
Kur'an okurken yapılan uzatmaların sebebi nedir? - Uzatmalar, Kur an daki kelimelerin okunuşuyla ilgilidir. Bu ise nağmeli okumayı sağlamaz. Nağmeli okuma ise meydana getirdiği güzel seslerle dinleyicileri cezbeder. Bu cazibe ise Kur an ın fazla okunmasını, fazla dinlenmesini, şevkle takip edilmesini sağlar ve insanlara verdiği değişik hikmetli dersler yanında onlara bol bol sevap kazandırır. Kur an ı seslerinizle süslendirin. Çünkü güzel(nağmeli) ses ile Kur an ın güzelliği daha da artar." (Kenzu l-ummal, h.no: 2767) manasındaki hadis ve benzerlerinde nağmeli ses ile Kur an ı dinlemenin cazibesinin artacağına işaret edilmiştir. Her ne kadar takva sahibi ve Kur an ın manasını bilen büyük alimlerimiz için sesin fazla bir değeri olmayabilir. Fakat % 99 nisbetinde insanlar bizim gibi insanlardır. Bunlar için kulağa hoş gelen nağmeli okumalar işin zevkini artırır. İşte Kur an ı güzel okumayı ön gören Tecvid kuralları içinde yer alan uzatmaların icra edeceği misyon da budur. - Bununla beraber, bu uzatmalar bir elif miktarından tutun altı elif miktarına kadar yeri vardır. Belli kurallara göre bazı uzatmalar bir eliften fazla çekilmez. Bazıları da dört elif miktarı çekilir. - Bu kısa açıklamadan sonra konunun detayları şöyledir: Med, harfin sesinin harekesi yönünde uzatılmasını ifade eden bir tecvid terimidir. Sözlükte arttırmak, ziyade etmek anlamına gelen medd kelimesi çekmek, yaymak, döşemek, uzatmak gibi mânalarda (Lisânü l-arab, mdd md.) Kur ân-ı Kerîm de otuz üç yerde geçmektedir. Terim olarak ise bir harekeli harfin önünde yer alan ve harfin harekesi türünden olan bir med harfiyle harfin sesinin harekesi yönünde uzatılmasına denir (Ali el-kari, s. 81) Ziyade med sebebi olan hemze ve sükûn bulunmadığında sadece med harflerinden biriyle yapılan uzatmaya tabiî med (medd-i tabîî) denir ve bu tür medler ayrıca kasr olarak da adlandırılır. Tabiî medler Arap dilinin aslında var olan, dilin kelime yapısındaki uzun hecelerdir. Tabiî medlerin oluşumunda med harfleri (hurûf-ı med) adı verilen şu üç harften birinin bulunması şarttır: نا ( elif Kendisinden önceki harf (mâ kabli) üstün harekeli olduğunda daima med harfi olan gibi); kendisi sâkin, bir önceki harf ötre harekeli vav ( قولوا gibi); kendisi sâkin, bir önceki harf esre harekeli yâ ( في gibi). به ( vardır Med harfleri çoğu yerde yazıda görülmekle birlikte bazı durumlarda yalnız telaffuzda gibi). له Tabiî medlerin uzatılma süresi özellikle Kur ân-ı Kerîm tilâveti sırasında hassasiyet isteyen bir konu olur. Bu süre için birim olarak elif ölçüsü kullanılır (İbnü l-cezerî, I, 322) Bu ise elif diyecek veya elif (ا) yazacak kadar bir süredir. Bir parmak kaldırılacak kadar ifadesi (Karabaş, s. 5) ve diğer bazı ölçüler, öngörülen bu sürenin Kur an ı güzel okuyan üstatların ağzından (fem-i muhsin) onları dinleyerek tesbit edilmesi gerektiğini belirtir. 6
Tabiî med üzerine ilâve edilerek med edilen fer î (arazî) medler, med harfinden sonra gelen hemze veya sükûn faktörüne göre sınıflandırılmıştır. a) Med harfini takiben aynı kelimede hemze bulunuyorsa buna muttasıl med (medd-i muttasıl) denir ( جيئ - سوء - شاء gibi). b) Hemze med harfinden sonra ayrı kelimede bulunuyorsa munfasıl med (medd-i munfasıl) meydana gelir ( وفي أموالهم - قوا أنفسكم - يا أبت gibi). Munfasıl medde câiz med adı da verilir ve kıraat imamlarına göre bir, iki, üç, dört ve beş elif mertebeleriyle icra edilir. Muttasıl med ise vâcip meddir. Onda sadece bir elif (kasır) mertebesi yoktur (İbnü l-cezerî, I, 321-326). c) Med harfinden sonra vakıf ve vasıl hallerinde değişmeyen sükûn (sükûn-ı lâzım) bulunuyorsa buna lâzım med (medd-i lâzım) denir ( ق - ن - الحاق ة - تأمرون ي gibi). d) Med harfinden sonra ârız sükûn (vakıf halinde telaffuzda var olan, vasıl halinde düşen) bulunuyorsa buna da ârız med (medd-i ârız) adı verilir ( مؤمنين - يعلمون - تكذ بان gibi). Ârız medlerin icrasında kasırla da iktifa edilirken lâzım medler mutlaka tabiî medde ilâve ile uygulanmıştır. Ârız ve lâzım medlerde süre tûl (üç elif, dört elif), tavassut (iki elif) ve kasırla (bir elif) ifade edilir. Bir başka med türü de lîn harfleri denilen vav ve yâ mahreclerinin uzatılması şeklinde olur. Sâkin vav ve yâ dan önceki harf fethalı olur, sonraki harf üzerinde de vakfedilirse lîn med (medd-i lîn) meydana gelir ve mutlak tavassut ve tûl ile med edilir ( نوم الص يف gibi). Bazı kıraat imamları medleri konumlarının farklılığı sebebiyle medd-i hacz, medd-i adl, medd-i mübâlağa, medd-i bedel gibi ondan çok farklı isimle anmışlardır. (Ali b. Muhammed es-sehâvî, II, 522; bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Med md.) Kur'an-ı Kerim ilk indiği günden beri mi tecvidli okunmaktadır? Kur'an'ı makamla okumanın bir sakıncası var mıdır? Tecvid kaideleri hakkında bilgi verir misiniz? 7
Maide 44. ayete göre, Tevrat'ta hidayet ve nur varsa, onun değişmediği anlamına mı gelir? - Arapça lisanına göre fîhi hüden ve nûrun.. cümlesini onda hidayet ve nur vardı/veya vardır şeklinde tercüme edilmesi arasında fazlaca bir fark yoktur. Çünkü bu cümle içinde hidayet ve nur olduğu halde Tevrat ı indirdik diye de tercüme edilebilir. Çünkü bu cümle Tevrat ın hal cümlesidir. Kaldı ki, Tevrat ın tahrif edilmesi onun tamamen hidayet ve nurunu kaybettiği anlamına gelmez. Çünkü, tahrif edilmiş olsa bile, yine de hidayet ve nurun varlığını gösteren pek çok ayet vardır. Nitekim Peygamber efenedimize işaret eden bazı ayetleri görmek mümkündür. - Soruda Tevrat ın tahrif edilmediği ne yönelik zayıf ihtimali ortadan kaldıran ve Tevrat ın tahrif edildiğini gösteren Kur an ın açık ifadeleri vardır. (bk. Nisa, 46) - Şunu da belirtelim ki, önceki Semavi kitaplardaki tahrifatın -genel olarak- nasıl yapıldığı, lafızlarda mı yoksa yorumlarda mı olduğu hususunda İslam alimleri arasında farklı görüşler vardır. - Bununla beraber, Tevrat ta, Hz. Lut gibi bir peygamberle ilgili -akıl dışı- bir/birkaç hikâyenin varlığı bu tahrifat şeklinin boyutunu göstermektedir. - Ayrıca, Araf suresinin 161-162. ayetlerinden Yahudilerin Tevrat ın lafızlarını da değiştirip tahrif ettiklerini anlamak mümkündür. İlgili ayetlerin meali şöyledir: Ve onlara: Bu şehirde yerleşin ve ondan dilediğiniz yerden yiyin, af dilediğinizi söyleyin ve kapıdan secde ederek girin. Sizin hatalarınızı mağfiret edelim ve muhsinlere daha da arttıralım. denilmişti. Ama onlardan zulmedenler, sözü; onlara söylenenden başka bir sözle değiştirdiler. Bunun üzerine, yapmış oldukları zulümler sebebiyle, semadan onların üzerine bir azap gönderdik. İncil'de ve Tevrat'ta Hz. Muhammed'e işaretler var mıdır? Tevrat'ın tahrif olmadığını iddia edenlere, bizzat Tevrat'tan delil var mı? 8
İnsan bütün varlıklar içinde mi en güzel şekilde yaratılmıştır? - İnsan oğlu bütün varlıklar arasında en mükerrem, en güzel bir kıvamda yaratılmıştır. Bu veya şu kâinat diye ayırmanın bir manası yoktur. Çünkü konuşan Allah tır. O her şeyi kuşatan ilmiyle konuşur. Bizim bildiğimiz ve bilmediğimiz bütün varlıkları nazara alarak hükmünü öyle verir. - Demek ki ilahi hükümler mevcut realitelere göredir. Allah ın kelamında hayali, farazi unsurlar söz konusu olamaz. (İnsanın eşref-i mahluk olduğu konusuyla ilgili geniş bilgi için bk. Razi, İsra:70. ayetin tefsiri) İnsan nedir; nasıl tarif edilebilir? İnsanın mahiyeti nasıldır? Hz. Ebu Derda'nın belalardan korunma duasını yazar mısınız? Bahsedilen dua kaynaklarda geçmektedir. Dua şöyledir. "Allâhümme ente Rabbî! Lâ ilâhe illâ ente. Aleyke tevekkeltü ve ente Rabb'ül-arşi'l-kerîm. Mâşâa'I-lâhu kâne ve mâ lem yekün; ve lâ-havle ve lâ-kuvvete illâ bi'l-lâhi'l-aliyyi'l-azîm. A'lemü enne'l-lâhe alâ külli şey'in kadîr; ve enne'lâhe kad ehâta bikülli şey'in ilmâ! Allâhümme innî eûzu bike min şerr-i nefsî ve min şerr-i külli dâbbetin. Ente âhirin binâsıyetihâ. İnne Rabbî alâ sırâtın-müstakîm! Anlamı: Ey Allah'ım!Sen benim Rabb'imsin! Senden başka ilah yoktur. Ben sadece sana dayanıp güvendim. Sen yüce arştın sahibisin! Allah neyi dilerse o olur; dilemedikleri ise olmaz. Günahlardan dönüp ibadetlere yöneliş ancak yüce ve büyük olan Allah'ın kuvvet ve kudretiyledir. Ben biliyorum ki Allah'ın herşeye gücü yeter ve O'nun ilmi herşeyi kapsamaktadır. Ey Allah'ım! Ben nefsimin şerrinden sana sığınıyorum. Ayrıca perçemleri senin elinde olan diğer bütün canlılardan da sana sığınıyorum. Şüphe yoktur ki benim Rabb'im dosdoğru bir yol üzerindedir"(beyhaki, el-esma ve's-sıfat, hadis no: 344). 9
Oyunlarda karakterler için üç boyutlu açık giysiler tasarlamak caiz midir? İslam dini, kişilerin meşru işlerle uğraşmalarını ve geçimlerini helal yollardan elde etmelerini önerir. Dinimizde haram kılınan şeylerin yapılması günah olduğu gibi, bunların yapılmasına yardımcı ve aracı olunması veya bunlara rıza gösterilmesi de günahtır. (Maide, 5/2) Buradan hareketle öncelikle şunu ifade edelim ki, tapınma ve Allah ın yaratma sıfatına benzetme gibi bir amaç olmadıkça resim çizmekte, sanal dünyada karakter oluşturmakta dinen bir sakınca yoktur. Ancak içinde yaşadığımız çağın gerçeklerine ve ihtiyaç ilkesine uygunluğu bakımından söz konusu çalışmaların, dinin genel hüküm ve ahlak ilkelerine ters olmaması gerekir. Sanal dünya üzerinden, dinen meşru kabul edilen hizmetlerin satışını yapmak ve bu yolla gelir elde etmek caizdir. Buna göre, sorunuzda ifade ettiğiniz programın, İslam dininin temel ilkeleriyle çelişen unsurları barındırmaması, çocuklara ve yetişkinlere fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik yönden zararlı olmaması, cinsellik içermemesi, İslam ticaret ahlakına ve hukukuna uygun olması, haksız kazancı ve haramı teşvik etmemesi durumunda, bahsi geçen program üzerinden kazanılan paralar haram olmaz. Bununla beraber, bu gibi programlarda büyük sinsi tuzaklar ve hileler bulunabildiğinden, çok dikkatli olmanız ve şüpheli şeylerden kaçınmanız gerekir. Evlenilmek istenen kadına bakmanın ölçüsü nedir? Hanefî, Mâlikî ve Şâfiî mezheplerinde ve İmam Ahmed'e göre evlenilmek istenen kadına bakılabilecek kısımlar kadının elleri ve yüzüyle sınırlı tutulmuştur. Hanbelî mezhebinde erkeğin evlenmek istediği kadına ev kıyafetiyle bakabileceği, saçını, boynunu ve ayaklarını görebileceği belirtilmiştir.(bkz. DİA, Nişan Md.; Avnul Ma'bud, 3/2082) Evzaî'ye göre kadının baldırlarına da bakılabileceğini, Davud ez-zahiriye göre ise bedenin her hangi bir yerine bakılabileceği belirtilmiştir. Ancak bu görüş kabul edilmemiştir.(bk. Avnul Ma'bud, 3/2083) Bir kadına, nasıl evlenme teklifinde bulunabiliriz? Ona bakmanın ölçüsü ve sınırı var mıdır? 10
Ağrı Dağı'nda bulunduğu iddia edilen parçalar, Nuh un gemisine ait olabilir mi? 1. Ağrı dağında geminin bulunduğu hikâyesi yıllardan beri vardır. Eğer bugün gerçekten bilimsel olarak kesin ilmi delillerle ispat edilmişse, Kur an açısından herhangi bir telaşa gerek yoktur. Zira Kur an sadece geminin CUDİ ye istiva ettiğini (demir attığını) belirtmiş, ancak onun bir dağ olduğunu bile bildirmemiştir. Dolayısıyla, Kur an ın mutlak, mücmel, mübhem ve müteşabih olan bu ifadesine göre, Cudi - isim veya sıfat olarak- hangi yerde olduğu kesin olarak tespit edilirse onun yeri orasıdır. Zira doğruların doğrusu olan Allah ın kelamına aykırı hiç bir doğru olamaz. 2. Bazı alimlere göre Cudi beli bir dağın adıdır. Bazılarına göre özel isim değil her dağ için kullanılan bir vasıftır. (bk. Şevkanî, Hud 44. ayetin tefsiri) - Cudi nin belli bir dağın ismi olduğunu söyleyen alimler bunu yeri konusunda ihtilaf etmişler. İbn Abbas ve Dahhak tan nakledildiğine göre, Cudi dağı Musul dadır. Mücahid ve Katade ye göre Musul a yakın bir bölge olan Cezire de (Cizre de)dir. Zeccac a göre Amed de (Diyarbekir de) dir. (bk. İbnu l-cevbzi, Zadu l-mesir, ilgili ayetin tefsiri) - Fahruddin Razi Cudi nin -tek görüş olarak- Cezire/Cizre de bulunan bir dağ olduğunu belirtmiştir. (Razi, ilgili yer) Kur'an, Nuh'un gemisinin Cudi dağında olduğunu mu söylüyor... 11