DALGA ETKİSİNDEKİ SU ALTI BORUSU ALTINDA OLUŞAN OYULMA DERİNLİKLERİ NİHAİ DEĞERLERİNİN DENEYSEL ARAŞTIRILMASI Mustafa DOĞAN 1 Ayşegül ÖZGENÇ AKSOY 2 Vahid ABDİ 3 Yalçın ARISOY 4 M. Şükrü GÜNEY 5 1 Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fak., İnşaat Müh. Böl., Tınaztepe Yerleşkesi, Buca/İZMİR, 0 232 3017055, mustafa.dogan@deu.edu.tr 2 Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fak., İnşaat Müh. Böl., Tınaztepe Yerleşkesi, Buca/İZMİR, 0 232 3017054, aysegul.ozgenc@deu.edu.tr 3 İnş. Y. Müh., Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fak., İnşaat Müh. Böl., Tınaztepe Yerleşkesi, Buca/İZMİR, 0 232 3017056, kambiz_abdi@hotmail.com 4 Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fak., İnşaat Müh. Böl., Tınaztepe Yerleşkesi, Buca/İZMİR, 0 232 3017017, yalcin.arisoy@deu.edu.tr 5 Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fak., İnşaat Müh. Böl., Tınaztepe Yerleşkesi, Buca/İZMİR, 0 232 3017019, sukru.guney@deu.edu.tr ÖZET Dalga etkisindeki su altı borusu altında oluşan oyulmanın deneysel olarak araştırıldığı bu çalışmada, zamana bağlı oyulma derinliği kayıtlarından yararlanılarak elde edilen nihai oyulma derinliklerinin değişimi araştırılmıştır. Deneylerde dört farklı karakteristikte dalga ve üç farklı çapa sahip test borusu kullanılmıştır. Bununla birlikte, deniz taban zemininin incelenen olaydaki etkisinin ortaya konabilmesi amacıyla üç farklı irilikte malzeme ile çalışılmıştır. Bunun sonucu olarak gerçekleştirilen deneyler hem hareketli taban hem de temiz su oyulması koşullarına karşılık gelmektedir. Deneylerde elde dilen göreceli nihai oyulma derinliklerinin ince taban malzemesi ve hareketli taban oyulması koşullarında literatürde kabul görmüş bağıntıların sonuçları ile uyumlu oldukları görülmüştür. Bununla birlikte, göreceli nihai oyulma derinliklerinin, temiz su oyulması koşullarında yalnızca Keulegan- Carpenter sayısı ile değiştiği, hareketli taban oyulması durumunda ise göreceli nihai oyulma derinliğinin değişiminde Keulegan-Carpenter sayısına ilave olarak Shields parametresinin de etkin olduğu sonucuna varılmıştır. Her iki oyulma rejimi için ayrı ayrı olmak üzere deneysel bağıntılar sunulmuştur. EXPERIMENTAL INVESTIGATION OF THE EQUILIBRIUM SCOUR DEPTH BELOW PIPELINES EXPOSED TO WAVES In this study where the scour depth occurred under submerged pipelines subjected to wave action was investigated experimentally, the variation of the equilibrium scour depths was analyzed by using the records of the time dependent scour depths. In the experiments, four different types of waves and the test pipes of three different diameters were used. Furthermore, sediments with three different grain sizes were tested in order to determine the influence 235
of seabed material on the studied phenomenon. Consequently, the realized experiments correspond to live-bed as well as clear-water conditions. The relative equilibrium scour depths obtained from the experiments were found to be in accord with the results of the relations approved in the literature, in the case of fine seabed material and live bed scour conditions. Nevertheless, it was concluded that the relative equilibrium scour depths vary only with the Keulegan-Carpenter number in clear-water conditions whereas in live-bed scour case, besides this parameter the Shields parameter was also effective in the variation of the relative equilibrium scour depth. Specific empirical formulas have been proposed for both scour regimes, separately. Anahtar Kelimeler: Su altı borusu, dalga etkisi, oyulma rejimleri. GİRİŞ Su altı boru hatları kullanımı, gelişen teknoloji ve bu sistemlere duyulan talebin artması ile birlikte son yıllarda özellikle yaygınlaşmıştır. Tatlı su, petrol, doğalgaz v.b. akışkanların iletiminin sağlanması ve telefon hatları, fiber optik kablolar v.b. iletişim sağlayıcı hatların tesisi gibi amaçlarla inşa edilen bu sistemler yapı-deniz-zemin etkileşiminin yoğun olarak yaşandığı yakın kıyı bölgesinde birçok olumsuzluklar ile karşılaşmaktadır. Yakın kıyı bölgesinde aşınabilir deniz zemini üzerinde yer alan su altı borusuna etkiyen başlıca unsurlar dalga ve kararlı akıntı durumlarıdır. Bu etkilerin tekil yada bir arada olması durumlarında boru altıdaki zemin harekete geçebilmekte ve boru altında yerel oyulmalar ve bazı bölgelerde ise yığılmalar gözlenebilmektedir. Oyulma çukurunun büyümesi durumunda su altı borusu, boru hattı omuzları olarak adlandırılan iki uçtan basit mesnetli kiriş gibi hareket etmekte ve çukura doğru sarkan boru hattında stabilite problemleri baş göstermektedir. Aşınabilir deniz tabanı üzerinde yer alan su altı boru hatlarının altında dalga ve kararlı akıntı etkisi ile oluşan oyulmalar ile ilgili literatürde hem deneysel hem de sayısal çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalar özellikle kararlı akıntı durumunda yoğunlaşmakta, buna karşın dalga etkisi durumundaki çalışmalar sınırlı sayıda kalmaktadır. Dalga etkisi altında su altı boru hatları altında oluşan oyulmalar ile ilgili çalışmalarından öne çıkanları aşağıda verilmektedir. Bu çalışmalarda elde edilen bulgular literatürde sıklıkla kullanılmakta olup, hareketli taban koşullarında geçerli olmaktadır. Sümer ve Fredsoe (1990) çalışmasında aşınabilir kum deniz zemini üzerinde sabit bir şekilde bulunan ve düzenli dalga etkisi altındaki su altı borusu altında oluşan oyulmaların nihai derinliklerinin Keulegan-Carpenter sayısı ile değişimi deneysel olarak araştırılmıştır. Çevik ve Yüksel (1999) çalışmasında da, Sümer ve Fredsoe (1990) çalışmasına benzer bir şekilde aşınabilir kum deniz zemini üzerinde yer alan su altı borusu durumunda nihai oyulma derinliklerinin değişimi deneysel olarak araştırılmıştır. Bu çalışmada, yatay deniz tabanı durumuna ilave olarak iki farklı eğimli deniz tabanı durumunda sığlaşma etkisi de değerlendirilmiştir. Kızılöz ve diğ. (2013) çalışmasında ise 236
Çevik ve Yüksel (1999) çalışmasında kullanılan deney düzeneği ile düzensiz dalgaların etkimesi sonucu su altı borusu altında oluşan oyulmalar deneysel olarak hem yatay deniz tabanı hem de sığlaşma etkisini belirleyebilmek için faklı eğimli deniz tabanlarında araştırılmıştır. Sunulan bu çalışma kapsamında, düzenli dört faklı karakteristikte dalga ve üç farklı çapta test borusu kullanılarak deneyler gerçekleştirilmiştir. Üç farklı irilikte temsili deniz taban malzemesi kullanılmış olup, hem hareketli taban hem de temiz su oyulması koşullarında bulgular elde edilmiştir. Göreceli nihai oyulma derinliğinin hem Keulegan-Carpenter sayısı hem de Shields parametresi ile değişimi araştırılmıştır. İNCELENEN FİZİKSEL OLAYDA ETKİN BOYUTLU VE BOYUTSUZ BÜYÜKLÜKLER U m dalga etkisi ile boru ekseninde oluşan su parçacığı hızlarının yatay bileşenin en büyük değerini, T w dalga periyodunu ve D boru çapını göstermek üzere, su altı borusu altında oluşan oyulma probleminde etkin en önemli boyutsuz büyüklüklerden biri olan Keulegan-Carpenter ( KC ) sayısı (1) nolu eşitlik yardımıyla hesaplanmaktadır. KC U T D (1) m w İncelenen problemdeki bir diğer önemli boyutsuz büyüklük ise (2) nolu eşitlik yardımıyla hesaplanan Shields ( ) parametresidir. 2 U f m (2) g ( s 1) d 50 Burada g yer çekimi ivmesini, s deniz taban zemini göreceli yoğunluğunu ve d 50 deniz taban zemini dane medyan çapını simgelemektedir. U f m dalga etkisi durumunda tabanda oluşan en büyük kayma hızı değerini temsil etmekte olup (3) nolu eşitlik yardımıyla belirlenebilmektedir. U f 2 U (3) f m w m Burada f w dalga sürtünme katsayısını göstermekte olup, tabanın pürüzlü sınır kabul edilmesi ile Fredsoe ve Deigaard (1992) çalışmasında önerildiği gibi (4) nolu eşitlik yardımıyla hesaplanabilmektedir. 1 4 k f 0.04 (4) w b 237
k b taban pürüzlülük yüksekliğini göstermekte olup 2.5 d50 alınabilmektedir (Sümer ve Fredsoe, 2002). ise boru eksenindeki su parçacığı yatay yer değiştirme değeri olup küçük genlikli dalga teorisinden faydalanılarak (5) nolu eşitlik ile belirlenebilmektedir (H: dalga yüksekliği, d: dalgalanmamış su derinliği ve L: dalga boyu). H 1 (5) 2 sinh 2 d L Bir önceki bölümde değinilen çalışmalardan Sümer ve Frodsoe (1990) da dane meydan çapları d50 0.18 ve 0. 58 mm olan üniform kum taban malzemesi kullanılarak, göreceli nihai oyulma derinliği ( S D ) ile KC sayısı arasında elde edilen ilişki (6) nolu eşitlikte verilmektedir. S D 0. 1 KC (6) d50 1. 28 mm olan üniform kum taban malzemesi kullanılarak gerçekleştirilen Çevik ve Yüksel (1999) çalışmasında ise S D ile KC arasındaki değişim (7) nolu eşitlikte gösterilmektedir. 0.45 S D 0.11 KC (7) Her iki çalışmada hareketli taban oyulması ( cr ) koşullarında gerçekleştirilmiş olup birbirlerine yakın sonuçlar vermektedir. YÖNTEM Sunulan çalışma kapsamındaki deneysel çalışmalar, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidrolik Laboratuvarı bünyesinde yer alan 33 m uzunluğa, 3.6 m genişliği ve 1.2 m derinliğine sahip dalga kanalında gerçekleştirilmiştir (Şekil 1). Şekil 1. Deneysel çalışmaların gerçekleştirildiği dalga kanalı. 238
Dalga kanalının açık deniz tarafında üç kontrollü bir düzenli dalga üreteci bulunmaktadır. Bu üreteç batıp çıkmalı duba şeklinde olup, dalga üreteci motoru girişinde yer alan hız kontrol cihazı ile istenilen dalga periyotları hassas bir şekilde ayarlanabilmektedir. Diğer bir kontrol ise ayar çarkı üzerinde eksantrik kolunun 5 farklı deplasman yapabilecek şekilde bağlanabilmesi ile sağlanmaktadır. Son kontrol ise eksantrik kolunun dalga dubası çatalına bağlandığı noktada bulunan sonsuz vida ile dubanın harekete başlama yüksekliğinin ayarlanabilmesidir. Dalga kanalının sahil kesiminde, kanalda ilerleyen dalgaların yansımasını önlemek amacıyla Şekil 1 de görülebileceği gibi bir sönümleme sistemi teşkil edilmiştir. Gerçekleştirilen çalışma kapsamında periyotları T w = 2.7, 3.1, 3.6 ve 4.3 sn ile bu periyotlara karşılık gelen yükseklikleri H = 30, 24, 16 ve 13 cm olan dalgalar kullanılmıştır. Deneyler öncesinde kanaldaki dalgalanmamış su derinliği 65 cm olup tüm deneylerde aynı değerdedir. Deneylerde kullanılan temsili deniz taban malzemesi kohezyonsuz kum olup dane medyan çapları d 50 = 0.55, 1.85 ve 3.75 mm olmak üzere üç farklı iriliktedir. Bu malzemeler deney öncesinde Şekil 1 de gösterilen malzeme çukuruna yatay bir taban oluşturacak şekilde yerleştirilmektedir. Test boruları D = 63, 90 ve 110 mm dış çapa sahip olacak şekilde üç tipte olup, Şekil 2 de gösterildiği gibi oluşturulan taban malzemesinin üzerinde uzanacak şekilde yatay bir konuda yerleştirilmekte ve kanal genişliği boyunca üç noktadan sabitlenmektedir. Bir başka deyişle test borusu, deney sırasında altındaki taban malzemesinin oyulması ile birlikte hareket etmemekte, sabit bir şekilde kalmaktadır. Şekil 2. Deney bölgesi ve ölçüm cihazlarının konumları. Deneylerde iki farklı ölçüm aleti kullanılarak üç farklı ölçüm gerçekleştirilmiştir. Kullanılan ölçüm aletleri ultrasonik yöntemle çalışmakta olup kalibrasyona ihtiyaç duymamaktadır. Bu aygıtlardan ilki olan ULS (Ultra 239
Lab System) ve buna bağlanan iki adet USS (Ultra Sound Sensor) algılayıcıları ile test borusunun bulunduğu kesitte ve bu noktadan 4.5 m açık deniz tarafına olan kesitte zamana bağlı su seviyeleri kaydedilmektedir (Şekil 2). Böylece test borusuna etki eden dalgaların periyot ve yükseklikleri ile iki farklı kesitte algılayıcı kullanılmasıyla dalga boyu hassas bir şekilde belirlenebilmektedir. Ultrasonik yöntemle çalışan ikinci cihaz olan UVP (Ultrasonic Velocity Profiler) ve buna bağlı algılayıcıları yardımıyla hem boru altında oluşan oyulma derinlikleri hem de boru ekseninde oluşan su parçacığı hızlarının yatay bileşeni zamana bağlı olarak kaydedilebilmektedir (Şekil 2). Esasen akış ortamındaki noktasal hızların ölçülmesi ve belirli bir kesit boyunca hız profilinin çıkarılması için kullanılan UVP nin ölçüm kayıtları kullanılarak zamana bağlı taban malzemesi değişimleri doğru ve hassas bir biçimde belirlenebilmektedir (Güney ve diğ., 2013). Deneysel verilerin analizinde göreceli nihai oyulma derinliği ile olayda etkin diğer boyutsuz parametreler ilişkilendirilirken, kurulan regresyon modelinin uygunluk ölçülerinden biri olan determinasyon katsayısı (R 2 ), SSE (8) nolu eşitlik ile gösterilen hata karelerin toplamını ve SSR (9) nolu eşitlik ile gösterilen regresyon çizgisi hata karelerinin toplamını göstermek üzere, (10) nolu eşitlik yardımı ile hesaplanmaktadır. SSE SSR n Y i Yˆ i i1 n Y ˆ i Y i1 2 2 (8) (9) R 2 SSR SSR SSE (10) Burada n veri uzunluğunu, Y i deney sonuçlarını, Yˆ i regresyon denklemi ile tahmin edilen değerleri ve Y deneysel verilerin ortalamasını göstermektedir. Regresyon denkleminin oluşturulması amacıyla (11) nolu eşitlik ile verilen hata karelerin ortalamasının karekökü (RMSE) değerinin en küçük olması prensibi uygulanmıştır. Regresyonun uygunluğu açısından diğer bir parametre olan saçılma göstergesi (SI) ise (12) nolu eşitlik yardımıyla hesaplanmaktadır. RMSE SSE n (11) SI RMSE Y (12) Çalışma kapsamında, deneysel verilere uydurulan regresyon denkleminin bütünün sınanması için f testi ve regresyon denklemine ilave edilen bağımsız değişkenin anlamlılığı içinse kısmi f testi uygulanmıştır. Fisher istatistiğine 240
dayanan bu testlerden ilkinde 1 payın 2 de paydanın serbestlik derecesini göstermek üzere f değeri (13) eşitliği ile hesaplanmaktadır. f SSR 1 SSE 2 Burada, k regresyon denklemindeki bağımsız değişken sayısını göstermek üzere 1 k ve 2 n k 1 olmaktadır. Seçilen bir anlamlılık seviyesinde f istatistiği f cr f,( 1 ; 2 ) değeri ile karşılaştırılmaktadır. Kısmi f testinde ise (14) eşitliği ile verilen istatistik hesaplanmaktadır. f m SSRII SSRI SSE II 2 1 Burada, SSRII yeni bağımsız değişken eklenmiş denklemindeki regresyon çizgisinin tanımladığı varyansı ve SSR I ise yeni bağımsız değişken ilave edilmemiş denklemdeki regresyon çizgisinin tanımladığı varyansı göstermektedir. SSE II yeni bağımsız değişken eklenmiş denklemde hatalara (kalıntılara) kalan varyansı simgelemektedir. m regresyon denklemine ilave edilmesi düşünülen yeni bağımsız değişken sayısını ve k yeni bağımsız değişken ilave edilmiş modeldeki toplam bağımsız değişken sayısını göstermek üzere 1 m ve 2 n k 1 olmaktadır. Seçilen bir anlamlılık seviyesinde fm istatistiği f cr f,( 1 ; 2 ) değeri ile karşılaştırılmaktadır. Gerçekleştirilen çalışma için seçilen anlamlılık seviyesi %1 dir. DENEYSEL BULGULAR Sunulan çalışma kapsamında yirmi altı farklı deney yapılmıştır. Bu deneylerden on beşi temiz su, on biri ise hareketli taban koşullarında gerçekleştirilmiştir. Deneysel veriler bir arada değerlendirildiğinde (oyulma rejimine göre ayrım yapılmadığında) KC sayısı ile göreceli nihai oyulma derinliği değerleri arasında elde edilen bağıntı (15) nolu eşitlikte verilmektedir. (13) (14) S D 0.001KC 2 (15) Şekil 3 de deneylerde elde edilen hem temiz su hem de hareketli taban oyulması durumlarına karşılık gelen veriler, konu ile ilgili önceki çalışmalarda elde edilen sonuçlar ile bir arada sunulmaktadır. Şekil 4 te ise deneylerde ölçülen S/D değerleri ile (15) nolu bağıntı yardımıyla tahmin edilen S/D değerleri karşılaştırmalı olarak saçılma diyagramı üzerinde verilmektedir. Şekil 4 üzerinde ayrıca determinasyon katsayısı ve saçılma göstergesi değerleri de yer almaktadır. 241
Şekil 3. Deneysel veriler ile önceki çalışma sonuçlarının bir arada gösterilmesi. Bir önceki bölümde yöntemi anlatılan f testi (15) nolu eşitlik ile verilen regresyon denkleminin bütününe uygulandığında, kurulan denklemin seçilen anlamlılık seviyesinde istatistiksel açıdan anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. Şekil 4. Ölçülen S/D ler ile (15) nolu bağıntı ile tahmin edilen S/D lerin saçılma diyagramı. Şekil 3 incelendiğinde, sunulan çalışma kapsamında elde edilen S D KC ilişkisinin önceki çalışmalarda elde edilen bağıntılardan farklı olduğu 242
görülmektedir. Bu durumda iki neden ön plana çıkmaktadır. Bunlardan ilki, sunulan çalışmalarda kullanılan temsili taban malzemesi dane medyan çaplarının hem Şekil 3 te belirtilen çalışmalarda kullanılan taban malzemelerinden hem de birbirlerinden anlamlı ölçüde farklı olmalarıdır. Diğer bir durum ise bahsi geçen çalışmaların yalnızca hareketli taban oyulması durumunda gerçekleştirilmesine karşın sunulan çalışmada hem hareketli taban hem de temiz su oyulması durumlarının yer almasıdır. Küçük çaplı taban malzemesi, hareketli taban oyulması ve büyük KC sayıları durumunda Şekil 3 ten görüleceği üzere sunulan çalışmanın deneysel sonuçları ile önceki çalışma sonuçlarının uyumlu sayılabileceği ve bu durumunda yukarıdaki açıklamaları destekler nitelikte olduğu sonucuna varılmaktadır. Böylece, göreceli nihai oyulma derinliğinin tahmininde KC sayısına ilave olarak dane medyan çapı içeren bir başka boyutsuz parametrenin de değerlendirmeye alınması düşünülmüştür. Öne çıkan boyutsuz parametreler göreceli dane medyan çapı ( d 50 D ), dane yoğunluk Froude sayısı ( Fr d ) ve Shields parametresidir ( ). Bu üç boyutsuz parametre ayrı ayrı değerlendirilmiş ve sonuç olarak parametresinin KC sayısı ile daha iyi sonuç verdiği ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, deneysel verilerin hareketli taban oyulması ve temiz su oyulması olarak net ayrımının gerçekleştirilebilmesi için Shields parametresinin kullanımı avantaj sağlamaktadır. Deneysel verilerin temiz su oyulması ve hareketli taban oyulması olarak gruplandırılması ile gerçekleştirilen analiz sonucu S/D ile KC sayısı ve parametresi arasında (16) ve (17) eşitlikleri ile verilen bağıntılar bulunmuştur. 1.3 1 20 S D 0.0074 KC (16) 2.3 1 3 S D 0.0012 KC (17) Şekil 5 te gösterildiği gibi (16) nolu bağıntı temiz su oyulması ve (17) nolu bağıntı hareketli taban oyulması deneylerinde elde edilen verilere karşılık gelmektedir. Şekil 6 da ise temiz su oyulması için (16) nolu bağıntı ve hareketli taban oyulması için (17) nolu bağıntı ile tahmin edilen S/D değerleri ile ölçülen S/D lerin saçılma diyagramı verilmektedir. Bu diyagram üzerinde determinasyon katsayısı ve saçılma indeksi değerleri de yer almaktadır. (16) ve (17) nolu eşitlikler ile verilen regresyon denklemleri için yöntemi bir önceki bölümde anlatılan kısmi f testi gerçekleştirildiğinde, hareketli taban koşulu için verilen (17) nolu eşitlikteki iki bağımsız değişkenin de regresyon denkleminde kalması gerektiği ortaya çıkmıştır. Buna karşın, temiz su oyulması koşulu için verilen (16) nolu bağıntıdaki parametresinin regresyon denkleminden çıkarılabileceği sonucuna varılmıştır. Diğer bir deyişle, temiz su oyulması koşullarında S/D nin değişimi üzerinde parametresinin anlamlı bir etkisi olmadığı istatistiksel olarak söylenebilmektedir. 243
Şekil 5. Deneysel verilerin θ S/D grafiği üzerinde sabit KC eğrileri ile gösterimi (her iki oyulma rejimi içinde S/D=f(θ, KC)). Şekil 6. Ölçülen S/D ler ile (16) ve (17) nolu bağıntılar ile tahmin edilen S/D lerin saçılma diyagramı. Bu durumda temiz su oyulması koşulları için yalnızca KC sayısının bağımsız değişken olduğu regresyon denklemi (15) nolu eşitlik ile verilen şekle dönüşmektedir. Şekil 7 de son durum için temiz su ve hareketli taban oyulmaları durumunda sabit KC sayıları için S/D nin parametresi ile değişimleri verilmektedir. Şekil 8 de ise temiz su oyulması için (15) nolu bağıntı ve hareketli taban oyulması için (17) nolu bağıntı ile tahmin edilen S/D değerleri ile ölçülen S/D lerin saçılma diyagramı yer almaktadır. Bu diyagram 244
üzerinde determinasyon katsayısı ve saçılma göstergesi değerleri de bulunmaktadır. Şekil 7. Deneysel verilerin θ S/D grafiği üzerinde sabit KC eğrileri ile gösterimi (temiz su oyulması için S/D=f(KC), har. taban oyulması için S/D=f(θ, KC)). Şekil 8. Ölçülen S/D ler ile temiz su oyulması için (15) ve har. taban oyulması için (17) nolu bağıntılar ile tahmin edilen S/D lerin saçılma diyagramı. SONUÇ VE ÖNERİLER Sunulan çalışmada, aşınabilir deniz zemini üzerinde yer alan ve dalga etkisine maruz su altı borusu altındaki oyulma derinliklerinin nihai değerleri deneysel 245
olarak araştırılmıştır. Üç farklı irilikte temsili deniz taban malzemesi kullanılarak hem hareketli taban hem de temiz su oyulması koşullarında çalışılmıştır. Deneysel bulgular öncelikle oyulma rejimi farkı gözetilmeksizin bir arada değerlendirilmiştir. Literatürdeki, Sümer ve Fredsoe (1990) ile Çevik ve Yüksel (1999) çalışmalarında verilen bağıntılar ile sunulan çalışmadaki deneysel sonuçlar karşılaştırıldığında, ancak büyük KC sayıları ve küçük taban malzemesi durumlarında bir uyum görülmektedir. Bu durumda verilerin, temiz su ve hareketli taban oyulması koşullarında ikiye ayrılarak ve bu ayrımı veren Shields parametresi de hesaba katılarak değerlendirilmesi uygun olmaktadır. Yapılan değerlendirmede, temiz su oyulması koşullarında göreceli nihai oyulma derinliğinin değişimi üzerinde Shields parametresinin etkin olmadığı, yalnızca Keulegan-Carpenter sayısına bağlı bir değişimin söz konusu olduğu sonucuna varılmıştır. Bununla birlikte, hareketli taban oyulması durumunda göreceli nihai oyulma derinliğinin Keulegan-Carpenter sayısı ile birlikte Shields parametresine de bağlı olduğu ortaya çıkarılmıştır. Her iki durum içinde deneysel bağıntılar üretilmiş olup, göreceli nihai oyulma derinliğinin belirlenmesinde kullanılabilecek niteliktedir. TEŞEKKÜR Çalışmayı 2010.KB.FEN.023 nolu proje ile destekleyen D.E.Ü. Rektörlüğü ne ve 111M550 nolu proje ile destekleyen TÜBİTAK a teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Çevik, E. ve Yüksel, Y. (1999). Scour under submarine pipelines in waves in shoaling conditions. Journal of Hydraulic Engineering, ASCE, 125 (1), 1-11. Fredsoe, J. ve Deigaard, R. (1992). Mechanics of coastal sediment transport. World Scientific Publishing, Advanced Series on Ocean Engineering, Vol. 8, Singapore. Güney, M. Ş., Bombar, G., Özgenç Aksoy, A. ve Doğan, M. (2013). Use of UVP to investigate the evolution of bed configuration. KSCE Journal of Civil Engineering, 17 (5), 1188-1197. Kızılöz, B., Çevik, Y. ve Yüksel, Y. (2013). Scour below submarine pipelines under irregular wave attack. Coastal Engineering, 79, 1-8. Sümer, B. M. ve Fredsoe, J. (1990). Scour below pipelines in waves. Journal of Waterway, Port, Coastal and Ocean Engineering, ASCE, 116 (3), 307-323. Sümer, B. M. ve Fredsoe, J. (2002). The mechanics of scour in the marine environment. Singapore, World Scientific Publishing. 246