MADDE BİLGİSİ II Sıvılar, sıvı olarak bulundukları basınç ve sıcaklık koşullarında buharlaşır ve buharları yoğunlaşır. Sıvı, kapalı bir kapta bulunuyorsa ve sıcaklık sabit ise sıvı buharı, sıvısı ile dengededir. Şekildeki kapta (sıvı) (buhar) Sývý buharý Tanecikleri arasındaki çekim kuvveti zayıf olan sıvılar, diğer sıvılara göre daha uçucudur. Uçuculuğu fazla olan sıvıların, Aynı sıcaklıkta denge buhar basıncı yüksek Aynı ortamda kaynama noktası düşük Molar buharlaşma ısısı küçüktür. Sıcaklık artışı, sıvıların denge buhar basınçlarını artırır. tepkimesi dengededir. Sıvı buharlaşırken, kinetik enerjisi düşük buhar molekülleri de yoğunlaşmaktadır. Dengedeki bu sistemde buharlaşma hızı, yoğunlaşma hızına eşittir. Bu nedenle, gerek sıvı moleküllerinin gerekse buhar moleküllerinin sayısı değişmez. Dengedeki buharın yaptığı gaz basıncına denge buhar basıncı denir. Bir sıvının denge buhar basıncı; Sıvının türüne Sıvının sıcaklığına Sıvının saf olması ya da olmamasına bağlıdır. Denge buhar basıncı; sıvının miktarına, kabın büyüklüğüne, sıvı yüzeyinin alanına, sıvı üstünde bulunan gazın türü ve basıncına bağlı değildir. Sývý Bir sıvının içinde, uçucu olmayan bir katı çözünmüşse, sıvının denge buhar basıncı azalır, kaynama noktası yükselir, donma noktası düşer. Kaynama Sıvıların denge buhar basınçlarının, dış basınca eşit olduğu sıcaklığa kaynama noktası denir. Sıcaklığı kaynama noktasına eşit olan bir sıvıya ısı verilirse, sıvı aldığı ısıyı buharlaşmak için kullanır, sıvının her noktasından hızlı bir buharlaşma başlar. Bu olaya kaynama denir. 1 atmosfer dış basınç ortamındaki kaynama sıcaklığına normal kaynama noktası denir. Arı suyun normal kaynama noktası 1 C, eterin normal kaynama noktası ise 57 C dir. ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 1 atm He gazý ve su buharý 2 atm N 2 gazý ve su buharý 1 atm N 2 gazý ve su buharý Sıvı Sıcaklık (C) I Su 25 II Tuzlu su 25 III Su 4 1 kg su I 1 kg su II 2 kg su III ukarıdaki sistemlerin sıcaklıkları eşit olduğuna göre, dengedeki su buharı basınçlarını karşılaştırınız. ukarıda sıcaklıkları verilen sıvıların denge buhar basınçlarını karşılaştırınız. Denge buhar basıncı, sıvının miktarına, sıvı üzerindeki gazın türü ve basıncına bağlı değildir. Sıcaklıklar eşit olduğu için, denge buhar basınçları eşittir. anıt: I= II= III Aynı sıcaklıktaki (25 C de) suyun denge buhar basıncı, tuzlu suyun denge buhar basıncından büyüktür (I > II). Sıcaklık artışı, suyun denge buhar basıncını artırır (III > I). anıt: III> I> II
ÖRNEK 3 Su buharý Su 25 o C He gazý 25 o C Şekildeki sistemde M musluğu açıldığında, I. Sıvı su miktarı II. Su buharının basıncı III. He gazının basıncı niceliklerinden hangileri azalır? (Sıcaklık değişmiyor.) Musluk açıldığında, su buharı ve helyum gazı iki kaba homojen olarak dağılır. He gazının hacmi arttığı için basıncı azalır. Arı suyun denge buhar basıncı yalnız sıcaklıkla değişir. Sıcaklık sabit olduğundan denge buhar basıncı değişmez. Buhar hacmi arttığı için, buhar moleküllerinin sayısı artmalıdır. Bu nedenle, sıvı su buharlaşır ve miktarı azalır. anıt: I ve III ERİME NOKTASI VE DONMA NOKTASI Katı maddelerin erimeye başladığı sıcaklığa erime noktası, sıvı maddelerin donmaya başladığı sıcaklığa donma noktası denir. Aynı ortamda, arı bir maddenin erime ve donma sıcaklıkları birbirine eşittir. Örneğin, suyun erime ve donma sıcaklıkları 1 atmosfer dış basınç ortamında C dir. Arı maddelerin erirken ya da donarken sıcaklıkları sabit kalır. Maddenin hal değiştirme sıcaklıkları; Maddenin türüne Maddenin saf olması ya da olmamasına Dış ortamın basıncına bağlıdır. Maddenin türü değiştikçe, moleküller arasındaki çekim kuvvetinin ve buna bağlı olarak hal değiştirme sıcaklıklarının değiştiğini daha önce öğrenmiştik. Çekim kuvvetleri arttıkça, hal değiştirme sıcaklarının da yükseleceğini söyleyebiliriz. Sıvılarda, uçucu olmayan bir katı çözündüğünde denge buhar basıncı azalır, kaynama noktası yükselir, donma noktası ise düşer. Ortam basıncındaki artışın sıvıların kaynama noktasını yükselttiğini biliyoruz. Örneğin, yüksek bir dağın tepesinde, deniz seviyesine göre dış basınç daha düşük olduğu için, sıvıların kaynama noktaları dağın tepesinde daha düşük olur. Dış basıncın erime noktasına (donma noktasına) etkisi ise maddelerin türüne göre farklılık gösterir. Bir katı madde, sıvı hale geçerken hacmi artıyorsa, basınç artışı erimeyi geciktirir ve erime noktasını yükseltir. Bir katı madde, sıvı hale geçerken hacmi azalıyorsa, basınç artışı erimeyi kolaylaştırır ve erime noktasını düşürür. M ÖRNEK 4 Sıcaklığı C olan arı suyun, 1,5 atmosferlik sabit dış basınç ortamında soğuma grafiği aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) D) B) E) C) Dış basınç sabit ise, arı sıvılar hal değiştirirken sıcaklıkları sabit kalır. Basınç artışı, suyun erime ve donma noktasını Cnin altına düşürür. Bu nedenle, 1,5 atmosferlik basınç altında su, C nin altında sabit bir sıcaklıkta donar. anıt: E ISI ALIŞVERİŞİ Bir maddenin sıcaklığı ya da fiziksel hali değişiyorsa, madde ısı almış ya da ısı vermiştir. Fiziksel bir olayda, sıcaklığı yükselen madde ısı almış, sıcaklığı düşen madde ısı vermiştir. Maddenin bu olayda aldığı ya da verdiği ısı miktarı; Maddenin türüne Maddenin kütlesine Sıcaklıktaki değişme miktarına bağlıdır. Isı miktarı aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır: Q = m.c. Δ t Bu bağıntıda yer alan, Q = alınan ya da verilen ısı miktarı, m = maddenin kütlesi, c = ısınma ısısı, Δ t = sıcaklıktaki değişme miktarıdır. Isınma ısısı ya da özısı (c), 1 gram maddenin sıcaklığını1 Cdeğiştiren ısı miktarıdır ve maddenin bütün fiziksel halleri için ayırt edici özelliktir. Hal değiştirme sırasında, maddenin aldığı ya da verdiği ısı miktarı; maddenin türüne ve miktarına bağlıdır ve aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır. Q = m.l Bu bağıntıda yer alan L, hal değiştirme sıcaklığındaki maddenin 1 gramının hal değiştirmesi sırasında aldığı ya da verdiği ısı miktarıdır. Bu ısıya, hal değiştirmenin yönüne bağlı olarak erime ısısı, donma ısısı, buharlaşma ısısı ya da yoğunlaşma ısısı denir.
ÖRNEK 5 ve arı katılarının 1 ar gramlık örneklerinin ısı-sıcaklık değişimleri grafikte verilmiştir. ve katılarının ısınma ısılarını ve erime ısılarını karşılaştırınız. 4t 3t 2t t q 2q 3q 4q Isý(kal) in erime noktası tc, nin erime noktası 4t C dir., q kalori ısı alınca, ise 2q kalori ısı alınca erime sıcaklığına ulaşıyor. q in ısınma ısısı, c = kal/g. C, 1.t 2q q nin ısınma ısısı, c = = kal/g. Cdir. 1.2t 1.t Öyleyse, ısınma ısıları = dir. erirken, 2q q = q kalori, erirken, 4q 2q = 2q kalori ısı alıyor. q in erime ısısı, L = kal/g, 1 2q q nin erime ısısı, L = = kal/g dir. 1 5 Öyleyse, erime ısıları > tir. MADDELERİN ARILMASI Doğadaki maddeleri, arı maddeler (elementler ve bileşikler) ve karışımlar olarak iki temel grupta sınıflandırmıştık. Elementler, hem fiziksel hem de kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrışmaz. Bileşikler, kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrışır, fiziksel yollarla ayrışmaz. Karışımlar ise, fiziksel yollarla daha basit maddelere ayrışabilir. Bu bölümde karışımların ayrışma yollarını inceleyeceğiz. KARIŞIMLARIN ARIŞTIRILMASI Karışımları ayrıştırmak için kullanılacak yöntemi seçerken, karışımı oluşturan maddelerin fiziksel özelliklerini bilmemiz gerekir. Bu özellikler, özkütle, erime ve kaynama noktaları, elektriklenebilme, suda ya da başka bir sıvıda çözünebilme, mıknatısla çekilebilme gibi özelliklerdir. Süzme ile Ayırma Bir sıvı ve bu sıvıda çözünmeyen katıdan oluşan karışımları süzme yoluyla ayırabiliriz. Örneğin, çayı demledikten sonra posasından ayırmak için süzgeç kullanılır. Çamurlu suyun içindeki çamur, sudan süzme yoluyla ayrılabilir. Mıknatıs ile Ayırma Demir, kobalt, nikel gibi elementler, mıknatıslanabilen ve mıknatıs ile çekilebilen elementlerdir. Mıknatısın çekebildiği bir madde ile çekemediği bir maddenin tozlarından oluşan bir karışım, mıknatıs yardımıyla ayrılabilir. Örneğin, demir tozu ve alüminyum tozundan oluşan bir karışıma mıknatıs yaklaştırıldığında, demir tozları mıknatıs tarafından çekilir, alüminyum tozları çekilmez. Böylece, karışım ayrıştırılır. Özkütle Farkı ile Ayırma Maddelerin özkütlelerinin farklı oluşundan yararlanılarak katı+katı ya da sıvı+sıvı heterojen karışımları birbirinden ayırmak mümkündür. Örneğin, özkütleleri farklı iki katıdan oluşan bir karışımı oluşturanlarına ayırmak için şöyle bir yol izleyebiliriz: Karışım önce toz haline getirilir, toz halindeki karışım; özkütlesi, karışımı oluşturan maddelerin özkütleleri arasında bir değerde olan ve bu maddeleri çözemeyen bir sıvı içine atılır. Özkütlesi, sıvınınkinden büyük olan dibe çöker, küçük olan ise sıvının üstünde toplanır. Böylece maddeler birbirinden ayrılmış olur. Kum ile odun talaşından oluşan bir karışım bu yolla ayrılabilir. Özkütleleri farklı ve birbiri içinde çözünmeyen iki sıvıdan oluşan karışımlar, ayırma hunisi yardımıyla ayrılır. Su Zeytinyaðý Zeytinyağı ve sudan oluşan bir karışımı ayırmak için, ayırma hunisi Musluk kullanılabilir. Birbirinde çözünmeyen bu sıvılardan, suyun özkütlesi, Ayýrma hunisi zeytinyağının özkütlesinden büyük olduğu için su, ayırma hunisinin altında, zeytinyağı ise üstünde toplanır. Musluk açılarak altta toplanan su boşaltılır. Çözünürlük Farkı ile Ayırma Karışımı oluşturan maddelerin bir sıvıdaki çözünürlüğü farklı ise, karışımı bu yöntemle ayırabiliriz. Örneğin, şeker ile kumdan oluşan bir karışıma su eklenirse, şeker suda çözünür, kum çözünmez ve dibe çöker. Çözelti, süzülerek kumdan ayrılır. Süzüntü buharlaştırılırsa, su buharlaşır, katı şeker elde edilir. Çözünürlükleri sıcaklıktan farklı şekilde etkilenen katılardan oluşan karışımlar kristallendirme ile ayrılabilir. Katı karışımlarının sıvıdaki çözeltilerinin soğutulması sonucunda, katı maddelerden biri daha önce kristallenebilir. Bu ayırma işlemine ayrımsal kristallendirme denir. Hal Değiştirme Sıcaklıkları Farkı İle Ayırma Hal değiştirme (erime, donma, kaynama, yoğunlaşma) sıcaklıkları farklı olan maddelerden oluşan karışımlar bu yöntemle ayrılabilir. Örneğin, uçucu olmayan bir katının bir sıvıdaki çözeltisi bu yöntemle ayrılabilir. Tuzlu sudaki, tuz ve suyu ayırmak için su buharlaştırılır, ayrı bir yerde tekrar yoğunlaştırılarak biriktirilir. Tuz, ilk kapta kalır. Bir sıvının önce buharlaştırılarak sonra yoğunlaştırılması yöntemine damıtma denir. Kaynama sıcaklıkları farklı olan sıvılardan oluşan çözeltiler de bu yöntemle ayrılabilir. Kaynama sıcaklıkları farklı olan sıvılardan oluşan karışım damıtma kabına konulup ısıtılırsa, önce kaynama noktası düşük olan sıvı kaynar ve karışımdan ayrılır. Bu sıvı soğutucudan geçerken, yoğunlaşır ve toplama kabında birikir. Bu damıtma yöntemine ayrımsal damıtma adı verilir. Petrolden, benzin, mazot... gibi ürünler ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrılır. Erime sıcaklıkları farklı olan katılar da, hal değiştirme noktalarının farklı oluşundan yararlanılarak ayrılabilir. Böyle bir karışım ısıtılırsa, önce erime noktası düşük olan madde erir. Bu maddenin erimesi tamamlanınca ısıtma işlemine son verilir. Erimiş madde başka bir kaba aktarılarak ayrılır.
1. LÜ TEST 76 Denge buhar basýncý (mm Hg) Z t 1 t 2 t 3 Arı, ve Z sıvılarının denge buhar basıncı sıcaklık grafiği yukarıda verilmiştir. bu sıvılar ile ilgili, I. Normal kaynama noktaları, Z > > tir. II. Aynı sıcaklıkta denge buhar basınçları, > > Z dir. III. Aynı ortamda kaynamaları sırasındaki buhar basınçları, = = Z dir. A) alnız I B) alnız II C) I ve II Grafik incelendiğinde, aynı sıcaklıkta denge buhar basınçlarının > > Z olduğu görülür. Sıvıların denge buhar basınçlarının dış basınca eşit olduğu sıcaklık, kaynama sıcaklığıdır. Normal kaynama noktası, dış basıncın 76 mm Hg (1 atm) olduğu ortamdaki sıcaklığa denir. Öyleyse, sıvıların normal kaynama noktaları (t 1, t 2, t 3 ), Z > > tir. Aynı ortamda kaynamakta olan sıvıların dış basıncı, buhar basıncına eşit olduğundan, = = Z dir. Öyleyse, üç açıklama da doğrudur. anıt : E 2. Arı suya, suda çözünen bir katı eklenerek karıştırılıyor. Oluşan karışımın, I. Oda sıcaklığındaki denge buhar basıncı II. Aynı ortamdaki kaynama sıcaklığı III. Aynı ortamdaki donma sıcaklığı niceliklerinden hangileri arı suyunkinden yüksektir? D) I ve III E) II ve III Arı suya, uçucu olmayan bir katı eklenerek çözünürse, suyun aynı sıcaklıktaki denge buhar basıncı ve donmaya başlama sıcaklığı düşer, kaynamaya başlama sıcaklığı yükselir. Öyleyse, katı çözünmüş olan suyun arı suya göre, denge buhar basıncı ve donma sıcaklığı düşük, kaynama sıcaklığı yüksektir. 3. Aynı ortamda bulunan ve kütleleri eşit olan ve sıvılarının ısıtılması deneyinde sıcaklık ısı değişimleri grafikleri gibidir. 2t t Q 2Q Isý (kal) I. t sıcaklığında nin denge buhar basıncı daha büyüktür. II. in ısınma ısısı, nin ısınma ısısından büyüktür. III. nin t sıcaklığındaki denge buhar basıncı, in 2t sıcaklığındaki denge buhar basıncına eşittir. A) alnız II B) alnız III C) I ve II Isıtılmakta olan ve sıvılarının sıcaklıklarının sabit kaldığı sıcaklıklar, kaynama sıcaklıklarıdır. Kaynama noktaları : = 2t, = t dir. Aynı sıcaklıkta kaynama noktası daha düşük olan nin denge buhar basıncı, in denge buhar basıncından daha büyüktür. Isınma ısılarını, kaynamaya başladıkları sıcaklığa erişinceye kadar aldıkları ısılardan yararlanarak hesaplayabiliriz. Q Q = m.c.2t c = kal/g. C, m.2t 2Q 2Q = m.c.t c = kal/g. C dir. m.t nin kaynama sıcaklığı olan t C deki denge buhar basıncı ile in kaynama sıcaklığı olan 2t C deki denge buhar basıncı birbirine ve ortamın dış basıncına eşittir. Öyleyse, I. ve III. açıklamalar doğru, II. açıklama yanlıştır. anıt : D 4., ve Z maddeleri ile ilgili, aşağıdaki bilgiler verilmiştir. : Aynı tür molekül ve aynı tür atomlardan oluşmuştur. : Aynı tür molekül, farklı tür atomlardan oluşmuştur. Z : Ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrılmaktadır. I., ve Z arı maddedir. II. element, bileşik, Z ise karışımdır. III., fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilir. D) I ve III E) II ve III Aynı tür atomlardan oluşan bir elementtir ve arı maddedir. Farklı tür atomlardan ve aynı tür moleküllerden oluşan bileşiktir ve arı maddedir., kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilir. Ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrılan Z, birbiri içinde çözünmeyen, özkütleleri farklı heterojen sıvı karışımıdır ve saf madde değildir. Öyleyse, I. ve III. açıklamalar yanlış, II. açıklama doğrudur. anıt : B anıt : B
1. 2. KONU TESTİ Madde Erime noktası ( C) Kaynama noktası ( C) 4 3 1 5 Erime ve kaynama noktaları tabloda verilen ve arı maddelerinin elektrik akımını iletmesi ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor : maddesi, hem C de hem de 2 C de elektrik akımını iletiyor. maddesi, C de elektrik akımını iletmiyor. 2 C de elektrik akımını iletiyor. ve maddeleri aşağıda verilenlerden hangisi olabilir? A) Metal Ametal B) Metal İyonik yapılı bileşik C) İyonik yapılı bileşik Kovalent yapılı bileşik D) Ametal Metal E) Metal Kovalent yapılı bileşik 125 25 5 1 3 6 Isý (kal) 4. Deniz seviyesinden 3 metre yükseklikte ağzı açık bir kapta bulunan kaynama sıcaklığındaki saf su ısıtılıyor. kaynama süresince saf suyun, I. Sıcaklığı 1 C den düşüktür. II. Özkütlesi değişmez. III. Buhar basıncı 1 atm dir. A) alnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Arı bir sıvının kaynama noktasını yükseltmek için, I. Sıvının kütlesi II. Isı kaynağının gücü III. Sıvı yüzeyine etki eden dış basınç niceliklerinden hangilerinin artırılması gerekir? D) I ve II E) II ve III 6. katısı, sıvısında çözünmekte, Z sıvısında çözünmemektedir. sıvısı, Z sıvısında çözünmemektedir. I. (katı) ile (sıvı) II. (katı) ile Z (sıvı) III. (sıvı) ile Z (sıvı) Kütlesi 1 gram olan katı haldeki saf maddesinin sıcaklık ısı değişimi grafikteki gibidir. bu grafikten yararlanılarak maddesinin aşağıdaki niceliklerinden hangisi bulunamaz? A) Erime noktası B) Kaynama noktası C) Erime ısısı D) Isınma ısısı E) Buharlaşma ısısı 3., ve Z elementleri için,, oda sıcaklığında gaz halindedir., oda sıcaklığında katı haldedir. Z, katı ve sıvı halde elektrik akımını iletmektedir. bilgileri veriliyor., ve Z elementlerinden hangilerinin metal veya ametal olduğu kesinlikle söylenebilir? A) alnız B) alnız C) alnız Z D) ve Z E), ve Z karışımlarından hangileri bir çözelti olabilir? D) I ve II E) I ve III 7. Isıca yalıtılmış bir kapta bulunan C deki buza, I. C de tuzlu su ekleme II. 1 C de su ekleme III. Üzerine C de tuğla koyma işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor. bu işlemlerin hangilerinde bir miktar buz eriyebilir? A) alnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8. Aşağıdaki karışımlardan hangisi ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrılabilir? A) Süspansiyon B) Emülsiyon C) Alaşım D) İki sıvıdan oluşan çözelti E) Bir katının sulu çözeltisi
9. Aynı sıcaklıkta bulunan arı ve sıvılarının denge buhar basınçları > dir. 12. Saf maddesinin sıcaklık ısı grafiği şekildeki gibidir. 185 ve sıvılarının kaynamaya başlama sıcaklıklarının aynı olması için, I. sıvısında tuz çözme II. sıvısında tuz çözme III. sıvısını deniz seviyesinden yüksek bir ortamda kaynatma işlemlerinden hangileri uygulanmalıdır? Oda koşullarındaki bir miktar katısı, tamamı eriyinceye kadar ısıtılıyor. Katý kütlesi (g) 7 25 bu olayla ilgili olarak çizilen, Sývý kütlesi (g) Isý (kal) A) alnız I B) alnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 25 7 I 25 7 II 1. Birbiri içerisinde çözünmeyen saf, ve Z sıvılarının kütle hacim grafikleri aşağıda verilmiştir. 2a a Kütle a 2a Hacim 4a Kütle 8a Hacim Kütle Hacim I. ile karıştırıldığında, sıvısı üstte sıvısı altta yer alır. II. ile Z karışımı, ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir. III. ile Z karışımı, ayırma hunisi ile ayrıştırılabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) alnız I B) alnız II C) I ve II 6a 12a Z 7 25 III I, II ve III numaralı grafiklerden hangileri doğrudur? D) I ve II E) I, II ve III 13. Şekilde verilen denge halindeki sistemde piston üzerindeki m kütlesi kaldırılıp yeniden denge kuruluncaya kadar bekleniyor. başlangıca göre, I. Suyun denge buhar basıncı II. H 2 O (sıvı) molekülleri sayısı III. H 2 O (gaz) molekülleri sayısı m Hava + H 2 O (g) H 2 O (s) Sürtünmesiz piston 11. Saf ve maddelerinin normal erime ve kaynama sıcaklıkları tablodaki gibidir. niceliklerinden hangileri artar? (Sıcaklık değişmiyor.) Madde Erime sıcaklığı( C) Kaynama sıcaklığı ( C) D) I ve II E) I ve III 1 116 4 212 1 atmosferlik bir ortamda bulunan ve maddeleri için, I. Oda koşullarında sıvı, katıdır. II. Kaynamaları sırasında buhar basınçları 1 atmosferdir. III. Oda sıcaklığından başlayarak 1 C ye ısıtıldıklarında yalnızca hal değiştirir. yargılarından hangileri doğrudur? A) alnız I B) alnız III C) I ve II 14. 6 3 5 7 (dak) Özdeş ısıtıcılarla aynı ortamda ısıtılan arı ve sıvılarının sıcaklık zaman grafiği yukarıdaki gibidir. in kütlesi, nin kütlesinin iki katıdır. sıvısının ısınma ısısının, sıvısının ısınma ısısına oranı aşağıdakilerden hangisidir? A) 7/5 B) 5/7 C) 3/6 D) 3/7 E) 5/6 1.B 2.E 3.D 4.B 5.C 6.A 7.E 8.B 9.A 1.C 11.E 12.D 13.C 14.A İ