ENERJİ VERİMLİLİĞİ = DAHA TEMİZ BİR ÇEVRE + ARZ GÜVENLİĞİ Erdal ÇALIKOĞLU Genel Müdür Yardımcısı V.
Sunum Planı Enerji Verimliliğine Genel Bakış Enerji Verimliliği Mevzuatı ve Uygulamaları ENVER Hareketleri El Ele ENVER Hareketi ENVER Motor Hareketi Sonuç ve Öneriler
Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek. Alternatif kaynaklar henüz ekonomik değil. Artan talep nedeniyle fiyatlar tırmanıyor. Yerli kaynaklar ithal bağımlılığını önleyemiyor. Kullandığımı z enerjinin tamamını faydaya dönüştürelim Ekolojik denge alarm veriyor. Kaynak güvenliği ve temiz çevre için
Enerji Yoğunluğu (TEP/1000 USD) 0,6 0,5 Kişi Başına Enerji Tüketimi - Enerji Yoğunluğu POLONYA 0,4 MEKSİKA Y. ZELLANDA KANADA 0,3 0,2 TÜRKİYE PORTEKİZ İSPANYA İNGİLTERE FRANSA HOLLANDA İSVEÇ ABD 0,1 0 ALMANYA İTALYA JAPONYA İSVİÇRE ve DANİMARKA 0 2 4 6 8 10 Kişi Başına Enerji Tüketimi (TEP/Kişi) Türkiye nin ok yönünde gelişim göstermesi hedeflenmektedir.
Enerji Tüketim Eğilimi Sektörlere Göre Nihai Tüketim Oranları 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 42% 36% 33% 25% 22% 21% 5% 5% 3% 7% sanayi ulaştırma konut tarım hizmet 1990 2004
Birincil Enerji Tüketim Dağılımı - 2007 22% 31% 4% 4% 23% 16% Sanayi Ulaştırma Konut ve Hizmetler Tarım Enerji dışı Enerji
BAZI SANAYİ KOLLARINDA TOPLAM ÜRETİM MALİYETLERİ İÇİNDE ENERJİ MALİYETLERİNİN ORANI Rafineri 7,5 Gıda Tekstil Metalurji 10,0 12,5 15,0 Seramik 20,0 Kağıt Gübre 25,0 25,0 Cam Çelik Alüminyum 30,0 30,0 30,0 Amonyak 50,0 Çimento 55,0 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Enerji Maliyetlerinin Oranı (%)
bintep/euro00 TÜRKİYE NİN BİRİNCİL VE NİHAİ ENERJİ YOĞUNLUĞU 1990-2004 (iklim düzeltmeli) 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 0,78 0,76 0,74 0,72 0,70 0,68 0,66 0,64 0,62 0,60 Nihai Enerji Yoğunluğu Birincil Enerji Yoğunluğu Nihai EY/Birincil EY % Artış/Azalış)/Yıl 1990-1996 1996-1998 1998-2001 2001-2004 1990-2004 Birincil 1.2-1.4 2.7-3.0 0.2 Nihai 1.3-3.4 2.8-1.4 0.4
kep/euro kep/euro Enerji Yoğunluğu 0,7 0,035 0,6 0,030 0,5 0,025 0,4 0,020 0,3 0,015 0,2 0,010 0,1 0,005 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Sanayi İmal. Ulaşım Hizmet Tarım 0,000
toe/ton Enerji Verimliliği Eğilimi - ENERJİ YOĞUN SEKTÖRLER - 0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Demir-çelik Çimento Kağıt Cam Spesifik enerji tüketimi 1990-2004 döneminde demir-çelik ve cam sektöründe %-0.3/yıl oranında azalırken, çimento sektöründe +%0.3 ve kağıt sektöründe +%1.1oranında artmıştır.
-Birincil ve Nihai Enerji Yoğunlukları Artış/Azalışlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması (1990-2004) Azalan Enerji Yoğunlukları Birincil enerji yoğunluğu nihai enerji yoğunluğuna göre daha hızlı azalmaktadır (veya daha az yükselmektedir) kayıp ve kaçakların azalması nedeniyle
% Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler SEKTÖREL ENERJİ TASARRUF ORANLARI (1990 2004) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 İmalat Ulaştırma Konut Toplam
MTEP Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler SEKTÖRLER BAZINDA SAĞLANAN ENERJİ TASARRUF MİKTARLARI (1990 2004) 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 İmalat Ulaştırma Konut Toplam Tasarruf
İmalat Kimya Demir-çelik Demir-Dışı Çimento Kağıt Gıda Makine-teçhizat Tekstil % Enerji Verimliliği Eğilimi İmalat Sanayi İMALAT SANAYİİNDE ALT SEKTÖRLERDE SAĞLANAN TASARRUF ORANLARI (1990-2004) 30 20 10 0-10 5,6 0,2 9,9 15,6 8,5-2,2 7,2-5,0-20 -30-40 -50-60 -104,5-70 -80-90 -100-110 -120
Enerji Tasarrufu Oranları (%) İmalat Sanayii -Enerji Tasarrufu Oranlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması (1990-2004) 25 20 15 10 5 0 Avusturya İngiltere Belçika Danimarka Finlandiya İspanya Portekiz AB Türkiye
Mtep Nihai Enerji Tüketiminde Enerji Tasarrufunun Etkileri 200 150 100 50 0 2000 2005 2013 2020 2030 Referans Senaryo Enerji Verimliliği Senaryosu
Enerji Verimliliği Kanunu Vizyonu & Temel Hedefi VİZYONU Enerjinin tamamını faydaya dönüştüren bir Türkiye.. Kişi başına enerji tüketimi yüksek ve enerji yoğunluğu düşük ülkeler arasında yer alan bir Türkiye... TEMEL HEDEFİ Sanayide, binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe, Türkiye pratiklerinde uygulanabilir tedbirlerin yer aldığı Kanun ile; Birim milli gelir başına tükettiğimiz enerjiyi (Enerji Yoğunluğunu), 2020 yılına kadar en az %15 azaltmak Bu hedef, aynı enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yatırım ihtiyaçlarımızı ve ithalat bağımlılığımızı azaltacak, ayrıca temiz çevrenin korunmasına önemli katkılarda bulunacaktır.
Uygulamalar Uygulama Sanayi Enerji Bina Ulaşım Yapılanma Enerji Yönetimi o o o VAP Destekleri o Gönüllü Anlaşmalar o KOSGEB Destekleri o Ar & GE Destekleri o o o o Enerji Performansı o Isı Pay Ölçer / Isı Sayacı o Isı ve Sıcaklık Kontrolu o Talep Tarafı Yönetimi o o o o Açık Alan Aydınlatmaları o o Eğitim ve Bilinçlendirme o o o o
İdari Yapılanma ENERJİ VERİMLİLİĞİ KOORDİNASYON KURULU (EVKK) EİE Yetkilendirme, İzleme,Denetim Üniversiteler Meslek Odaları Yetkilendirme, İzleme, Denetim Lab. Desteği Destekleme İzleme, Denetim Bilinçlendirme Eğitim Endüstriyel İşletmeler ve Binalar Eğitim Etüt VAP Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri
Performans garantisi EVD Şirketleri Enerji tasarruf miktarına bağlı ödeme sistemi
EVD Şirketleri Uygulamaları Hizmet Anlaşması Evet Enerji Etüdü & VAP Teklifi Hayır Uygulama Anlaşması Etüt Bedeli Ödenir VAP Hazırlama & Uygulama İşletme & Bakım & Doğrulama Ekipmanların Devri Anlaşmanın Sona Ermesi
Destekler(1/2) KOBİ ler için KOSGEB Destekleri Ön Etütler : %70 < 2.000 YTL Etütler : %70 < 20.000 YTL Danışmanlık (VAP) : %70 < 10.000 YTL Enerji Yöneticisi Eğitimleri : %70
Destekler (2/2) Verimlilik Artırıcı Projeler için Destekler Projenin Uygulanma Süresi : En fazla 2 yıl Projenin Geri Ödeme Süresi : En fazla 5 Yıl Toplam Yatırım Tutarı : En Fazla 500.000 YTL Destek Oranı : Yatırım tutarının en fazla %20 si Destek Türü : Hibe İlk Başvurular : Ocak 2009 sonuna kadar Koşul / Sınırlama : Kurul onayı / Ödenek miktarı
Finansman TTGV Çevre Projeleri Destekleri Proje Süresi : En fazla 1,5 yıl Miktar : 100.000-1.000.000 ABD $ (Proje toplam maliyetinin en fazla %50 si) Geri Ödeme : 1 yılı geri ödemesiz, toplam 4 Yıl (Faizsiz) Hizmet Bedeli : Verilen finansmanın %6 sı
Eğitim ve Bilinçlendirme Eğitim kurumlarının müfredatlarında enerji verimliliği Radyo ve televizyon gibi yayın kuruluşlarına yükümlülük Enerji satan şirketlerin müşterilerini bilgilendirmesi Kullanım kılavuzlarında ürünün enerji verimli kullanımı Geleneksel enerji verimliliği haftası etkinlikleri
El Ele ENVER Hareketi (1/2) Öğrenciler ve kamuoyu için eğitim modülleri Genelge 2008/2 nin uygulanması Sosyal sorumluluk projeleri Demostrasyon projeleri Yayın Medya iletişimi Bakanlıklar arası işbirlikleri Ulusal Enerji Verimliliği Forumu (15 16 Ocak 2008 İstanbul)
El Ele ENVER Hareketi (2/2) 81 ilde etkinlikler Okullarda 4.800.000 adet verimli ampul dağıtımı OSB ler, Resmi kurumlar, okullar ve bilboardlar için afişler Çocuklar ve yetişkinler için kitapçıklar Alışveriş Merkezlerinde bilinçlendirme Televizyonlar için spot filmler
ENVER MOTOR HAREKETİ ELEKTRİK MOTOR SİSTEMLERİNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ
Talep Tarafında Elektrik Kullanımı Aydınlatma; 19% Diğer Elektrik Motorları 4% Asenkron Motorlar; 36% Ev gereçleri; 15% Isıtma; 15% Elektronik Aletler; 8% Diğer; 3%
Sanayide Kullanılan Elektrik Motorlarının Kullanım Yerleri 42% YÜK CİNSİNE GÖRE ELEKTRİK MOTOR DAĞILIMLARI 22% 7% 29% FAN POMPA KOMP. DİĞER
Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji Verimliliği Odakları Yüksek verimli motor kullanımı Motor kontrol sistemleri (Değişken Hız Sürücüleri) Güç kalitesi Motor seçimi Güç iletim sistemleri Ekipmanlar (Fanlar, pompalar, kompresörler, vs) Sistem ve tasarım Proses tipi Bakım
6 7 28 35 73 96 YTL 177 237 262 351 426 575 Neden Yüksek Verimli Motor? 90 kw lık bir motoru alırken verdiğimiz 1 YTL, motorun ekonomik ömrü süresince cebimizden; enerji verimlisi (EFF1) 426 YTL, verimsizi (EFF3) 575 YTL götürüyor. 800 600 400 200 0 EFF1 VE EFF3 MOTORLARININ EKONOMİK ÖMÜR SÜRESİNCE BİRİM MALİYETLERİ 1.1 5.5 15 37 55 90 EFF1 EFF3 kw Motor Fiyatı / Enerji Tüketimi (%) 120 100 80 60 40 20 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Gün
Ömür Boyunca Kazanç! 7,5kW 22kW 55kW 20.000 YTL EFF1 Motor çıkış gücü ve satış fiyatı 18.000 YTL 16.000 YTL 14.000 YTL 12.000 YTL 10.000 YTL 8.000 YTL 6.000 YTL 7,5 kw 22 kw 55 kw 600 YTL 1.500 YTL 3.400 YTL 4.000 YTL 2.000 YTL - YTL Üç vardiya İki vardiya Bir vardiya Motor ömrü 12 yıl Enerji fiyatlarındaki yıllık artış %10
CEMEP ile Gönüllü Anlaşma Yapan ve Yapmayan AB Ülkelerinde ve Türk Sanayisinde Verim Sınıflarına Göre Motor Kullanımları CEMEP CEMEP DIŞI TÜRKİYE EFF1 %7 %6 %7 EFF2 %85 %66 %28 EFF3 %8 %28 %65 KAYNAK: ICA 2005 EİE ANKET 2008
Güç, % Pompa ve Fanlarda DHS Kullanımı 100 90 80 Santrifüj pompa ve fanlarda gerekli gücün motor hizi veya akiskan debisiyle degisimi 70 60 50 40 30 20 10 Güç - Hiz Küpsel Oranti Egrisi 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Hiz veya Debi, %
Fanlarda DHS Kullanımı
Uygulamalardan Örnekler Uygulama Dalgıç Pompa Güç (kw) Tasarruf (%) Tasarruf (YTL) Yatırım Tutarı (Avro) Geri Ödeme (Ay) 130 40 31.200 8.000 6 Pompa 110 50 44.500 7.000 4 Kompresör 200 30 40.400 8.500 5
Sanayide DHS Kullanım Oranları DHS KULLANIM ORANI % 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 22,6 22,3 18,2 11,3 8,3 FAN POMPA KOMP. DİĞER TOPLAM
Güç Kalitesi (Gerilim Dengesizliği) Gerilim dengesizliği motor verimliliğini kötü etkilediği gibi vibrasyon ve mekanik vuruntular yaratacağı için motor ömrünü de kısaltır. Gerilim dengesizliğinin motor verimine etkileri Motor Yükü (%) Gerilim Dengesizliği Nominal %1 %2,5 100 %94,4 %94,4 %93,0 75 %95,2 %95,1 %93,9 50 %96,1 %95,5 %94,1
Güç Kalitesi (Gerilim Dalgalanmaları) Motorlar, işaret plakasındaki gerilimin %10 undan daha farklı bir gerilimde çalıştırılmamalıdır. Yüksek gerilimler motor sıcaklığını, hızı ve titreşimi olumsuz yönde etkiler. Düşük gerilimler ise, yol verme sırasında motorun aşırı yüklenmesine sebep olabilir. Çalışma Karakteristiği Standart motor verimi %90 Gerilimde Gerilim Değişiminin Etkisi %110 Gerilimde %120 Gerilimde Tam yükte %0,5-1 artar %1-4 azalır %7-10 azalır ¾ yükte %1-2 azalır %2-5 azalır %6-12 azalır ½ yükte %2-4 artar %4-7 azalır %14-18 azalır
Motor Seçimi Motorlar yüke uyumlu olarak seçilmeli ve aşırı ihtiyatlı davranıp gereğinden büyük motor seçme alışkanlığından vazgeçilmelidir. Böylelikle motorların plakalarında yazılı anma güçlerine göre düşük güçte ve dolayısı ile düşük verimde çalışmaları önlenmelidir. Motorlarda genellikle %75 yükte motor verimi azami seviyeye ulaşır. Düşük yüklerde tüketilen elektrik enerjisi mekanik güç yerine artan oranda ısıya çevrilir ve motorlarda aşırı ısınmadan doğan arıza riskini arttırıp motorun ömrünü kısaltır.
Motor İhtiyacımızı Doğru Belirleyemezsek! Motor gücünün küçük seçilmesi halinde, aşırı ısınma, kaymanın artması, devrin düşmesi ile işin kapasitesi ve iş verimi düşer. Motor gücünün yüksek seçilmesi halinde, kuruluş ve işletme masrafları artar, motor verimi ve güç katsayısı düşeceğinden enerji giderleri gereksiz yere artar. Motor koruma türünün uygun seçilmemesi halinde, tozlu ortamlarda sargılarda ve biyeler üzerinde biriken toz, sulu ortamlarda ise rulmanların paslanması ve sargıların yalıtım özelliğini yitirmesi motorun yanmasına sebeb olur. Soğutma türünün uygun seçilmemesi halinde, yeterli derecede soğutulmayan motor kısa sürede yanar.
Motorlarda Isınma FL IR S y s te m s 65.5 C FL IR S y s te m s 62.8 C FL IR Sy s te m s 102.3 C 60 60 Sp1 :temp 9 8.6 100 80 Sp1 :temp 6 2.3 50 Sp1 :temp 6 1.6 50 60 40 40.4 38.1 40.4 Baca Fanı Motoru (Yüksek Verimli Motor EFF1) P = 360 kw n = 743 d/dk (479 d/dk) Kömür Değirmeni Filtre Fan Motoru (Verimi İyileştirilmiş Motor EFF2) P = 380 kw EFF2) Baca Fanı (2) Motoru (Düşük Verimli Motor EFF3) P = 300 kw n = 592 d/dk Güçleri biribirine yakın motorlar seçilmeye çalışılmıştır. EFF3 ün bariz sıcaklık farkı vardır.
Güç İletim Sistemleri Motor gücünün direk bağlantı yerine indirek olarak düz kayış veya standart V- kayışları ile iletildiği sistemlerde kayış kayması ve sürtünmeden dolayı oluşan kayıplar %8 e kadar ulaşabilir. Bu kayıplar ve ortaya çıkan kayış ısınması standart kayışların tırtıllı yüksek verimli V-kayışları ile değiştirilmesiyle önlenebilir.
UNUTMAYALIM Her yıl, motorların uygun yükte çalıştırılması ile 400 GWh, yüksek verimli motor kullanımı ile 1.300 GWh, DHS Kullanımı ile 2.000 GWh, yanmış motorların sarılmaması ile 600 GWh tasarruf sağlanabilir.
Sonuç ve öneriler Enerji yönetimi sistemleri oluşturulmalı OSB lerde enerji yönetim birimleri ve enerji yöneticileri Yönetimin katkı ve desteği İzleme ve hedef oluşturma Etkin bilinçlendirme kampanyaları Enerji etütleri ile tasarruf potansiyelleri ve önlemler belirlenmeli Eylem planları hazırlanmalı Önceliklendirme Kısa, orta ve uzun vadede uygulama Mevcut en iyi teknolojiler kullanılmalı
KATILIMINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ecalikoglu@eie.gov.tr www.eie.gov.tr