ÇELİK YAPILARDA DIŞ CEPHE GİYDİRMEYE YÖNELİK RÖLÖVE ÇALIŞMALARI S. DEMİR 1, H. ERKAYA 2, R. G. HOŞBAŞ 2 1 İmge Harita İnşaat Turizm Gıda San. Ve Tic. Ltd. Şti. İstanbul, info@imgeharita.com 2 Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, Ölçme Tekniği Anabilim Dalı, İstanbul, erkaya@yildiz.edu.tr; hosbas@yildiz.edu.tr Özet Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde çelik konstrüksiyon şeklinde inşa edilmiş olan Bilim ve Teknoloji Müzesinin dış cephe giydirmesi için yapılan rölöve ölçümleri ve bu ölçümlerin değerlendirilmesi çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Rölöve ölçümleri için, çelik konstrüksiyon yapının yakınında çelik konstrüksiyon şeklinde 2 adet pilye noktası ve bu iki noktaya dayalı olarak, yapının etrafını çevreleyecek şekilde 5 adet ölçme noktası tesis edilerek Leica TCRM 1202 total station ile, yapı üzerine yerleştirilen plaka reflektörler gözlenerek doğrultular ve uzunluklar ölçülmüştür. Yapı üzerindeki gözlenen noktaların koordinatları, tesis edilen 2 pilyeye dayalı olarak yerel bir koordinat sisteminde hesaplanmış ve bu koordinatlara göre yapının geometrik şekli ile taşıyıcı ana profil kesitleri AutoCad ortamında çizilmiştir. Anahtar kelimeler: Rölöve ölçümü, dış cephe giydirmesi, çelik konstrüksiyon yapı Abstract SURVEY STUDIES FOR OUTSIDE FACING ON STEEL CONSTRUCTIONS The subject of this study is survey and process studies of outside facing on Science and Technology Museum which was constructed as steel construction in Middle East Technical University. 2 pillars and 5 measurement points had been established as steel construction near the structure for survey studies. Directions and lengths had been measured by observing the reflectors on structure with Leica TCRM1202 total station. Coordinates of observed points on structure had been calculated on local coordinate system dependent on 2 pillars. Geometrical shape of structure and cross sections of main carrier profile had been drawn on AutoCad by using coordinates. Keywords: Surveying, outside facing, steel constructed structure. 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 141
1. Giriş Dış cephe giydirme elemanlarının yurt dışında fabrikasyon olarak imal ettirilecek olması nedeni ile üstlenici firma tarafından ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi ana iskeletini oluşturan U profillerinin imalat durumlarının tespit edilmesi istenmiştir (Şekil 1.). Bu çerçevede halihazır durumun belirlenmesi amacı ile yersel yöntemlerle rölöve alımının yapılmasına karar verilmiştir. Şekil 1 ODTÜ Bilim ve Teknoloji Müzesi çelik konstrüksiyon imalatı Şekil 2. Projeye konu yapının tasarımı 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 142
2. Hazırlık Çalışmaları Müze ana yapısının röleve alımı için Yöneltme noktaları, Ölçme noktaları ve Obje noktaları Çelik Yapılarda Dış Cephe Giydirmeye Yönelik Rölöve Çalışmaları olmak üzere üç nokta grubundan oluşan yerel jeodezik ağ tasarlanmıştır. Yöneltme noktaları gurubu, ikisi pilye, dördü polyester yansıtıcı olmak üzere altı noktadan oluşturulmuştur. Noktalara ilişkin bilgiler Tablo 1. de verilmektedir. Tablo 1. Yöneltme noktalarına ilişkin bilgiler Nokta No Nokta zemin işareti Nokta konumu P.1 Pilye Otoparkın güneybatı köşesinde P.2 Polyester yansıtıcı Elektrik direğinde P.3 Polyester yansıtıcı Yemekhane Binası üstünde P.4 Polyester yansıtıcı Lokomotif üzerinde P.5 Pilye Lokomotifin güneybatı rayında P.6 Polyester yansıtıcı YDYO giriş kapısı üzerindeki sundurma üstü Yöneltme noktalarının konumları Şekil 3. de verilmiş, zemin tesisleri ise Şekil 4. de gösterilmiştir. Şekil 3. Yöneltme noktaları kanavası 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 143
Şekil 4. 5 nolu Pilye ve polyester yansıtıcı zemin tesisleri Ölçme noktaları için zemin tesisi yapılmamıştır. Noktalar rölöve alımına olanak verecek şekilde daire kesitli ana yapıyı çevreleyecek şekilde tasarlanmış alım sırasında uygun noktalar seçilmiştir. Obje noktalarının ise U profillerin dış cephelerinde olması uygun bulunmuştur. 3. Yerel Ağın Ölçümü ve Rölöve Alımı Yerel jeodezik ağın yöneltilmesinde pilye olarak tesis edilmiş iki yöneltme noktası kullanılmıştır. Ağ pusula ile yaklaşık olarak kuzeye yöneltilmiştir. İki pilye nokta bu şekilde konumlandırıldıktan sonra polyester yansıtıcı şeklinde tesis edilen diğer dört yöneltme noktasının konumu bu noktalara göre belirlenmiştir. Ölçü esnasında ölçme noktası olarak 20 nokta seçilmiştir. Bu noktaların konumları en az üç yöneltme noktasına yapılan doğrultu+kenar ölçmeleri ile serbest istasyon yöntemi ile belirlenmiştir. Şekil 5. U profillerdeki obje noktaları ve izdüşüm eksenleri 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 144
Bilim ve Teknoloji Müzesinin ana iskeletini oluşturan 20 adet U profilin her biri üzerinde 250 obje noktası olmak üzere toplamda yaklaşık 5000 obje noktası gözlenmiştir. Obje noktalarının konumları yalnız bir dürbün durumunda belirlenmiştir. Ancak bazı noktalarda iki ölçme noktasından kontrol ölçüleri yapılmıştır. Arazide yapılan ölçüler, ham ölçü olarak kayıt edilmiştir. Kayıt verileri durulan nokta, alet yüksekliği, bakılan noktalar, yatay açı, düşey açı, eğik mesafe ve reflektör sabitidir. Ölçülerde Leica TCRM 1202 yansıtıcısız motorize total station aleti kullanılmıştır. 4. Ölçülerin Değerlendirilmesi Elde edilen veriler tarafımızdan hazırlanan bir program ile değerlendirilerek obje noktalarının koordinatları hesaplanmıştır. Ölçü yapılırken en az 3 adet poligon noktasına bakılmış olması nedeniyle değerlendirme sonucunda noktaların yükseklikleri de belirlenmiştir. Ölçü noktalarının 3 noktadan bulunan yükseklik değerleri arasında fark olması durumunda, farkların alet yüksekliği ölçümünde yapılan hatadan kaynaklandığı öngörülerek kesin hesap aşamasında yükseklik değerleri düzeltilmiştir. Daha sonra obje noktalarının konumları ölçü noktalarının düzeltilmiş verilerine göre kutupsal yöntemle hesaplanmıştır Elde edilen bu koordinat değerleri AutoCad ortamında 3 boyutlu (3B) olarak değerlendirilmiştir. 20 adet gergi dikmelerinin iç cıvata eksenlerinden geçen bir kesit sistemi oluşturulmuştur. Ve bu çizim daha sonra sayısal ortamda, aralarındaki açılar değerlendirilerek model haline getirilmiştir (Şekil 6.). 400 gon luk açı yelpazesi 20 adet dikme sayısına bölünerek, her bir aralığın 20 gon olup olmadığı kontrol edilmiştir. Şekil 6. Çelik konstrüksiyon yapının U profillerinin rölöve ölçülerine göre görünümü Kesit çizgilerinin her birinden bir U profili geçmektedir. Bu kesit çizgilerine göre U profilleri yatay düzleme iz düşürülmüştür. Bu şekilde bağlantı destek (aşık) elemanları ve destek noktalarının detaylı ölçüm ve çizimleri de gerçekleştirilmiştir (Şekil 7.). 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 145
Şekil 7. Bağlantı destek noktalarının ölçü ve çizimi 5. Sonuçlar Yapılan ölçü ve değerlendirme sonucunda; dış cephe çelik kaplama elemanlarının imalatı Almanya da gerçekleştirilmiştir. U profiller arasındaki giydirme elemanlarının boyutlarının küçük olması durumunda aralarının açık kalması, büyük olması halinde ise kesilmesi gerekmektedir. Bu ise montaj işlemini hem güçleştirecek hem de yapının tasarlandığı gibi düzgün şekilde giydirilmemesi sonucunda mimari görüntüsünde bozukluklara neden olacaktır. Bu ise büyük yatırım yapılmış bir çalışmanın kabul edilmemesi sonucunu doğuracaktır. Dolayısıyla böylesi önemli mühendislik yapılarındaki rölöve ve aplikasyon ölçülerinin yüksek doğrulukla yapılmasını zorunlu olmaktadır. Bu tür çalışmalar ise ancak jeodezi ve fotogrametri mühendisleri (harita ve kadastro mühendisleri) tarafından gerçekleştirilebilecek bir uygulama alanıdır. Çalışma konusu çelik yapının dış cephe kaplaması yapıldıktan sonraki durumu Şekil 8. de görülmektedir. Şekil 8. Çalışma konusu yapının dış cephe kaplaması yapıldıktan sonraki fotoğrafı 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 146
Kaynaklar Aydın, Ö (1984), Ölçme Bilgisi I, Kurtiş Matbaası. Koç, İ. (1998), Ölçme Bilgisi I, Gökhan Matbaası. Koç, İ. (2003), Ölçme Bilgisi II, Güzel Sanatlar Matbaası. Möser M., Müller G., Potthoff H., Schulz H.U., Hoffmeister H., Wanninger L., Ingensand H. (2000), Handbuch Ingenieurgeodaesie (Grundlagen), Herbert Wichmann Verlag Heidelberg. Uzel, T., Örüklü, E. (1976), Mimarlık Ölçme Bilgisi, İDMMA Yayınları Sayı:140. 23-25 Kasım 2005, İTÜ İstanbul 147