TÜRKİYE AFET YÖNETİMİ KARAR DESTEK SİSTEMİ (İZGE) AR-GE (AŞAMA 1) PROJESİ

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ENSTİTÜSÜ TÜRKİYE AFET YÖNETİMİ KARAR DESTEK SİSTEMİ (İZGE) AR-GE (AŞAMA 1) PROJESİ AFET YÖNETİMİNDE İLERİ TEKNOLOJİLERİN KULLANIMI ETKİNLİKLERİ AFTEK 2013 GÜZ ÇALIŞTAYI RAPORU Sürüm No : 1.0 Sürüm Tarihi : 10.01.2014 TÜBİTAK BİLGEM P.K. 74, 41470 Gebze / KOCAELİ www.bilgem.tubitak.gov.tr bilgem@bilgem.tubitak.gov.tr

DOKÜMAN ONAY BİLGİLERİ Hazırlayanlar Kontrol Edenler Yrd. Doç. Dr. Yakup Genç Doç. Dr. Erdoğan Sevilgen Doç. Dr. Erkan Zergeroğlu Yrd. Doç. Dr. Hasari Çelebi Muhammet Salih Çetin Ahmet Başgöze / Proje Yöneticisi Mesut Pak / Proje Yönetici Yardımcısı DEĞİŞİKLİK KAYITLARI Sürüm No Sürüm Nedeni Bölüm/Sayfa No Sürüm Tarihi 1.0 10.01.2014 AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 2/36

İÇİNDEKİLER AFET YÖNETİMİNDE İLERİ TEKNOLOJİLERİN KULLANIMI ETKİNLİKLERİ1 AFTEK 2013 GÜZ ÇALIŞTAYI... 1 RAPORU... 1 İÇİNDEKİLER... 3 1. GİRİŞ... 5 2. AÇILIŞ KONUŞMALARI... 5 3. DAVETLİ KONUŞMACILAR... 6 4. PANELLER... 6 Kamu Kurumları Paneli 1... 6 Kamu Kurumları Paneli 2... 8 Özel Sektör Paneli... 8 5. ÇALIŞMA GRUPLARI... 13 5.1. SENSOR ÇALIŞMA GRUBU... 13 İhtiyaçlar... 13 Çözümler... 14 GZFT Analizi... 15 Güçlü Yönler:... 15 Zayıf Yönler:... 15 Fırsatlar:... 15 Tehditler:... 15 Proje Önerileri... 15 Kısa Vade:... 15 Orta Vade:... 15 5.2. KARAR DESTEK, SİMÜLASYON VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ÇALIŞMA GRUBU... 16 İhtiyaçlar... 16 Veri İhtiyaçları:... 16 Analiz ihtiyaçları:... 17 Çözümler:... 18 Mevcut Çözümler:... 18 İleriye Dönük Çözümler:... 19 GZFT Analizi:... 19 Güçlü Yönler:... 19 Zayıf Yönler:... 19 Fırsatlar:... 19 Tehlikeler:... 19 Proje Önerileri:... 20 Kısa Vade:... 20 Orta Vade:... 20 5.3. İNSANSIZ ARAÇLAR VE ROBOTİK SİSTEMLER ÇALIŞMA GRUBU 20 İhtiyaçlar... 20 Çözümler... 20 Mevcut Çözümler... 20 Mevcut Yetenekler... 21 İleriye Dönük Çözümler... 21 AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 3/36

GZFT Analizi... 22 Güçlü Yönler... 22 Zayıf Yönler... 22 Fırsatlar... 22 Tehditler... 22 Proje Önerileri... 23 Kısa Vade... 23 Orta Vade... 23 Uzun Vade... 23 5.4. HABERLEŞME ÇALIŞMA GRUBU... 23 Problemler:... 23 Çözümler:... 24 GZFT Analizi:... 25 Güçlü Yönler:... 25 Zayıf Yönler:... 25 Fırsatlar:... 25 Tehlikeler:... 25 Proje Önerileri:... 25 Kısa Vade:... 25 Orta Vade:... 26 Uzun Vade:... 26 5.5. KBRN ÇALIŞMA GRUBU... 26 Problemler ve İhtiyaçlar:... 26 Çözümler:... 27 Güncel çözümler... 27 İleriye dönük çözümler... 27 6. SONUÇ... 28 7. EKLER... 30 7.1. EK1- ÇALIŞMA GRUPLARI KATILIMCI LİSTESİ... 30 Sensor Çalışma Grubu:... 30 Analiz Çalışma Grubu:... 31 İnsansız Araçlar ve Robotik Sistemler Grubu... 33 Haberleşme Çalışma Grubu... 34 KBRN Çalışma Grubu... 36 AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 4/36

1. GİRİŞ Afet Yönetiminde İleri Teknolojilerin Kullanımı (AFTEK) etkinlikleri ileri teknolojilerinin afet yönetiminde kullanımı konusunda gerçekleştirilecek seminer, çalıştay, konferans, sempozyum gibi faaliyetleri içermektedir. Etkinliklerin T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD) desteği ve Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü (GYTE) ve TÜBİTAK BİLGEM işbirliği ile gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. AFTEK etkinlikleri kapsamındaki ilk faaliyet olan AFTEK 2013 Yaz Çalıştayı TÜBİTAK BİLGEM Başkanı Dr. Hasan Palaz ve AFAD Başkanı Dr. Fuat Oktay ın da katılımı ile 3 Temmuz 2013 tarihinde The Green Park Hotel Pendik'de gerçekleştirilmiştir. AFTEK 2013 Yaz Çalıştayı na tema olarak bilişim ve haberleşme teknolojilerinin afet yönetiminde kullanımı belirlenmiştir. Çalıştaya bu teknolojiler konusunda çalışmalar yapan araştırmacı ve akademisyenlerin katılımı hedeflenmiştir. Çalıştay süresince katılımcılar arasında ilgili teknolojilerin bugünü ve yarını üzerinde fikir alışverişi yapılması öngörülmüştür. Çalıştaya Prof. Dr. Robin Murphy (Texas A&M Üniversitesi) ve Doç. Dr. Hüseyin Arslan (Güney Florida Üniversitesi, USF) davetli konuşmacı olarak katılmışlardır. AFTEK 2013 Yaz Çalıştayının bir devamı olarak AFTEK etkinlikleri kapsamındaki ikinci etkinlik olan AFTEK 2013 Güz Çalıştayı 11-12 Kasım 2013 tarihlerinde Bilkent Otel ve Konferans Merkezi, Ankara da gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda ilgili tüm paydaşların (Endüstri, Kamu Kurumları, Akademi) katılımı ile afet yönetimi ile ilgili teknoloji alanlarında ihtiyacın, mevcut tecrübe ve çözümlerin (kullanılan ve/veya uyarlanabilecek) ve geleceğe yönelik planların ortaya konulması hedeflenmiştir. AFTEK 2013 Güz Çalıştayı nın açılışı Çalıştay organizasyon komitesi adına Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Yakup Genç, TÜBİTAK adına TÜBİTAK BİLGEM Başkanı Dr. Hasan Palaz ve AFAD adına AFAD Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Daire Başkanı Yusuf Uzunay ın açılış konuşmalarıyla yapılmıştır. Çalıştaya davetli konuşmacılar Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu (İTÜ), Prof. Dr. Alexander Kleiner (Linköping University) ve Dr. Müh. Albay Ali Ulubay sunumları ile katkı sağlamışlardır. İlgili teknolojilerde Türkiye nin potansiyelinin tartışıldığı üç panelde Kamu Kurumları ve Özel Sektör katılımcıları kurumlarından bulunan bilgi birikimi ve çözümleri paylaşmışlardır. Haberleşme, Sensörler ve Veri Kıymetlendirme, İnsansız Araçlar ve Robotik Sistemler, Karar Destek, Simülasyon ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ve KBRN Teknolojileri konularında beş grup çalışması paralel olarak düzenlenmiştir. Grup çalışmalarında konu ile ilgili kamu ve özel sektör temsilcileri bir araya gelerek bu özel konular çerçevesinde afet yönetimi kapsamındaki ihtiyaçlar, mevcut çözümler ve çözüm önerileri konusunda görüşlerini paylaşmışlardır. 2. AÇILIŞ KONUŞMALARI Çalıştay organizasyon komitesi adına yaptığı açılış konuşmasında Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Yakup Genç AFTEK 2013 Güz Çalıştayının amaçlarını özetleyerek çalıştayın başarılı olması yönünde dileklerini dile getirdi. AFAD adına AFAD Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Daire Başkanı Yusuf Uzunay açılış konuşmalarında, yapılan ve devam etmekte olan projelerini anlattı. AFAD ın misyonunda kriz yönetiminden risk yönetimine geçiş yapıldığı vurgulanarak ileri teknolojilerin bu misyonun gerçekleşmesinde önemli bir rol aldığı belirtildi. Bu kapsamda yapılan projeleri özetleyen Sayın Uzunay özellikle AYDES projesinden ve bu projeyle bağlantılı olarak TÜBİTAK ile yapılan Ar-Ge projeleri hakkında bilgiler verdi. Bunların bir parçası olan Trend Analiz Raporu nun sene sonunda bittiğinde tüm kurum ve kuruluşlarla paylaşılacağı belirtildi. Bu rapor ileride yapılacak çalışmalara bir yol haritası sunarak yardım edecek ve aynı zamanda belirlenen 14 farklı afet tipi için yapılan Ar-Ge çalışmalarının bir envanteri çıkarılarak mükerrer kaynak kullanımını konusunda fayda sağlayacaktır. Bu çalıştay serisi de Trend Analiz Raporu na girdi sağlamak amacıyla yapılmaktadır. Sayın Uzunay konuşmalarını Çalıştay ın başarılı olması yönünde dilekleriyle sonlandırdı. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 5/36

TÜBİTAK adına TÜBİTAK BİLGEM Başkanı Dr. Hasan Palaz açılış konuşmalarında, AFAD ile yapılan çalışmalarının afet öncesi, sırası ve sonrasında ileri teknolojierin faydalı kullanımını amaçladığını anlattı. Bunun yeterli olmadığını ve dah çok Ar-Ge ye ihtiyaç olduğunu belirten Dr. Palaz bu çalıştayın gerekli olan Ar-Ge için bilgi birikimi ve ihtiyaç belirlemede faydalı olacağını belirtti. Birçok paydaşın bir araya gelerek beyin fırtınası yaparak verimli sonuçlar alınacağını belirterek Çalıştay ın başarılı geçmesi dileğiyle konuşmalarını tamamladı. 3. DAVETLİ KONUŞMACILAR Türk meteoroloji ve Afet Yönetimi Profesörü Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, afet ve acil durumlarda can ve mal kayıplarının azaltılmasına yönelik devlet kurumlarından toplum bireylerine kadar herkese iş düştüğü, bina yapısının ve bina içi eşyaların durumlarının deprem düşünülerek oluşturulması gerektiği konularına değindi. Sadece araçlara odaklanarak, sosyoloji, psikoloji, eğitim gibi alanlar ihmal edildiğinde afet yönetimine yönelik projelerin rafta kalacağı vurgulandı. Genel olarak Zarar Azaltma, Hazırlık, Tahmin ve Erken Uyarı, Etki Analizi, Müdahale, İyileştirme ve Yeniden Yapılanma konuları üzerinde duruldu. Linköping University nde Collaborative Robotics Group araştırmacılarından Alexander Kleiner, Tekli Otonom Sistemler, Operatör Destekli Haritalama ve İşbirlikli Sistemler konularında yaptıkları araştırmaları tanıttı. Robot Vision, Simultaneous Localization and Mapping, DCMapping, Hava aracı ve LIDAR aracılığıyla yükseklik haritası çıkarma konularında yapılan çalışmalar anlatıldı. Dağda kaybolanları arayan sistemden ve arama stratejilerinden bahsedildi. Günümüzde kurtarma/gözetleme sistemlerinin operatör destekli (yarı manuel) olduğu belirtildi ve örnek olarak Fukushima Daiichi de kullanılan T-Hawk ta 3 operatörün çalıştığını ve reaktör içi gözetlemenin yapılmadığı bilgisi verildi. Harita Genel Komutanlığı ndan Dr. Müh. Albay Ali Ulubay, CBS Verilerinin toplanması ve paylaşılması konularında düzgün bir mimari tasarlanmadığı sürece mükerrerliklerin önüne geçilemeyeceğini vurguladı. Harita Genel Komutanlığı ürünleri, projeleri ve uygulamalarını tanıttı. HGK nın görevleri arasında 1/25.000 ve daha küçük ölçekli temel haritaları sağlaması vardır. Sayısal harita üretimlerindeki son durumdan bahsedildi. Sayısal harita üretimleri, ortofoto haritalarla ilgili çalışmaları da içermektedir. Harita üretilirken arazi çalışmaları ve havadan fotoğraf çekimi çalışmaları yapılmaktadır. Elde edilen veriler büroda yapılan fotogrametrik çalışmalarla doğal ve yapay detaylar 3-B ulusal koordinat sisteminde kıymetlendirilmektedir. Hala eksik kalan detaylar için tekrar bir arazi çalışması yapılmaktadır. Renkli Ortofoto harita çalışması şu ana kadar Türkiye nin %76 sını 15 cm-50 cm çözünürlükte kapsamıştır. HGK harita ürünlerinden AFAD, TKGM, TOKİ, DSİ, EGM, OGM gibi pek çok kurumun faydalandığı vurgulandı. Harita görüntüleme, arşiv sorgulama, TSK ağı üzerinden sunma gibi işlevler tanıtıldı. MİT gibi kurumların hizmetine sunulan ÇACBSİ sayesinde geniş harekât alanının 3-Boyutlu, yüksek çözünürlüklü haritalar desteğinde görüntülenebildiğine değinildi. Doğal afet sonrası kullanılabilecek bir karar destek sitemi olan Arazi Analiz sistemi tanıtıldı. Coğrafi analiz sisteminde (CAS-2) ise TSK-Net üzerinden araziyi gerçek nesneleri ile sanal küre üzerinde 3-B olarak görüntüler. Alçak uçuşların güvenliği açısından düşey engel verilerinin toplandığı DEVT çalışması tanıtıldı. İZCİ sistemi ve TUSAGA-Aktif (cm hassasiyetinde konum belirleme) çalışması tanıtıldı. Depremlerde konumu değişen yerler bu sistem sayesinde belirlendi. Türkiye Ulusal Deniz Seviyesi İzleme Sistemi (TUDES) gel-git, deprem, tsunami gibi afetlere yönelik bilgiler toplar. Van-Erciş ve Muş depremlerinden sonra çekimler yapılarak ortofotolar 1,5 gün içinde AFAD Başkanlığı na teslim edilmiştir (Marmara depreminde 12.000 km2 lik, Van-Muş depremlerinde 835.000 km2 lik alan fotoğraflandı). 4. PANELLER Kamu Kurumları Paneli 1 AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 6/36

ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölüm Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Dilek Funda KURTULUŞ yönetiminde gerçekleştirilen panelde Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanı Muzaffer AKKOCA, TÜBİTAK UZAY Enstitü Müdürü Tamer BEŞER, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı CBS Genel Müdür Yardımcısı Dr. Nuri TEMUR, Emniyet Genel Müdürlüğü Pilot 3. Sınıf Emniyet Müdürü Ramazan YALÇINKAYA, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı/Havacılık ve Uzay Teknolojileri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hamza GERÇEKCİOĞLU kamu kurumları açısından afet yönetiminde ileri teknolojilerin kullanımıyla ilgili görüşlerini açıkladılar. ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölüm Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Funda Kurtuluş, Afet ve Acil Durum tanımı, örnekleri ve yönetim merkezleri hakkında bilgi vererek başladı. Afet ve Acil Durumlarda yönetim amaçlı kullanılabilecek teknolojik ürünlerden bahsedildi. 6. Slaytta ODTÜ Havacılık ve Uzay Müh. bölümünde yapılan çalışmalar (Amfibik İHA) anlatılmaya başlandı. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesinde yapılan 3-B CBS Uygulaması ve Mobil Yer İstasyonu anlatıldı. AFET anında dışa bağımlılığı azaltmak için desteklenmesi gerekli çalışmalardan kısaca bahsedildi. ODTÜ A-İHA ve Qinetiq-Zephyr HALE İHA isimli yerli hava araçlarından bahsedildi. T.C. Sağlık Bakanlığı-Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanı Muzaffer Akkoca ve Haberleşme birimi sorumlusu Bayram Gençcan kurumlarında kullanılan ve kurulumları devam eden teknolojileri tanıttı. KBRN tehditlerine yönelik kurumlarında bulunan medikal yaklaşımlardan ve eğitimlerden bahsetti. Sunumun 22. Slaytından sonra kurumda bulunan Haberleşme Sistemleri tanıtıldı. VHF telsizler, HF telsizler, telli sistemler, 112 çağrı sistemi, video telekonferans sistemi, Uydu telefonları ve VSAT sistemleri, lokasyon bilgilerinin, deprem ve afet bilgilerinin gönderildiği sistemler anlatıldı. Sağlık Afet Koordinasyon Merkezi (SAKOM) tanıtıldı. SAKOM tanıtımında Hava Ambulans Helikopteri nden bahsedildi. 15 ilde 17 adet bulunuyor. (AFAD ile işbirliği kurulduğunda bölge izleme ve hasar tespiti amaçlı kullanılabilir) Daha sonra hastane otomasyon sistemleri, Türkiye deprem monitör sistemi, SAKOM Merkezine 3G ile canlı yayın yapabilen Mobil Canlı Yayın sistemi ve Sayısal Telsiz Projesi tanıtıldı. TÜBİTAK UZAY Enstitü Müdürü Tamer Beşer in yaptığı sunumda, yürürlükteki bazı projeler (İMECE, TUYGU-KG, HiSSAT-KG, GEOPORTAL, AFAD-İZGE, DETAP) ve yapmış oldukları uluslararası iş birlikleri anlatıldı. Uzun vadeli hedeflerinde afet yönetimi amaçlı teknolojilerin yeri kısaca anlatıldı. Tanıtılan proje ve işbirlikleri Uydular ve Uydu görüntülerinden elde edilen haritaların paylaşılması hakkındadır. Bir de deprem tahmin sisteminden bahsedildi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı CBS Genel Müdür Yardımcısı Dr. Nuri TEMUR, amaçlarının coğrafi verileri bir kez üretmek ve diğer kullanıcılara sağlayarak kaynakların etkin kullanılmasına yardımcı olmak olduğunu söyledi ve dünyada CBS kullanım alanlarını anlattı. İl ve ilçe merkezlerinin Yüksek Çözünürlüklü ortofoto haritalarının (1:1000, 1:5000) üretilerek diğer kurumlarla paylaşılmasının planlandığını söyledi. Elde edilen CBS verisi ATLAS.gov.tr üzerinden paylaşılacaktır. Bulut Bilişim aracılığıyla Kent Bilgi Sistemlerinin yaygınlaştırılmasının etüd çalışması yaptırılmaktadır. Bu çalışmaların yapılabilmesi için gerekli MEVZUAT çalışmaları yapıldı. Birçok kurum ile veri değişim protokolleri imzalandı. Emniyet Genel Müdürlüğü Havacılık Daire Başkanlığı nda Emniyet Müdürü Ramazan YALÇINKAYA nın sunumunda, hava araçlarının afetlerdeki rolü, EGM Havacılık Dairesi Başkanlığı nda bulunan hava araçları ve bunların teknik özellikleri anlatıldı. Bu sunum sırasında değinilen konular şöyle: Helikopterler: Bell 429, Bell 206L, Sikorsky S-70 (black hawk), MD 600N. Uçaklar: King Air 350. İHA lar: Mini ve Orta İHA lar. Bell 429 un 4 adet gündüz ve gece kamerası, görüntü aktarma özelliği ve 2,5 saat havada kalma yeteneği var. Sikorsky S-70 in 240 km/sa hız, 2 saat havada kalış özellikleriyle birlikte nakil işlemlerini gerçekleştirmektedir. MD 600N nin kamera ve görüntü aktarma, 250 km/sa hız kapasitesi vardır. Bell 206L nin 250 km hız kapasitesi vardır. Beechcraft King Air 350 nin 580 km/sa hız kapasitesi, 2800 km menzili, 10.000 metre irtifa kapasitesi vardır. Mini İHA lar 1 saat, Orta İHA lar 12 saat havada kalabilmektedir. Ankara, İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Antalya ve Adana da hizmet vermekte olan filolar bulunmaktadır. Giresun ve Van daki filolar ise hizmete açılmayı beklemektedir. Uçakların 100 km ye kadar canlı yayın yapma kabiliyeti vardır. Helikopterlerde ise bu menzil 40 km dir. Yer veri terminalleri 3G ve POLNET kullanarak veriyi AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 7/36

aktarır. Mobil Yer Veri Terminalleri 50-80 km menzile, Uzak görüntü terminalleri 20-40 km menzile sahiptir. El veri terminalleri ise 10 km menzile sahiptir. Çeşitli felaketlerde EGM Havacılık hava araçları keşif, kurtarma ve nakil amaçlı kullanılmıştır. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Havacılık ve Uzay Teknolojileri Genel Müdür Yardımcısı Dr. Hamza GERÇEKCİOĞLU, kurumun organizasyon şeması, görev ve yetkileri, hedefleri, Ar-Ge destekleri konularıyla ilgili bilgiler sunuldu. Başlatılacak projelerin Havacılık ve Uzay alanlarına yapacağı katkılar anlatıldı. Uluslararası toplantılar ve işbirliklerinden bahsedildi. Kamu Kurumları Paneli 2 MSB Arge ve Teknoloji Daire Başkanı Albay Hayri ÖZDEN, RASAT, GÖKTÜRK-2 ve İMGECE projelerinin tanıtımını yaptı. İMECE projesinde metre altı siyah beyaz görüntü ve daha düşük çözünürlüklerde renkli-kızılötesi görüntüler elde edebilen uyduların amaçlandığını vurguladı. Elde edilen görüntülerden TSK, AFAD ve diğer kurumların faydalanacağına değindi. KBRN afetleri için LIDAR geliştirileceğini belirtti. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Bilgi Sistemleri Daire Başkanı Dr. Ethem AKGÜNDÜZ ün yaptığı sunumda bakanlığın CBS Sistem mimarisi ve diğer kurumlarla paylaşım sağlayan site tanıtıldı. Arazi izleme veritabanı (AB-GMES işbirliği ile) tanıtıldı. Havza veritabanı, su izleme ağı, erozyon risk haritası, ulusal su bilgi sistemi gibi çalışmalar tanıtıldı. Daha sonra CBS sistemi oluştururken ve kullanırken dikkat edilmesi gereken 10 husustan bahsedildi. Savunma Sanayi Müsteşarlığı - Uzay ve İnsansız Sistemler Dairesi Başkanı Müjdat ULUDAĞ ın konuşmasında uydu sistemleri, Türkiye deki kurumların (TSK, HGK, TKGM) elinde bulunan insanlı ve insansız hava araçlarından elde edilen canlı/kaydedilen görüntülerin AFAD birimlerine ulaştırılabilmesi için yapılması gereken çalışmalardan (Uzak Görüntü Terminalleri) bahsedildi. Uydu sistemleri, insanlı/insansız hava araçlarının afet durumlarında (KBRN dahil) devreye girme süreleri afet bölgesine uzaklık göz önüne alınarak incelendi. Bunun yanında haberleşmenin hızlandırılmasına yönelik düşünceler ifade edildi. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Harita Daire Başkanı Sedat BAKICI nın sunumunda TUSAGA-Aktif projesi (HGK, Tübitak, İKÜ ve TKGM işbirliği) tanıtıldı. Bu projede amaç tüm ülke ve K.K.T.C. genelinde 24 saat gerçek zamanda (RTK) coğrafi konumu 3-4 cm duyarlılığında belirlemektir. Tüm ülkede 146 adet istasyon var. (www.tkgm.gov.tr\tusagaaktif) Kullanıcılar bir mobil istasyon üzerinden istek yaptığında konum bilgisini öğreniyorlar. Ücretlendirme bilgileri verildi. Karar destek sistemlerine yönelik 2007 yılından beri Sayısal Renkli Ortofoto üretimi gerçekleştirilmektedir. Havadan görüntü almak için bir adet Dijital Hava Kamerası donanımlı uçak bulunmaktadır. Döner sermaye ücreti karşılığında hizmet vermektedir. Türkiye de 30 cm ve 50 cm hassasiyette yapılan ortofoto harita çalışmalarının durumlarından, tucbs sitesi üzerinden paylaşımından ve maliyetlerden bahsedildi. Eski tarihli hava fotoğraflarının ortofoto haritasına çevrilmesi çalışmaları anlatıldı. TAKBİS ve turkiye.gov.tr ile TKGM çalışmalarının kullanımı ve Harita Bilgi Bankası tanıtıldı. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Haberleşme Genel Müdürlüğü Daire Başkanı Gündüz ŞENGÜL ün sunumunda haberleşme sistemleri ve afet durumları için özelleşmiş sistemler tanıtıldı. SMS ile yardım talebi ve afetzedelerin konumlarının belirlenmesi konularında bilgi verilerek mevzuatlar (BTK) üzerinde konuşuldu. Özel Sektör Paneli ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Adnan YAZICI nın yönetiminde gerçekleştirilen panelde TÜRKSAT A.Ş. Coğrafi Bilgi Teknolojileri Direktörü Dr. Hayati TAŞTAN, HAVELSAN - Bilişim ve Güvenlik İş Geliştirme Müdürü Bünyamin Karadeniz, ESEN Sistem AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 8/36

Entegrasyon un Mühendislik Direktörü Erol Tunalı, AVEA da Direktör lerinden Salih Ergut, Martin Telekom Genel Müdürü Faruk Sarı, MİLSOFT Genel Koordinatörü Candemir Toklu ve NİK SİSTEM Direktörü Yücel Erbay özel sektör açısından afet yönetiminde ileri teknolojiler hakkında konuştular. TÜRKSAT A.Ş. Coğrafi Bilgi Teknolojileri Direktörü Dr. Hayati TAŞTAN, Afete yönelik TürksatGlobe Ürün ve Hizmetleri isimli sunumunu gerçekleştirdi. Şirketin ürün ve hizmetlerini, Uzaktan Algılama/Uydu Görüntüleri Görüntü İşleme Hizmetleri Coğrafi Bilgi Sistemi Hizmetleri Birlikte Çalışabilirlik Hizmetleri Coğrafi Programlama Hizmetleri Dijital Fotogrametri Hizmetleri Global Konum Belirleme Hizmetleri Araç Takip Sistemi Hizmetleri TürksatMaps / API TürksatMaps 3D olarak listeledi. Türksat ın, 2013 yılından itibaren de Astrium Geo uydu görüntülerinin satışını yaptığı ve 2007 yılından bu yana uydu görüntüsü temini konusunda DigitalGlobe un bölgesel iş ortağı olduğu ifade edildi. Sağlayabilecekleri uydu görüntülerinden bir kısmının özelliklerini, WorldView-2 (50 cm / Renkli) WorldView-1 (50 cm / S/B) QuickBird-2 (60 cm / Renkli) Pleiades 1A/B (50 cm / Renkli) olarak listeledikten sonra bu görüntüler üzerinde yapılan Görüntü İşleme Hizmetlerine değindi: Ortorekfitikasyon Değişiklik Tespiti Detay Çıkarma Renk Dengeleme ve Mozaikleme Sayısal Yükseklik Modeli Üretimi Görüntü Sınıflandırma konularında çalışmalarının bulunduğunu ifade etti. TürksatMaps Portalı üzerinde web servisi olarak değişiklik analizi işlevinden bahsedildi (http://turksatmaps.turksatglobe.com). TürksatGlobe tarafından geliştirilen uygulama geliştirme arayüzü - TürksatMaps API tanıtıldı, aşağıdaki yeteneklerden bahsedildi: Kullanıcılar, kendi ihtiyaçlarına göre API yi kullanarak özel çözümler geliştirebilirler. Servisler API aracılığıyla Internet bağlantısı olan tüm ortamlara hizmet verebilir. Navigasyon cihazları için altlık veri temin edilebilir. TÜRKSAT A.Ş. Coğrafi Bilgi Teknolojileri bünyesinde bulunan projeler şöyle listelendi: Tarım Arazilerinde Gerçek Zamanlı Sabit GNSS İstasyonları (CORS) Ağı Kurulması Projesi (bitti) SHGM Havaalanı Mania Planlarının Uydu Görüntülüleri Yardımıyla Üretimi Projesi (bitti) Türkiye Ulusal Coğrafi Veri Altyapısı Kurulumu Fizibilite Etüdü Projesi (bitti) AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 9/36

e-devlet Coğrafi Bilgi Kapısı Ulaştırma Bakanlığı Uygulaması (bitti) Türksat Araç Takip Sistemi Projesi (bitti) Çevre ve Orman Bakanlığı Uydu Görüntüsü Temini, İşleme ve Arazi Kullanım Sınıflandırması Projesi (bitti) e-kktc Merkezi Coğrafi Bilgi Sistemi Fizibilite Etüdü Projesi (devam ) e-kktc Mekânsal Adres Kayıt Sistemi Projesi (devam ) Mobil Haritacılık (Mobil Lidar ve Panoramik Görüntüleme) Projesi (devam ) KGM Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Karayolları Bakım Yönetim Sistemi Projesi (devam ) Uzun Mesafe Gemi Tanıma ve İzleme (LRIT) Projesi (devam ) Ulusal Ulaştırma Portali Projesi (devam ) Bu projelerden özellikle Mobil Lidar Sistemi ayrıntılı olarak anlatıldı. Sunumun son kısmında Yer Gözlem Uydu Teknolojilerinin Afet ve Acil Durum Yönetimine katkısı anlatıldı. HAVELSAN Bilişim ve Güvenlik İş Geliştirme Müdürü Bünyamin KARADENİZ in sunumunda Entegre Afet Yönetimi Ve Hasar Tespiti tanıtıldı. İl Müdürlüğü Süreç Ve Çözüm Mimarisi ve Afad Merkez Süreç Ve Çözüm Mimarisi tanıtıldı ve karşılaştırıldı. Afet Yönetiminde Operasyon konsepti olarak 0-1 saat, 1-72 saat ve 72 saat sonrası olarak yapılması gereken faaliyetler ve çalışmalardan bahsedildi. İHA veya İnsanlı araçlar üzerinden Otomatik Hasar Tespit Ve Canlı Aktarım sistemi anlatıldı. Haberleşme Sistemi Ve Mobil KKM İle Tüm Bölge Kontrolü nasıl yapılabileceği anlatıldı. ESEN Sistem Entegrasyon Mühendislik Direktörü Erol TUNALI, geniş alan gözetleme sistemlerinin afet bölgelerinde kullanımını anlatarak sunuma başladı. Bu sunumda, Esen Sistem in şubat 2012 de kurulduğu, SNC nin alt kuruluşu olduğu ve odak çalışma alanının; Havacılık, savunma ve uzay alanlarında mühendislik çözümleri geliştirmek olduğu belirtildi. Esen Sistem in Çalışma Alanları, Küçük uydular (çevik üretimle, COTS ürün bazlı, hızlı ve ucuz Responsive Space yaklaşımı) Özgün görüntüleme sistemleri (uydu, alçak ve yüksek irtifa hava araçları için) Yenilikçi uzaktan algılama uygulamaları (savunma alanı ve sivil alanda) Büyük veri analizi/füzyonu (uydu, hava görüntüleri, hiperspektral görüntüler, açık kaynak veriler, vs) olarak listelendi. Şirket bünyesindeki projeler, Geniş Alan Havadan İzleme Sistemleri o Kamera sistemi geliştirme o Veri işleme ve yer istasyonu geliştirme Hiperspektral Görüntü İşleme Büyük Veri İşleme Merkezi Kurulumu COTS Bazlı Küçük Uydu o KAHVE o KİLİM o esencam uydu görüntüleme sistemi şeklinde tanıtıldı. Geniş Alan Görüntüleme (GAG) konusunda detaylı bilgi verildi, geleneksel gözetleme ile geniş alan gözetleme arasında karşılaştırma yapıldı, avantaj ve dezavantajları anlatıldı. Kendi geliştirdikleri 6 lensten oluşan GAG Görüntüleme Kamerası tanıtıldı. Yaptıkları uçuş testlerinden bahsedildi. Ayrıca çoklu hedef izleme, 3B verisi eldesi konularındaki çalışmalarından bahsedildi. AVEA Direktörü Salih ERGUT Açık Alarm Sistemleri ni anlatarak sunuma başladı. Bu sunumda, deprem sonrası Telekomünikasyon un önemi vurgulandı ve Telekom dünyasında depreme yönelik AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 10/36

Deprem bilgi paketi, Acil çağrılar, otomatik konum bilgisi gönderme gibi çalışmalardan bahsedildi. Şirket bünyesindeki projelere değinildi. Deprem Acil Müdahele Projesi nde amaç, olası bir deprem anında İstanbul un farklı bölgelerine yerleştirilen 100 adet cihaz ile hangi bölgenin ne kadar hasar gördüğü tespit edilerek ön müdale planı çıkarılması ve planın doğru bir şekilde uygulanmasını sağlamaktır. (2) Mobil telefonlar için geliştirilen Orada Kimse Var mı? Projesi tanıtıldı. Martin Telekom Genel Müdürü Faruk SARI Ka-Band Uydu ile Entegre Kesintisiz Haberleşme Çözümleri ni anlatarak sunuma başladı. C-Tech Bilişim ve SVS Telekom işbirliği ile oluşan firma Geniş band uydu bağlantı hizmetleri ile birlikte uçtan uca katma değerli telekom çözümleri sağladığını vurguladı. Şirketin çalışma alanları, Uydu İnternet Yayıncılık Teknolojileri Makine-Makine iletişim Güvenli Ağ Teknolojileri Güvenlik Uygulamaları VOIP Uygulamaları Scada Sistemleri İletişim olarak listelendi. Afet durumunda haberleşme ihtiyacının önemi vurgulandı, sağlıksız haberleşme ve koordinasyonsuzluğun beraberinde daha fazla can ve mal kayıplarına yol açacağı belirtildi. Afet durumunda farklı türden haberleşme kanallarının (Karasal, UHF/VHF, GSM,HF,UYDU) nasıl etkilendiği anlatıldı ve Kesintisiz haberleşme kapsamında Ka-Band uydu teknolojilerinin daha efektif olacağı ifade edildi. Son olarak farklı afet senaryolarına yönelik çözüm önerileri(iha, GO Servisler, VPN, vs) sunuldu. MİLSOFT Genel Koordinatörü Candemir TOKLU, Milsoft firmasını tanıtırken 1998 yılında kurulan firmanın %100 Özel Türk Şirketi olduğu ve Sistem Entegrasyonu ve Yazılım Geliştirme alanında faaliyet gösterdiğini belirtti. Afet Yönetimi amacıyla geliştirilen Mil-EMIS ürününün, Kurumlar arası koordinasyon Müdahale ve İyileştirme aktivitelerinin koordinasyonunda doğru bilgiye hızlı erişim Güvenli İletişim Veri Güvenliği ve Gizliliği Acil Durum Hazırlığı (Kontrol listeleri, Planlama, vs.) CBS Tabanlı Komuta Kontrol Yönetim aktivitelerinde, bütün kamu kurumlarının acil durum ile ilgili kaynak envanterinin yönetimi ve koordinasyonu Erken uyarı sistemleri ile entegrasyon Otomatik karar verme mekanizmaları Risk Yönetimi Ulusal ve Uluslararası Yardımların Koordinasyonu Tatbikat ve Eğitim Modlarında Çalışabilme Halka ve Basına Bilgi Sağlayabilme o 7/24 Ulaşılabilirlik özelliklerini sağladığını vurguladı. Sunumun devamında AYBİS (Ulusal Acil Durum Yönetimi Bilgi Sistemi) Projesi, İAYS (İstanbul Afet Yönetim Bilgi Sistemi) Projesi tanıtıldı. AYBİS ve İAYS sistemlerinin tam entegre olarak çalıştığı ifade edildi. MilSOFT Görüntü Kıymetlendirme Çözüm Alanlarında TGKS & UGT (Taşınabilir Görüntü Kıymetlendirme Sistemi) tanıtıldı. GÖKHAN (GÖrüntü Kıymetlendirme ve Hedef ANaliz Sistemi) tanıtıldı. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 11/36

NİK SİSTEM Direktörü Yücel ERBAY Uzaktan Algılama Teknolojilerinin Doğal Afetlerde Kullanımı konusundaki görüşlerini aktararak sunuma başladı. Firma tanıtımını yaparken 1993 yılında kurulmuş olan NİK İnşaat Ticaret Ltd. Şirketinin Uzaktan Algılama ile ilgili bölümüdür. 1996-97 yıllarında önce uzaktan algılama yazılımı sonra uydu görüntüleri distribütörlüğüne başlamıştır. Günümüzde Avrupa ve OrtanDoğudaki en geniş uydu görüntüleri distribütörlüğü portföyüne sahiptir. dedi. Firmanın çalışma alanlarını, Uydu görüntüleri Görüntülerin işlenmesi Donanım ASD spektrometreler ITRES hiperspektral kameralar Optech LIDAR tarayıcılar Uzaktan algılama konularında Kurslar & seminerler Globalmapper yazılımı Geomodeller & intrepid yazılımı olarak listeledi. Birçok Multispektral & PAN ve Pankromatik (PAN) uydu görüntüsünün sağlanabildiği belirtildi. Afetlerde Gözlem Uydularının Kullanımı ve önemi anlatıldı. Sel Simulasyon Çalışmaları tanıtıldı. Farklı afet türlerinde LİDAR kullanımı ve avantajları anlatıldı. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 12/36

5. ÇALIŞMA GRUPLARI 5.1. SENSOR ÇALIŞMA GRUBU Bu çalışma grubunda afet yönetimi sürecinde kullanılabilecek sensörler ve bu sensörlerden elde edilen verilerin işlenmesi ve kıymetlendirilmesi ele alınmıştır. Çalışma grubu faaliyetleri sırasında özellikle afet konusunda faaliyet gösteren endüstriyel ve kamu kuruluşlarının ihtiyaçları üzerinde durulmuştur. Bu ihtiyaçlara yönelik çözüm önerileri çalışma grubunun ana faaliyetlerinden bir tanesi olmuştur. Grup çalışma faaliyetleri, AFTEK 2013 Yaz çalıştayı çerçevesinde ortaya çıkan bir formatı gözeterek yapılmıştır. Buna göre, afet yönetimi süreci Risk Azaltma, Hazırlık, Müdahale ve İyileştirme olarak dört aşamada yapılmaktadır. Çalışma grubu, bahsedilen aşamaları bir araya getirerek, Afet Öncesi ve Afet Sonrası olarak iki evrede değerlendirme yapmıştır. Afet Öncesi evresi Risk Azaltma ve Hazırlık aşamalarını, Afet Sonrası evre ise Müdahale ve İyileştirme aşamalarını kapsamaktadır. Sensörler genel olarak Afet Öncesi aşamada analizlere dayanak noktası oluşturacak verilerin toplanmasında ve modellemede kullanılmaktadır. Sensör verilerinin endüstri ve kamu kuruluşları tarafından afet öncesinde toplanması konusundaki öncelikli konunun; ne tür sensörlere ihtiyaç olduğu ve bu ihtiyacı karşılayacak sensör alt yapısının yeterliliği olduğu anlaşılmıştır. Afet Sonrası aşamada ise zamana bağlı olarak toplanan veri hasar tespiti, model doğrulama ve benzeri işlerde kullanılmaktadır. Bu konuda ise önceliğin, toplanan veriler üzerinde yapılacak analiz çalışmalarının standartlaştırılması ve tekrarlanan analizlerin bir merkezden yapılması olduğu vurgulanmıştır. Yukarıda bahsedilen çalışma çerçevesini yanı sıra, AFTEK 2013 Güz çalıştayında daha fazla kamu ve endüstriyel kuruluşlara yoğunlaşıldığı için bu kuruluşlar için belirlenecek sensör teknolojileri ihtiyaçları, bu ihtiyaçlara yönelik çözüm önerileri ve bu proje önerileri için geliştirilmesi planlanan projeler üzerinde de durulmuştur. Sensörlerden alınan veriler ve bu verilerin değerlendirilmesi, diğer çalışma gruplarında ele alınan teknolojiler ile sıkı bir şekilde bağlantılıdır. Sensörlerin afet ortamına ulaştırılması ve afet öncesinde sahadan veri toplanırken robotlardan faydalanılması, sensörler ve robotik çalışma grubu arasında önemli bir bağlantıdır. Benzer bağlantılar, haberleşme ve analiz çalışma grupları arasında da vardır. Bu bağlantıların birçoğu, yaz çalıştayı sırasında ortaya konulmuş olup, güz çalıştayı sırasında bu bağlantıların daha çok veri kıymetlendirme yönüne değinilmiştir. İhtiyaçlar Veri üretilmesinde gereken sensörlerin belirlenebilmesi için ilk önce veri ihtiyacının tam olarak ortaya konulması gerekmektedir. Verilerin önceliklendirilmesi ve sınıflandırılması: afet ortamları için kullanılacak veri türleri ve bu verileri üretebilecek sensör teknolojileri oldukça fazladır. Her türlü veriyi oluşturabilecek bir sensör altyapısı hem verimsiz ve yüksek maliyetli hem de yönetimi oldukça güç bir sistem ortaya çıkaracaktır. Bu nedenle, ulusal ihtiyaçların belirlenmesinin ardından bu ihtiyaçlar doğrultusunda elde edilmesi gereken verilerin ve bu verileri üretecek sensör kaynaklarının önceliklendirilmesi ve bu bilginin sınıflandırılması gerekmektedir. Yukarıda bahsedilen sınıflandırma afet öncesi, afet anı ve afet sonrası alt bölmelerinde yapılarak, afat risk yönetiminin temel kurallarından olan afet hazırlık çalışmalarının daha fazla ağırlık kazanması konusunda ilerleme sağlanmalıdır. Afet türlerinin önceliklendirilmesi ve verilerin bunlara göre sınıflandırılması da bu türlü bir çalışmanın bir alt parçası olmalıdır. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 13/36

Sensörlerden elde edilecek verilerin türleri ve özelliklerinin yanı sıra, bu veriler üzerinde çalıştırılacak standart analiz yöntemleri sıralanmalıdır. Bahsedilen bu yöntemler, sensör verilerinin önceliklendirilmesi ve sınıflandırılması sırasında göz önünde bulundurulmalıdır. Ulusal ölçekte hazır bulunan sensör altyapısı ve bu altyapıdan elde edilen veriler üzerinde yapılan analiz türlerini bir envanterinin çıkarılması konusunda çalışmaların başlatılması gerekmektedir. Bu türlü bir çalışmanın sonuçları, eldeki ihtiyaçlarla karşılaştırılarak sensörler konusundaki altyapı eksikliğinin ölçümü yapılabilir. Son yıllarda sensörlerle sıklıkla beraber kullanılmaya başlanan insansız hava araçları (İHA), hem daha ucuza alınabilmeleri hem de kullanımlarının daha pratik olmaya başlamasıyla, afet yönetimi teknolojileri arasına girmiştir. Bu konuda hem ülkemizde hem de dünyada yoğun araştırma çalışmaları mevcuttur. Bahsedilen bu getirilere rağmen, İHAların genel ortamlarda ya da afet ortamlarında kullanımı için henüz bir kanuni düzenleme yapılmamış olup, bu durum araştırma ve teknoloji geliştirme çalışmalarında belirsizliklere yol açmaktadır. İHAlar için kanuni düzenlemenin bir an önce tamamlanması gerekmektedir. Kamu ve endüstriyel kuruluşların kullanmakta olduğu sensör teknolojileri ve veri kıymetlendirme yeteneklerinin bazılarının birbirlerini tamamlar nitelikte olduğu ve bu durumun kuruluşlar arası işbirliği için uygun fırsatlar ortaya çıkardığı bilinmektedir. Bu türlü işbirlikleri için modellerin geliştirilerek yaygınlaştırılması gerekmektedir. Afet yönetimi teknolojilerinde olduğu gibi sensör ve veri kıymetlendirme teknolojilerinde de uzman personel eksikliği mevcuttur. Bu alanda çalışacak personelin tecrübe kazanması ve sayılarının artırılması gerekmektedir. Öncelikleri belirlenen verilerden gerekli olanların ve bu veriler üzerinde yapılacak standart analiz çalışmalarının ortak bir merkez üzerinden ilgili kuruluşlara sunulması ulusal altyapının verimli olarak kullanılması için gereklidir. İhtiyaçlar alanında ileriye dönük olarak, sensör ağlarından elde edilecek verilerin büyük miktarları ulaşması durumunda, büyük veri (big data) kavramı kapsamında çalışmalara öncelik verilmesi, afet yönetiminde sürekli veri sağlaması için uydu ve İHA gibi teknolojilerin değerlendirilmesi de ihtiyaç olarak görülmüştür. Çözümler Belirlenen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan çözümler, halen yürütülmekte olan çözümler ve ileriye yönelik çözümler olarak iki başlıkta incelenmiştir. Halen yürütülmekte olan sensör ve veri kıymetlendirme ihtiyaçlarına yönelik çözümlerin başında, AFAD tarafından yürütülen mevcut ulusal sensör envanterinin çıkarılması ve veri kıymetlendirme yeteneklerinin çıkarılması çalışmaları vardır. Bu çalışmalar sonrasında ortaya çıkacak envanter bilgiler, bir önceki bölümde sıralan bazı ihtiyaçlar için etkili çözümlerin bulunmasında önemli rol oynayacaktır. Mevcut çözümlerin yanı sıra, çalışma grubunca sıralanan ileriye yönelik bazı çözümler üzerinde de tartışılmıştır. Öncelikleri belirlenmiş veri tipleri doğrultusunda, veri sağlayıcı kuruluşlarla anlaşmaların yapılması ve elde edilecek veriler üzerinde de yapılacak analizlerin de anlaşmalara dahil edilmesi, mevcut ihtiyaçların karşılanması için geçerli bir çözüm olacaktır. İHAlarla ilgili mevzuatın oluşturulmasında bu konuda daha önceden kanuni düzenlemeleri yapmış olan Kuzey Amerika ve Avrupa Birliği ülkelerinden alınacak çalışma örnekleri, bu konudaki çözüm için iyi bir başlangıç noktası olabilir. Afet yönetimi için teknoloji alanlarında farkındalığın artırılması ve personel yetiştirilmesi için üniversiteler üzerinden bu konularda lisans ve lisansüstü çalışmaların teşvik edilmesi, akademisyenlerin bu konularda daha aktif görev almalarının sağlanması önerilmektedir. Ayrıca sensör teknolojileri ve veri analizi konusunda bilimsel bildirilerin yayınlanabileceği çalıştaylar ve konferanslar da düzenlenebilir. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 14/36

Sensör verilerini toplanacağı ortak bir ulusal merkez kurulması ve bu merkez üzerinde veri analizlerin yapılması ve sonuçlarının ilgili kuruluşlara sunulması 7/24 düzeninde uzman personelin istihdam edilmesi afet türlerine göre veri ve veri analizi servislerinin sunulması tavsiye edilmektedir. Ulusal ölçekte toplanan sensör verileri için bulut bilişim, crowd sourcing, ve büyük veri gibi son zamanlarda sıklıkla kullanılan bazı teknolojilerin denenmesi tavsiye edilmiştir. GZFT Analizi Güçlü Yönler: AFAD ın başlattığı envanter çalışması Mevcut sensör teknolojilerin belirli bir olgunluğa erişmiş olması Farklı kurumların mevcut sensör ağlarına sahip olması Yetişmiş teknik elemanların özellikle başka alanlarda var olması Büyük veri kümelerinde olan gelişmeler Zayıf Yönler: Kurumlar arası birlikte çalışabilirlik Hukuki, mevzuat, bürokratik ve teknik açılardan eksiklikler Ulusal Akademik farkındalık eksikliği Analiz amaçlı kullanılabilecek verilerin yeterli/güncel olmaması Teknolojik gelişmelerin ulusal ürünlere dönüştürülememiş olması Tarihi verinin olmaması Fırsatlar: Sensör teknolojilerindeki hızlı gelişmeler Dünyada örneklerin olması sebebiyle operasyonel tecrübenin varlığı Başka ARGE projelerine ortam oluşturulabilmesi (Domino Etkisi) Afet Teknolojileri konusunda uluslararası işbirliği imkanlarının artması Tehditler: Koordinasyon eksikliğinden kaynaklanan paralel projelerin oluşması Kısa vadeli yaklaşımlar Proje Önerileri Kısa Vade: Veri Kıymetlendirme Yeteneklerinin Çıkartılması: ulusal ölçekte yetenek tekrarını azaltacak ve verimliliği artıracaktır. Afet Uygulamalarının Taksonomilerinin çıkartılması: Taksonomi yapılması sensörler konusunda isterlerin oluşmasını kolaylaştıracaktır. Öncelikli Afetler Türleri için Risk ve Analiz Projeleri: Orta Vade: Ulusal Veri ve Analiz Merkezinin oluşturulması: afet yönetimi konusunda veri ihtiyacını önemli ölçüde sağlayacaktır. Heterojen Big Data Sistemlerinin oluşturulması Diğer Afet Türleri için Risk ve Analiz Projeleri AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 15/36

5.2. KARAR DESTEK, SİMÜLASYON VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ÇALIŞMA GRUBU Karar Destek, Simülasyon ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Çalışma Grubunda afet öncesi ve afet sonrası evrelerde afet yönetimi açısından önemli bir ihtiyaç olan karar destek sistemleri ve bu sistemlerin verim ve başarımını direk olarak etkileyecek modelleme, simülasyon ve coğrafi bilgi sistemleri üzerinde tartışılmıştır. İhtiyaçlar Veri İhtiyaçları: Çalışma grubumuz ilgi alanına giren faaliyetlerin altyapısında veri bulunmaktadır. Karar destek sistemi ve bu sistemlerde destek verecek alt sistemlerin doğru, etkin ve verimli sonuçlar üretebilmesi ancak bu verilerin elde edilmesi ve paylaşılması ile mümkündür. Bu bağlamda ortaya çıkan standardizasyon problemleri ve veri modellerine olan ihtiyaç çalışma grubumuzda detaylı olarak ele alınmıştır. Afet Yönetimin tüm evrelerinde pek çok kurumun ve kuruluşun (birçok bakanlığın görev alanına giren ulusal ve yerel olarak faaliyet gösteren) koordinasyonu ve verilerinin toplanması gerekmektedir. Bu kurum ve kuruluşların elde ettikleri verilerin toplanması, paylaşılması ve bir araya getirilebilmesi konusunda problemler yaşanmaktadır. Bu problemlerin ana sebepleri: Veri ihtiyaçlarının analiz edilmemiş olması: Kurumların hangi veriye ihtiyaç duydukları konusunda detaylı analiz çalışmaları konusundaki eksiklikler sebebi ile ihtiyacın belirtilmesinde ve giderilmesinde sorunlar yaşanmaktadır. Verinin nereden sağlanacağı konusunda katalog servislerinin bulunmaması: İhtiyaç duyulan verinin hangi kurumdan elde edilebileceği konusunda bilgilerin dağınık olması sebebi ile ihtiyacı olan kurum ve veri sağlayan kurumun buluşması konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunun ortadan kaldırılması için veri sağlayıcıların hangi verileri üreteceğinin belirlenmesi ve bu bilginin katalog servilerinde sunulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Paylaşım modelleri / arayüzlerinin eksikliği: Paylaşılacak verilerin nasıl paylaşılacağı konusunda modellerin oluşturulması bir ihtiyaçtır. Bu bağlamda yetkilendirme (güvenlik), maliyet (ücretlendirme), entegrasyon (Mernis verilerinin, mülkiyet ve imar verileri ile entegrasyonu gibi), sıklık, hassasiyet gibi veri paylaşım şartlarının belirlenmesi gereklidir. Bu bilgilerde bir önceki maddede belirtilen katalog servisi aracılığı ile sunulmalıdır. Bu modelleri gerçekleyen ve veri paylaşımı sağlayan arayüzler ve bu arayüzlerin gerçekleştirilmesi için altyapılar bu kapsamda önemli ihtiyaçlar olarak bulunmaktadır. Verinin güncel olmaması: Karar destek sistemi ve bu sistemlerde destek verecek alt sistemlerin doğru, etkin ve verimli sonuçlar üretebilmesi için toplanan verilerin güncel olması önemlidir. Verilerin farklı ortamlarda ve formatlarda olması: Farklı kurumlarda elde edilen verilerin farklı formatlarda olması paylaşımı zorlaştırmaktadır. Standart veri modellerinin olmaması: Verilerin aynı formatta olması durumunda bile veri modellerinin tanımlanmamış olması ve/veya bu modeller konusundaki farklılıklar veri paylaşımını zorlaştırmaktadır. Standart veri modellerinin oluşturulması ve bu modellerin kullanımı konusunun bir öncelik haline getirilmesi gerekmektedir. Güncel verilerin anlık paylaşımı için ortamların olmaması: Afet sonrasında toplanan verilerin anlık olarak paylaşımı (ihtiyacı olan kurum ve kuruluşlara sunulması) da çözülmesi gereken önemli bir AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 16/36

problemdir. Bu problemin çözülmesinde haberleşme ağlarının performansı konusunda ihtiyaçlar da önemlidir. Paylaşılacak verilerin çok büyük boyutlarda olması: Büyük boyutlarda veri paylaşımı için de haberleşme ağlarının performansı konusunda ihtiyaçlar bulunmaktadır. Verinin dağıtık yapıda olması: İhtiyaç duyulan verinin birden fazla kurum tarafından sağlanması durumunda coğrafi ve/veya mantıksal olarak dağıtık ortamda bulunan verinin bir araya getirilmeden bu dağıtık ortamda analizi gerekmektedir. Böyle dağıtık verilerin analizini sağlayacak altyapılara ihtiyaç vardır. Bu altyapılara olan ihtiyaç aynı zamanda büyük boyutta olan verilerin paylaşımı konusunda da bir çözüm sağlayacaktır. Bu problemlerin giderilmesi için yasal düzenlemelerin yapılması ve kurumlar arası birlikte çalışabilirlik modellerinin oluşturulması da gereklidir. Bu konularda başarılı sonuçların elde edilmesi ile aşağıda örnekleri verilen ihtiyaçların karşılanması mümkündür: Çeşitli yollarla elde edilen orto-fotoğraflarla hızlı bir şekilde hasar tespitinin yapılabilmesi için kent bilgi sistemiyle entegre bir şekilde çalışılması. Afet sonrasında çeşitli kaynaklardan elde edilen herhangi bir formatı olmayan (metin olarak kabul edilebilecek) verilerin formatlı bilgi haline getirilmesi. Yukarıda bahsedilen kurum ve kuruluşlardan sağlanacak belli formatı olan verilerin yanında aşağıdaki gibi kaynaklardan elde edilecek veriler de toplanmalıdır. Bu verilerin niteliği itibarı ile bir veri havuzunda toplanmasında önemli problemler yaşanacaktır. Yerel halktan bilgilerin toplanması ve değerlendirilebilmesi, Sosyal medyadan verilerin elde edilebilmesi İsteğe bağlı katılım sağlayan kişilerin ilettiği bilgiler Yukarıda bahsi geçen verilerin tamamına yakınının konum bilgisini de içerecek şekilde yapılandırılması gereklidir. Konumsal verilerin daha verimli olarak analiz edilmesi için verilerin coğrafi bilgi sistemleri (CBS) üzerinde tanımlanması gerekmektedir. Analiz ihtiyaçları: Toplanan veriler üzerinde yapılacak analizlerin bir karar destek sistemi olarak ele alınması mümkündür. Yapılacak analiz, optimizasyon ve simülasyon çalışmaları ile üretilecek bilgilerin karar vericiler tarafından kullanılması daha doğru kararların ortaya çıkmasında önemli pay sahibi olacaktır. Örneğin, kısa sürede müdahale timlerinin afet bölgesine ulaşımı ve koordineli bir şekilde çalışmalarını yürütmesi gerekmektedir. Afet anında elde edilen verilerin çeşitli analizler ile karar vericilere yardımcı olabilecek bilgilere dönüştürülerek daha doğru kararların verilmesi desteklenmelidir. Afet bölgesine ilk müdahalenin ardımdan yapılacak iyileştirme çalışmalarında da karar destek sistemleri önemli faydalar sağlayacaktır. İyileştirme çalışmalarda ihtiyaçların karşılanması için büyük önem arz eden tespit ve koordinasyon faaliyetleri için analiz çalışmaları bu kapsamda değerlendirilebilir. Dünyada afet öncesi dönem, tehlike ve riskleri azaltmak ve bunlara hazırlıklı bulunmak açısından daha önemli olarak görülmektedir. Afet sonrası kriz yönetimi yanında afet öncesi risk yönetimi can ve mal kayıplarını azaltmak için elzemdir. Bu sebeple risk yönetimine yönelik analiz çalışmalarına daha çok odaklanılmalıdır. Grup çalışmaları sırasında afet öncesine ilişkin şu iki önemli ihtiyaç öne çıkmıştır; Her bir afet riski için tehlike ve risk haritalarının oluşturulması ve afet sonrası için müdahale planlarının yapılması. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 17/36

Afet öncesinde her bir afet çeşidi için hassas ve kritik bölgelerin tespit edilmesi gerekli önlemlerin alınması için önemlidir. Bu kapsamda tehlike ve risklerin belirlenmesi, tüm Türkiye nin tehlike ve risk haritasının oluşturulması gerekmektedir. Bu haritaların oluşturulması için modelleme ve simülasyon teknolojilerinden faydalanılması bir zorunluluktur. Ortaya çıkarılacak bu haritaların paylaşılması da veri paylaşımı kapsamında değerlendirilmelidir. Afet sonrasında hızlı, etkin ve verimli bir müdahale can ve mal kayıplarının azaltılması için önemli bir ihtiyaçtır. Bu bağlamda uygulanabilir, etkin ve verimli müdahale planlarının (müdahale sırasında kullanılacak sistematiğin modelleri ve iş akışlarının) yapılmış olması önemlidir. Bu planların afet öncesinde yapılmış olması yanında tatbikatlarının yapılarak sınanmış olması da gereklidir. Planlardaki süreçlerin afet ortamında nasıl işletileceği ve sistem bileşenlerinin uyumlu olup olmayacağı konusu denemeler yapılmadan ortaya konulamamaktadır. Planların sonuçlarının hesaplanabilmesi ve bağımlılık ve yapılabilirlik analizleri için simülasyon çalışmaları ve daha verimli planların ortaya konulması için optimizasyon tekniklerinin kullanımı gereklidir. Alternatif çözümler, analizler ve simülasyonlar ile denenerek kıyaslanabilir ve aralarında en iyisi seçilebilir ancak alternatiflerin çok fazla olduğu durumlarda akıllı arama yapan optimizasyon teknikleri kullanılmalıdır. Uygun afet planının seçimi için afet zararlarının çok kısa sürede kestiriminin yapılması elzemdir. Bu kestirimi yapacak analizler için gerekli simülasyon ortamının da afet öncesi hazırlanmış olması gerekmektedir. Verilerin büyüklüğü, konumsal olması ve değişik formatlarda olması verinin analizini güçleştirmektedir. Tehlike ve risk haritalarının hazırlanmasında ve/veya etkin ve verimli müdahale planlarının oluşturulmasında çok çeşitli durumların analiz edilmesi gerekmektedir. Bu durumların oluşturulması ve sınanması (simülasyonu) büyük bir problemdir. Bu tip problemlerin çözülmesinde yüksek başarımlı hesaplama ortamlarından ve/veya yöntemlerinden (paralel hesaplama gibi) faydalanılması gerekmektedir. Tüm bu teknik ihtiyaçlar yanında çalışma grubumuz tartışmaları sırasında iki önemli ihtiyaç daha gündeme gelmiştir: Halka yönelik afet yönetimi eğitimi: Planların tatbikatı sırasında halkın da katılımı sağlanması bu kapsamda ele alınabilir. Yetişmiş personel: Yetişmiş personel her konuda olduğu gibi afet yönetimi konusunda da büyük bir ihtiyaçtır. Yetişmiş personelin kalıcılığını sağlayacak önlemler alınmalıdır. Ayrıca halkımızı afet konusunda bilinçlendirerek afetlere müdahale sırasında kullanmak önemlidir. Her hizmet grubundaki alt ekiplerin neler yapacağının, guruplara atanacak eylemlerin belirlenerek bu kapsamda verilecek eğitimlerin belirlenmesi gerekmektedir. Çözümler: Mevcut Çözümler: Çalışma grubumuz ilgi alanına giren konularda toplantı sırasında gündeme gelen ve öne çıkan mevcut çözümlerden bazıları şunlardır: TÜRKSAT: TUCBS (Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri) Harita Genel Md., MTA ve Orman G. M. İstanbul AKOM: Web tabanlı açık kaynaklı GIS framework: Bu kapsamda Web tabanlı GIS sisteminin geliştirme sürecinin tamamlandığı ve karar destek sistemi entegre edilme çalışmalarının devam ettiği belirtilmiştir. Entegrasyon kapsamında ilk olarak ele alınan sitemler şunlardır: ELER AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 18/36

İleriye Dönük Çözümler: Taşkın Erken Uyarı Sistemi AFAD: AYDES Afet Yönetimi Karar Destek Sistemi Emniyet Genel Müdürlüğünden gerçek zamanlı video paylaşımı Veri toplama amaçlı mobil uygulamalar SDT: Veri füzyon altyapısının oluşturulması İstanbul AKOM İnsansız (Otomatik) Afet Yönetimi Sistemi Web tabanlı afet yönetimi arayüzü Afet Yönetimi Motoru Telsiz haberleşme sistemi: Afet sırasında timlerin görev alma ve tamamlama bilgilerinin alınması amaçlı GZFT Analizi: Güçlü Yönler: İBB nin Afet Yönetimi konusunda model çalışması bulunması. AFAD tarafından başlatılan projeler TUCBS nin başlaması Teknolojik kazanımlar Mobil teknolojiler alanında mevcut yetkinliklerin bulunması Alternatif haberleşme kanallarının olması Afet yaşamış ve afetlerde görev almış kişilerin deneyimi Zayıf Yönler: Kurumlar arası birlikte çalışma modeli yetersizliği Yetkilendirme problemleri ve yetki alanlarının belirsizliği Bilgi paylaşım problemleri (Hukuki, bürokratik ve teknik açılardan) Teknolojik kazanımların ve ekipmanların paylaşımı Sistemler arası birlikte işlerliğin sağlanacağı standart ve ara yüzlerin zayıf olması Afet yönetimi amaçlı genele açık bir özel iletişim ağının olmaması Yetişmiş insan kaynağı eksikliği Fırsatlar: Teknoloji altyapısının gelişmiş olması 3G haberleşme, İHA, streaming, navigasyon vs. CBS Bilgi paylaşım portalının/veritabanının geliştiriliyor olması Teknolojik bilgi birikiminin birçok firmada bulunması Dünya örneklerinin olması sebebiyle hata riskinin azaltılması Tehlikeler: Mevcut veri paylaşım durumu ve ticari yazılımlara bağımlılık Yönetim sisteminin kurulması ve oluşumu için gereken sürenin uzun olması Kısa vadeli yaklaşımlar AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 19/36

Proje Önerileri: Kısa Vade: Afetten zarar gören kişilere ait bilgilerinin toplanıp, halkla paylaşılması amaçlı bilgi sistem Afet odaklı çağrı merkezi sistemi (bilgi toplama ve bilgilendirme) Risk değerlendirme sistemleri geliştirme ve yaygınlaştırma Kurumlar arası koordinasyon ve veri paylaşımı konusunda danışma kurulu oluşturulması Orta Vade: Kentsel dönüşüm projeleri Birlikte çalışabilirliğe yönelik ağ-tabanlı altyapıların uyarlanması ve kullanılması Eksik ve belirsiz veriden tutarlı ve uyarlanabilir birden çok kümeye sahip karar destek bileşeninin oluşturulması 5.3. İNSANSIZ ARAÇLAR VE ROBOTİK SİSTEMLER ÇALIŞMA GRUBU İhtiyaçlar Çalışma gurubu toplantısında gündeme getirilen AFAD ın mevcut ihtiyaçları aşağıda listelenmiştir. Risk yönetimi amaçlı bilgi toplanmalı. Kriz yönetimi. Ön hasar analizi. Detaylı analiz. Platform listesinin elde edilmesi ve bu platformların belirlenmiş ihtiyaçlardan hangilerine cevap verdiğinin incelenmesi, sistemlerin uçuşları gerçekleştirerek etkinlik analizlerinin yapılması AFAD ın ileriye dönük ihtiyaçları aşağıda listelenmiştir. İnsanlı bölgelerde insansız sistemler kullanılamamasına yönelik mevzuatın afet durumları için değiştirilmesi gerekmektedir. Statosferde dolaşan satellite benzeri sistem: Hava gemisi, Satel-loon Çözümler Mevcut Çözümler AFAD ın ihtiyaçlarına yönelik mevcut çözümler (envanter) aşağıda listelenmiştir. Tepegöz Sistemi, OTONOM TEKNOLOJİ: Otonom Teknoloji şirketi tarafından TÜBİTAK ve KOSGEB destekli olarak geliştirilmekte olan Tepegöz Sistemi de hava gemisi sınıfındadır. İlk iki versiyonu iple bağlıdır. Bunlardan biri 300m, diğeri 1000m irtifaya sahiptir. İple bağlı olmayan üçüncü bir sistem ise otonom olarak 3000 metre (denizden yükseklik) irtifaya çıkabilir. 30 kg faydalı yük kapasitesine ve güneş enerjisi kullanımı sayesinde uzun dayanıma (3 hafta dayanım hedefi) sahiptir. Faydalı yük takılıp çıkarılabilir yapıdadır, çok çeşitli faydalı yükler kullanılabilir. Haberleşme ile ilgili yükler takıldığında röle olarak kullanılabilir. Bu yüklere 2 KW güç sağlayabilmektedir. Kolaboratif olarak ortak görev icra edebilmek için JAUS mimarisini içermektedir. Bu sistemler henüz geliştirme aşamasındadır. Mini İHA, ODTÜ Havacılık ve Uzay TÜBİTAK-KOSGEB destekli Multispektral kamera Hem karadan hem sudan kalkış 4 kg ağırlığında, taşıması kolay 1,6 metre kanat açıklığı (sabit kanat) Uçuş süresi 30-45 dakikadır (elektrikli) Görüntüler alındı, haritalama üzerinde çalışılmaktadır. AFTEK2013-II-RAPORU Sürüm No:1.0 Sürüm Tarihi: 10.01.2014 Sayfa : 20/36