a İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü b İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi

Kuzeybatı Anadolu (Karesi) Bölgesi Depremleri Jeofizik Toplantısı, Balıkesir Valiliği ve TMMOB, Jeofizik Mühendisleri Odası, 9 Şubat 2001, 14-19, Balıkesir Jeofizik Yöntemlerle Güney Marmara daki Fay Sistemleri ve Balıkesir Yöresi Bedri Alpar a, Cenk Yaltırak b, Yıldız Altınok c, Fatih Adatepe a, Sinan Demirel a a İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü b İstanbul Teknik Üniversitesi, Maden Fakültesi c İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi 1.Giriş Üzerinde Kuzey Anadolu fayının orta kolunu barındıran Güney Marmara sahanlığı Marmara Denizinin en geniş şelfidir. Bu sahanın güney kıyıları Türkiye nin en önemli yerleşim bölgeleridir ve bu nedenle jeofizik özelliklerinin iyi bilinmesi gereklidir. MTA ve TPAO tarafından yapılmış manyetik ve gravite ölçümlerden bölgede D-B uzanımlı kaynağı 3-3.5 km derinde olan bir anomalinin varlığını söz konusudur. Bouguer değerleri kuzeye doğru azalmakta, kabuk ise Marmara ortasına doğru uzayarak incelmektedir. Kapıdağ Yarımadası, İmralı Adası güneyi ve Gemlik Körfezi civarında gözlenen yüksek anomaliler ise magmatik kökenli kayalarla ilişkilidir (Ergün ve Özel, 1995; Adatepe, 2000). Bu veriler, Marmara-1 kuyusu ve deniz sismik kesitleri dikkate alınarak modellenmiş, bölgenin denizaltı morfolojisi, jeolojisi ve tektonik yapısı incelenmiştir. Bölgede oluşmuş tarihsel ve aletsel dönem depremler de dikkate alındığında, her ne kadar Marmara koluna göre risk faktörü oldukça düşük ise de, Kuzey Anadolu fayının Balıkesir ilini bir baştan bir başa GB-KD doğrultusunda kat eden orta ve güney kolları üzerindeki sismik aktiviteler dikkatli bir şekilde incelenmelidir. 2. Bölgesel Jeoloji ve Tektonik Tabanda yaşı Triyas a kadar inen metamorfik Sakarya Zonu bulunur. Eosen-Oligosen yaşlı bir temelin üzerinde erken-orta Miyosen döneminde Trakya Eskişehir Fayı (TEF) etkisiyle dağlararası bir havza gelişmeye başlar (Sakınç vd., 1999). Orta-geç Miyosende hakim gölsel rejim, erken Pliyosen sonrasında aniden değişir. Aynı dönemde Ganos Fayı TEF nın bir koludur ve geç Pliyosene kadar bölgede etkin olan tektonizmanın ürünüdür (Yaltırak, 2000a). Genel anlamda erken Miyosen-erken Pliyosende bölgede KAF öncesi başka bir tektonik rejim söz konusudur. Güney şelfinde geç Miyosen-erken Pleyistosen arasındaki istif eksikliği en azından Geç Pliyosen ve sonrasında bölgesel bir yükselim ve aşınım rejiminin varlığını gösterir. Üst Pliyosen-Pleyistosende ise bölgede transform bir yapı olarak KAF çok etkilidir. Bunun sonucu olarak güney Marmara Denizi, oluşumu Üst Pliyosen de KAF tarafından başlatılan bir havzaya yerleşmiştir. Segmentler arasındaki transtansiyonel aşma bölgelerinde çökme alanları gelişmiş, İznik Gölü, Gemlik ve Bandırma Körfezleri, Manyas Ulubat gölleri ile Marmara Denizi bu oluşumlara yerleşmiştir. Güney şelfi hakkında en önemli veri İmralı Adasının kuzeybatısında 126m derinde açılan Marmara- 1 kuyusudur. Birbirine uyumsuz 4 birim vardır. En üstte yaşı erken Pleyistosen ve daha genç olan 112 metrelik çamur ve kalkerli kumlardan oluşan birim vardır. Sismik verilerde bu birim kıvrımlı Miyosen temeli örter. Daha altta, üst tarafı karbonat çimentolu kumtaşları, alta doğru koyu kahve gölsel kömürlü yer yer kırmızı kumtaşı arakatkılı kesimler bulunur. Toplam kalınlığı 1112 metre olan bu birimin alt kesimleri tipik akarsu seviyelerini kesmektedir. Bunlar kuzey Marmara daki alt Miyosen sonu-geç Miyosen başı yaşlı Gazhanedere ve Kirazlı Formasyonları (Yaltırak, 1996) ile deneştirilebilir. Sismik kesitlere göre, tabanındaki birimle uyumlu fay kontrollü olarak geliştiği söylenebilen bu birimin altında kalınlığı 910 m tüf ve volkanik ara katkılar içeren kömürlü bir birim yer alır. Ara katkılı olarak karasal gölsel birimler içeren bu birim güneydeki orta Miyosen yaşlı volkanitlere denk gelir (Ergül vd., 1986; Siyako vd., 1989). Metamorfik kayalardan oluşan Maastrihtyen temele ise 2174 metrede girilmiştir. Temel güneyde kara alanındaki Paleosen öncesi metamorfik birimlere karşılık gelir (Maraton, 1976). 14

Şekil 1. Bölgenin sismotektonik haritası (Yaltırak vd., 1998; 2000). Fay çözümleri Extröm ve England (1989); Taymaz vd., (1991); Kalafat (1995). 3. Genç Tektonik Yapıların Jeofizik İncelemesi MTA tarafından hazırlanan gravite ve manyetik anomali haritalarında Marmara Denizinin hakim unsurları olan çukurlar ve doğu-batı uzanımlı KAF kolları arasında yükselen veya çöken alanlar açıktır. Bunun dışında KAF kollarını 45 derece kesen diğer bir yapı olarak önerilen Trakya- Eskişehir fayı (Yaltırak vd., 1998; Sakınç vd., 1999) da jeofizik veriler ile uyumludur. Armutlu ve Kapıdağ Yarımadaları civarında D-B ve KB-GD uzanımlı gravite kapanımları, TEF ve KAF elemanlarının güney Marmara daki etkisini göstermektedir. Bu veriler mevcut K-G uzanımlı sismik kesitler üzerinde alınan profiller boyunca modellenmiştir. Doğu profili İmralı Adasının hemen doğusundadır. Bu profilde gerek belirgin olarak izlenen temel kayayı gerekse yüzeyi kesen fayları izlemek olanaklıdır. Orta profil Marmara-1 kuyusu üzerinden geçmektedir. Bu profilde de temel kaya çok sayıda fayla kesilmiştir. Kapıdağ Yarımadasının kuzeyinde alınan batı profilinde temel kayanın deniz tabanına kadar yükselmektedir. Yapılan değerlendirmeler sonucu bölgedeki olası fay haritası hazırlanmıştır. Doğudan başlayarak değerlendirilecek olursa, Gemlik Körfezi denizaltı vadileri tarafından yarılmış yaklaşık 110 m derinlikte bir çanaktır. Sığ sismik kesitlerde (Alpar ve Çizmeci, 1999; Tur vd., 2000) gözlenen fayların bazıları deniz tabanına kadar uzanan faylar, KAF ile bu depresyonun gelişiminde en önemli diğer unsur olan TEF nın çakışması sonucu gelişmiş yapılardır. Gemlik Körfezi tektonik yapısı içindeki KB doğrultulu normal faylar çek-ayır havzanın yarattığı faylar olmayıp, KAF ından önce var olan TEF nın, KAF tarafından reaktive edilen parçalarıdır. Deprem tekrar sıklığı bin yıllar 15

mertebesinde olan Gemlik Körfezinde, her ne kadar kısa dönemli periyotlarda fazla etkili olmayan normal faylar etkili ise de, uzun dönemde doğrultu atımlı fayların önemi vardır. Karadaki izleri ile Gemlik Körfezindeki devamı daha önceki değişik çalışmalarla belirlenen (Şaroğlu vd. 1992; Yaltırak 2000b) KAF ın orta kolunun Marmara Denizi güney sahilinde Bandırma Körfezine kadar devam ettiği açıktır. Armutlu Yarımadası ve İmralı Adasının kuzeyinde kalan yay biçimli havza TEF nın Marmara Denizinde kalan parçası olup günümüzde KAF sistemine bağlı olarak normal faylanmayla İmralı havzasının gelişmesine neden olmaktadır. Gravite ve manyetik haritalarında belirgin görülen TEF, Gemlik Körfezi içinden İmralı Adası ve Armutlu Yarımadası arasına doğru uzanmaktadır. Kapıdağ Yarımadasına doğru KB-GD gidişli TEF na paralel faylar da Güney Marmara baseninde görülen erken Miyosen-Üst Miyosen çökeliminde etkin olarak rol oynamıştır. 4. Yörenin Depremselliği ve Bölgede Oluşmuş Önemli Depremler Marmara Denizi ve güneyi bir bütün olarak değerlendirildiğinde KAF Marmara kolu İzmit ile Gaziköy arasında yer almaktadır. Bu kol Marmara Denizi kıyılarında tarihsel yıkımları yaratan faydır. Orta kol ise Gemlik Körfezinden Bandırma ya, oradan Edremit Körfezinde Asos a uzanır. Bu kolda toplam atım 7-8 km dir. Gemlik ten Bandırma ya doğu-batı doğrultuda gelen fay Bandırma dan güneye doğru 45 açıyla dönerek güneybatıya yönelir. Güney kol ise, Bursa dan Manyas a oradan Balıkesir e ve Edremit Körfezi ne uzanır. Bu hattın atımı Bursa-Manyas arasında 10-11 km kadardır. Sözü geçen tüm bu atımlar son 3.7 milyon yılda oluşmuştur (Yaltırak 2000b). Bölgedeki tarihsel ve aletsel dönem depremler (Tablo 1) de bu aktiviteyi göstermektedir ve bunlardan iyi bilinen bazıları incelenmiştir. 28.02.1855 Bursa Depremi : İlk sarsıntı sabah 03:00 da olmuştur. Ancak, daha önce, saat 02:35 de Gelibolu ve Çanakkale Boğazında toplam 10 sarsıntı, 02:46 da İzmir de 2 sarsıntı, 02:50 de yine İzmir de uzun bir sarsıntı duyulmuştur. Saat 03:00 da Bursa da E-W doğrultusunda gelişen bir öncü deprem olmuştur. Daha sonra ise 50-60 s süren ve dikey doğrultuda gelişen esas depremde 300 kişi ölmüştür. Şehirde ve çevresindeki köylerde büyük hasarlar oluştu. Bu deprem Mustafakemalpaşa da yarılmalara neden olmuştur. Gece yarısına değin en azından 5 büyük sarsıntı daha olmuştur. Bu depremlerde Sakız, Sisam ve Rodos sallanmıştır. 28 Şubat sarsıntısı ile deprem sona ermemiş, Haziran ortasına kadar çok sayıda sarsıntı olmuştur. Bunların hepsi artçı deprem değildir. Çünkü 11 Nisan 1855 de Bursa da 1300 kişinin öldüğü bir deprem daha olmuştur. Yangınlar çıkmış, 15 saat içinde 150 sarsıntı oluşmuştur (Calvi, 1941). 4 Ocak 1935 Erdek ve Marmara Adaları Depremi : Oluş zamanı: 14:41:29, yer: 40.0K, 27.5D (ISS), M S = 6.4 (Ambraseys, 1988), h=0-60 km dir (Gutenberg ve Richter, 1954). Marmara Adası ve Erdek te Avşa ve Paşalimanı Adalarında yıkıcı olan depremin art sarsıntıları 7 Marta kadar sürmüştür. 5 kişi yaşamını kaybetmiştir. Dış merkezin hasar gören köylerin durumuna göre Kapıdağ Yarımadası Paşalimanı, Avşa Adaları ile Marmara Adası arasındaki tali bir kırık üstünde bulunduğu düşünülebilir (Pınar ve Lahn, 1952). 15 Kasım 1942 Bigadiç Depremi : Oluş zamanı: 17:01:15, yer: 39.8K, 28.6D (ISS), h= 10 km, M S = 6.2 dir (Alsan vd., 1975). Bigadiç te fazla hasar yapan (I O = VIII), Balıkesir ve Sındırgıda hafif hasar yapan şiddetli depremde 7 kişi hayatını kaybetmiş 1070 ev yıkılmıştır. Üst merkez Bigadiç Ovası doğu kenar fayı ile ilgili olabilir. İstanbul, Bursa, Çanakkale ve Eskişehir de hissedilmiştir (Pınar ve Lahn, 1952). 18 Mart 1953 Yenice-Gönen Depremi : Oluş zamanı:19:06:13, yer: 40.0K, 27.3D (ISS), h= 4-50 km dir (Berkeley). M S =7.2, I O = IX (Ambraseys, 1988), M O = 10x10 26 dyne.cm (Jackson and McKenzie, 1988) dir. 30000 km 2 lik alanda tahribat yapmış, 8000 den fazla yapı yıkılmış, 250 kişi yaşamını yitirmiştir (Pınar, 1953). Yenice ile Gönen arasında sağ yönlü doğrultu atımlı faylanma oluşmuştur (Roesli, 1953). Yenice nin doğusunda atım 4.3m dir. Artsarsıntılar günlerce sürmüştür. Odak mekanizma çözümü küçük bir ters bileşeni olan doğrultu atımlı faylanmayı göstermiştir (Eyidoğan vd., 1991). 16

Tablo 1. Tarihsel depremler Soysal vd. 1981, 1900 sonrasi depremler ise Eyidoğan vd., 1991 den yararlanarak oluşturulmuştur. Tarih Bölge I 0 10.11. 117 Erdek -Kapıdağ Yarımadası VII??.??. 129 Iznik - Zeytinbag, Mudanya Batısı (VIII) 01.05. 170 Bandırma, Erdek, Gemlik (IX)??.??. 464 Erdek, Bandırma VII 06.09. 543 Erdek, Bandırma IX 23.09. 985 Iznik, Bandırma, Erdek (VIII) 23.09. 1064 Iznik, Bandırma, Mürefte, Istanbul (IX) 28. 02. 1855 Bursa (IX) 11. 04. 1855 Bursa X 11.01. 1862 Bursa, Çanakkale VI 06.11. 1863 Gemlik, Umurbey, Bursa, Istanbul IX 10.08. 1870 Balıkesir, Çanakkale (VII) 18.08. 1874 Çanakkale, Edremit, Balıkesir VI 05.03. 1875 Çanakkale VII??.10. 1875 Çanakkale IX 23.12.1875 Çanakkale, Ezine VI? 25.10. 1876 Çanakkale V 13.10. 1877 Marmara Adası VIII 01.11. 1877 Marmara Adası, Marmara Denizi VI 13.05. 1884 Bandırma, Erdek, Balıkesir VII 25.10. 1889 Midilli, Izmir, Sakız, Çanakkale IX? 04.01. 1935 Erdek, Marmara Adası Ms=6.4 15.11. 1942 Bigadiç, Balıkesir Ms= 6.2 02.05. 1953 Yenice Gönen Ms= 7.2 14.09. 1962 Balıkesir Ms= 4-4.5 06.10. 1964 Manyas Ms= 6.9 03. 03.1969 Gönen Ms=5.7 05.07. 1983 Biga Ms= 5.8 14 Eylül 1962 Balıkesir Depremi : Oluş zamanı: 00:33:25.8, yer: 39.6K, 28.6D (BCIS), M = 4-4.5 (Moskova), h=69 km (USGS), I O = VII (Ergin vd., 1967). Balıkesir de hasar yapan deprem Bursa, Akhisar ve Edirne de duyulmuştur. Balıkesir ve Bursa da bazı yapıların duvarları çatlamıştır (Eyidoğan vd., 1991). 6 Ekim 1964 Manyas Depremi : Oluş zamanı: 14:31:23, yer:40.30k, 28.23D (ISC), M S = 6.9, h= 34 km (ISC), I O = IX (Ergin vd., 1967). Ana şoktan 1 dakika 23 saniye önce oluşan öncü şok can kaybının fazla olmasını önlemiştir (Öcal vd., 1968). İstanbul ve Trakya da şiddetli, Ankara, Afyon, Zonguldak ve Muğla da orta şiddette hissedilmiştir. Gönen, Manyas, Karacabey bölgesinde KB-GD yönlü kırıklar aralı en echelon olarak sıralanmıştır (Ketin, 1966). Boyları birkaç metre ile 30-40 m arasında, açıklıkları birkaç santimetreden 50 cm ye kadar değişmektedir. Manyas ilçe merkezi ve civar köylerde ağır hasar gören yapı sayısı 1800 civarındadır. Manyas Gölünde su güneye doğru ilerlemiş, başka bir deyişle su yükselmiştir. Kuzey kıyılarda ise tersine, alçalma olmuştur. P dalgası ilk hareket verilerine ve P ve SH dalgalarının modellenmesi ile elde edilen odak mekanizma çözümleri normal faylanma oluşumunu göstermiştir (Eyidoğan vd., 1991). 3 Mart 1969 Gönen Depremi : Oluş zamanı: 00:59:10.5, yer: 40.08K, 27.50D (ISC), h=4 km, M=5.7, I O = VIII (Ambraseys, 1988). Gönen yöresinde şiddetli hissedilen bir depremdir. Civar köylerde 30 ev yıkılmıştır. P dalgası ilk hareket verilerine göre, odak mekanizma çözümü doğrultu atım bileşeni olan ters faylanma göstermektedir (Eyidoğan vd., 1991). 17

5 Temmuz 1983 Biga Depremi : Oluş zamanı: 12:01:27, yer: 40.33K, 27.21D (ISC), h= 7 km M S =5.8 (ISC), I O = VII (Bayülke vd., 1983). Biga başta olmak üzere, çevre köylerdeki evlerde duvarlarda çatlaklar oluşmuştur. P dalgası ilk hareket verilerine göre odak mekanizması çözümü ters faylanma göstermektedir (Kıyak, 1986). Sonuç olarak Balıkesir yöresi deprem riskini her zaman taşıtan bir bölgede yer almaktadır. Bölgenin sismotektonik haritasına bakıldığında, güney kol üzerinde sismik aktivite yoğun olarak Manyas- Uluabat arasında izlenmektedir. Bu aktivitenin Manyas ın batısından güneye keskin bir dönüş yapan zondaki durumu incelenmelidir. Bu noktadan sonra güney kol genişliği 10 km kadar bir fay zonuna dönüşür. Orta ve Güney kol Balıkesir ilini bir baştan bir başa GB-KD doğrultusunda kat eder. Fakat Bursa ili ve Gemlik Körfezinde saptanan atımlar orta ve güney kolda, Marmara kolunda oluşan türden bir depremin oluşması için geçecek sürenin 6-7 kat olduğunu göstermektedir. KAF Marmara kolunda oluşan büyük depremler arasındaki dönemselliğin birkaç yüzyıl civarında olduğu dikkate alınırsa, deprem riski orta ve güney kollarda daha azdır. Bu durumda oluşan sismik etkinlikleri tanımlamak için bu fay kolları üzerinde çalışmalar yapılmalıdır. Edremit Körfezi, Manyas Gölü ve Bandırma yöreleri deprem aktiviteleri bakımından araştırılması zorunlu alanlardır. Değinilen Belgeler Adatepe, F., 2000. Marmara Denizi gravite ve manyetik özellikleri; Marmara Denizinin Jeolojik Oşinografisi, Editörler : E. Doğan, A. Kurter, İÜ, Deniz Bil. ve İşl. Enst., 83-112, İstanbul. Alpar, B., Çizmeci, S., 1999. Seismic hazard assessment in the Gemlik Bay region following the 17 August Kocaeli Earthquake, Turkish J. Mar. Sci., 5, 149-166. Alsan, E., Tezuçan, L., Bath, M., 1975. An Earthquake Catalogue for Turkey for the interval 1913-1970, Kandilli Rasathanesi Sismoloji Enstitüsü, Report No. 7-75. Ambraseys, N.N., 1988. Engineering seismology, Jour. Earthq. Eng. & Struct. Dyn., 17/1-105. Bayülke, N., İnan, E., Koşan, U., 1983. 5 Temmuz 1983 Biga Depremi Raporu, T.C. İmar ve İskan Bakanlığı, Deprem Araştırma Dairesi Başkanlığı, Ekim, Ankara (yayınlanmamış rapor). BCIS Bureau Central International de Seismologie (Strasburg). Calvi, S., 1941. Erdbebenkatalog der Turkei und Einiger Benaehbarter Gebite, Yayınlanmamış Rapor No.276, MTA Enstitüsü, Ankara Ergin, K., Güçlü, U., Uz, Z., 1967. Türkiye ve Civarının Deprem Kataloğu (MS.11-1964), İTÜ Maden Fakültesi Arz Fiziği Enstitüsü, Yayın No 24, İstanbul. Ergül, E., Gözler, Z., Akçagören, F., Öztürk, Z., 1986. Türkiye Jeoloji Haritası, Bandırma E6 paftası, 1:10,000, MTA Genel Müdürlüğü, 10s, Ankara. Ergün, M., Özel, E., 1995. Structural relationships between the Sea of Marmara basin and the North Anatolian fault Zone, Terra Nova 7, 278-288. Extröm, G.A., England, P.C., 1989. Seismic strain rates in regions of disturbed continental deformation, J. Geophys. Res. 94, 100-115. Eyidoğan, H., Güçlü, U., Utku, Z., Değirmenci, E., 1991, Türkiye Büyük Depremleri Makro-Sismik Rehberi, 1900-1988, İTÜ Maden Fakültesi, Jeofizik Müh. Böl., İstanbul. Gutenberg, B., Richter, C.F., 1954. Seismicity of the Earth and Associated Phenomena (SEAP), Princeton University Press, 310p. ISC, International Seismological Center, Edinburg. ISS, International Seismological Summary, Edinburg. 18

Jackson, J., McKenzie, D.P., 1988. The relationship between plate motion and seismic moment tensors, and the rates of active deformation in the Mediterranean and Middle East, Geophys. Journal., 93, 45-73. Kalafat, D., 1995. Anadolu nun tektonik yapılarının deprem mekanizmaları açısından irdelenmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enst., 217s. Ketin, İ., 1966. Tectonic units of Anatolia, Bull. Min. Res. Expl. Inst. Turkey, 66, 23-24. Kıyak, Ü., 1987. Kuzey Anadolu nun Batı Uzantısının İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İstanbul (yayınlanmamış). Marathon Petroleum Turkey, 1976. Marmara-1. Final well report, 26p. Pınar, N., 1953. Le seisme de Yenice du 18 Mars 1953 et la ligne de fractures de Yenice-Gönen, Revue Facult. Sci. Uni. İstanbul, Se. A, 18, 142. Pınar, N., Lahn, E., 1952. Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu, Bayındırlık Bakanlığı, Yapı ve İmar İşleri Reisliği, Seri 6, Sayı 36, Ankara. Roesli, F., 1953. Gönen-Yenice de vukua gelen 18/3/53 ve Edirne de 18/6/53 tarihindeki iki yer sarsıntısı hakkında rapor, İTÜ Sismoloji Enstitüsü (yayınlanmamış rapor) Öcal, N., Üçer, B., Taner, D., 1968. Manyas-Karacabey Depremi 6 Ekim 1964, MEB, İstanbul Kandilli Rasathanesi Sismoloji Yayınları No 11. Sakınç, M., Yaltırak, C., Oktay, F.Y., 1999. Palaeogeographical evolution of the Thrace Neogene Basin and the Tethian-Paratethian relations at northwest Turkey (Thrace). Palaeogeography, Palaeoecology, Palaeoclimatology 153, 17-40. Siyako, M., Bürkan, K.A., Okay, A.İ., 1989. Tertiary geology and hydrocarbon potential of the Biga and Gelibolu peninsulas, Bulletin of Turkish Association of Petroleum Geologists 1(3), 183-200. Soysal, H., Sipahioğlu, S., Kolçak, D., Altınok, Y., (1981), Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (MÖ 2100-MS 1900) Tübitak, TBAG proje 341, İstanbul. Şaroğlu, F., Emre, Ö., Kuşçu, İ., 1992. Türkiye Aktif Fay Haritası (ölçek 1:1,000,000), MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. Taymaz, T., Jackson, J., Mc Kenzie, D., 1991. Active tectonics of the north and central Aegean Sea. Geophys. J. Int. 106, 433-490. Tur, H., Ecevitoğlu, B., Şimşek, M., 2000. Güney Marmara sığ deniz sismiği görüntüleri, Güney Marmara Depremleri ve Jeofizik Toplantısı, Jeofizik Müh. Odası, 22 Eylül 2000, Bursa, 53-55. Yaltırak, C., 1996. Tectonic history of the Ganos Fault System. Turkish Association of Petroleum Geologists Bull. 8, 137-156. Yaltırak, C., 2000a. Marmara Problemi. 1. Ulusal Deniz Bilimleri Konferansı. 30 Mayıs 2 Haziran, 2000, Bildiri Kitabı. Yaltırak, C., 2000b. Kuzey Anadolu fayının Marmara kolları ve bölgenin tektonik yapısı, Güney Marmara Depremleri ve Jeofizik Toplantısı, Jeofizik Müh. Odası, 22 Eylül 2000, Bursa, 44-48. Yaltırak, C., Alpar, B., Yüce, H., 1998. Tectonic elements controlling the evolution of the Gulf of Saros (Northeastern Aegean Sea), Tectonophysics 300, 227-248. Yaltırak, C., Alpar, B., Sakınç, M., Yüce, H., 2000. Origin of the Strait of Çanakkale (Dardanelles): regional tectonics and the Mediterranean Marmara incursion, Mar. Geol. 167, 189-190 (erratum). 19

20