T.C. FATİH SULTAN MEHMET VAKIF ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ AZİZZÂDE HÜSEYİN RÂMİZ EFENDİ NİN ZÜBDETÜ L-VÂKI ÂT ADLI ESERİ NİN TAHLİL ve TENKİTLİ METNİ AHMET RÜŞTÜ FAKAZLI 140121002 TEZ DANIŞMANI PROF. DR. ABDÜLKADİR ÖZCAN İSTANBUL 2016
ÖZET Hüseyin Râmiz in kaleme aldığı Zübdetü l-vâkı ât adlı eser III. Mustafa döneminin 1768-1774 yılları arasını kapsamaktadır. Eserde Osmanlı-Rus siyasi ve askeri olayları anlatılmıştır. Ayrıca dönemin bürokratik değişikliklerinden bahsedilmiştir. Bazı önemli şahsiyetlerinde kısaca biyografileri verilmiştir. Çalışmamızın amacı, eserin kritik neşrini yaparak araştırmacıların hizmetine sunmaktır. Çalışmamız iki bölümden oluşur. İlk bölümde müellifin hayatı, eserleri ve tarihçiliği ele alınmış, ayrıca metnin muhtevası ve kaynak değeri belirtilmiştir. İkinci bölümde ise üzerinde çalıştığımız eserin eleştirel metni takdim edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Hüseyin Râmiz, III. Mustafa, Zübdetü l-vâkı ât, Osmanlı-Rus, biyografi. iii
ABSTRACT Hüseyin Râmiz Zübdetü'l-Vâkı'ât penned his book III. Mustafa period covers the years between 1768-1774. Ottoman- Russian political and military events described in the book. Besides, the bureaucratic changes are discussed. Some brief biographies of important figures are given. Work study the transcript of making available to the researchers. Work consists of two parts. In the first section the author 's life, works and discussed the historiography. In addition, the contents of the text and source value specified. We are working on the second part of the text has been presented. Keywords: Hüseyin Râmiz, III. Mustafa, Zübdetü'l-Vâkı'ât, Ottoman- Russian, biography. iv
İÇİNDEKİLER ÖZET... iii ABSTRACT...iv ÖNSÖZ...v KISALTMALAR...viii GİRİŞ... 1 1. HÜSEYİN RÂMİZ İN HAYATI VE ESERLERİ... 1 1.1. HAYATI... 1 1.2. ESERLERİ... 4 1.2.1. Âdâb-ı Zurefâ... 4 1.2.2. Zahîr-i Hükkâm... 5 1.2.3. Diğer Eserleri... 5 1.2.4. Zübdetü l-vâkı ât... 6 1.2.4.1. Eserin Te lif Sebebi... 6 1.2.4.2. Eserin Te lif Tarihi... 7 1.2.4.3. Eserin İsmi... 7 1.2.4.4. Eserin Tanıtımı... 7 1.2.4.5. Muhtevası... 9 2. HÜSEYİN RÂMİZ EFENDİ NİN TARİHÇİLİĞİ... 15 3. ESERİN KAYNAK DEĞERİ... 17 4. METİN TESİSİNDE UYGULANAN YOL... 28 SONUÇ... 29 BİBLİYOGRAFYA... 30 METİN... 32 TIPKI BASIM... vii
BİBLİYOGRAFYA Kaynak Eserler: Ahmed Resmî Efendi, Hulasatü l-i tibâr (1768-1774 Osmanlı Rus-Harbi Tarihçesi), haz. Osman Köksal, Ankara 2011. Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü l-âsâr ve Hakāikü l-ahbâr, haz. Mücteba İlgürel, TTK, Ankara 2014. Azizzâde Hüseyin Râmiz, Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ sı, haz. Sadık Erdem, AKM Yayınları, Ankara 1994. Azizzâde Hüseyin Râmiz, Zübdetü l-vâkı ât, İstanbul Üniversitesi Kütüphânesi, TY. nr.2395. Azizzâde Hüseyin Râmiz, Zübdetü l-vâkı ât, haz. Sebahaddin Gedik, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, nr.13264, 1977. Fatîn Davud, Hâtimetü l-eş âr (Fatîn Tezkiresi), Bakanlığı, Ankara 2013. haz. Ömer Çifçi, Kültür Mustafa Kesbî, İbretnümâ-yı Devlet (Tahlil ve Tenkitli Metin), haz. Ahmet Öğreten, TTK, Ankara 2002. Sadullah Enveri, Enverî Sâdullah Efendi ve Tarihi nin I. Cildinin Metin ve Tahlili, haz. M. Saffet Çalışkan, İstanbul 2000. Sâlim Efendi, Tezkiretü ş-şu arâ, haz. Adnan İnce, AKM, Ankara 2005. Şem dânîzâde Fındıklılı Süleyman, Şem dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür i t-tevârih, haz. Münir Aktepe, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, I, İstanbul 1976. Şem dânîzâde Fındıklılı Süleyman, Şem dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür i t-tevârih, haz. Münir Aktepe, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, II.B, İstanbul 1976. 30
Tayyarzâde Ahmed Atâ, Târîh-i Atâ,, III, İstanbul 1876. Araştırma ve İncelemeler: Ali Canip, On ikinci Asır Tezkirecilerinden Râmiz Efendi ve Eseri, Hayat Mecmuası, İstanbul 1927, II/27, s.2-4. Aktepe, Münir, Enveri, Sadullah DİA, XI 1995, s.268-269. Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Kültür Bakanlığı, çev. Çoşkun Üçok, Ankara 1992. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, haz. İsmail Özen, III, İstanbul 1975. Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara 1993. Erdem, Sadık, Râmiz, Türk Dünyası Edebiyatı Ansiklopedisi, Ankara 2007. VII, s.285. Erdem, Sadık, Râmiz, DİA, İstanbul 2007, XXXIV, s.451. İpşirli, Mehmet, Mülâzemet, DİA, 2006, XXXI, s.537. İpşirli, Mehmet, Abdullah Efendi Ebezâde,Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİA, 1988, I, s.98. Karabulut, Rıza, Râmiz, İstanbul ve Anadolu Kütüphanelerinde Mevcut El Yazması Eserler Ansiklopedisi, Kayseri 2005, I, s.479-480. Kiel, Machiel, Balyabadra, DİA, 1992, V, s.42. Sarıcaoğlu, Fikret, Mehmed Paşa (Derviş), DİA, 2003. XXVIII, s.508. Şemseddin Sâmi, Kamusu l-âlâm, III, İstanbul 1308. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK, IV, bölüm I, Ankara 2011. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, TTK, V, Ankara 2011. 31