(Sayfa 419-425) TÜRKİYE DE ORMAN YANGINLARININ ÖNLENMESİ KAPSAMINDA ORMAN YOLLARI, YANGIN EMNİYET YOL VE ŞERİTLENİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Mesut Hasdemir 1) Ali Küçükosmanoğlu 2) Murat Demir 1) Tolga Öztürk 1) Mustafa Akgül 1) Ebru Bilici 3) 1) İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı 34473 Bahçeköy / Sarıyer / İstanbul / TÜRKİYE E-mail: mesdemir@istanbul.edu.tr ; mdemir@istanbul.edu.tr ; tozturk@istanbul.edu.tr ; makgul@istanbul.edu.tr ; ebru.bilici@gmail.com 2) İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Orman Entomolojisi ve Koruma Anabilim Dalı 34473 Bahçeköy / Sarıyer / İstanbul / TÜRKİYE E-mail: aliko@istanbul.edu.tr Özet Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de ormanların sürdürülebilir yönetimini tehlikeye atan etkenlerin başında orman yangınları gelmektedir. Ülkemiz yüzölçümünün %27.2 sini oluşturan ve toplam alanı 21188746 ha olan ormanlarımızın öncelikle korunması büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada ülkemizdeki orman yolları ile yangın emniyet yol ve şeritlerinin orman yangınları ile mücadeledeki rolü üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Orman yangınlarına erken müdahelede ulaşım olanakları önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. noktası ile yangın ekipleri arasındaki ulaşım mesafesinin kısa olması, yangına erken müdahelede önemli rol aynamaktadır. emniyet yol ve şeritlerinin orman yol şebeke planına dahil olması durumunda, yangına erken müdahele olanağı daha kısa mesafede ve daha kısa sürede gerçekleştirilmektedir. 2006 yılı verilerine göre ülkemizin 201810 km olan toplam orman yol ihtiyacının 143251 km si, 25544 km olan yangın emniyet yolu ihtiyacının17832 km si ve 8899 km yangın emniyet şeridinin yapımı tamamlanmıştır. Daha açık bir ifade ile 1937 tarihli 3116 sayılı Orman Kanunu ile orman yolları, yangın emniyet yol ve şeritlerinin orman yangınlarının önlenmesindeki işlevleri belirtilmiş, ancak 72 yıl geçmesine rağmen bu tesislerin inşaası henüz tamamlanamamıştır. Orman Genel Müdürlüğü nün verilerine göre 1937 yılından 2006 yılı sonuna kadar ülkemizde çıkan toplam orman yangını sayısı 80012 olup, yılda çıkan ortalama orman yangını sayısı 1143 yangındır. 1937 yılından 2006 yılı sonuna kadar geçen 70 yıl içinde toplam yanan orman alanı miktarı 1571609 hektar olup, bir yangında yanan orman alanı miktarı ortalama 19.64 hektardır. Anahtar kelimeler: Orman yolları, yangın emniyet yolları, orman koruma, yangın yönetimi. 1.GİRİŞ Ormanların ve orman alanlarının yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde, biyolojik çeşitliliğini, verimliliğini, kendini yenileme (gençleşme) kabiliyetini ve yaşama enerjisini, şimdi ve gelecekte, ekolojik, ekonomik ve sosyal fonksiyonlarını yerine getirebilme potansiyelini koruyacak ve diğer ekosistemlere zarar vermeyecek şekilde ve derecede kullanılması ve düzenlenmesi olarak tanımlayabileceğimiz sürdürülebilir orman yönetimi kavramı, tüm dünya ülkeleri tarafından kabul
420 görmüştür. Ülkemiz ormanlarının 6831 sayılı orman yasasına göre hizmet ve fonksiyonları belirlenmiştir. Bu hizmet ve fonksiyonlar; orman ürünleri üretimi, hidrolojik, antierozyonal, klimatik, toplum sağlığı, estetik, doğayı koruma, rekreasyon, ulusal savunma ve bilimsel fonksiyonlar olarak gösterilmiştir [Hasdemir/Demir, 2005]. Son yıllarda oldukça sık şekilde tartışma konusu olarak karşımıza çıkan orman yangınları, yeni bir yönetim ve faydalanma kavramı olan sürdürülebilir orman yönetimi açısından da dikkatle ele alınıp bir an önce uygulanması gereken kısa, orta ve uzun vadeli mücadele yöntem ve tekniklerinin ortaya konmasını zorunlu kılmaktadır. Ormanların sürdürülebilir yönetimini tehlikeye atan etkenlerin başında orman yangınları gelmektedir. Orman yangını kısaca tanımlanacak olursa, çevresi açık olması nedeniyle serbest yayılma eğiliminde olan ve ormandaki yanıcı maddeleri (ot, çalı, ince ve kalın dal, dikili kuru, kütük, yaprak ve canlı ağaç vb.) yakan bir yangın olarak tanımlanmaktadır [Çanakçıoğlu, 1993]. Bu bağlamda, orman ekosistemlerinin korunmasının, dünyamız ve ülkemiz için ifade ettiği önem oldukça fazladır. Ülkemizde orman yangınlarının çıkış nedenlerini belirtmek gerekirse; ormana sönmemiş sigara ve kibrit atılması, anız yakılması, orman içinde ve kenarında çöplerin yakılarak imha edilmesi, piknik amacıyla yakılan ateşler, elektrik tellerinin kopması, yol vb. inşaatlarda kullanılan patlayıcı maddeler, trafik kazası sonucu ve ayrıca kasıtlı olarak terör amacıyla ormanların yakılması, yerleşim yeri ve tarla kazanmak için ormanların yakılması, orman idaresine kızgınlık, yabani hayvanları uzaklaştırmak şeklinde belirtmek mümkündür. Görüleceği gibi orman yangınlarının meydana gelmesinde insan faktörü büyük rol oynamaktadır. Bu nedenle orman yangınları ile mücadelede teknik tedbirlerin yanında insan unsurunun olumsuz etkilerine karşı sosyal, kültürel ve ekonomik tedbirlerin alınması gerekmektedir. Ülkemiz yüzölçümünün %27,2 sini oluşturan ve toplam alanı 21 188 746 ha olan ormanlarımızın öncelikle korunması büyük önem taşımaktadır. Anayasamızın 169. maddesi ile 6831 sayılı Orman Kanunu nun 68-110. maddeleri orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesi ile ilgili organizasyon oluşturma ve koruma görevini Orman Genel Müdürlüğü ne vermektedir. Orman yangınlarının önlenmesi ve söndürülmesiyle ilgili her türlü faaliyet; 01.01.1995 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 285 Sayılı Orman larının Önlenmesi ve Söndürülmesinde Uygulama Esasları tebliğine göre yürütülmektedir [OGM, 2008]. Ülkemiz ormanlarını tehdit eden orman yangınlarına karşı alınması gereken önlemler konusunda yapılacak çalışmaların disiplinler arası bir çalışma olması gerekmektedir. Örneğin ilk ve erken müdahelenin önemli olduğu bir yangında ulaşım unsuru ihmal edildiğinde telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğabilmektedir. Bu bağlamda tesis edilen yangın emniyet yol ve şeritlerinin öngörülen işlevlerini eksiksiz olarak yerine getirebilmeleri için genel orman yol ağları ile birlikte planlanmaları, planlama ilkelerinin rasyonel olarak belirlenmeleri ve planlamaya ilişkin verilerin sağlıklı bir şekilde ortaya konması gerekmektedir [Küçükosmanoğlu/Hasdemir, 1991]. 2. TÜRKİYE DE ORMAN YANGINLARININ ÖNLENMESİ AÇISINDAN ORMAN YOLLARININ DURUMU VE DEĞERLENDİRİLMESİ Ormanların işletmeye açılmasına hizmet eden orman yolları; Ormanın her köşesinde, her zaman, elde edilen ürünün ve her şeyden önce ana ürün olan odunun üretildiği yerden, değerlendirileceği yere kadar, en uygun teknik ve ekonomik yöntemle taşımayı sağlayan yapılardır şeklinde tanımlanmaktadır. Aynı zamanda orman yolları rasyonel ve entansif ormancılığın en önemli araçlarından birisidir. 292 sayılı tebliğde orman yol ağı planlarının tanımı Bir orman topluluğundan elde edilecek her çeşit ürünü amaca uygun bir şekilde, sürekli olarak taşımaya ve her çeşit ormancılık hizmetlerini yapmaya, ormanların çok yönlü fonksiyonel faydalarının gerçekleştirilmesine elverişli dere yolları, yamaç yolları ve bağlantı yolları gibi birbirine bağlı birçok ana ve tali yolların genel projelerinden oluşan bir plandır şeklinde ifade edilmektedir. Yine aynı tebliğlerde orman yol şebeke planlarının amaç ve kapsamı Bir orman topluluğunun entansif olarak işletilmesi için ekim, dikim, bakım, hastalık ve zararlılarla mücadele, yangınlardan koruma
421 ve yangınları söndürme gibi çeşitli ormancılık hizmetlerinin zamanında, yöntem ve tekniğine uygun olarak yapılabilmesi; ormanların çok yönlü fonksiyonel faydalarının hizmete sunulması için yapılacak orman yol ağı planlarını düzenlemektir. şeklinde belirtilmektedir [Anonim, 2008]. Yukarıda tanım, amaç ve kapsamı belirtilen, rasyonel ve sürekli ormancılığın vazgeçilmez öğesi olan orman yol ağları, ormancılığın amaç ve hedefleri doğrultusunda ve esas itibariyle; ormanın her tarafını eşit ve yeterli ölçüde işletmeye açacak, ormanın iç taksimat şebekesi ile uyumlu olacak, üretim yeri ile depo arasında en uygun ve kısa bağlantıyı kuracak şekilde planlanmaktadır. Bu yapılarıyla orman yol ağları, ormandan elde edilen her türlü ürünün kolaylıkla, hızlı ve zamanında taşınmasına, ormanın idare ve işletilmesi ile ilgili bütün işlerin yapılmasına, orman işçilerinin iş yerlerine gidip gelmesine, ormanın korunmasına, özellikle orman yangınlarının ve böcek afetlerinin kontrol altına alınmasına hizmet etmektedir. Öte yandan orman yol ağları sayesinde, dağ ve orman köyleri yola kavuşmakta, dağ ve orman köylüleri ürettikleri ürünleri daha çabuk ve daha uygun bir fiyatla pazarlama olanağı bulmakta, bu köylerde yaşayan halkın, çevredeki yerleşim merkezleri ile bağı artmakta, dolayısıyla köylerde yeni iş olanaklarının açılmasına, sosyal gelişime ve kültür birliğine yol açmaktadır. Aynı zamanda bu köyler orman yol ağları aracılığıyla devletin eğitim, sağlık ve haberleşme gibi hizmetlerinden daha kolay daha etkin bir şekilde yararlanma şansını elde etmektedir. Ayrıca ülkenin eşsiz doğal güzelliklerine sahip bu yörelerinde turizm faaliyetleri de etkinlik kazanmaktadır (Tablo 1). Ülkemizde orman yol ağı planlaması çalışmalarına 1964 yılında başlanmış ve çalışmalar 1974 yılında sonuçlandırılmıştır. Bu planlarda salt prodüktif ormanların işletmeye açılmasının amaçlanmış olması, baltalık ve bozuk ormanlarda yapılacak üretim ve ağaçlandırma çalışmaları ile orman yangınları ile mücadele çalışmalarının gözönünde tutulması bu planların revizyonu gerektiren yeni düzenleme ile toplam orman yolu gereksinimi 201810 km olarak belirlenmiştir. 2006 yılı itibariyle 143251 km orman yolunun inşaatının tamamlandığı görülmektedir. Mevcut yapım programına göre yılda 1000 km orman yolunun tesis edileceği öngürülmekte olup, ülkemizdeki tüm orman yol ağı planlarının inşaatının 2006 yılı verilerine göre 59 yıl sonra 2065 yılı itibariyle tamamlanacağı görülmektedir. Tablo 1. 2006 yılı itibariyle orman yollarının mevcut durumu [OGM, 2008]. Tip Yapılması 2006 yılı itibariyle Yapılan planlanan Yapılan Yapılacak (%) Orman yolu km 201810 143251 58559 70.98 emniyet yolu km 25544 17832 7732 69.80 Büyük onarım km 61100 31923 29177 52.24 Üst yapı km 54724 28277 26447 51.67 Köprü m 23500 13697 9803 58.28 Drenaj yapıları km 50000 32412 17588 64.82 3. TÜRKİYE DE ORMAN YANGINLARININ ÖNLENMESİ AÇISINDAN YANGIN EMNİYET YOL VE ŞERİTLERİNİN DURUMU VE DEĞERLENDİRİLMESİ Yanıcı maddelerin yangın tehlikesinin fazla olduğu yörelerde tamamen temizlenmesi, en güvenilir koruyucu yöntemdir. Fakat bu yöntem, maliyetinin yüksekliği nedeniyle henüz hiçbir ülkede uygulanmamıştır. Bu konuda yanıcı maddelerin küçük alanlara ayrılması, maliyetin katlanılabilir sınırlar içerisinde olması nedeniyle uygulamada önem kazanmıştır. Bu ana fikirden hareketle önce yangın emniyet yolları ve daha sonra da yangın emniyet şeritleri gelişmiştir. emniyet yol ve şeritleri, yangın çıkmadan önce doğal ve yapay engellerden yararlanılarak yapılan, çıplak veya örtülü yangının yayılmasını önleyen tesislerdir. Çoğunlukla yangın tehlikesinin fazla ve ekstrem olduğu orman alanlarında inşa edilmektedirler. Bunlar genellikle, yangınla savaş için bir
422 savuma hattı, karşı ateşi uygulama yerleri, mekanik yangın engeli, transport olmak üzere 4 ana amaca hizmet etmektedir. Özet olarak denilebilir ki, bu engellerin amacı, örtü yangınının yayılmasına direkt bir engel oluşturmak ve yangınların küçük alanlar içinde kalarak yangın maliyetinin en aza indirilmesini sağlamaktır. a hassas orman alanlarının yaklaşık 10 milyon ha olduğu ve hektar başına 2 m yangın emniyet yolu yapılacağı hesabıyla gerekli yangın emniyet yolu 20000 km olarak hesaplanmış, ancak planlama çalışmaları sonucu 25544 km yangın emniyet yoluna ihtiyaç bulunmaktadır. Halen uygulanmakta olan 6831 sayılı Orman Kanunu nun 27.09.1983 tarih ve 2896 sayılı kanuna yapılan en son değişiklerde dikkate alındığında, adı geçen yasanın 75.maddesi, orman idaresinin yangınları önlemek amacıyla en çok 5 yılda gerçekleştirilecek plan ve program içinde, yangın emniyet yol ve şeritlerinin inşasının bitirilmesini zorunlu hale getirilmiş olmasına karşın bu çalışmaların halen bitirilemediği görülmektedir. Orman Genel Müdürlüğü tarafından 285 sayılı tebliğ esaslarına uygun olarak 2006 yılı sonu itibariyle toplam 17832 kilometre yangın emniyet yolu ve 8899 km yangın emniyet şeridi yapılmıştır. Türkiye ormanlarının ulaşım durumu 2006 yılı itibariyle Orman Bölge Müdürlükleri dikkate alınmak suretiyle Tablo 2 de detaylı olarak gösterilmiştir. Tablo.2: Ülkemizin ormanlarının 2006 yılı itibariyle ulaşım organizasyon durumu [OGM 2008]. Bölge Müdürlüğü Mevcut Durum (Bakım Programı) Üretim Kule Şeridi 2006 Yılı Yapım-Tesis Programı Üretim Kule Adana 6370 100 433 407 20 15 Adapazarı 2586 32 617 35 10 Amasya 7556 52 144 152 60 20 Ankara 4782 52 123 6 30 Antalya 7895 179 1260 727 70 6 Artvin 3220 15 Balıkesir 6455 180 1105 489 57 Bolu 7046 60 30 4 Bursa 6049 92 1205 579 50 10 Çanakkale 4872 64 2305 2685 30 28 Denizli 6323 63 1192 242 12 20 Elazığ 2042 30 Erzurum 2118 25 20 Eskişehir 2371 36 466 986 9 Giresun 4553 45 65 Isparta 5626 80 772 52 40 İstanbul 6743 42 1946 291 24 10 İzmir 6231 66 1810 793 65 10 40 K.Maraş 4391 103 743 67 30 4 40 Kastamonu 7648 88 204 315 30 Konya 3341 60 313 10 Kütahya 4178 113 497 278 9 Mersin 5960 93 466 333 90 7 Muğla 11294 141 1827 392 85 Sinop 2785 14 66 49 35 Trabzon 2810 32 8 1 35 Zonguldak 6006 48 100 55 40 TOPLAM 143251 1860 17832 8899 1000 20 200 Şeridi 4. TÜRKİYE DEKİ ORMAN YANGINLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
423 Ülkemizde orman yangınları istatistiki olarak incelendiğinde; geçmişten günümüze kadar adet ve yaktıkları alan bakımından hemen her yıl ormanlarımızda çok sayıda yangınlar görülmektedir. ların en çok çıktığı ve orman alanlarında zarar yaptığı dönemlerde (kısa-orta-uzun yangın sezonları) ülkemizdeki yangın koruma savaş organizasyonu koruyucu, önleyici ve yangınlarla savaş konusundaki tüm önlemleri almış olsa bile, yine de ormanlarımızda çeşitli nedenlerle büyük maddi ve manevi zararlara neden olan yangınlar meydana gelmektedir. Coğrafi bölgeler itibariyle bir sıralama yaparsak gittikçe azalmak üzere yangınlar en çok Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde görülmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse 21,2 milyon hektar orman varlığımızın 5 milyon hektarı orman yangınlarının tehdidi altında olup, korunması gereken sahalardır. Bilindiği üzere bugün orman içi ve civarı köylerde ormanla iç içe büyük bir nüfus potansiyeli söz konusudur. Gerek orman içi ve civarı köylerde gerekse büyük bir nüfusu barındıran büyük şehirlerdeki yeşil alanlar ve özellikle orman alanları biyotik ve abiyotik orjinli zararlı faktörlerin baskısı altındadır. Hiç kuşkusuz bu yörelerin orman yangınları bakımından da büyük risk altında olduğu bilinmektedir. Yine bu yangınların çıkış nedenleri incelendiğinde; yangınların yıldırım ve insan unsurundan kaynaklandığı görülmektedir. İnsanlar tarafından çıkarılan yangınların ise kasıt, ihmal ve dikkatsizlik ile nedeni bilmeyen yangınlar olarak istatistiklerde yer aldığı görülmektedir (Tablo 3). Ancak her yangının mutlaka bir nedeni olduğu ve nedensiz bir yangın olamayacağı, bunun yangından sonra yangın alanında yapılacak titiz inceleme ve araştırmalarla ortaya konabileceği kanaatindeyiz. Fakat bilinmeyen nedenlerle çıkan yangınların hemen hemen tamamının insanlar tarafından kasten çıkarılan yangınlar bağlamında değerlendirilmesi gerektiği inancındayız. Buraya kadar yapılan açıklamalardan anlaşılacağı üzere orman yangınlarının çıkmasında ve büyük zararlar meydana getirmesinde insan faktörü büyük rol oynamaktadır. Bu nedenle orman yangınları ile savaşta teknik ve idari tedbirlerin yanında insan unsurunun olumsuz etkilerine karşı sosyal, kültürel ve ekonomik önlemlerin alınıp uygulamaya konulması gerekmektedir. Ülkemizde 1937-2006 yıllarını içeren dönemde toplam 80012 adet yangın çıkmış ve bu yangınlar sonucunda 1571609 hektar orman alanı yanmıştır (OGM, 2008). Adı geçen yıllar arasında yılda ortalama yangın sayısı 1143 adet olup, yıllık ortalama yanan alan miktarı da 22451,5 hektardır. Bilindiği üzere bir ülkede Koruma Savaş Organizasyonunun başarılı ya da başarısızlığı bir yangının yaktığı alanla ölçülmektedir. Bu duruma göre aynı dönemde bir yangının yaktığı alan 1571609:80012 = 19,6 hektar dolayındadır. Bu durumu son on yıl için (1997-2006) dikkate aldığımızda toplam 19496 adet orman yangını çıkmış ve 83246 hektar ormanlık alan yanmıştır. Konuya Koruma ve Savaş Organizasyonu bakımından ele alıp incelendiğimizde; yıllık ortalama yangın sayısı 19496:10=1949,6 adet, bir yangını yaktığı alan ise 83246:19496=4,2 hektardır. O halde ülkemizde Koruma Savaş Organizasyonunun her geçen gün orman yangınları konusunda yaptığı çalışmalarla daha başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü yangınlarla savaşta başarı yangın sayısı ile değil, bir yangına düşen yanan alan miktarıyla ölçülmektedir. Bu da geçmiş yıllarda (1937-2006) ortalama 19,6 hektar iken, son 10 yılda (1997-2006) ortalama 4,2 hektar olmuştur. Tablo.3: Türkiye de son 10 yıl içerisinde çıkan orman yangınlarının sayıları ve nedenleri [OGM, 2008]. Orman yangınlarının nedenleri Yanan İhmal- Bilinmeyen Yıllar Kasıt Yıldırım alan Dikkatsizlik-Kaza nedenler Toplam Adet % Adet % Adet % Adet % ha 1997 193 14.41 78 5.82 696 51.98 372 27.78 1339 6316 1998 249 12.88 53 2.74 1163 60.19 467 24.17 1932 6764 1999 279 13.44 203 9.78 1151 55.47 442 21.30 2075 5804
424 2000 410 17.42 132 5.61 1384 58.82 427 18.15 2353 26353 2001 251 9.54 188 7.14 1629 61.91 563 21.39 2631 7394 2002 218 14.81 181 12.30 809 54.99 263 17.88 1471 8514 2003 258 11.85 120 5.51 1317 60.49 482 22.14 2177 6644 2004 242 13.73 128 7.26 1033 58.63 359 20.37 1762 4876 2005 272 17.77 140 9.15 867 56.66 251 16.40 1530 2821 2006 241 10.83 328 14.74 1232 55.35 425 19.09 2226 7760 Toplam 2613 13.40 1551 7.96 11281 57.86 4051 20.78 19496 83246 Ortalama 259.69 13.40 155.1 7.96 1128.1 57.86 405.1 20.78 1949.6 8324.6 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Ormancılık faaliyetlerinin yürütülmesinde, yangınlara erken müdahelede yeterli ve bakımlı bir yol şebekesinin varlığı büyük önem taşımaktadır. Bu yollara bağlanacak yangın emniyet yol ve şeritleri ormandaki ulaşım sistemini daha etkin hale getirmektedir. Yukarıda da belirtildiği üzere, ülkemiz ormanlarının korunmasında koruyucu, önleyici ve yangınların söndürülmesi sırasında çok önemli fonksiyonları olan orman yolları, yangın emiyet yol ve şeritlerinin inşa çalışmaları yasal zorunluluklara rağmen bitirilememiştir. Daha açık bir ifade ile 1937 tarihli 3116 sayılı Orman Kanunu ile orman yolları, yangın emniyet yol ve şeritlerinin orman yangınlarının önlenmesindeki işlevleri belirtilmiş, ancak 72 yıl geçmesine rağmen bu tesislerin inşası henüz tamamlanamamıştır. Mevcut yapım programı ve 2006 yılı verilerine göre orman yollarının inşası (tesis edilme programına göre yılda 1000 km inşa edilirse) 59 yıl sonra 2065 yılında, yangın emniyet yollarının inşası (tesis edilme programına göre yılda 200 km inşa edilirse) ise 39 yıl sonra 2045 yılında tamalanması öngörülmektedir. Bu nedenle orman yolları, yangın emniyet yol ve şeritlerinin genel planlama ve uygulama esasları içerisinde orman yangınlarına en hassas bölgelerde yoğunlaşmak üzere en kısa sürede bitirilmesi gerekmektedir. Orman yangınlarına erken müdahelede ulaşım olanakları önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. noktası ile yangın ekipleri arasındaki ulaşım mesafesinin kısa olması, yangına erken müdahele de önemli rol oynamaktadır. emniyet yol ve şeritlerinin orman yol şebeke planına dahil olması durumunda, yangına erken müdahele olanağı daha kısa mesafede ve daha kısa sürede gerçekleştirilmektedir [Bilici, 2008]. Orman yangınları sırasında önemli işlevler yüklenen orman yolları, yangın emniyet yol ve şeritlerinin yoğunuğu ve niteliği kadar, kolay belirlenip kolay izlenebilmeleri de önemli rol oynamaktadır. ın nerede olduğu, en kısa ve güvenli yoldan nasıl ulaşılabileceği, yolların hangi yönde seyrettiği ve nerede sonlandığı ayrıntılı olarak bilinmeyen yangın emniyet yol ve şeritlerinin kendilerinden beklenen işlevi yerine getirebilmeleri güçleşmektedir. Bu amaçla orman yolları, yangın emniyet yol ve şeritlerine ait bilgilerin haritalara eksiksiz olarak işlenmesi ve sürekli olarak güncellenmesi büyük önem taşımaktadır. a müdahelede ve ulaşımda kolaylığı sağlamak amacıyla şebeke planlarındaki yol kod numaralarının arazide mevcut yolların başlangıç kısımlarına uzaktan görülebilir ve okunabilir şekilde yazılması yararlı olacaktır. Ayrıca bu planların bilgisayar ortamında coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla güncel tutulması sağlanmalıdır. emniyet yolları Orman Genel Müdürlüğü İnşaat ve İkmal Dairesi Başkanlığı nın, yangın emniyet şeritleri ise Orman Koruma ve la Mücadele Başkanlığı nın sorumluluğunda bulunmaktadır. Bu durum uygulamada başta yetki karmaşası olmak üzere bir takım problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu sorunun giderilmesi için, İnşaat ve İkmal Dairesi Başkanlığı ile Orman Koruma ve la Mücadele Başkanlığı birlikte oluşturacakları bir birim tarafından planlama ve yapım çalışmalarının gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu şekilde oluşturulacak birim ile yangın emniyet yol ve şeritlerinin standartları gözden geçirilerek yangınların önlenmesi için daha uygun standartlar ortaya çıkarılmalıdır. Bu birimde bilgili ve deneyimli teknik personel
425 istihdam edilmelidir. Eğitim kurumları ile işbirliği sağlanarak ortak projeler üretilmelidir. Böylece, yangınların önlenmesinde kullanılan yangın emniyet yol ve şeritlerine karşı oluşan şüphelerin ortadan kaldırılması sağlanacaktır [Bilici, 2008; Demir ve ark., 2007; Demir ve ark., 2008]. emniyet yol ve şeritlerinin planlanmasında, yangın risk haritası, rüzgar yönü, eğim ve bakı gibi kriterlerle birlikte yangın istatistikleri kullanılarak uygun yol şebeke planları oluşturulmaktadır. tehlike oranı ve yangın davranışı belirlenerek yangın emniyet yol ve şeritlerinin planlanmasında kullanılabilir. Orman yolları, yangın emniyet yol ve emniyet şeritlerinin bakımlarının belirli periyotlarla yapılması gerekmektedir. Öncelikle yol kenarlarındaki ağaçlandırma ve doğal gençleştirme sahalarındaki sıklık bakımları yapılmalı, orman temiz tutularak yangının yayılma hızını arttırıcı materyal ormandan çıkarılmalıdır. Düzenli olarak yapılmayan bakımlar, ormancılık çalışmalarının aksamasına neden olmaktadır. Özellikle yangın emniyet yol ve şeritleri için ayrılan ödenekler tasarruf önlemlerinin dışında tutulmalı, yangına müdahelede kullanılan makine ve teçhizat yenilenmelidir. Orman yangınlarındaki insan faktörünün etkisini azaltabilmek için, bölge insanına eğitim verilmelidir. Aynı zamanda, yangın uyarı sistemlerinin yenilenmesi ve daha modern bir hale sokulması gerekmektedir. ekiplerinin ekipman ihtiyaçları gelişmiş ülkelerdeki modern ekipmanlar göz önüne alınarak yenilenmeli ve daha modern hale getirilmelidir. 6. KAYNAKLAR Anonim, 2008: Orman Yolları Planlanması, Yapımı ve Bakımı. T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, İnşaat ve İkmal Dairesi Başkanlığı, 292 Sayılı Tebliğ, 338 sayfa, Ankara. Bilici, E., 2008: Orman Yolları ve Şeritleri İle Orman Yol Şebekelerinin Entegrasyonu, Planlamaları ve Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma (Gelibolu Milli Parkı Örneği). İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 146 sayfa, İstanbul. Çanakçıoğlu, H. 1993: Orman Koruma. İ.Ü.Orman Fakültesi Yayın No: 411/3524, ISBN 975-404-199-7, 633 sayfa, İstanbul. Demir, M.; Hasdemir, M.; Şentürk, N., 2005. Ormanların Korunması Açısından Orman Yollarının Değerlendirilmesi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu. Poster Bildiriler Kitabı, Sayfa: 143-146, 08-10 Eylül 2005, Süleyman Demirel Üniversitesi Kültür Merkezi, Isparta, Türkiye. Demir, M.; Öztürk, T.; Hasdemir, M., 2007: Impacts of Forest Roads and Fire Breaks on Forest Fire Fighting in Turkey: Evaluation, Limitation and Opportunities. International Mountain Logging and 13 th Pacific Northwest Skyline Symposium, Page 273, April 1-6 th 2007, Oregon State University, Corvallis, Oregon, United States of America. Demir, M.; Yılmaz, E.; Makineci, E.; Küçükosmanoğlu, A., 2008: Forest Road and Firebreak Standards and Statistical Analysis of Forest Fire Causes in Turkey Between 1994-2006. 31 st Annual Council on Forest Engineering Meeting (COFE-2008), June 22-25 th, 2008, Francis Marion Hotel, Charleston, South Carolina, United States of America. Hasdemir, M.; Demir, M., 2005: Ormancılıktaki Gelişmelere Bağlı Olarak Orman Yol Şebekelerinin Fonksiyonel Planlama Esasları ve Orman Yol Yoğunluğu. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 55, Sayı 2, Yıl 2005, Syf: 1-14, ISSN 0535-8418, İstanbul. Küçükosmanoğlu, A., Hasdemir, M., 1991: Orman Yol Şebekelerinde Yolları ve Şeritlerinin Yeri. İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 41, Sayı 3-4, Yıl 1991, Syf: 83, ISSN 0535-8418, İstanbul. OGM, 2008: Orman Genel Müdürlüğü web sayfası. www.ogm.gov.tr