Kahramanmaraş Kenti Açık-Yeşil Alanlarında Ağaçlandırma Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Öneriler

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 94 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Kahramanmaraş Kenti Açık-Yeşil Alanlarında Ağaçlandırma Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Öneriler Hakan DOYGUN a, Tolga OK b a Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Kahramanmaraş b Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET: Bu araştırmada, Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alanlarında gerçekleştirilen ağaçlandırma çalışmaları ağaç ve ağaççık taksonlarının seçimi, bitkisel tasarım, ağaçlandırma teknikleri yönünden değerlendirilmiş ve aynı doğrultuda öneriler geliştirilmiştir. Mevcut uygulamalarda, ağaçlandırma için sınırlı sayıda ağaç ve ağaççık taksonunun kullanılması ve bunun sonucu olarak tekdüze bitkisel tasarımın ortaya çıkması, dikim ve bakım yönünden uygun olmayan bazı teknik yaklaşımlar başlıca sorunlar olarak belirlenmiştir. Sorunların çözümüne yönelik olarak kamuya açık yeşil alanlar, taşıt ve yaya trafiği güzergahları ile diğer kent içi alanlarda kullanılmaya uygun ağaç ve ağaççık taksonları önerilmiş, ayrıca ağaçlandırma çalışmalarının fonksiyonelliğini artırmaya yönelik bitkisel tasarım teknikleri ile dikim ve bakım metodları gibi bazı alternatif yaklaşımlar ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Ağaçlandırma, kentsel açık-yeşil alanlar, Kahramanmaraş Evaluating Urban Afforestation Studies in Open-Green Spaces of Kahramanmaraş City, and Suggestions ABSTRACT: In this research, afforestation studies performed in open-green spaces of Kahramanmaraş city were evaluated from viewpoint of choice of tree taxons, planting design and techniques, and some recommendations were introduced. In the current applications, use of limited number of tree taxons for afforestation, and as a result of this, formation of uniform planting design, some inappropriate technical approaches for planting and maintenance were determined as the principle problems. To solve the problems, tree taxons which are appropriate to use in public green areas, motor vehicle and pedestrian lines and some other urban areas were suggested, in addition, some other alternative approaches were introduced to increase the functionality of afforestation studies, such as planting design techniques, and planting and pruning methods. Key Words: Afforestation, urban open-green spaces, Kahramanmaraş GİRİŞ Kentsel açık-yeşil alanlar, kent yerleşim dokuları arasında ve çevresinde yer alan meydanlar, mahalle ve bölge parkları, ormanlık alanlar, su kıyısı açıklıkları ile ulaşım ağı gibi üzerinde yapılaşma bulunmayan alanlar olarak tanımlanmaktadır (Uzun, 1990). Kentsel yeşil alanlar, kendilerini meydana getiren bitki materyalinin sürekli gelişen değişen canlı yapısı ile kentsel açık-yeşil alanların en dinamik parçalarını oluştururlar. Aynı zamanda, cinsiyet, yaş ve sosyoekonomik düzey farklılığı söz konusu olmaksızın kent insanlarına daha yaşanabilir çevre şartları sağlayan (Grahn ve Stigsdotter, 2003), dış mekanlar bütününde ayırt etme, sınırlama ve çevreleme özellikleri yanı sıra rekreasyon potansiyelleri ve kentsel ekolojik yapıyı düzenleyici yönleri ile planlayıcılar ve kullanıcılar bakımından en ilgi çekici kent bölümleridir. Ağaçlar ve ağaççıklar kentlerde yeşil alan oluşturma çalışmalarında yoğun olarak kullanılan önemli bitki materyalleridir. Kentsel mekanlarda i) kent gelişimini sınırlandırma ve yönlendirme, ii) kentin mikroklimasını, toprak ve hidrolojik yapısını iyileştirme, iii) biyotop oluşturma, iv) çevre sorunlarının insan üzerindeki etkilerini azaltma, v) trafikte yönlendirme, vurgulama, gölgeleme ve yaya güvenliği sağlama, vi) kütle boşluk dengesi yaratma ve vii) rekreasyon potansiyelini olanaklarını artırma bakımından katkı sağlarlar (Anonim, 1986; Beckett ve ark., 1998; Shashua-Bar ve Hoffman, 2000). Kentsel açık-yeşil alanlarda kullanılan ağaç ve ağaççıklar, doğal yaşama ortamlarında veya kırsal alanlarda bulunma durumlarına göre, kentlere özgü çevre şartları nedeniyle farklı gelişme özellikleri sergileme eğilimindedirler. Bitki materyalinin fizyolojik ve morfolojik yapısını gelişme performansını ve dolayısıyla kendisinden beklenen faydaları doğrudan etkileyen bu farklılaşma, kentsel dış mekanlarda kullanılabilecek taksonların seçiminde, her kent için değişkenlik gösterebilecek olan çevre şartlarının iyi analiz edilmesini gerektirmektedir. Bitki Gelişimini Etkileyen Kentsel Çevre Şartları Kentlere özgü olan ve bitki materyalinin gelişimini etkileyebilecek çevre şartları genel olarak aşağıdaki şekilde özetlenebilir (Anonim, 1986; Aslanboğa, 1988; Çelem ve Perçin, 1988; Gültekin, 1988; Atay, 1990; Saebo ve ark. 2003): -İklim: Yapı ve yol gibi yansıma yüzeyleri ile karasal radyasyonun (gece radyasyonu) artması, endüstri ve motorlu taşıtlar ile konut ısıtma sistemlerinden kaynaklanan ek sıcaklık üretimi ve yapılaşma nedeniyle hava akımı hızının azalması kent mikroklimasının kırsal alanlardan farklılaşmasına neden olmakta, kentler birer ısı adasına dönüşmektedir. -Toprak: Binalar ve yolların toprak yüzeyini kaplaması, yapılaşma ile taşıt ve yaya trafiğinin toprağı sıkıştırması, kazı ve dolgu nedeniyle verimli tabakanın kazınması, kök boğazı çevresindeki bitkisel

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 95 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 döküntülerin temizlenerek doğal döngüye bırakılmaması kent toprakları üzerindeki önemli baskı kaynaklarıdır. Bu baskılar sonucunda toprağın yüzey suları ile bağlantısı kesilmekte, oksijen düzeyi azalmakta, drenaj sorunu ortaya çıkmakta, kaybedilen organik madde geri alınamamakta ve böylece kent toprakları bitki yetişmesi bakımından giderek fakirleşmektedir. -Çevre Kirlenmesi: Endüstri, motorlu taşıtlar ve konut ısıtma sistemlerinden kaynaklanan uçucu partiküller yaprak yüzeyinde birikerek güneş ışınlarının yüksek düzeyde absorbe edilmesine ve dokuların yanmasına neden olmaktadır. Yine aynı partiküller içerisinde bulunabilen ağır metaller yağışlarla çözeltilere dönüşmekte, stomalar yoluyla yapraklara girererek ve/veya köklerle topraktan alınarak dokulara zarar vermektedirler. -Mekanik Baskılar: Bina temeli veya altyapı tesisleri için yapılan kazılarda köklerin parçalanması, altyapı tesislerinde boru veya kanalların kök gelişimini sınırlandırması, motorlu taşıt park alanlarında oluşan çarpmalar, tabela veya afişlerin çakılması veya bilinçsizce bağlanması, kaldırım parkelerinin kök boğazı gelişimini engelleyecek şekilde yerleştirilmesi ve tekniğine bitkinin özelliklerine uygun olmayan budama biçimleri başlıca mekanik baskılardır. Kentlerde Kullanılacak Ağaç ve Ağaççıklarda Aranan Özellikler Kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarının amaçları ve kentlere özgü çevre şartları incelendiğinde, ağaç ve ağaççıklarda aranması gereken özellikler ana hatları ile aşağıdaki şekilde belirlenebilir (Anonim, 1986; Çelem ve Perçin, 1988; Gültekin, 1988; Atay, 1990): -Organik madde içeriği zayıf, yeterli havalanma özelliği bulunmayan fakir nitelikli topraklarda yetişebilmelidir. -Mevsimlik ve gün boyu belirgin sıcaklık değişimlerine uyum gösterebilmelidir. -Şiddetli rüzgara dayanabilecek sağlamlıkta gövde ve dal yapısına sahip olmalıdır. -Kurak yaz aylarında yeterince sulanamama ihtimaline karşı, toprağın su varlığını en verimli şekilde kullanabilecek derin kök sistemi geliştirmeli, ayrıca geniş yüzeyi ile sıcaklığı dışarıya kolay verebilecek, su kaybını azaltacak tüysü yapraklara sahip olmalıdır. -Doğrudan güneşten ve dolaylı olarak da yapı yüzeylerinden gelen güneş ışınlarından rahatsız olmamalı, bu ışınları gelişimi için kullanabilmelidir. -Yaya ve motorlu taşıt trafiğine yakın bölgelerde kullanılacak ağaçlar yüksekten ve dolgun taç yapmalı, sarkık formlu olmamaldır. Meyve ve tohumlar, düştüğünde çevreye zarar verebilecek şekilde büyük, sert veya leke bırakıcı özellikte olmamalıdır. -Bina yakınlarında kullanılanlar çok geniş ve dağınık taç formu geliştirmemeli, sürekli budamaya ihtiyaç duymamalıdır. -Sonbaharda yapraklarını dökme süresi kısa olmalı, yaprak renklerindeki değişim ve çiçekleri ile mevsim geçişlerini kent hayatına yansıtabilmelidir. Ülkemizde kentsel açık-yeşil alanların bitkilendirilmesine yönelik uygulamalar bilimsel çalışmalar kapsamında farklı bakış açıları ile incelenmiştir. Yücel (1992), Eskişehir kenti açık-yeşil alanlarında 45 familyaya ait 130 ağaç ve çalı taksonu kullanıldığını belirlemiştir. Kentte kullanım yaygınlığı ve gelişme durumları bakımından incelenen taksonların ayrıca zehirlilik ve alerjik özelliklerine yer verilmiştir. Akıncı (1996), Düzce kenti açık-yeşil alanlarını ve bu alanlarda kullanılan bitki materyallerini incelemiş, Yaltırık ve ark. (1997), İstanbul da park, bahçe ve korulardaki egzotik ağaç ve çalıları belirlemişlerdir. Kelkit (2002), Çanakkale kenti açık-yeşil alanlarında 95 adet ağaç, ağaççık ve çalı taksonu yanı sıra 5 çim ve 13 yer örtücünün kullanıldığını ortaya koymuştur. Yılmaz ve Irmak (2004), Erzurum kentinde parklar, kamu ve özel binalara ait bahçeler ile ulaşım hatlarında belirledikleri 60 adet ağaç, ağaççık ve çalı taksonunun bitkisel tasarım içindeki yerlerini ve kullanım sıklığını belirlemişlerdir. Söğüt (2005), Adana kentinde 18,5 km uzunluğa sahip 6 bulvarı örnek alarak yaptığı çalışmada orta refüj, göbek ve kaldırımlarda 77 adet ağaç, ağaççık ve çalı taksonu kulanıldığını belirlemiş, bunlara ait gelişme özelliklerini incelemiştir. Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alanlarında yürütülen ağaçlandırma çalışmalarının konu edildiği sınırlı sayıda araştırma bulunmaktadır. Dutkuner ve Akten (2000), Kahramanmaraş ta kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarında kullanılmaya uygun 17 ağaç taksonu önermişlerdir. Yaltırık ve Boydak (2000), Kızılçam ın (Pinus brutia Ten.) bilinen varyeteleri ve doğal yayılışlarını açıkladıkları çalışmalarında, yeni varyete Pinus brutia Ten var. densifolia Yalt.& Boydak ile ilgili bazı eksik bilgileri gidermişler ve yeni varyeteyi tanımlamışlardır. Kahramanmaraş-Andırın da da doğal yayılış gösteren yeni varyetenin çoğaltılması ve yöre kentlerindeki park ve bahçelerde kullanımının desteklenmesi gerektiğini vurgulamışlardır. Kanat (2001), Kahramanmaraş ve çevresi park ve bahçelerinde bulunan Salix babylonica L. (Salkım Söğüt) türünde zarar meydana getiren böcek türlerini belirlemiştir. Avşar (2001), Kahramanmaraş yöresi park ve bahçelerindeki Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord. (Dağınık Servi) türünün bazı kozalak ve tohum özelliklerini incelemiştir. Avşar ve Ok (2004), Pterocarya fraxinifolia (Poiret) Spach (Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz) türünün Kahramanmaraş yöresinde yeni bir yayılış alanını belirlemişler ve kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarında kullanılmasını önermişlerdir. Bu araştırmanın amacı, Kahramanmaraş kentinde yürütülen ağaçlandırma çalışmalarını daha önce ele alınmayan yönleri ile takson seçimi, bitkisel tasarım ve

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 96 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 dikim bakım gibi teknik uygulamalar yönünden incelemek ve aynı doğrultuda öneriler geliştirmektir. MATERYAL VE METOT Materyal Araştırma, Doğu Akdeniz Bölgesinin Güneydoğu Anadolu ile birleştiği bölgede, Ahir Dağı etekleri ile alüviyal Kahramanmaraş ovası üzerinde yer alan Kahramanmaraş kentinde yürütülmüştür. Kent parkları, meydanlar ve kent içi yollarda bulunan ağaç ve ağaççıklar araştırmanın ana materyalleri olarak değerlendirilmiştir (Şekil 1). Adana Çalışma Alanı KAHRAMANMARAŞ 0 20 KM Şekil 1. Çalışma Alanının Coğrafi Konumu. Gaziantep Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alanlarında yer alan ağaç ve ağaççık taksonlarının teşhisinde Davis (1965; 1988), Pamay (1992), Yaltırık (1993a; b), Anşin ve Özkan (1997) ve Anşin ve Terzioğlu ndan (1998) yararlanılmıştır. Doğal Yapı -İklim: Yıllık ortalama sıcaklık 16,7 o C dir ve ortalama 727,2 mm yağış alınmaktadır. Yılda ortalama 3,2 gün kar yağışı olmakta, 27,4 gün don olayı gerçekleşmektedir. Hakim rüzgar yönleri, yıllık toplam esme sayısı bakımından batı-kuzeybatı, esme hızı bakımından batıdır (Anonim, 2002). -Toprak: Kent ve yakın çevresinde toprak yapısını Ahir Dağının güneyindeki Miyosen yaşlı birimler ile alüviyal Kahramanmaraş Ovası şekillendirmektedir (Kop, Tarihsiz). Kentin kuzeyini V-VIII, batısını ve doğusunu II-IV, güneyini ise I-IV. sınıf araziler oluşturmaktadır (TGM, 1973). -Bitki Örtüsü: Kahramanmaraş bitki çeşitliliği bakımından son derece zengin bir yöredir. Bu zenginliğin en önemli nedeni, yörenin Anatolian K diagonal (Anadolu Çaprazı) üzerinde bulunmasıdır. Euxin (Öksin) kökenli (örneğin Fagus orientalis Lipsky (Doğu Kayını), Taxus baccata L. (Adi Porsuk)) bitkilerin çarpıcı biçimde Amanoslarda bulunuşu bu tür bitkilerin Pleistosen buzul devrinde Anadolu Çaprazı boyunca güney göçleriyle açıklanmaktadır (Yaltırık ve Efe, 1996 dan yararlanılarak Davis ve ark., 1971). Nitekim Kahramanmaraş yöresinde Öksin kökenli bitkilerin bulunuşu da bu nedene bağlanabilir. Yörede Akdeniz flora bölgesine ait bitkilerin yanı sıra, Euro- Siberian ve Irano-Turanian flora bölgesine ait bitkiler yer almakta ve son derece zengin bir tür çeşitliliği oluşmaktadır. Kentleşme Ahir Dağı eteklerinde doğu batı doğrultusunda ve ortalama 500 700 m kotları arasında gelişen kentin nüfusu 1985 2000 yılları arasında %55 artarak 210.371 den 326.198 e ulaşmış (Anonim, 2004a), kent alanı ise aynı 15 yıllık dönemde yaklaşık üç kat büyüyerek 451,1 hektardan 1242,5 hektara ulaşmıştır (Doygun ve Alphan, 2005). Kahramanmaraş kenti genelinde, halkın doğrudan yararlanabileceği yeterli sayıda planlı olarak inşa edilmiş geniş yeşil alan (park, çocuk oyun alanı, kent içi piknik alanı vb) bulunmamaktadır. Kentin mevcut en geniş yeşil alanları Adana karayolu üzerinde birbirinin devamı şeklinde yer alan Atatürk Parkı ve Fuar Alanı ile, bitki dokusu henüz gelişmemiş olan, Binevler mahallesindeki 12 Şubat parkıdır. Özellikle yeni gelişen kent dokusunda yoğunlaşmış bulunan diğer yeşil alanlar ise yapı adaları arasında kalan kısımların değerlendirilmesi ile elde edilmişlerdir. Ayrıca yeni açılan bulvarlarda geniş orta refüjlere yer verilmekte, 3-4 m genişliğinde çim bantlar üzerinde ağaçlandırma yapılarak kent yeşil alanlarının nicelik ve niteliğine önemli katkı sağlanmaktadır. Kahramanmaraş ta kentsel açık-yeşil alanlarda kullanılan bitkiler üzerinde olumsuz etki yaratabilecek en önemli çevre sorunu kış mevsimlerinde yaşanan hava kirlenmesidir. Büyük oranda kömür ve kısmen de fueloil kullanılan konut ısıtma sistemlerinden kaynaklanan gazlar ve partiküllerin neden olduğu kirlenme özellikle kent merkezinde etkili olmaktadır. 1999-2000 dönemi kış sezonunda havada kükürtdioksit (SO 2 ) oranı 119 µg/m 3, partikül madde (duman) oranı ise 88 µg/m 3 ölçülmüştür (Anonim, 2004b). SO 2 oranı, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği ile belirlenen 150 µg/m 3 oranına yakın bir değerdir. Metot Çalışmanın birinci bölümünde, ağaçlandırmanın kentsel dokuya katkıları ile ağaçlandırma çalışmalarında göz önüne alınması gereken kentsel çevre şartlarına değinilmiş, kentler için ideal ağaç ve ağaççık özellikleri ortaya konulmuştur. Araştırma alanı doğal yapısı ve kentleşmeye ait veriler yine birinci bölüm kapsamında ele alınmıştır.

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 97 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 İkinci bölümde, açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarında kullanılan ağaç ve ağaççık taksonları yerinde gözlemler yoluyla belirlenerek literatür yardımıyla teşhis edilmişlerdir. Bitkisel tasarım, dikim ve bakım uygulamalarına ait bulgular yine ikinci bölümde aktarılmıştır. Son bölümde ise ağaçlandırma çalışmalarının kent dokusuna katkılarını artırmaya yönelik öneriler geliştirilmiştir. Bu öneriler kapsamında, kentte hiç kullanılmamış veya nadiren kullanılan, ülkemizde doğal olarak yetişen ağaç ve ağaççık taksonlarına yer verilmiştir. Önerilen taksonların büyük bir bölümü Kahramanmaraş yöresinde doğal olarak yayılış göstermektedir ve kentsel açık-yeşil alanlara zenginlik kazandıracak gelişme özelliklerine sahiptirler. Kahramanmaraş yöresinde doğal olarak bulunmayan ancak ülkemiz için doğal taksonlar, kent merkezine oldukça yakın Kapıçam orman içi dinlenme alanında tesis edilmiş odunsu bitki kolleksiyonunda yetişkin bireyler üzerinde yapılan gözlemlere dayanılarak önerilmiştir. Önerilen doğal ağaç ve ağaççıkların yetiştikleri habitatlar göz önüne alınarak kent içerisinde dikilebilecekleri alanlar belirtilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Mevcut Ağaçlandırmaların Analizi Takson Seçimi Kahramanmaraş ta ağaçlandırma çalışmalarında en çok Platanus orientalis L. (Doğu Çınarı) kullanılmaktadır. Parkların yanı sıra yol kenarları ve refüjlerin tamamına yakın bir bölümünde görülen Doğu Çınarı, hızlı büyümesi ve koyu gölge yapması nedeniyle tercih edilmektedir. Robinia pseudoacacia L. (Yalancı Akasya), Fraxinus angustifolia L. (Sivri Meyveli Dişbudak) ve Acer negundo L. (Dişbudak Yapraklı Akçaağaç) ise küçük gruplar halinde parklarda veya yol boylarında sıklıkla görülebilen diğer yapraklı ağaçlardır. Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord. (Dağınık servi), Doğu Çınarı ndan az olmakla birlikte, en yoğun kullanılan ibreli ağaçtır. Kent açıkyeşil alanlarında görülen diğer ağaç ve ağaççıklar aşağıda verilmiştir: Melia azedarach L. (Tespih Ağacı) Cupressus arizonica L. var. glauca (Mavi servi) Pinus pinea L. (Fıstık çamı) Washingtonia robusta H. Wendl. (Palmiye) Pinus brutia Ten. (Kızılçam) Cupressus sempervirens var. pyramidalis Targioni-Tozetti (Piramit Servi) Koelreuteria paniculata Laxm. (Güvey Feneri) Cedrus libani A. Rich. (Lübnan Sediri) Ulmus minor Miller (Ova Karaağacı) Lagerstroemia indica L. (Oya Ağacı) Robinia pseudoacacia L. var. umbraculifera DC. (Top Akasya) Hibiscus syriacus L. (Ağaç Hatmi) Salix babylonica L. (Salkım Söğüt) Sophora japonica L. (Sofora) Aesculus hippocastanum L. (At Kestanesi) Ailanthus altissima (Mill.) Swingle (Kokarağaç) Morus alba L. (Ak Dut) Ligustrum japonicum Thunb. (Japon Kurtbağrı) Paulownia tomentosa (Thunb.) Sieb. & Zucc. Ex Steud. (Pavlonya) Morus alba L. var. pendula Dipp. (Sarkık Dut) Albizia julibrissin Durazz. (Gülibrişim Akasya) Cercis siliquastrum L. (Erguvan) Populus x canescens (Aiton) Sm. (Boz Kavak) Prunus cerasifera var. atropurpurea H. Jaeger in H. Jaeger & Beissn (Kırmızı Yapraklı Süs Eriği) Kent genelinde sıkça görülen Olea europea L. (Zeytin) ise kentin zeytinlikler üzerinde gelişmesi nedeniyle parklarda ve ev bahçelerinde kalarak korunmuş fertlerdir. Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarında kullanılan taksonlar çoğunlukla bölge ikliminde hızlı gelişim göstermektedirler. Yoğun olarak bulunan Doğu Çınarı, Yalancı Akasya, Sivri Meyveli Dişbudak, Dişbudak Yapraklı Akçaağaç ve Dağınık Servi ile nispeten az kullanılan diğer taksonların önemli bir bölümü kentsel çevre şartlarına uyum gösteren, yapılar arasında güçlü yeşil doku oluşturabilen, yörenin rüzgarlarına dayanıklı ve düzenli sulama ile hızlı büyüyebilen özelliktedirler. Bitkisel tasarım Ağaçlandırma çalışmalarına son yıllarda hız verilmesine bağlı olarak, parklarda bulunan ağaçlar Atatürk Parkı, Fuar alanı ve bazı eski tarihli küçük parklar haricinde, ortalama maksimum boy ve taç ölçülerine ulaşamamış, ancak düzenli sulama nedeniyle hızlı büyüyen genç bireylerdir. Ulaşım güzergahları boyunca en yaşlı ağaç gruplarına ise kent merkezinde ve kente ana girişlerdeki yolların yaya kaldırımlarında ve orta refüjlerde rastlanmaktadır. Kahramanmaraş kentinde bitkisel tasarım yönünden en önemli sorunlara yaya kaldırımları ve orta refüjlerde rastlanmaktadır. Özellikle doğu batı doğrultusunda kilometrelerce uzunluğa sahip cadde ve bulvarlarda birkaç taksonun sürekli kullanılması kent genelinde tekdüze görünümler sergilemektedir. Ayrıca ibreli ve yapraklı (veya yaprağını döken ve dökmeyen) karışımının yapılmaması tekdüze görünümü güçlendirmekte, yaprağını döken ağaç ve ağaççıkların kullanıldığı yaya kaldırımları ve orta refüjler kış mevsimlerinde çıplak bir görünüm ortaya koymaktadırlar (Şekil 2).

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 98 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Haziran 2005 Mart 2005 Şekil 2. Haziran ve Mart Aylarında Hanefi Mahçiçek Bulvarı (Doğu Çınarı) Kullanılan ağaç ve ağaççık taksonları genel olarak belirgin çiçek rengine sahip değillerdir. Bu eksiklik bazı orta refüjlerde ağaç aralarında Nerium oleander L. (Zakkum), Ağaç Hatmi ve Oya Ağacı na yer verilerek giderilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu uygulamanın kent bütününe yayılmaması ve ağaççık ve çalıların ağaçlara oranla algılanmalarının daha zayıf olması istenilen vurgunun yaratılamamasına neden olmaktadır. Bazı ağaçlar gençlikte veya ileri yaşlardaki formları nedeniyle yol kenarlarında ve orta refüjlerde yoğun olarak kullanılmaları halinde dezavantaj yaratabilecek özelliktedir. Örneğin, Doğu Çınarı nın çok geniş taç yapabilmesi, Fıstık Çamı taçının ileri yaşlarda çok yükselmesi, Lübnan Sediri nin yavaş büyümesi ve gençliğinde alttan dallanması yol ve bina çevreleri için söz konusu olan bazı dezavantajlardır. Orta refüjlerde yer verilen Fıstık Çamları nın kozalakları araç yollarına düşmesi halinde trafik güvenliğini riske sokabilecek özelliktedir. Ayrıca kentte yoğun taşıt trafiğine sahip yollar boyunca görülen Erguvan, Fıstık Çamı, Palmiye, At Kestanesi, Güvey Feneri, Oya Ağacı ve Ağaç Hatmi, hava kirliliğine dayanıklı oldukları konusunda bilgi verilmemiş ağaç ve ağaççıklardır (Anonim, 1986). Uygulama Teknikleri Ağaçlandırma çalışmalarından kısa sürede sonuç alınabilmesi amacıyla yetişkin ağaçların transplantasyonları yapılmaktadır. Söküm araçları ile getirilen yetişkin ağaçlar veya fidanlık ortamında yetişmiş tüplü boylu fidanlar kullanılmaktadır. Dikilen ağaçlar herek veya gergi ipleri ile yere sabitlenmekte ve düzenli bakımları yapılarak kısa sürede ortamlarına adapte olmaları sağlanmaktadır. Orta refüjler bordür taşları kullanılarak yol seviyesinden 50 cm yükseltildikten sonra içleri toprakla doldurulmakta, ardından bitkilendirme çalışması gerçekleştirilmektedir. Yeni açılan geniş kent içi yollardaki orta refüjler 3-4 m genişlikleri ile ağaç yetişmesine uygun ortamlar sunmaktadırlar. Yeni inşa edilen yaya kaldırımlarında parkeler ağaç kök boğazı gelişimine izin verecek şekilde açıklık bırakılarak dizilmiştir. Ancak nispeten eski sayılabilecek yerinde dökme beton kaldırımlarda kök boğazı için bırakılan açıklıklar 40-50 cm dir. Ağaçların genç dönemlerine göre bırakılan dar açıklıklar nedeniyle gelecekte kaldırım betonlarında bozulmalar meydana gelmesi ve ağaç gelişiminin kısıtlanması kaçınılmazdır. Kent genelinde kış mevsimi sonunda budama çalışmaları yapılmaktadır. Budamanın amacı taç formlarının biçimlendirilmesinden daha çok, yüksek gerilim hatlarına ve bina cephelerine dalların değmemesi amacıyla yapılmaktadır. Kaldırımların dar olması nedeniyle yüksek gerilim hatları ve binalara yakın dikilmiş bulunan Doğu Çınarı, Dişbudak Yapraklı Akçaağaç ve Yalancı Akasya uygulamadan olumsuz yönde etkilenen başlıca türlerdir. Sorunların önüne geçilmesi için yapılan tepe budaması ile ağaçlar gerçek formlarına kavuşamayarak bodur biçimde bırakılmakta veya yan dallar kesilerek yalnızca boylarının uzaması sağlanmaktadır (Şekil 3). Şekil 3. Hanefi Mahçiçek Bulvarında Yanlış Budanmış Doğu Çınarları Budama işleminin her yıl düzenli olarak yapıldığı kentte bazı orta refüjlerde bulunan ve dal formu, gövde rengi gibi görsel özellikleri ile ön plana çıkması gereken, ideal formuna ileri yaşlarda ulaşabilen Oya Ağaçları da genç sürgünleri alınarak kalın dallar kalacak

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 99 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 şekilde budanmaktadır. Eksoz gazlarının etkisiyle gövde rengi esmerleşmiş bulunan Oya Ağaçları, budama sonucunda boy, gövde kalınlığı ve taç çapı arasındaki oranlarını da kaybederek dekoratif görünümlerinden tamamen uzaklaşmaktadırlar. Yeni Ağaçlandırma Çalışmaları İçin Öneriler Takson Seçimi Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmaları için mevcutlara ek olarak ülkemizde doğal yayılış gösteren yeni taksonlardan önermek mümkündür: Abies cilicica (Ant. et Kotschy.) Carr. subsp. cilicica (Toros Göknarı) Arceuthos drupacea Ant. et Kotschy. (Andız) Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus (Küçük Kozalaklı Katran Ardıcı) Juniperus foetidissima Willd. (Kokulu Ardıç) Juniperus excelsa Bieb. (Boylu Ardıç) Pinus halepensis Mill. (Halep Çamı) Pinus brutia Ten var. agrophiotii Papaj. (Çok Gövdeli Kızılçam) Pinus brutia Ten. var. pyramidalis Selik (Piramidal Kızılçam) Pinus brutia Ten. var. densifolia Yalt.&Boydak (Sık Yapraklı Kızılçam) Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. pyramidata (Acatay) Yalt. (Ehrami Karaçamı) Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe var. şeneriana (Saatçioğlu) Yalt. (Ebe Karaçamı) Acer platanoides L. (Çınar Yapraklı Akçaağaç) Acer tataricum L. (Tatar Akçaağacı) Acer monspessulanum L. subsp. oksalianum Yalt. (Fransız Akçağacı) Acer monspessulanum subsp. microphyllum (Boiss) Bornm. (Fransız Akçaağacı) Acer hyrcanum F. et M. subsp. tauricolum (Boiss.et Bal.) Yalt. (Toros Akçaağacı) Alnus orientalis Decne. (Doğu Kızılağacı) Alnus glutinosa (L.) Gaertn. subsp. antitaurica Yalt. (Toros Kızılağacı) Betula pendula Roth. (Siğilli Huş) Celtis australis L. (Adi Çitlenbik) Carpinus orientalis Mill. (Doğu Gürgeni) Diospyros lotus L. (Küçük Meyveli Trabzon Hurması) Eriolobus trilobatus (Poiret) Roemer (At Elması - Geyik Elması) Elaeagnus angustifolia L. (İğde) Fagus orientalis Lipsky. (Doğu Kayını) Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. angustifolia (Sivri Meyveli Dişbudak) Fraxinus ornus L. (Çiçekli Dişbudak) Liquidambar orientalis Mill. (Anadolu Sığla Ağacı - Günlük Ağacı) Populus tremula L. (Titrek Kavak) Populus euphratica Oliv. (Gerçek Fırat Kavağı) Pterocarya fraxinifolia (Poiret) Spach. (Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz - Yalankoz) Ostrya carpinifolia Scop. (Gürgen Yapraklı Kayacık) Quercus petraea (Mat.) Liebl. subsp. pinnatiloba (C. Koch) Menitsky (Sapsız Meşe) Quercus robur L. subsp. pedunculiflora (C. Koch) Menitsky (Saplı Meşe) Quercus pubescens Willd. (Tüylü Meşe) Quercus trojana P.B. Webb. (Makedonya Meşesi) Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy.) Hedge&Yalt. (Palamut Meşesi) Quercus brantii Lindl. (İran Palamut Meşesi) Quercus libani G. Olivier (Lübnan Meşesi) Quercus cerris L. (Saçlı Meşe) Salix pentandra L.(Sultani Söğüt) Sorbus torminalis (L.) Crantz var. pinnatifida Boiss (Akçaağaç Yapraklı Üvez) Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch (Beyaz Yapraklı Kuş Üvezi) Tilia plathaphyllos Scop. (Büyük Yapraklı Ihlamur) Ulmus glabra Huds. (Dağ Karaağacı) Zelkova carpinifolia (Pall.) C. Koch. (Gürgen Yapraklı Zelkova) Önerilen doğal taksonlardan cadde, bulvar ve sokaklara yol ağacı olarak dikilebilecekler (Anonim, 1986; Atay ve ark., 1987): Celtis australis Pterocarya fraxinifolia Quercus petraea subsp. pinnatiloba Quercus robur subsp. pedunculiflora Quercus cerris Sorbus torminalis var. pinnatifida Sorbus umbellata Tilia plathaphyllos Ulmus glabra Zelkova carpinifolia Ayrıca Çınar Yapraklı Akçaağaç, Siğilli Huş ve Çiçekli Dişbudak hava kirlenmesine dayanıklı, taşıt trafiğinin bulunduğu yollarda kullanılabilecek türlerdir (Anonim, 1986; Pamay, 1992). Önerilen doğal taksonlardan parklara ve geniş bina bahçelerine dikilebilecekler: Abies cilicica subsp. cilicica Arceuthos drupacea Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Juniperus foetidissima Juniperus excelsa Pinus halepensis Pinus brutia var. agrophiotii Pinus brutia var. pyramidalis Pinus brutia var. densifolia

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 100 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Pinus nigra subsp. pallasiana var.pyramidata Pinus nigra subsp. pallasiana var. şeneriana Acer monspessulanum subsp. oksalianum Acer monspessulanum subsp. microphyllum Acer hyrcanum subsp. tauricolum Celtis australis Diospyros lotus Eriolobus trilobatus Fagus orientalis Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia Liquidambar orientalis Pterocarya fraxinifolia Quercus petraea subsp. pinnatiloba Quercus robur subsp. pedunculiflora Quercus pubescens Quercus trojana Quercus ithaburensis subsp. macrolepis Quercus brantii Quercus libani Quercus cerris Sorbus umbellata Sorbus torminalis var. pinnatifida Salix pentandra Tilia plathophyllos Ulmus glabra Zelkova carpinifolia Önerilen doğal taksonlardan havuz, çeşme, dere ve su kanallarının çevresine ve yakınına dikilebilecekler: Alnus orientalis Alnus glutinosa subsp. antitaurica Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia Liquidambar orientalis Populus tremula Populus euphratica Pterocarya fraxinifolia Salix pentandra Tilia plathophyllos Ulmus glabra Tür Seçimi başlığı altında önerilen taksonlardan Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz = Yalankoz un ülkemizde relikt olarak bulunduğu, titizlikle korunması gerektiği ve Doğu Çınarı gibi alle ağacı olarak kullanılabileceği vurgulanmaktadır (Anşin ve Özkan, 1997). Diğer taraftan, yerel adı At Elması = Geyik Elması olan türün ülkemizdeki varlığı ilk olarak Kahramanmaraş yöresinde tespit edilmiş ve türe Maraş Üvezi adının verilebileceği belirtilmiştir. Kültüre alındığı takdirde yörede iyi park ağacı olabileceği vurgulanmıştır (Yaltırık, 1966). Browicz ve Karaca (1993), At Elması nın Türkiye nin ilginç ve ender odunsu türlerinden birisi olduğunu belirtmişlerdir. Bu tür, Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz de olduğu gibi, kentin simgesi haline gelebilecek oldukça değerli bir ağaçtır. Adi Çitlenbik in Kahramanmaraş Andırın yöresinde iki ayrı alanda doğal olarak orman oluşturduğu tespit edilmiştir. Adi Çitlenbik bu alanlarda münferit, küme, grup, büyük grup ve küçük saf meşcerelerle irtibatlı bir yayılış göstermektedir (Boydak, 1988). Yalnız başına meşcere kurma eğilimi olmayan Adi Çitlenbik in Kahramanmaraş Andırın yöresindeki meşcereleri oldukça ilginçtir. Bu türün, örneğin İstanbul da cami, türbe avluları ve mezarlıklarda sıkça kullanılmasına karşın Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alanlarında yer verilmemiş olmasının önemli bir eksiklik olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, ilk (Tip) örneği Kahramanmaraş Andırın Sarımsak Dağı ndan toplanan Fransız Akçaağacı alttürü (Acer monspessulanum subsp. oksalianum), endemik bir Akçaağaç türü olup ülkemizde Amanos Dağları nın kuzeyinde ve Kahramanmaraş çevresi dağlarında yayılış göstermektedir (Yaltırık, 1971). Yaprak ve meyveleri ile son derece dekoratif bir park ağacı olmaya aday bu taksonun Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alan ağaçlandırmalarında değerlendirilmesi gerekmektedir. Bitkisel tasarım Kahramanmaraş kenti ağaçlandırma çalışmalarında belirli taksonlar üzerinde yoğunlaşılmaması halinde, mevcutlar kent genelinde ağaçlandırmanın işlevlerini artırabilecek kapasitededir. Oya Ağacı ve Palmiye orta refüjler yerine parklar, meydanlar ve yaya yolları için daha uygun olabilen dekoratif türlerdir. Geniş taç yapan Doğu Çınarı ve At Kestanesi dar kaldırımlarda bina yakınlarında kullanılmamalı, parklar, meydanlar ve yaya yollarında yoğun gölge ihtiyacı duyulan alanlarda yer verilmelidir. Yine kent genelinde az rastlanılan Salkım Söğüt, Sarkık Dut, Gülibrişim Akasya, Pavlonya, Kırmızı Yapraklı Süs Eriği, Sofora, Ağaç Hatmi, Japon Kurtbağrı ve Erguvan gibi ağaç ve ağaççıklar da ilginç formları, çiçek ve yaprak renkleri nedeniyle parklarda ve yaya yollarında sıkça kullanılabilecek özelliktedirler. Yoğun taşıt trafiğinin bulunduğu yol boylarında görülen Dişbudak Yapraklı Akçaağaç, Kokarağaç, Tespih Ağacı, Ak Dut, Yalancı Akasya ve Sofora hava kirlenmesine dayanıklı olan ve aynı amaçla kullanımına devam edilebilecek ağaçlardır (Anonim, 1986). Ulaşım hatlarına yönelik çözümler kaldırımlarda ve orta refüjlerde farklı tasarımlar uygulanarak geliştirilebilir. Yaya kaldırımlarının sokak bağlantıları, büyük iş merkezlerinin veya kamu binalarının okulların girişleri, tarihi bina ve yapılar, anıtlar gibi bağlantı ve noktalar ağaç sırasındaki taksonun değiştirilmesi için uygunluk gösterirler. Örneğin kent genelinde Doğu Çınarı ve Dişbudak Yapraklı Akçaağaçlar sıra üzerinde dönüşümlü kullanılmaktadırlar. Bu ağaçların görünümleri belirgin zıtlık yaratmadığı için değişimin algılanması kolay olmamaktadır. Bunun yerine sıranın Dişbudak Yapraklı Akçaağaç, Pavlonya ve Ova Karaağacı ile yapılması daha iyi sonuçlar verebilecektir. Yine söz konusu bağlantı ve noktalarda, yaprak ve çiçek rengi veya genel formu ile sıra üzerindeki ağaçlardan farklılaşan taksonlardan yerleştirilmesi de benzer etkiyi

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 101 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 yaratabilmektedir. Örneğin Doğu Çınarı sırası üzerinde bir veya iki adet Mavi Servi veya Kırmızı Yapraklı Süs Eriği nin kullanılması tekdüzeliği ortadan kaldıracağı gibi uzak mesefeden dikkat çekilmek istenilen yeri de (okul girişi, sokak bağlantısı vb) işaret edecektir. Motorlu taşıt ile ulaşımda yeterli algılamanın sağlanabilmesi için yollarda aynı ağaca daha uzun mesafelerde yer verilmesi gerekmektedir. Taşıt içerisinden algılamanın kuvveti, aynı taksondan ağaç sayısının fazlalığı ile doğru orantılı olarak artmaktadır. Kent içi araç yollarında türlerin her kavşakta değiştirilmesi uygun bir yaklaşımdır. Aynı zamanda, kavşaklara veya dönüşlere yaklaşıldığını işaret etmek için ilgili bağlantı noktasından önce taç formu, yaprak rengi gibi özellikleri bakımından etkili görünümlü ağaç ve ağaççıkların kullanılması trafik emniyeti yönünden önemli bir uygulamadır. Örneğin Çiçekli Dişbudak sırası bulunan bir orta refüjde kavşağa veya yaya geçitlerine yakın bir noktada beyaz gövdesi ile dikkat çeken Siğilli Huş ağacına yer verilerek sürücülerin algılaması kolaylaştırılabilir. Kentin şehirler arası girişleri önemli prestij kaynaklarıdır ve yol kenarları ile orta refüjlerin gösterişli ağaçlar ile donatılması gereklidir. Aynı zamanda, kent girişlerinde yol çevresinde bulunabilecek olan düzensiz yapılaşmalar da bu ağaçlandırma ile etkili bir şekilde perdelenebilecektir. Uygulama Teknikleri Ağaçların binalara ve yüksek gerilim hatlarına zarar verilmesinin önlenmesi ve budamadan kaynaklanan işçilik ve zaman kaybının azaltılması için, kent siluetinin bozulması riskinin bulunmadığı yerlerde, mevcut ağaçların Japon Kurtbağrı, Ağaç Hatmi, Top Akasya gibi yüksekten ve geniş taç yapmayan türler ile değiştirilebilir. Gelişmiş ağaçların sökülmesi ile bölgenin bir anda boş bırakılmaması için dönüşümlü olarak işlemi tekrarlamak mümkündür. Örneğin, sorunlu ağaçların sayısına ve caddenin uzunluğuna göre her üç ağaçtan ikisi veya her iki ağaçtan birisi sökülebilir ve yerlerine boylu yeni fidanlar dikilerek aynı işlemin tekrar edilmesiyle 2 3 yıl sonra çalışma tamamlanabilir. Kurtbağrı, Ağaç Hatmi ve bunlara benzer küçük taç geliştiren ve budanarak yükseltilme olanağı sınırlı olan ağaç ve ağaççıklar, taçları taşıt trafiğini engellemeyecek şekilde dikilmelidir (Anonim, 1986). Oya Ağacı gibi dekoratif taksonların sert budanmasından kaçınılmalı, dalların çevreye zarar verme ihtimali söz konusu olduğunda yalnızca tehlikeyi ortadan kaldıracak düzeyde budama yapılmalıdır. Her yıl budama yapılması zorunluluğu var ise en uygun çözüm, Oya Ağaçları nın eksoz gazlarından olumsuz etkilendiği de göz önüne alındığında, ağaçların refüjlerden parklara taşınarak yerlerine taç gelişimi bakımından trafiğe uygun taksonların getirilmesidir. Yaya kaldırımlarında kök boğazı için gelişme alanı yaratılması amacıyla döşemeler sökülerek genişletilmelidir. Refüjlere yönelik en geçerli çözüm, mevcut ağaçlar henüz küçük iken başka yere taşınmaları ve yerlerine dar kök boğazına sahip Sofora, Ağaç Hatmi, Japon Kurtbağrı gibi türlerin getirilmesidir. SONUÇ Ülkemizde orman, step, maki ve dere vejetasyonu içerisinde yayılış gösteren kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırmalarına uygun ağaç ve ağaçcık taksonları mevcut iken bu taksonların büyük çoğunluğu değerlendirilmemektedir. Bu eksiklik önemli ölçüde, söz konusu taksonların fidanlıklarda kültüre alınmaması, yaygın üretimlerinin gerçekleştirilmemesi ve ağaçlandırma için tür seçiminde alışkanlıkların dışına çıkılmamasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca ağaçlandırma çalışmalarının bitkisel tasarım ve dikim - bakım teknikleri yönünden uygun bilimsel metotlarla gerçekleştirilmemesi ağaçlandırmadan beklenilen faydaların tam olarak sağlanamaması sonucunu ortaya koymaktadır. Bu çalışma ile, Kahramanmaraş özelinde kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarına yönelik eksikliklerin giderilmesinde ilk adım olan teorik yaklaşımın gerçekleştirilmesi amaçlanmıştır. Aynı doğrultuda, kentlere özgü çevre şartları ve bitki materyalinde aranacak özellikler ortaya konulmuş, önceki çalışmalar ve yerinde yapılan gözlemler dikkate alınarak Kahramanmaraş yöresinde ve ülke genelinde doğal yayılış gösteren taksonlara ait 50 ye yakın öneri sunulmuştur. Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında, Kahramanmaraş ta kentsel açık-yeşil alan ağaçlandırma çalışmalarının daha başarılı olabilmesi için geliştirilen öneriler aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Önerilen ağaç ve ağaççıklar Kahramanmaraş ve yöresinde yetişme ortamı bulabilecek taksonlar arasından seçilmiştir. Ancak, özellikle yoğun taşıt trafiği olan hatlarda, yol kaplamaları ve taşıt kaynaklı hava kirlenmesi bitkiler için ekstrem çevre şartları oluşturmaktadır. Bu nedenle, yol boyları için kullanılması düşünülen ancak bilimsel çalışmalarda söz konusu ekstrem koşullar için uygunluk konusunda bilgi verilmemiş ağaç ve ağaççıkların, yoğun taşıt trafiği olan yollarda kullanımı yönünden daha detaylı araştırılmaları ve denenmeleri gerekmektedir. Ağaç ve ağaççıkların kentsel çevre şartlarına uygunluklarının belirlenmesinde, farklı yapı ve trafik yoğunluğuna sahip bölgelerde dikim yapılarak denemeler gerçekleştirilmelidir. Önerilen ağaç ve ağaççıkların bazıları (Örneğin; Kokulu Ardıç, Çınar Yapraklı Akçaağaç) fidanlıklarda çoğaltılmaktadır. Fidanlıklarda bulunanların ağaçlandırma çalışmalarında kullanımına öncelikle başlanılmalı, üretimi yapılmayan ağaç ve ağaççıkların (Örneğin; Dişbudak Yapraklı Kanatlı Ceviz, Fransız Akçaağacı, At Elması) kültüre alınarak çoğaltılması için Üniversiteler ve Araştırma Enstitüleri ile işbirliği yapılmalıdır.

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 102 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Teknik zorunluluklar haricinde egzotik ağaç ve ağaççıkların kullanımına ağırlık verilmemeli, yörenin ve ülkemizin doğal yapısını kent dokusuna yansıtacak taksonlar öncelikle değerlendirilmelidir. Kentsel açık-yeşil alanlardaki bitkilendirmeden sorumlu teknik personel dikim ve bakım işlemlerine yönelik uygulamalı eğitim programlarına dahil edilmelidir. Örneğin, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi tarafından Şehiriçi Ağaçların Tekniğine Uygun Bakımı ve Budanması konulu, Belediyelerin Park ve Bahçeler Müdürlükleri nde görevli mühendis, teknisyen ve işçilerine yönelik üç günlük seminer düzenlenmiştir. Seminerde teorik bilgiler bildiri olarak sunulmuş, daha sonra yol ve parklarda yer alan ağaçların bakımı ve budamasına yönelik uygulamalar yapılmıştır (Atay ve ark., 1990). Kent halkına doğa sevgisi ve çevre koruma bilinci kazandırmak için meydanlar ve parklarda bulunan ağaçlara ağacın Latince ve Türkçe isimleri, ideal boyutları ve varsa diğer özel yönlerini açıklayan tanıtım tabelaları yerleştirilmelidir. KAYNAKLAR Akıncı, G. 1996. Düzce Kenti Açık ve Yeşil Alan Sorunları ve Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Üzerinde Bir Araştırma. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Yayın No: 5, Düzce. Anonim. 1986. Kentlerde Yol Ağaçlaması ( Aslanboğa, İ. 1986. Kentlerimizde Yol ve Meydan Ağaçlamaları başlıklı eserden özetlenerek). TÜBİTAK Yapı Araştırma Enstitüsü, Yayın No: U3, Ankara, 54s. Anonim. 2002. Kahramanmaraş Kenti Uzun Dönemli İklim Değerleri (1929-2001). Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Kahramanmaraş Meteoroloji İstasyonu Müdürlüğü, Kahramanmaraş. (Basılmamış) Anonim. 2004a. Kahramanmaraş İli Merkez İlçesinin Yıllara Göre Şehir Nüfusu. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü. (Basılmamış) Anonim. 2004b. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü. http://www.die.gov.tr/turkish/sonist/cevre/ 30062004.html Anşin, R., Özkan, Z. C. 1997. Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta)-Odunsu Taksonlar, II. Baskı. Karadeniz Teknik Üniversitesi Genel Yayın No:167, Fakülte Yayın No:19, Trabzon, 512 s. Anşin, R., Terzioğlu, S. 1998. Doğu Karadeniz Bölgesinin Özellikle Trabzon Yöresinin Egzotik Ağaç ve Çalıları. Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, Genel Yayın No: 192, Fakülte Yayın No: 29, Trabzon, 131 s. Aslanboğa, İ. 1988. Yol ve Bulvar Düzenlemesinde Bitkisel Tasarım, Bakım ve Koruma. Çevre ve Ormancılık. Ormancılık, Doğa ve Çevre Koruma Kültür Dergisi, 4(3): 5-8. Atay, İ., Ürgenç, S., Aytuğ, B., Yaltırık, F. 1987. Kentiçi Ağaçlandırmalarında Kullanılacak Ağaç, Çalı ve Sarılıcı Bitki Türlerinin Seçimi Kılavuzu. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayını, İstanbul, 32s. Atay, İ. 1990. Şehir ve Yol Ağaçlarında Aranan Önemli Nitelikler. Şehir İçi Ağaçların Tekniğine Uygun Bakımı ve Budanması, Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı, Yayın No: 2, İstanbul, 1-12. Atay, İ., Aytuğ, B., Selik, M., Ürgenç, S., Yaltırık, F. 1990. Şehiriçi Ağaçların Tekniğine Uygun Bakımı ve Budanması. Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı, Yayın No: 2, İstanbul, 73 s. Avşar, M. D. 2001. Kahramanmaraş Yöresi Park ve Bahçelerindeki Dallı Servilerin (Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord.) Bazı Kozalak ve Tohum Özellikleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 4(2): 80-87. Avşar, M. D., Ok, T. 2004. A new distribution of Caucasian wingnut ( Pterocarya fraxinifolia (Poiret) Spach) in the Kahramanmaraş region, Turkey. Journal Environmental Biology, 25(1): 45-50. Beckett, K. P., Freer-Smith, P. H., Taylor, G. 1998. Urban woodlands: Their role in reducing the effects of particulate pollution. Environmental Pollution, 99: 347-360. Boydak, M. 1988, Türkiye'de Yeni Tespit Edilen İki Doğal Çitlenbik (Celtis australis L.) Ormanı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, 38(1): 48-59. Browicz, K., Karaca, H. 1993. Eriolobus Trilobatus (Poiret) Roemer In Turkey. Karaca Arboretum Magazine, Vol.II: 79-86. Çelem, H., Perçin, H. 1988. Ağaçlandırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1031, Ders Kitabı: 298, Ankara, 77s. Davis, P. H. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1-9. University Press, Edinburgh. Davis, P. H., Mill, R. R., Tan, K. 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 10 (Supplement), University Press, Edinburgh. Doygun, H., Alphan, H. 2005. Short-Term Land Use Changes in Kahramanmaras Urban Area. In: International Congress on Information Technology in Agriculture, Food and Environment Proceedings. 12-14 October, Adana, Turkey, pp. 132-136. Dutkuner, İ., Akten, M. 2000. Kahramanmaraş da Kentiçi Park ve Ağaçlandırmalarda Kullanılabilecek Ağaç Taksonları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 3(2): 28-35. Grahn, P., Stigsdotter, U. A. 2003. Landscape Planning and Stress. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 1-18. Gültekin, E. 1988. Ağaçlandırma. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No: 19, Adana, 61s.

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 103 KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Kanat, M. 2001. Kahramanmaraş ve Çevresinde Park- Bahçelerde Salkım Söğütlerde (Salix babylonica L.) Zarar Yapan Böcek Türlerinin Tespiti. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 4(1): 79-85. Kelkit, A. 2002. Çanakkale Kenti Açık-Yeşil Alanlarda Kullanılan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araştırma. Ekoloji Dergisi, 10(43): 17-21. Kop, A. C., Tarihsiz. Kahramanmaraş İli Civarının Jeolojisi ve Tektonik Konumu. KSÜ Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Kahramanmaraş, 39s. (Basılmamış) Pamay, B. 1992. Bitki Materyali I (Ağaçlar ve Ağaçcıklar Bölümü). Uycan Matbaası, İstanbul, 63s. Saebo, A., Benedikz, T., Randrup, T. B. 2003. Selection of trees for urban forestry in the Nordic countries. Urban Forestry and Urban Greening, 2: 101-104. Shashua-Bar, L., Hoffman, M. E. 2000. Vegetation as a climatic component in the design of an urban street: An empirical model for predicting the cooling effect of urban green areas with trees. Energy and Buildings, 3: 221-235. Söğüt, Z. 2005. Kentiçi Yeşil Yollar ve Adana Örneği. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1): 113-124. TGM (Topraksu Genel Müdürlüğü). 1973. Ceyhan Havzası Toprakları. Yayın No: 285, Ankara, 86s. Uzun, G. 1990. Kentsel Rekreasyon Alan Planlaması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı No: 48, Adana, 100s. Yaltırık, F. 1966. Türkiye Florası İçin Yeni Bir Tespit: Sorbus trilobata Labll., İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 16(1):156-159. Yaltırık, F. 1971. Yerli Akçaağaç (Acer L.) Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Araştırmalar. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 1661, O.F. Yayın No: 179, İstanbul, 232 s. Yaltırık, F. 1993a. Dendroloji I, Gymnospermae (Açık Tohumlular). 2. Baskı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3443, O.F. Yayın No: 386, İstanbul, 320 s. Yaltırık, F. 1993b. Dendroloji II, Angiospermae (Kapalı Tohumlular) Bölüm I. 2. Baskı. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Yayın No: 3767, O.F. Yayın No: 420, İstanbul, 256 s. Yaltırık, F., Efe, A. 1996. Otsu Bitkiler Sistematiği Ders Kitabı, II. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3940, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayın No: 10, İstanbul, 518s. Yaltırık, F., Efe, A., Uzun, A. 1997. Tarih Boyunca İstanbul un Park Behçe ve Koruları Egzotik Ağaç ve Çalıları. İsfalt Yayını, No: 4, Esen Ofset, İstanbul, 247 s. Yaltırık, F., Boydak, M. 2000. A new variety of calabrian pine (Pinus brutia Ten.) from Anatolia. The Karaca Arboretum Magazine, 5(4): 173-180. Yılmaz, H., Irmak, M. A. 2004. Erzurum Kenti Açık- Yeşil Alanlarında Kullanılan Bitki Materyalinin Değerlendirilmesi. Ekoloji Dergisi, 13(52): 9-16. Yücel, E. 1992. Eskişehir de Yetiştirilen Ağaç ve Çalıların Kentsel Ekoloji Açısından Değerlendirilmesi. A.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1): 93-118.