TEHLİKELİ ATIKLAR
ÇERNOBİL - 26 NİSAN 1986
UNION CARBIDE (HINDISTAN/BHOPAL) 1984 Böcek ilacı fabrikasından yanlışlıkla 40 ton metil İzosiyanat gazını dışarı atarak 10 binlerce Hindistanlının ölümüne 150 binden fazla kişinin zehirlenmesine sebep oldu.
BÜYÜK SİS FACİASI LONDRA-1952 1 yıl süren hava kirliliği yüzünden çoğu genç 4000 kişi ilk hafta içinde öldü. 10 binden fazla insanın ölümüne neden oldu.
KEDİLERİ DANS ETTİREN HASTALIK: MINAMATA/JAPONYA- 1953 Plastik üretimi yapan Chisso şirketi Minamata Körfezini ağır metal atıklarıyla kirletmesi sonucu büyük miktarda cıva ve diğer ağır metaller halkın ana gıdaları arasında yer alan balık ve kabuklu canlıları zehirlemişti.
UTANÇ ÇÖPLÜĞÜ: GUIYU GUIYU Guiyu Guiyu'da Çin'in en büyük elektronik çöplüğü bulunuyor. Bölgede e-atık işiyle ilgili 5500 firma bulunuyor. Her yıl 2,5 milyon dolarlık bilgisayar ve elektronik cihaz parçaları çürümeye terk ediliyor.
28 NISAN 1993 ÜMRANİYE ÇÖPLÜK PATLAMASI Ümraniye Hekimbaşı Çöplüğü, günde 2.300 tondan fazla çöpün depolandığı, 350.000 metre kare alan üzerine kurulu, muazzam büyüklükte bir yerdi. Toplam 27 insanın cesedine ulaşılabildi, 12 insan ise kayboldu.
Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. (T.C. ANAYASASI- MADDE 56)
TÜİK 2004 Verilerine Göre; Ülkemizde 34 milyon ton belediye atığı ve 17,5 milyon ton imalat sanayi atığı üretilmektedir. Buna göre; Kişi başına üretilen atık miktarı günde 2 kilogramı bulmakta, Her insan yılda ortalama ağırlığının 10 katı kadar atık üretmektedir. Türkiye'de atık yönetimi, ulusal düzenlemeler ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi, performans denetimi raporu,(2007) T.C. Sayıştay Başkanlığı
Gelişmiş ülkelerde Atıkların %35-45 civarındaki kısmı hariç, kalan kısmının tümüyle geri dönüştürülerek ekonomiye kazandırıldığı görülmektedir. Ülkemizde üretilen atıkların da yarısından fazlası geri kazanılabilir özelliklere sahip olup, çevresel ve ekonomik bir problem olmaktan çıkarılarak, bir değere dönüştürülebilecek niteliktedir. Türkiye'de atık yönetimi, ulusal düzenlemeler ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi, performans denetimi raporu,(2007) T.C. Sayıştay Başkanlığı
Etkin bir atık minimizasyonu ve geri dönüşüm sağlanamadığı takdirde, Oluşacak çöp dağları çevre ve insan sağlığını tehdit edecek, Çevrenin bu atıkları absorbe atme kapasitesi zorlanmış olacak, Doğadaki yaşam olanaklarının tükenmeye yüz tutması kaçınılmaz olacaktır.
Keza geri dönüşüm faaliyetlerine, çevre dostu teknolojilere vb. yatırım yapılmadığı takdirde, Hızla artacak yeni depolama alanlarının yapım, işletim vb. giderleri, Giderek kentsel yerleşim alanları içerisinde kalan eski depolama alanlarının rehabilitasyonu, Taşıma giderlerindeki artış vb. alternatif maliyetler çok daha yüksek olabilecektir. Ayrıca neden olunacak çevre kirliliğinin sağlık harcamaları üzerindeki etkisi gibi dolaylı maliyetlerin de hesaba katılması gerekmektedir.
Bu yaklaşım çerçevesinde gerçekleştirilen kimi araştırmalarda, çevre koruma amaçlı yatırımların getirisinin, yatırım maliyetinin 4 katına kadar çıkabileceği sonucuna ulaşılmıştır.
İLGİLİ MEVZUAT Atık yönetimi alanında halen 9 adet yönetmelik yürürlükte olup, bu yönetmelikler Avrupa Birliği müktesebatına uyum amacıyla ve çeşitli projeler kapsamında geliştirilerek güncellenmiş ya da yeniden düzenlenmiştir
Yeterli örgütsel ve teknik kapasitenin olmayışı, bu tür düzenlemelerin çoğunlukla belge üzerinde kalmasını kaçınılmaz kılmıştır.
Türkiye nin tek tehlikeli atık bertaraf tesisi olan İZAYDAŞ, ülkemizde yılda üretilen 2 milyon ton tehlikeli atığın sadece %5 ini bertaraf edebilmekte, doğal ortamlara kontrolsüz bırakılan ya da evsel atıklarla birlikte belediye çöplüklerine atılan tehlikeli atıklar, insan ve çevre sağlığı açısından ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Enfeksiyon kaynağı olan ve başta Hepatit ve AIDS gibi bulaşıcı hastalıkların insanlara bulaşmasında yüksek risk içeren tıbbi atıklar da, büyük illerdeki bazı iyi uygulama örnekleri dışında genellikle herhangi bir işlemden geçirilmeden, doğrudan belediye atık depolama alanlarına gelişigüzel dökülmektedir.
Atık yönetimi alanında ihtiyaç duyulan sosyal ve kültürel altyapının güçlendirilmesine yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları da çok yetersiz düzeydedir. Bunun bir sonucu olarak halkın ve atık üreticilerinin yeterli bilinç düzeyine sahip olmamaları ve gönüllü katkılarının sınırlı kalması, atık yönetimi uygulamalarının başarısını olumsuz etkileyen faktörlerden birisidir. Ancak ülkemizde çevre bilincinin gelişmesine paralel olarak, çevrenin korunması ve sürdürülebilir bir atık yönetiminin geliştirilmesi yönünde güçlü bir duyarlılık oluşmuştur. Bu duyarlılık, sorunların çözümünün daha fazla ertelenmemesinde ve sürdürülebilir bir yapının geliştirilmesinde tüm toplumsal kesimlerin katılımını sağlayacak güçlü bir güvence oluşturmaktadır.
Ülkemizde atıklar yüksek organik madde içeriklerinden dolayı kompostlaştırmaya elverişlidir.
Bilimsel araştırmalara göre, günümüzde atıkların %65 ini oluşturan organik maddeler humusa dönüştürülebilir olup, bu işlemle atık depolama alanlarının ömürlerinin önemli ölçüde uzaması sağlanacağı gibi, elde edilen kompost ise, tarımsal üretim alanlarındaki toprağın zenginleştirilmesi, erozyonun önlenmesi vb. amaçlarla kullanılabilir.
Toprağın organik içeriğini zenginleştiren kompost, özellikle organik tarımda yaygın olarak kullanılabilecek bir malzemedir. Ancak ülkemizdeki kompost tesisleri çok sınırlı sayıda olup, uygulamadan da beklenen başarı elde edilememiştir. AB direktifinde depolanan organik atıkların çok önemli oranlarda azaltılmasının hedeflendiği ve belirlenen hedefleri gerçekleştiremeyen üyeler için ağır cezalar öngörüldüğü dikkate alındığında, AB üyeliği yolunda önemli mesafeler alan ülkemizde halen %1 olan kompost oranının hızla artırılması gerektiği açıktır.
Atık azaltımı konusundaki Avrupa Konseyi Direktiflerinin gereklerinin karşılanabilmesi için, gerek kaynağında önleme ve gerekse geri kazanım mekanizmalarının etkin kılınması zorunludur. AB Müktesebatının hayata geçirilebilmesi için her şeyden önce uygun bir altyapının oluşturulması gerekmektedir. İkinci olarak da, Bakanlık ve merkezi yönetimin diğer ilgili kuruluşları yanında, yerel yönetimler, hane halkı, atık endüstrisi, gönüllü kuruluşlar, üretici ve piyasaya sürenlerin yakın bir işbirliği içinde çaba göstermeleri gerekmektedir. Denetim ve izleme kapasitesinin güçlendirilmesi de, geri dönüşüm sisteminin çağdaş normlara uyarlanmasında önemli rol oynayacaktır.
Atık Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan herhangi bir maddedir. Atık Yönetimi Atığın toplanması, taşınması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, bertaraf sahalarının kapatılması sonrası bakımı ve bu tür faaliyetlerin gözetimi, denetimi ve izlenmesidir. ATIK YÖNETİMİ EL KİTABI-Anadolu Üniversitesi-2012
ÖZEL ATIK Tehlikeli kabul edilmeyen fakat insan sağlığını ve çevreyi korumak amacı ile; miktarı, derişimi, fiziksel, kimyasal veya biyolojik özellikleri bilinmesi gereken, özel taşıma ve imha gerektiren katılardır. Özel atık olarak kabul edilen maddeler: Biyolojik, tıbbi atıklar (araştırma hayvanı dokuları, kadavralar, kültürler), şırınga iğneleri ve bistürü uçları Toksisite sınırından düşük atıklar Petrol artıkları Asbest Safra vb. Kurşun/asit ve nikel/kadmiyum piller.
TEHLİKELİ ATIK Düşük dozlarda bile insanlar ve hayvanlar için öldürücü, İnsan ve diğer canlılar için zehirli (toksik), Kanser yapıcı (kanserojen), Gen bozucu (mutajen) Üreme için zehirli (teratojen) etkiye sahip, Düşük sıcaklıklarda alevlenebilme özelliği olan, patlayıcı, Aşındırıcı (korozif) Kimyasal olarak etkin (reaktif) maddelerdir.
Tehlikeli maddelerin Sınıflandırılması 1. Patlayıcı 2. Oksitleyici 3. Çok kolay alevlenir 4. Kolay alevlenir 5. Alevlenir 6. Çok toksik 7. Toksik 8. Zararlı 9. Aşındırıcı 10. Tahriş edici 11. Hassaslaştırıcı 12. Kanserojen 13. Mutajen 14. Üremeye toksik 15. Çevre için tehlikeli
TEHLİKE SEMBOL VE İŞARETLERİ E Patlayıcı T+ Çok Toksik C Aşındırıcı O Oksitleyici T Toksik Xi Tahriş Edici F+ Çok Kolay Alevlenir Xn Zararlı F Kolay Alevlenir N Çevre İçin Tehlikeli
TIBBİ ATIK Tıbbi atıklar, üç grupta incelenir. Bunlar; Enfeksiyöz atıklar, Patolojik atıklar Kesici Delici atıklardır.
Enfeksiyöz atıklar: Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklardır. Patalojik Atıklar: Cerrahi girişim, otopsi veya anatomi çalışması sonucu ortaya çıkan dokuları, organları, vücut parçalarını, insan fetusunu ve hayvan cesetlerini kapsamaktadır. Kesici Delici Atıklar: Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi, cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıkları kapsar.
KİMYASAL ATIKLAR Birimlerde tedavi, tanı ya da deneysel araştırmalar gibi alanlarda kullanılan ve insan ve çevre sağlığı için çeşitli etkilerle zararlı olabilen kimyasal maddelerin gaz, katı veya sıvı atıklarıdır.
SİTOTOKSİK ATIKLAR Sitotoksik maddeler, hücreye zehir etkisi yapıp hücreyi öldüren ya da işlevini durduran maddelerdir.
TEHLİKESİZ ATIKLAR Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin EK-IV kısmında işaretlenmemiş atıklar ile (M) ile işaretlenmiş atıklardan EK-III B'de yer alan eşik derişiminin altında bir değere sahip olan atıklardır. Ancak; Başka bir mevzuat ile yönetimi düzenlenmiş atıklar ile madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıkları kapsamamaktadır.
ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK ATIKLAR Atık elektrikli ve elektronik eşya (AEEE); Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelikte yer alan atık tanımına uygun ve Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği Ek-1/A da tanımlanan kategorilerde yer alan ürünlerin kullanım ömrü dolduğu andaki bütün bileşenlerini, unsurlarını ve içerdiği sarf malzemelerini tanımlar.
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek- 1/A ya Göre Atık Sınıflaması: 1. Büyük ev eşyaları 2. Küçük ev aletleri 3. Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları 4. Tüketici ekipmanları 5. Aydınlatma ekipmanları 6. Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere) 7. Oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları 8. Tıbbi cihazlar 9. İzleme ve kontrol aletleri 10. Otomatlar