Atık Yönetimi (Tıbbi ve Tehlikeli Atık)

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Balıkesir KHB Çevre Yönetim Birimi Atık Yönetimi (Tıbbi ve Tehlikeli Atık) Mesut ÇETİN Çevre Yük. Mühendisi

2 YÖNETMELİKLER Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

3 Tehlikeli Atıkların kontrol Yönetmeliği Tehlikeli atıklar; çevre ve insan için tehlike arz eden yanıcı, yakıcı, kanserojen, patlayıcı, tahriş edici ve zehirli atıkların tümüne verilen genel bir isimdir (Tarih: , Sayı:25755)

4 TEHLİKELİ ATIKLAR 18 İNSAN VE HAYVAN SAĞLIĞI VE/VEYA BU KONULARDAKİ ARAŞTIRMALARDAN KAYNAKLANAN ATIKLAR (DOĞRUDAN SAĞLIĞA İLİŞKİN OLMAYAN MUTFAK VE RESTORAN ATIKLARI HARİÇ) İnsanlarda Doğum, Teşhis, Tedavi ya da Hastalık Önleme Çalışmalarından Kaynaklanan Atıklar Kesiciler ( hariç) Kan torbaları ve kan yedekleri dahil vücut parçaları ve organları ( hariç) * Enfeksiyonu önlemek amacı ile toplanmaları ve bertarafı özel işleme tabi olan atıklar A Enfeksiyonu önlemek amacı ile toplanmaları ve bertarafı özel işleme tabi olmayan atıklar (örneğin sargılar, vücut alçıları, tek kullanımlık giysiler, alt bezleri) * Tehlikeli maddeler içeren ya da tehlikeli maddelerden oluşan kimyasallar M dışındaki kimyasallar * Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar A dışındaki ilaçlar * Diş tedavisinden kaynaklanan amalgam atıkları A

5 H1 DEN H14 E KADAR TEHLİKELİLİK KODU MEVCUTTUR.BAZILARI AMBLEM İÇERMEKTEDİR. H2 OKSİTLEYİCİ H3-A YÜKSEK ORANDA TUTUŞABİLENLER H3-B TUTUŞABİLEN H5 ZARARLI oksijen alkol H6 TOKSİK Sülfirik asit Sülfirik asit

6 TEHLİKELİ ATIKLAR(MAVİ VARİL) 1.Kemorerapi ilaçları 2.Patoloji labaratuarı atıkları 3.PCR laboratuvar 4.Florasan (kullanılmış) atıkları teknik birimde toplanıp kolilenerek tehlikeli atık bazında firmaya teslim edilir 5.Atık piller atık pil kutusunda toplanmalıdır 6.Bakteri ve virüs hepafiltreleri 7.Hastanede kullanılan, ve günü geçmiş her türlü ilaç ve benzeri maddeler.

7 TEHLİKELİ ATIKLAR Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmezler.

8 TEHLİKELİ ATIKLAR Piller için ayrı toplama kapları kullanılarak ilgili kuruma (TAP: Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Deneği) teslim edilmelidir. Florasan (kullanılmış)atıkları teknik birimde toplanıp tehlikeli atık olarak değerlendirilip bertarafı sağlanmaktadır.

9 Bir adet kalem pilin 4 metrekare toprağı kirlettiğini litre suyu kullanılmaz hale getirdiğini biliyor musunuz? Pillerin içinde bulunan civa, insan sağlığına en çok zarar veren maddedir. Bu maddeler toprağa karışarak hayvanların yiyeceklerinden veya sulardan insan vücuduna karışarak sağlığımızda geri dönüşümü olmayan izler bırakıyor.

10 Tıbbi Atık Nedir? Dünya Sağlık Örgütü Her türlü tıp kurumundan, araştırma teşhis ve laboratuarlarından kaynaklanan insan ve hayvan kan ve kan ürününe bulaşan atıklar dır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (Tarih: , Sayı:25883) Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan enfeksiyöz atık, patolojik atık ve kesici-delici atıklardır (Yönetmelikte Ek-2 de yer alan C, D, E grubu atıklar)

11 Tıbbi Atık Kaynakları Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde kaynak sınıflandırması ürettikleri atık miktarına göre büyük, orta ve küçük kaynaklar şeklinde yapılmıştır: -Büyük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları (üniversite hastaneleri ve klinikleri; genel maksatlı hastaneler ve klinikleri; doğum hastaneleri ve klinikleri; askeri hastaneler ve klinikleri) -Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları (sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler; ayakta tedavi merkezleri; morglar ve otopsi merkezleri; hayvanlar üzerinde araştırma ve deneyler yapan kuruluşlar; bakımevleri ve huzurevleri; tıbbi ve biyomedikal laboratuarlar; hayvan hastaneleri; kan bankaları ve transfüzyon merkezleri; ) -Küçük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları (sağlık hizmeti verilen diğer üniteler (doktor muayenehaneleri, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri ve benzerleri); veteriner muayenehaneleri; akupunktur merkezleri; fizik tedavi merkezleri; evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri; güzellik, kulak delme ve dövme merkezleri; eczaneler; ambulans hizmetleri; hayvanat bahçeleri)

12 Enfeksiyöz Atık -kan ve kan ürünleri başta olmak üzere her türlü vücut sıvıları -insan dokuları, organları, anatomik parçalar -otopsi materyali, plasenta, fetus ve diğer patolojik materyal -bunlarla bulaşmış eldiven, örtü, çarşaf, bandaj vb -hemodiyaliz ünitesi ve karantina atıkları -laboratuvar kültürleri -enfekte deney hayvanı leşleri Patolojik Atık -cerrahi girişim, otopsi veya anatomi çalışması sonucu ortaya çıkan dokular, organlar, vücut parçaları, insan fetusu ve hayvan cesetleri Kesici-delici atık -şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, lanset, bistüri, bıçak, serum seti iğnesi, kırık cam, kırılmış cam tüp ve petri kapları

13 SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR (20 03* ve 15 01*) TIBBİ ATIKLAR (18 01* ve 18 02*) TEHLİKELİ ATIKLAR RADYOAKTİ F ATIKLAR A: Genel Atıklar * B:Ambalaj Atıkları *, * *, *, *, *, C: Enfeksiyöz Atıklar * ve * D: Patolojik Atıklar * E: Kesici Delici Atıklar * ve * F: Tehlikeli Atıklar *, *, *, *, * G: Radyoaktif Atıklar Sağlıklı insanların bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atölyelerden gelen atıklar: B, C, D, E, F ve G gruplarında anılanlar hariç, tıbbi merkezlerden kaynaklanan tüm atıklar. Tüm idari birimler, mutfak, ambar, atölye v.s den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar: -kağıt -karton -mukavva -plastik -cam -metal v.b. Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklar: Başlıca kaynakları; I.Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları -Kültür ve stoklar -İnfeksiyöz vücut sıvıları -Serolojik atıklar -Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri v.b) I.Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler II.Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven v.b) III.Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar) IV.Karantina atıkları V.Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri, VI.Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi v.b. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları: -Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar) -Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar: -enjektör iğnesi, -iğne içeren diğer kesiciler -bistüri -lam-lamel -cam pastör pipeti -kırılmış diğer cam v.b Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıklar -Tehlikeli kimyasallar -Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar -Amalgam atıkları -Genotoksik ve sitotoksik atıklar -Farmasötik atıklar -Ağır metal içeren atıklar -Basınçlı kaplar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır.

14 DSÖ Tıbbi Atıkların Kompozisyonu Yüzde atık miktarları 15% 3% 1% 1% Evsel nitelikli atıklar Patolojik, enfekte atık Kesici atık 80% Kimyasal ve farmasötik atık Diğer

15 Tıbbi Atık Üreticileri Tıbbi atıkların sağlık kuruluşu içinde yönetimi Atık yönetim planını hazırlamak (Atıkların kaynağında ayrı toplanması; kullanılacak ekipman ve araçlar, atık miktarları,toplama sıklığı; geçici depolama sistemleri; toplama ekipmanlarının temizliği, dezenfeksiyonu; kaza anında alınacak önlemler, sorumlu personel ve eğitimleri bilgileri bulunmalı) Atıkları kaynağında ayrı toplamak Atıkları ayrı taşımak Atıkları geçici depolamak Personeli eğitmek Bertaraf harcamalarını karşılamak Tıbbi atık miktarını kayıt altına almak

16 Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması Tıbbi Atıklar Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları Tehlikeli Atıklar Kesici delici atık kapları

17 Atıkların Ünite İçinde Taşınması Tıbbi atık torbaları, sağlık kuruluşu içinde özel araçlar ile toplanırlar Atıkların taşınmasıyla görevli personel, turuncu renkli özel elbise giyer.

18 Atıkların Geçici Depolanması Sağlık kuruluşları, atıkların bertaraf alanına taşınıncaya kadar güvenli bir şekilde biriktirilmesi ve bekletilebilmesi için geçici atık deposu inşa etmekle veya konteyner bulundurmakla yükümlüdürler. 20 ve üstü yatağa sahip sağlık kuruluşları 20 den az yatağa sahip sağlık kuruluşları

19 Belediyelerin Sorumlulukları I-Tıbbi Atık Yönetim Planının Hazırlanması Hizmet verdikleri sağlık kuruluşları, bu kuruluşların tıbbi atık miktarları, geçici depolama sistemleri, toplama ve taşınmada kullanılacak ekipman ve araçlar, toplama rotaları, araç temizleme ve dezenfeksiyon, kaza anında alınacak önlemler, yapılacak işlemler, sorumlular ve eğitim, tıbbi atıkların bertarafında uyguladıkları sistemler II-Tıbbi Atıkların Bertaraf Tesisine Taşınması Taşıma, özel olarak dizayn ve imal edilmiş ve taşıma lisansı almış araçlarla yapılır. III. Tıbbi Atıkların Bertaraf Edilmesi

20 Tıbbi Atıkların Sağlık Etkileri Tıbbi atıklar enfeksiyona neden olabilen patojenler, kesiciler, toksik ya da tehlikeli kimyasal veya farmasötik maddeleri içerir; kalıtsal yapı (DNA) üzerinde değişikliklere neden olabilir. Enfeksiyon ajanları vücuda solunum, idrar, mide ve bağırsak yolu ile veya ağız, burun veya gözlerin sümük membranları ile girebilir. Normal kişilerin sadece % 6 sının ellerinde patojen mikroorganizmalar bulunurken hasta bakımı, tıbbi atık toplama ve taşıma işlerinde çalışan kişilerde bu oran % 68 e çıkmaktadır. Hastaların kan veya kanla kontamine vücut sıvıları ile temas halinde başlıca dört tür viral hastalığın bulaşması söz konusudur. Bunlar; HIV-1 (AİDS virüsü), Hepatit B (HBV), Hepatit C (HCV), Hepatit D (HDV) virüsleridir. DSÖ tahminlerine göre göre sterilize edilmemiş şırıngalar her yıl 8-16 milyon HBV; 2,3-4,7 milyon HCV; HIV vakasına yol açmaktadır. ABD de her yıl tıbbi atıklardan dolayı 8700 kişi HBV hastalığına yakalanmakta ve 200 ü ölümle sonuçlanmaktadır. Hastane temizlik işlerinde çalışan 1000 kişiden 180 ninin kazalara maruz kaldığı görülür.

21 Tıbbi Atık Bertaraf ve İşleme Yöntemleri Depolama Yakma Yakma Dışı Yöntemler 1-Termal Prosesler -Düşük Isılı Termal Prosesler -Orta Isılı Termal Prosesler -Yüksek Isılı Termal Prosesler 2-Kimyasal Prosesler 3-Radyasyon Prosesler 4-Biyolojik Prosesler 5- Mekanik Prosesler 6-Yoğunlaştırma

22 Otoklavlama (Edirne, Kayseri, Konya ve Van da kullanılan sistem)

23 Aydın daki otoklav örneği Bursa ve Sakarya daki otoklav örneği

24 Tıbbi atığın ilk hali Sterilize olmuş atık

25 Sonuçlar, Öneriler Atığın oluştuğu kaynağından itibaren doğru yönetilmesi gerekmektedir. Koruyucu, önleyici prensiplere, atık azaltma tedbirlerine yeterince önem verilmelidir. Atıkların kaynağında ayrılması sağlanmalıdır. Atıklar hiyerarşiye uygun yönetilmelidir.

26 Sonuçlar, Öneriler Devam Tıbbi atık yönetiminde de eğitim eksikliğinin giderilmeli, uygulamaların sürekliliği izleme-kontrol çalışmaları ile desteklenmeli, teftiş-denetim sıklığı artırılmalıdır, Yanlış yönetilen atıkların neden olabileceği problemler sürekli gözler önüne serilmeli, sorunların güncelliğini koruması sağlanmalıdır. Sağlık kuruluşlarında ve atık bertaraf tesisinde çalışanların koruyucu aşılanmaları sağlanmalıdır.

27 Teşekkürler