DENİZ KAPLUMBAĞALARI İZLEME VE KORUMA PROJESİ

DENİZ KAPLUMBAĞALARI İZLEME VE KORUMA PROJESİ PROJE RAPORU 2011 HAZIRLAYAN Hasibe Kusetoğulları ÇEVRE KORUMA DAİRESİ TURİZM, ÇEVRE VE KÜLTÜR BAKANLIĞI

İÇİNDİKİLER SAYFA 1.GİRİŞ 3 2.GENEL BİLGİ 4 3. MATERYAL VE METOD 5 4. SONUÇLAR ve DEĞERLENDİRMELER 6 GÜNEY KARPAZ SAHİLLERİ 6-7 KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME 7 KUZEY KARPAZ SAHİLLERİ 7-8 KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME 8 5. GENEL DEĞERLENDİRME 8-9 ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 10 6. KAYNAKLAR 11 2

GİRİŞ Ülkemizde 1992 yılından başlayarak yürütülen Deniz Kaplumbağalarını İzleme, Koruma ve Araştırma Projesi ne 2011 yılında Swansea Ünüversitesi Marine Turtle Research Group, Kuzey Kıbrıs Kaplumbağaları Koruma Derneği,Doğu Akdeniz Üniversitesi Sualtı Görüntüleme- Araştıma Merkezi ve Çevre Koruma Dairesi nin işbirliği ile devam edilmiştir. Bu yıl önceki yıllarda olduğu gibi tüm KKTC kumsallarında çalışmalar sürdürülmüştür. Çevre Koruma Dairesi elemanları, Almanya-Berlin Humboldt Üniversitesi ve KKTC Üniversitelerinden gelen gönüllü öğrencilerden oluşan çalışma gurupları Karpaz Bölgesindeki önemli 17 kaplumbağa yumurtlama kumsallında izleme ve koruma çalışmalarını yürütmüşlerdir. KKTC nin Alagadi, Akdeniz ve Tatlısu Özel Çevre Koruma Bölgesi sahilllerindewales Swansea Üniversitesi Marine Turtle Research Grubu, Mağusa Yeni İskele arasındaki sahillerinde ise Doğu Akdeniz Üniversitesi Sualtı Görüntüleme ve Araştırma Merkezi tarafından çalışmalar yürütülmüştür. Bu yıl çalışmalarımız 25 Mayıs 2011 tarihinde başlamış ve 1 Ekim 2011 tarihine kadar devam etmiştir. Bu yıl yapılan çalışmalardaki amacımız, sahillere yapılan yuvaları ve bu yuvalara bırakılan yumurtaları tespit etmek, deniz kaplumbağası populasyonunu belirlemek, yuvaları predasyona ve su basmasına karşı yuvaları korumak amacıyla emniyetli bölgelere kurulan kafesler içerisine yuvaları taşımak, populasyona zararlı etmenleri ortadan kaldırmak olmuştur. Yuvaları predasyona karşı korumak için bu yıl taşıma yapılmayan sahillerde tel ağ uygulaması sürdürülmüştür. Sahillere yapılan yuvaların tümü tel ağlarla korumaya alınmıştır. Ronnas sahillerinde tesbit edilen tüm yuvalar su basmasına karşı önceden hazırlanan tel kafesler içerisine taşınarak emniyet altına alınmıştır. Projenin yürütülmesi için gerekli olan maddi katkıyı sağlayan, Turizm, Çevre ve Kültür Bakanlığına, ve Çevre Koruma Dairesi Müdürü Sayın Eşref Ünlüsoyer e tüm arkadaşlarımıza ve projeye katılıp büyük bir özveri ile görev yapan tüm gönüllü öğrencilere ayrı ayrı teşekkür ederiz. Hasibe Kusetoğulları Proje Sorumlusu Çevre Koruma Dairesi 3

GENEL BİLGİ Dünyamızda 8 tür deniz kaplumbağasının yaşadığı bilinmektedir. Bu türlerden olan Caretta caretta ve Chelonia mydas ın yoğun olarak Akdeniz kıyılarına yumurta bıraktıkları bilinmektedir (Mrosovsky,1983). Akdeniz de üçüncü büyük ada olan Kıbrıs a Caretta caretta ve Chelonia mydas ın yumurta bırakmak için çıktığı tesbit edilmiştir(groombridge and Whitmore.1983; Demetropauloos and Hadjichristophorou.1989; Groombridge.1990; Godley and Broderick,1992-2002). Caretta caretta ve Chelonia mydas türü deniz kaplumbağalarının Türkiye nin Akdeniz sahilleri boyunca 17 önemli kumsala yumurtladığı da tesbit edilmiştir(geldiay,1982,1983,1984; Baran ve Karparek.1988; Groombridge,1988). Deniz kaplumbağaları yeryüzünde nesillerini devam ettirebilen en eski canlı türlerinden biri olarak bilinmektedir. Yaklaşık 100-200 milyon yıldan beri nesillerini devam ettirebilen deniz kaplumbağaları, hızla gelişen sanayileşme ve insan aktiviteleri sonucunda hızla kirlenen dünyamızda nesillerini devam ettirebilmek için büyük mücadele vermektedirler. Bu büyük mücadeleye rağmen günümüzde nesilleri hızla yok olmaya doğru gitmektedir. Denize kıyısı olan tüm dünya ülkeleri arasında 1979 yılında bir stok sayımı yapılmıştır. Bu stok sayımı neticesi 1979 yılında Washington da yapılan Dünya Deniz Kaplumbağalarını Koruma Konferansı nda açıklanmış ve tüm dünya denizlerinde 100-200,000 ergin Caretta caretta dişisi kaldığı rapor edilmiştir. Bu azalma karada ve denizde çok fazla olan predatörleri, deniz kirliliği ve insanoğlunun bilinçli ve bilinçsizce yaptığı tahribattan kaynaklanmaktadır(gramentz,1988). Bu nedenle iki türde CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna anf Flora) Ek I de birinci sırada yer almaktadır. Bu türlerin nesillerinin devamı için tüm dünyada çalışmalar yapılmaktadır. Çevre Koruma Dairesi 29 Mart 2001 tarihinde yayınlamış olduğu Fauna ve Floranın Korunması Emirnamesi ile deniz kaplumbağalarını ülkemizdede koruma altına almıştır.tüm Akdeniz de yılda 300-400 adet dişi Chelonia Bu neticeler Karpaz yarımadasındaki Ronnas Körfezinin tüm Akdenizde 3. ve yine Alagadi sahillerinin 5. önemli yeşil kaplumbağa üreme alanı olduğunu ortaya koymuştur (Kasparek et al 2001).mydas ve 2000 adet dişi Caretta caretta nın yumurtladığı bilinmektedir (Groombridge,1990). K.K.T.C de Deniz kaplumbağalarının yaşam ortamlarının korunmasını sağlamak amacı ile Girne bölgesinde Alagadi Bölgesi ve Karpaz Bölgesinde Ronnas Körfezi ve Ay.Philon, Altınkum I ve Altınkum II sahilleri bölgesi, Tatlısu Kıyı Şeridi, Akdeniz bölgesi ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ olarak Bakanlar Kurulu Kararları ile resmi gazetede yayılanarak ilan edilmiştir. 4

MATERYAL VE METOD Karpaz Bölgesindeki önemli yumurtlama sahillerinde izleme ve koruma çalışmalarıgeçmiş yıllarda yapılan çalışmaların doğrultusunda bu yıl ayni şekilde yürütülmüştür... Kuzey Karpaz kumsallarından Ronnas (7 küçük sahilden oluşmaktadır )Ay.Philon ve Altınkum sahilleri hergün kontrol edilerek, tesbit edilen yuvalar su basmasına karşı korumak amacı ile yumurtlamayı takip eden en geç 24 saat içerisinde emniyetli bölgelere taşınmıştır., Küçük Sahil, K9, K10, K11, Dolphin, İkidere, Beyza ve Laden diye isimlendirlen diğer sahiller ise haftada iki kez kontrol edilerek yuvalar tesbit edilmiş olup, predasyona karşı korumak amacı ile 1mtx1mt lik baklavalı tellerle kapatılarak emniyete alınmıştır. (Harita 1). İzleme ve koruma çalışmalarına bu yıl 5 Hazian 2011 tarihinde başlanmıştır. Kamp bölgesine kurulan çadırlarda kalınarak gönüllü öğrenci gurupları ile izleme koruma çalışmaları 1 Eylül 2011 tarihine kadar devam etmiştir. Dişi kaplumbağaların kazmış olduğu yuvaların derinlik ve genişlik ölçüleri alınarak kafes içerisinde aynı ölçülerde kazılan yeni yuvalara yumurtalar taşınmıştır. Kafes içerisine konan yuvalar, yumurtlama tarihleri dikkate alınarak hergün kontrol edilerek, çıkan yavruların denize emniyetli bir şekilde ulaşmaları sağlanmıştır.yavru çıkışı olan yuvalar son yavru çıkışından sonra açılarak kontrol edilmiştir. Böylece yumurtadan çıkan canlı yavru sayısı,, embriyo, ve döllenmemiş yumurta sayısı doğru olarak tesbit edilmiştir. Yavru çıkışı gerçekleşmeyen yuvalar yumurtlama tarihinden 60-65 gün sonra açılarak yavru çıkışının olmama nedenleri bulunmaya çalışılmıştır. Çalışma yapılan sahiller daha önceki üreme sezonunda olduğu gibi bu yıl da Güney ve Kuzey Karpaz olmak üzere iki ayrı bölgede araştırma yapıldığından veriler ayrı ayrı verilerek değerlendirme yapılmıştır. 5

SONUÇLAR ve DEĞERLENDİRMELER 1. GÜNEY KARPAZ SAHİLLERİ Güney Karpaz Sahilleri diye adlandırdığımız 6 sahilde toplam 103 yuva tesbit edilmiştir (83 Chelonia mydas ve 20 Caretta caretta). Güney Karpaz sahillerinde tesbit edilen yuvaların aylara göre dağılımı Grafik I de verilmiştir. Grafik1: Güney Karpaz Kumsallarında (6 sahilde) aylara göre yuva çıkış sayıları(2011) Güney Karpaz sahillerine yapılan 103 yuvadan, 91 (88%) yuvadan yavru çıkışı olmuştur. Geri kalan 12 yuvada su basması nedeni ile yavru çıkışı olmamıştır.bu yıl toplam 3 yuvada predasyon tesbit edilmiş, 9 yuvayı ise su basmıştır. Güney Karpaz Kumsallarına yavru çıkışı olan toplam 91 yuvada 8717 yumurta bırakılmıştır. Güney Karpaz Kumsallarına bırakılan toplam 8717 yumurtanın, 3279 tanesi ölü embriyo,döllenmemiş ve ölü yavru çıkışı olarak tesbit edilmiştir. Bu da toplam yumurtaların 38% ini oluşturmaktadır. Bu oran normal sayılabilecek sayıda yumurtanın telef olduğunu ortaya koymaktadır. Güney Karpaz sahillerinde yumurtadan çıkış yapıp denize ulaşan canlı yavru sayısı 5438 tesbit edilmiştir. Bu miktar toplam yumurta sayısının 62% i oranındadır. KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME 6

Bu yıl sonunda elde edilen veriler ışığında, Güney Karpaz Kumsallarına yapılan yuva sayısında geçen yıla oranla artış tesbit edilmiştir. Bu durum deniz kaplumbağalarının yuva yapmalarındaki doğal dalgalanma ile açıklanabilir. Dişi kaplumbağalar iki-üç yıl ara ile gelip yumurtlamaktadırlar. Geçmiş yıllara oranla yavru çıkışı ogerçekleşen yuvalarda denize ulaşabilen canlı yavru sayısında 17% oranında bir azalma görülmektedir. Bununla birlikte toplam 42 yuvadan sadece 37 tanesinde yavru çıkışı olmuş, geriye kalan 5 yuvada su basması nedeniyle yavru çıkışı gerçekleşmemiştir. 2 - KUZEY KARPAZ SAHİLLERİ Kuzey Karpaz Sahilleri gruplandırılan 12 kumsalda toplam 257 yuva tesbit edilmiştir (244 Chelonia mydas, 13 Caretta caretta). Kuzey Karpaz Sahillerinde tesbit edilen yuvaların aylara göre dağılımı Grafik 3 de verilmiştir. Grafik 3: Kuzey Karpaz kumsallarında tesbit edilen yuvaların aylara göre dağılımı (2011) Kuzey Karpaz kumsallarında bu yıl 572 yuva tesbit edilmiştir.yapılan tesbitlerde 257 yuvanın 1 tanesinde predasyon tesbit edilmiş, 7 yuvayı su basmıştır. Bu duruma göre değerlendirmeler 249 yuva sayısına göre yapılmıştır. Kuzey Karpaz kumsallarına tesbit edilen 257 yuvanın 249 (97%) tanesinden yavru çıkışı gerçekleşmiştir. Diğer taraftan yuvalara bırakılan toplam 25349 yumurtadan 16821 yavrunun canlı olarak çıkış yaptığı ve denize ulaştığı tesbit edilmiştir. Yumurtadan çıkan ve denize ulaşan canlı yavruların 7

toplam yumurta sayısının 66% oranında olduğunu göstermektedir. Yuvalarda tesbit edilen doğal olarak döllenmemiş, ölü embriyo ve ölü yavru sayısı 8528. Bu miktar tüm yumurtaların 34% oranındadır. KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME Kuzey Karpaz kumsallarında 2006 yılına göre bu yıl tesbit edilen yuva sayısında önemli azalma meydana geldiği görülmektedir. 1999 yılından itibaren yapılan çalışmarda ve bu yıl da yuvalar emniyetli bölgeye taşınmıştır. Genel olarak tüm yıllarda yapılan çalışmalarda denize ulaşan canlı yavru sayısı son sekiz yılda %60 in üzerinde olduğu görülmektedir. Grafik 4 de Kuzey Karpaz sahillerinde yıllara göre yapılan yuva sayıları verilmiştir. GENEL DEĞERLENDİRME Dişi Kaplumbağaların 2-3 yılda bir yumurtlamak için sahillere çıkış yaptığı bilinmektedir. Bu deniz kaplumbağalarının yuva yapımındaki doğal davranışıdır. Yapılan çalışmalar özellikle Kuzey Karpaz Kumsalları nın önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Nesilleri tehlike altında ilan edilen ve tüm dünyada koruma altına alınan Chelonia mydas türü deniz kaplumbağalarının ülkemizde 1999-2007 yıllarında Kuzey Karpaz Kumsalları nı yoğun olarak kullandıkları tesbit edilmiştir. Kuzey Karpaz sahillerinde tesbit edilen yuva sayısı toplam yuva sayısının 71% ini oluşturmaktadır. Sonuçlar, Kuzey Karpaz sahillerinin Deniz Kaplumbağaları açısından çok önemli olduğunu doğrulamaktadır. 1999-2007 yıllarında yapılan çalışmalarda Kuzey ve Güney Karpaz sahillerinde yuva sayısı dengeli bir şekilde devam etmekte ve kaplumbağa sayısının sabit olduğunun göstergesidir. Deniz akıntıları nedeni ile plastiklerle kirletilmiş olan Kuzey Karpaz sahillerinin temizlenmesi ve deniz kaplumbağaları için daha elverişli hale getirilmesi gerekmektedir. Bugüne kadar yapılmış olan çalışmalar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sahillerinin özellikle koruma altına alınan deniz kaplumbağaları bakımından Akdeniz de önemli yumurtlama alanlarınarına sahip olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur. 2001 yılında ilk kez İtalya nın Roma kentinde düzenlenen The First Mediterranean Conference on Marine Turtles adlı konferansta da özellikle Kuzey Karpaz kumsallarının önemi bir kez daha vurgulanmıştı.bu çalışmaların süreklilik kazanması ve her yıl yapılması Akdenizde yaşayan deniz kaplumbağalarının nesillerinin devamı için büyük önem arzetmektedir. Denizlerdeki ve sahillerdeki kirlilik ergin kaplumbağaları olduğu kadar yavru kaplumbağalarıda olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle plastik atıklar kaplumbağalar tarafından deniz anası zannedilerek yenmektedir ve ölümlerine neden olmaktadır. Çöpler, yavru kaplumbağaların 8

denize ulaşmalarını engelleyen etkiler yapmaktadır. Bu nedenlerde dolayı denizlerin ve deniz kaplumbağalarının üreme sahillerinin kirletilmemesi ve düzenli olarak temizlenmesi gerekmektedir. Ayrıca yapılacak eğitim çalışmalarıyla halk çevre temizliği konusunda bilinçlendirilmelidir. Deniz Kaplumbağaları ile ilgili ülkemizde yapılacak her türlü araştırma ve koruma çalışmalarının yapılabilmesi için 21/97 sayılı Çevre Yasasına bağlı olarak Dairemizin onayı alınması gerekmektedir. Girne Alagadi Özel Çevre Koruma Bölgesi nde çalışmalarını yürüten Marine Turtle Research Group çalışma yapmadan önce gerekli olan onayı Dairemizden almaktadır. Dairemiz Kuzey Kıbrıs Kaplumbağaları Koruma Derneği ve Marine Turtle Research Group ile işbirliği yaparak 1992 yılında itibaren Alagadi sahillerinde deniz kaplumbağalarını koruma ve araşrırma çalışmalarını birlikte yürütmektedir. 1996 yılında yapılan bir iş bölümü ile MTRG Girne sahilleri ve batı bölgelerinde, Dairemiz ise Karpaz bölgesinde çalışmalarını sürdürmektedir. Bu şekilde çalışmaya bundan sonraki yıllardada devam edilecektir. Dairemiz yerli ve yabancı ülke üniversiteleriyle de işbirliği yaparak deniz kaplumbağalarının korunması çalışmalarını ilerideki yıllarda sürdürmeyi planlamaktadır. Bu yıl sürdürülen çalışmalar boyunca Çevre Koruma Dairesi tarafından hazırlanan Kaplumbağa bilgi kitapcığı, broşür ve çıkartmalar kumsalları ziyaret eden yerli ve yabancı turistlere dağıtılmıştır. ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 9

A - Genel Önlemler: Koruma çalışmaların her yıl yürütülebilmesi için olanak sağlanmalıdır. Deniz kaplumbağaları nın tanıtılması, sevdirilmesi ve korunmalarına ilişkin eğitim çalışmaları yapılmalıdır. Kaplumbağa üreme kumsallarında yapılaşma ve kum alımı önlenmelidir. Kaplumbağa yumurtlama alanlarında gece aktiviteleri engellenmelidir. Kaplumbağa üreme kumsallarının giriş ve uygun yerlerine bilgi verici ve uyarıcı panolar konmalıdır. Özel sektör deniz kaplumbağalarını koruma çalışmaları içerisine çekilmeli ve katkılarının devamı sağlanmalıdır. Sürekliliğin sağlanması için bölgede Doğal Hayat Araştırma ve Koruma Merkezi binası inşa edilmelidir. B - Özel Önlemler: Özellikle Altınkum I, Altınkum II ve Ay Philon kumsallarına araç girişi engellenmeli, uygun yerlere araç park yeri yapılmalıdır. Bölgede çalışabilecek görevli sayısı artırılmalıdır. KAYNAKLAR 10

Godley,B.J, Thomson,R & Broderick,A.C. (1998). Glasgow University Turtle Conservation Expedition 1998- Expedition Report. Groombridge,B. and Whitmore,C.(1989), Marine turtle survey in Northern Cyprus: Marine Turtle Newsletter,47.5-8. Demetropoulos,A. and Hadjichristophorou,M.(1989), Sea Turtle Conservation in Cyprus: Marine Turtle Newsletter,44, 4-6. Geldiay,R.(1984), Türkiye nin Ege ve Akdeniz kıyılarında yaşayan deniz kaplumbağalarının ( Caretta caretta ve Chelonia mydas ) populasyonları ve korunması ile ilgili araştırmalar: Doğa ve Bilim Dergisi,A2,8, 66-75. Gramentz,D. (1988), Involvement of loggerhead turtle with the plactic,metal and hydrocarbon pollution in the Central Mediterranean: Marine Pollution Bulletin,19.11-13. Mrosovsky,M. (1983). Conserving sea turtles: The British Herpetological Society.179pp, London. Pritchard, P:C: et al. 1983. Sea turtle manual of research and conservation techniques. Prepared for the Western Atlantic Turtle Symposium (WATS), San Jos, COSTA Rica, July 1983. 96 pp. Şenol,A.(1996,1997,1999) Altınkum and North Karpaz Beaches Marine Turtles Research Project, Research Report. Şenol,A.(2000-2001) Monitoring and Protection of Sea Turtles Project, Project Report. Kusetoğulları, H(2003, 2004, 2005, 2006) Deniz Kaplumbağalarını İzleme ve Koruma Proje Raporları) Kaparek M, Godly BJ, Broderick AC (2001) Nesting of the Green Turtle, Chelonia mydas, in the Meditterranean: a review of status and conservation needs. Zoology in the Middle East. 24, 45-74 11