BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETİM PROGRAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Doç. Dr. Zekai PEHLİVAN Mersin Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Beden Eğitimi Öğretmenliği Bölümü, MERSİN zpehlivan@mersin.edu.tr
Eğitim Programı Nedir? Eğitim Programı Nasıl Bir İnsan?!!
Öğretim Programının Temel Ögeleri Hedefler İçerik Öğretim Değerlen dirme
Neden program değerlendirmeye ihtiyaç duyulur? Planlayıcılar bir ilerleme görmek isterler. İhtiyaçların karşılanması ve iyileştirilmesi beklentisi vardır. Harcanan enerjinin ürüne dönüştürülmesi istenir. Maliyet-Fayda dengesinin kurulması istenir.
Program değerlendirmenin amacı nedir? Program değerlendirme, ihtiyaçlar (beklentiler) ile program arasındaki açıklıktır. Genel amaç ve davranışsal amaçların yerine getirilip getirilmediğini, kazanılıp kazanılmadığını belirlemektir (Oliva, 2001). İhtiyaçlar Açıklık (Fark) Program
Program değerlendirmede cevap aranan sorular Program değerlendirmeci; Amaçların ve kazanımların doğru olup olmadığını, Programın uygulanabilir olup olmadığını, En modern materyallerin ve metodolojinin kullanılıp kullanılmadığını, Okul çıktılarına bağlı olarak bir üst öğretimde ve iş yaşamında başarılı olup olmadığını, Programın günlük yaşamda işlevsel olup olmadığını, Topluma katkı sunup sunmadığını, Maliyetin etkili olup olmadığını bilmek ister.
Program değerlendirmede hesap verebilirlik» 1. Öğretmen, programda planlananları mı öğretiyor? 2. Öğrencilerin performans başarı düzeyleri belirlenmiş mi? 3. Öğrencilerin fiziksel fitnes kazanımları önceden belirlenen standartlarla uyuşuyor mu? 4. Öğretmenin uygulamaları programın felsefesini yansıtıyor mu? 5. Okul, önerilen fiziksel aktiviteleri öğretmek için yeterli mi? 6. Öğrenciler beden eğitimi, fiziksel fitnes ve spor eğitiminin yararının farkında mı? 7. Programın hedefleri karşılandı mı? (Safrit ve Wood, 1989)
Önem 1. Sadece programın bir boyutuna odaklanıldığı 2. Veriler genellikle nicel yöntem ve anketlerle toplandığı, 3. Program değerlendirme sürecini tamamen yansıtmadığı, 4. Genellikle akademik kaygılarla derslerin etkililiğine yönelik dar kapsamlı olduğu, 5. Çalışma bulgularının genellikle yetersiz olduğu, Yaşar ve ark., (2005)
«Öğretimin Değerlendirilmesi» ile «Programın Değerlendirilmesi» arasındaki fark (devam 1) Öğretim süreci etkili olabilir fakat program olmayabilir. Program değerlendirilmedikçe yanlış ve gereksiz şeyleri öğretiyor olabiliriz.
«Öğretimin değerlendirilmesi» ile «programın değerlendirilmesi» arasındaki fark (devam 2) Öğretimin değerlendirilmesi: Öğrencilerin akademik başarısı Öğrencilerin performansı ve Metodolojinin (öğretim yaklaşımı, yöntem ve teknikler) etkililiği değerlendirilir.
«Öğretimin değerlendirilmesi» ile «programın değerlendirilmesi» arasındaki fark (devam 3) Programın değerlendirilmesi: Öğretimin değerlendirilmesini de kapsar Programla bağlantılı olarak öğretim amaçlarının da ötesinde bir etkinliktir.
Değerlendirmedeki problemler (devam 1) Disiplinler arası takım çalışması yapan sınıfın öğrencileri bireysel çalışma yapan sınıf öğrencilerinden daha başarılıdır. Notla değerlendirilen sınıftaki öğrenciler notla değerlendirme yapılmayan okul ve sınıf öğrencilerinden daha başarılıdır. Modern araç-gereç ve malzemeye sahip okullar olmayanlardan daha başarılıdır. Spor salonuna sahip okullar sahip olmayanlardan daha başarılıdır.
Değerlendirmedeki problemler (devam 2) İşbirlikli öğretim yaklaşımı geleneksel öğretimden daha etkilidir. Sınıf büyüklüğü (öğrenci sayısı) öğrencilerin başarılarında bir fark yaratır. Öğretmenin mesleğe yönelik tutumu öğrenciler arasında fark yaratır. Okul yönetiminin tutumu öğretmenlerin motivasyonlarını etkiler.
Değerlendirmedeki problemler (devam 3) Aile ve okul yönetiminin beden eğitimine yönelik tutumları öğrencilerin başarılarında fark yaratır. Okullar arası ve okul içi sportif aktivitelere katılan öğrencilerin becerisi katılmayanlardan yüksektir. Tutumları yüksek düzeyde olan öğrencilerin başarıları tutumları düşük düzeyde olanlardan daha iyidir.
Program değerlendirmenin sırları: Sorular sormak Doğru sorular sormak Doğru soruları doğru kişilere sormaktır. Oliva (2001)
Program değerlendirmede cevabı aranan iki soru var; 1. Öğretim programı hedeflerini gerçekleştirdi mi? (Ürüne ve erişiye bakarak değerlendirme) 2. Öğretim programındaki temel aksaklık ve eksiklikler nelerdir? (Programın temel ögelerine yönelik değerlendirme) Hedefler İçerik Öğretim Süreci Ölçme ve Değ.
1. Ürün ve Erişiye bakarak değerlendirme Girdi Öğretim Programı Çıktı Son Test Dönüt
2. Program Ögelerine Dönük Değerlendirme Soruları
Hedeflerin Değerlendirilmesi Hedefler, toplumun beklenti ve ihtiyaçlarına uygun mu? Hedefler öğrenci ihtiyaçlarına uygun mu? Hedefler konu alanının özelliklerine uygun mu? Hedefler birbirleriyle tutarlı mı? Hedef ifadeleri yeterince açık mı? Hedefler gerçekleşebilir nitelikte mi? Hedefler dayanıklı mı?
2. İçeriğin Değerlendirilmesi İçerik hedeflerle tutarlı mı? Bilgiler önemli, dayanıklı ve geçerli mi? İçerik öğrenciler için anlamlı mı? Bilgi ve etkinliklerin sunuluş sırası öğrenme ilkelerine uygun mu?
3. Eğitim Durumlarının Değerlendirilmesi Hangi kazanımların ve içeriğin öğrenilmesinde güçlükler yaşanmaktadır? Kullanılan yöntem etkili mi? Program ile günlük plan ve uygulama tutarlı mı? Öğretmen davranışları öğrenme ve öğretim ilkelerine uygun mu? Öğrencilerin derse yönelik duyuşsal özellikleri olumlu mu? Öğrenciler kendilerinden beklenen faaliyetleri yerine getiriyor mu?
4. Sınama Durumlarının Değerlendirilmesi Ölçme sonuçları geçerli mi? (Kapsam geçerli) Ölçme sonuçları güvenilir mi? Ölçüt uygun mu? (Öğretmen kanısı, diğer öğrencilerin başarısı, ülke genelindeki normlar, öğrenci yeteneği, diğer ülkeler, programa girişteki başarı gibi) Program değerlendirmede ise programın hedefleri, standartları ve kazanımları esas alınması gerekir.
5. Örgütün değerlendirilmesi Yanıt aranacak sorular; Kaynaklar hedeflere uygun kullanılıyor mu? Örgütün yapısı hedeflere ulaşmada yeterli mi? Örgüt süreci hedeflere ulaşılmasını sağlayacak nitelikte mi? Öğretim programı ve alt programlar okulun amaçlarına hizmet edici nitelikte mi? (Erden, 1993).
Değerlendirme ve Araştırma Arasındaki Farklılık (devam 1) Değerlendirme araştırmayı gerektirir. Değerlendirme bir yargıya varma sürecidir. Araştırma ise yargıya varmak için veri toplama süreci ve araştırmayla ilişkilidir.
Program değerlendirme alanı araştırma ve değerlendirme uzmanlarına gereksinim duyar. İç değerlendirme Dış değerlendirme
Beden Eğitiminde Önerilen Program Değerlendirme Modelleri
Davranışsal Amaçlar Modeli (Tyler, 1942) Biçimlendirici değerlendirmeden daha çok ürün değerlendirmeğe odaklanır. Amaçlar ve hedef davranışların gerçekleşme düzeyine bakar. Hedefler davranışlarına dönüştürülmemiş ise beden eğitimi alanında kullanışlı değildir.
Akreditasyon Modeli Profesyonel kuruluşlar, meslek örgütleri tarafından yapılır. Değerlendiriciler programın zayıf ve güçlü yanlarını analiz ederler. Dışarıdan davet edilen bir ekip tarafından yapılır. Öğrencilere ait bilgi, başarı testleri, notları, fitnes testleri, beceri testleri, performans testleri ile ilgili nicel veriler üzerinden yapılır. Bütçe, materyal, araç-gereç ve malzemeyle ilgili veri toplanır. Anketler ve görüşmeler yapılır. Program materyalleri incelenir. Bu yolla hem program ve hem de okul değerlendirilmiş olur
Artistik Model (Eisner, 1976) Geniş ve derinlemesine bilgi sahibi olan bir uzman tarafından eleştiri esasına uygun olarak yapılır. Uzman tarafından programın görünmeyen durumların aydınlatılması ve eleştirilmesi esastır. Uzman programı TANIMLAR, YORUMLAR ve DEĞERLENDİRİR Model yenilikçi bir modeldir Bu model diğer modellerle bağlantılı olarak kullanılmalıdır.
CIPP Modeli: Bağlam, Girdi, Süreç ve Ürün (Stufflebam, 1968, 1983). Yönetimin karar verebilmesi için bilgi sağlanır. Hangi tür bilginin toplanacağını betimleme, bilgiyi elde etme ve bilginin ilgili kişi ve gruplara iletilmesi esastır. Dört türü vardır.
CIPP Bağlam değerlendirme: Programın çevresinin incelenmesini içerir. Çevrenin olanakları ve ihtiyaçları betimlenir.
CIPP Girdi değerlendirme: Kaynak kullanımı ile ilgili bilgi sağlar. Uygulanabilirlik üzerine odaklanır. Daha az kaynak ile daha çok iş yapmayı hedefler.
Girdi değerlendirme Değerlendiriciler şu sorulara yanıt arar; 1. Amaçlar uygun ifade edilmiş mi? 2. Amaçlar okulun amaçları ile uyumlu mu? 3. İçerik, program hedef ve amaçlarıyla uyumlu mu? 4. Öğretim stratejileri uygun mu? 5. Amaçlara ulaştırabilecek başka stratejiler var mı? 6. Bu içerik ve öğretim stratejilerinin amaçlara ulaşılmasıyla sonuçlanacağına inanılıyor olmasının temeli/güvencesi nedir?
CIPP Süreç Değerlendirme: Planlanan ile gerçekleşen faaliyetler arasındaki uyumu belirlemede kullanılır. Uygulamadaki eksiklikleri belirlemede kullanılır. Karar verebilmek için bilgi sağlar
Ürün değerlendirme: CIPP Program çıktılarının beklentileri karşılama durumuyla ilgili veri toplamaya odaklanır. «Amaçlara ne oranda ulaşılıyor» sorusuna yanıt arar. Programın devamına, düzeltilmesine ya da kaldırılmasına karar vermeye odaklanır.
Amaçtan Bağımsız Değerlendirme Modeli (Scriven, 1967, 1974) Program hakkında bilgi verilmeden ve bilgi edinilmeden, program çıktılarına bakarak, yanlılığı azaltmak amacıyla kasıtlı olarak dizayn edilmiştir. Çok sayıda çıktı tanımlanabilir (umulan ve planlanan çıktılar değil) Veri toplamada çok sayıda araç kullanılabilir. Öğrenciler ve çıktılar üzerine odaklanır. Değerlendiricinin rolü öğrenen ve öğretenlerin programın yararlılığını yargılamaktır.
Amaçtan Bağımsız Değerlendirme Modeli (devam) Çıktılar bir parça programın ters geçerliğini (reverse validity) sağlar Programın amaçlarından söz etmekten sakınılır Değerlendirici niyetlenen değil ulaşılan yani gerçekleşen amaçları tanımlar Değerlendirmeci çok sayıda amaç tanımlayabilir Göstergelere bağlı olarak program revize edilerek geliştirilebilir.
Veri Toplama Araçları ve Kaynakları
Veriler hangi türde toplanmalıdır? Nicel mi? Nitel mi?
Veri toplama araçları Anket Görüşme Standart ölçekler Başarı testleri Performans testleri Tutum ölçekleri Gözlem İzleme testleri İlgi envanterleri Vb.
Veri kaynakları Öğrenciler, Öğretmenler Eğitim bilimciler Toplum bilimciler Uzman kişiler Veliler Bilimsel araştırmalar Raporlar Arşivler Ders ve kılavuz kitaplar Ders notları Ürün dosyaları Devam çizelgeleri Ödevler Spor ortamları Sınav kağıtları Not defterleri
Beden Eğitiminde öğrenci değerlendirme alanları
Öğrenci dört alanda değerlendirilir Fiziksel Bilişsel Öğrenci Psikomotor Duyuşsal
Fiziksal Alan 1. Kalp-Solunum dayanıklılığı 2. Beden kompozisyonu 3. Karın ve sırt kas iskelet fonksiyonu 4. Diz ve eklem fonksiyonu Safrit ve Wood, 1989
Psikomotor Alan 1. Beceriler ve becerilerin niteliği ile ilgilidir. Ne kadar basket attı (skorlar) Ne kadar hızlı koştu Topu ne kadar uzağa fırlattı Becerilerini hangi yeterlikte yaptı Sportif becerilerin niteliği gibi. Safrit ve Wood, 1989
Bilişsel Alan Tarih bilgisi Kurallar bilgisi Terminoloji bilgisi Teknik bilgi Seçilen aktivitenin strateji bilgisi Fitness Sağlıklı yaşam kavramları bilgisi Güvenlikle ilgili kavramlar bilgisi Safrit ve Wood, 1989
Sportmenlik İşbirliği Takım çalışması Liderlik Öz-kontrol Duyuşsal Alan Safrit ve Wood, 1989
Program değerlendirme standartları
Program değerlendirme standartları Standart: «Bir otorite, gelenek ya da bir ortak anlayış tarafından belirlenmiş, izlenmesi gereken bir model ya da örnek» «Belli bir amaca ulaşmada uygun ve yeterli nitelik düzeyi» «Mesleki bir uygulamanın doğruluk düzeyinin artırılması amacıyla bu mesleki uygulamayla ilgilenen bireylerin karşılıklı olarak üzerinde anlayışa vardıkları ilke» Richardson, 1994; Keith, 2003
Standartlar, değerlendirme çalışması yapacak değerlendiricinin yol haritasıdır. (Yüksel ve Sağlam, 2014).
Program Değerlendirme Standartların İşlevi 1. Biçimlendirici işlevi Değerlendirme amaçlarının belirlenmesi Sınırlılıkları ve çerçeveyi belirleme Soruların ve ölçütlerin belirlenmesi Uygulamanın planlanması Desenin belirlenmesi (deneysel-betimsel) Evren-örneklemin belirlenmesi Veri toplama yöntemlerinin belirlenmesi Verilerin seçimi Ölçe araçlarının belirlenmesi (hangi, kaç kez, ne zaman, nasıl, hangi amaçla) Ölçme araçlarının geçerlik ve güvenirliklerinin belirlenmesi Fournier, 1994
Program Değerlendirme Standartların İşlevi 2. Değerlendirici işlevi; değerlendirilmesi tamamlanmış programın ; Yararlılık, Yürütülebilirlik, Uygunluk ve Doğruluk Yönlerinden programın değeri ve kazancı bakımından değerlendirmektir. Yüksel ve Sağlam, 2014.
Türk Program Değerlendirme Standartları: Yüksel Modeli
Yararlılık Standartları (YA) YA.1. Paydaşların Tanımlanması YA.2. Değerlendirici Yeterliği ve Güvenirliği YA.3. Verilerin Kapsamı / Seçimi YA.4. Raporun Kapsamlılığı ve Anlaşılırlığı YA. 5. Sonuçların Yararlılığı/Etkisi
Yürütülebilirlik Standartları (YÜ) YÜ.1. Uygun Yöntemler YÜ. 2. Grup ve Kurum Desteği YÜ.3. Maliyet-Yarar Çözümlemesi YÜ.4. Değerlendirme Araştırmasının Yönetimi
Uygunluk Standartları (U) U.1. Resmi Sözleşme U.2. Etik Kurallara Uygunluk U.3. Adil Değerlendirme U.4. Şeffaf Raporlaştırma U.5. Sonuçların Açıklanması U.6. Finansal Uygunluk
Doğruluk Standartları (D) D.1. Değerlendirilecek Programın Tanımlanması D.2. Durum Çözümlemesi/Analizi D.3.Değerlendirme Araştırmasının Amacının Belirlenmesi D.4. Değerlendirme Araştırmasının Yönteminin Belirlenmesi D.5. Veri Kaynaklarının Tanımlanması D.6. Verilerin Geçerliği ve Güvenirliği D.7. Verilerin Çözümlenmesi D.8. Sonuçların Gerekçelendirilmesi
Bazı Kaynaklar Yüksel, İ., ve Sağlam, M. (2014). Eğitimde Program Değerlendirme. Istanbul: Pegem Akademi. Erden, M. (1993). Eğitimde Program Değerlendirme. İstanbul: Pegem Fournier, D. M. (1994). Review of the joint committee on standards for educational evaluation. Journal of Educational Measurement, 31 (4), 363-367. MEB (2012). Ortaokul Beden Eğitimi ve Spor Öğretim Programı MEB (2012). Lise Beden Eğitimi ve Spor Öğretim Programı Kitpatrick, J., Sanders, J. R., Worthen, B. (2004). Program Evaluation: Alternative Approaches and Pratical Guidelines. Boston: Pearson Education. Yaşar, Ş. (2005). Evaluation of Educational programmes in Turkey. Aera Annual Meeting Session, CA-USA. Safrit, MJ., & Wood, T.M. (1989). Measurement Conceps in Physical Education and Exercise Science. Human Kinetics Book, Champaing. Ornstein, AC., & Hunkins, FP. (2016). Eğitim Programı: Temeller, İlkeler ve Sorunlar. Çev. Asım Arı, 2. Baskı. İstanbul: Eğitim Yayınevi. Jewett, A. E., Bain, L. L., & Ennis, C. D. (1995). The Curriculum Process in Physical Education. USA: WCB Brown & Benchmark Publishers. Stillwel, J. L., & Willgoose, C. E. (1997). The Physical Education Curriculum. 4th ed., Boston: Allyn and Bacon.
İlgi ve katkılarınız için teşekkürler
Muhalif (Zıt) Model (Levine, 1974) Kurallara en bağlı olan modeldir. Programa yönelik «aleyhte» ve «lehte» iki takım oluşturulur. Tarafsız bir jüri eleştirileri değerlendirir. Tartışılacak konular oylama ile belirlenir. Pahalı ve fazla zaman alan bir modeldir. Her zaman ve her yerde tarafsız jüri ve konuşmacı bulmak zordur. Beden eğitimi alanında yaygın olarak kullanılmaz.