ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KAHRAMANMARAŞ KENTİ TOPLU KONUT UYGULAMALARININ KULLANIM SONRASI DEĞERLENDİRİLMESİ. Zahide Fatma ERŞAN

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KAHRAMANMARAŞ KENTİ TOPLU KONUT UYGULAMALARININ KULLANIM SONRASI DEĞERLENDİRİLMESİ Zahide Fatma ERŞAN YÜKSEK LİSANS TEZİ MİMARLIK ANABİLİM DALI Bu tez 28/ 08 / 2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Prof. Dr. Erkin ERTEN Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Mimarlık Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ KENTİ TOPLU KONUT UYGULAMALARININ KULLANIM SONRASI DEĞERLENDİRİLMESİ ZAHİDE FATMA ERŞAN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARLIK ANABİLİM DALI Danışman : Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Yıl : 2006 Sayfa: 124 Jüri : Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Prof. Dr. Erkin ERTEN Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Bu çalışmada Kullanım Sonrası Değerlendirme (KSD) yöntemi ile Kahramanmaraş Toplu Konut Uygulamalarına ait bina performansı; teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan incelenmiştir. Değerlendirme sonucu elde edilen bilginin sonraki tasarımlara veri olarak aktarılması, tasarım sürecine yansıtılması ve yeni tasarımların daha başarılı olması amaçlanmıştır. Fiziksel mekan analizleri, gözlem ve görüşmeler yapılarak, tasarım sorunları saptanmış, konutlara ait performanslar değerlendirilerek kullanıcıya ait memnuniyet düzeyi belirlenmiştir. Değerlendirme çalışmasında elde edilen bulgular sonuç bölümünde bir araya getirilerek; teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan tespit edilen sorunlara çeşitli çözüm önerileri getirilmiştir. Anahtar kelimeler: Konut, Toplu Konut, Kahramanmaraş, Kullanım Sonrası Değerlendirme. I

ABSTRACT MSc THESIS THE POST OCCUPANCY EVALUATION OF MASS-HOUSING APPLICATION OF KAHRAMANMARAŞ CITY ZAHİDE FATMA ERŞAN DEPARTMENT OF ARCHITECTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor :Assist. Prof. Dr. Mustafa YEĞİN Year :2006 Pages: 124 Jury :Assist. Prof. Dr. Mustafa YEĞİN :Prof. Dr. Erkin ERTEN :Prof. Dr. Gültekin ERDOĞAN In this study, building performance belonging to the application of masshousing of Kahramanmaraş is studied by the method of Post Occupancy Evaluation (POE) in terms of technical, functional and behavioural terms. The transfer of the information acquired as the result of the evaluation to the following projects as datum, and the adaptation of this information to the projection process, thus the new project being more successful are aimed at. Projection problems have been determined by making physical space analyses, observations and interviews. Then the level of users satisfaction is stated by evaluating of building performance. By gathering the findings acquired in the evaluation study, various suggestions are made for the problems determined in terms of technical, functional and behavioural terms. Key words: Housing, Mass-Housing, Kahramanmaraş, Post Occupancy Evaluation. II

TEŞEKKÜR Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada öncelikle beni Yüksek Lisans öğrencisi olarak kabul eden ve çalışma boyunca yardımını esirgemeyen, çok değerli görüşleri ve yapıcı eleştirileri ile beni yönlendiren, ufkumu genişleten saygıdeğer danışmanım Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN e, tezin yazımı aşamasında yapıcı eleştirileri ile önemli katkılar sağlayan Prof. Dr. Erkin ERTEN e ne kadar teşekkür etsem azdır. Konumla ilgili kaynaklara ulaşmamı sağlayarak literatür araştırmalarımı kolaylaştıran Yrd. Doç. Dr. Osman SARI ya, Yüksek Lisans eğitimim boyunca desteklerini gördüğüm Doç. Dr. Yıldırım BAYAZIT ve Doç. Dr. Aysun Karabay BAYAZIT a teşekkürlerimi sunarım. Son olarak, bana çalışma ortamı hazırlayan, çalışmam boyunca maddi ve manevi destekleriyle yanımda olan değerli annem ve babama, kardeşlerime ve tüm aileme teşekkürü bir borç bilirim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.. IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... X RESİMLER DİZİNİ... XIII 1. GİRİŞ... 1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR... 3 3. MATERYAL VE METOD... 6 3.1. Materyal... 6 3.2. Metod... 6 4. BULGULAR VE TARTIŞMA... 9 4.1. Toplu Konut Kavramı... 9 4.2. Toplu Konut Alanı Uygulamalarını Etkileyen Faktörler... 10 4.2.1. Sosyo-Ekonomik Faktörler... 10 4.2.2. Demografik Faktörler... 11 4.3. Türkiye de Toplu Konut Uygulamalarının Gelişimi... 12 4.4. Türkiye de Kentleşme ve Konut Sorunu... 13 4.4.1. Türkiye de Kentleşme... 13 4.4.2. Türkiye de Konut Sorunu... 15 4.4.2.1. Konut Sorununun Niceliksel Boyutu... 17 4.4.2.2. Konut Sorununun Niteliksel Boyutu... 18 4.5. Konutta Kullanıcı Eylemleri ve Mekan Planlama İlkeleri... 18 4.5.1. Konutta Kullanıcı Eylemleri... 19 4.5.2. Konutta İç Mekan Planlama İlkeleri... 19 4.5.2.1. Ortak Alanlar... 19 4.5.2.2. Bireysel Alanlar... 21 4.5.2.3. Teknik Alanlar... 22 IV

4.5.2.4. Sirkülasyon alanları... 24 4.5.3. Yön ve Güneşlenme Koşulları... 24 4.6. Konut Alanı Donatımları Ve Planlama İlkeleri... 25 4.6.1. Konut Alanı Donatımları... 25 4.6.2. Konut Alanı Donatımları Planlama İlkeleri... 26 4.6.2.1. Ulaşım ve Altyapı Donatımı... 26 4.6.2.2. Eğitim, Sosyal, Kültürel ve Sağlık Donatımları... 27 4.6.2.3. Yönetsel ve Hizmet Donatımları... 27 4.6.2.4. Dinlenme Fonksiyonu Donatımları... 28 4.7. Kahramanmaraş ta Kentleşme ve Konut Üretimi... 29 4.7.1. Nüfus ve Yerleşim... 29 4.7.2. Sosyo- Ekonomik Yapı... 31 4.7.3. İmar Planları ve Plana Yönelik Uygulamalar... 32 4.7.4. Kahramanmaraş Kentinde Konut Üretimi... 34 4.8. Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Uygulamalarının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi... 35 4.8.1. Doğukent Toplu Konut Uygulaması... 42 4.8.1.1. Doğukent Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı... 42 4.8.1.2. Doğukent Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri... 46 4.8.1.3. Doğukent Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri... 48 4.8.1.4. Doğukent Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar... 57 4.8.1.5. Doğukent Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti... 60 4.8.2. Esentepe Toplu Konut Uygulamasının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi... 61 4.8.2.1. Esentepe Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı... 61 4.8.2.2. Esentepe Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri... 63 V

4.8.2.3. Esentepe Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri... 65 4.8.2.4. Esentepe Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar... 68 4.8.2.5. Esentepe Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti... 69 4.8.3. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi... 70 4.8.3.1. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı... 70 4.8.3.2. Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri... 72 4.8.3.3. Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri... 75 4.8.3.4. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar... 78 4.8.3.5. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti... 79 4.8.4. Güzelevler Toplu Konut Alanı... 80 4.8.5. Doğukent, Esentepe ve Boğaziçi Toplu Konut Yerleşimleri İle İlgili Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi... 82 4.8.5.1. Kullanıcı ile İlgili Genel Özelliklerin Değerlendirilmesi... 82 4.8.5.2. Konut ile İlgili Genel Özelliklerin Değerlendirilmesi... 86 4.8.5.3. Teknik Performansın Değerlendirilmesi... 91 4.8.5.4. Fonksiyonel Performansın Değerlendirilmesi... 100 4.8.5.5. Davranışsal Performansın Değerlendirilmesi... 108 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 114 KAYNAKLAR... 120 ÖZGEÇMİŞ... 124 EK VI

ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1 Kullanım Sonrası Değerlendirme Çalışmasında Kullanılan Araştırma Teknikleri... 8 Çizelge 4.1 Türkiye de Toplam Nüfus ve Kentsel Nüfus Verileri... 15 Çizelge 4.2 Konut Mekanlarında Yer Alan Eylemler... 19 Çizelge 4.3 Yerleşme Birimleri Donatım Tesisleri İlişkisi... 28 Çizelge 4.4 Kentsel Birim İçinde Dinlenme ve Oyun Alanları İçin Alınan Kabuller... 29 Çizelge 4.5 Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Alanlarında Planlanan ve Gerçekleşen, Blok ve Konut Sayıları.. 39 Çizelge 4.6 Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Alanlarında Planlanan ve Gerçekleşen Donatı Alanlarının Karşılaştırılması.. 40 Çizelge 4.7 Doğukent Toplu Konut Bölgesi Arazi Kullanım Değerleri... 46 Çizelge 4.8 Doğukent Toplu Konutları Plan Analizi... 49 Çizelge 4.9 Doğukent Toplu Konutları A Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri... 50 Çizelge 4.10 Doğukent Toplu Konutları B Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri... 50 Çizelge 4.11 Doğukent Toplu Konutları C Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri... 51 Çizelge 4.12 Doğukent Toplu Konut Alanı A Tipi Bloklar Konut Performansının Değerlendirilmesi (A6, A62, A63 blokları)... 57 Çizelge 4.13 Doğukent Toplu Konut Alanı B Tipi Blok Konut Performansının Değerlendirilmesi (B12, B16 blokları)... 58 Çizelge 4.14 Doğukent Toplu Konut Alanı C Tipi Blok Konut Performansının Değerlendirilmesi (C2)... 59 Çizelge 4.15 Doğukent Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi (A9, A62, A63, B12, B16, C2 Blokları)... 60 VII

Çizelge 4.16 Esentepe Toplu Konut Alanı Arazi Kullanım Değerleri... 63 Çizelge 4.17 Esentepe Toplu Konutları Konut Plan Analizi... 65 Çizelge 4.18 Esentepe Toplu Konutları Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri... 66 Çizelge 4.19 Esentepe Toplu Konut Alanı Konut Performansının Değerlendirilmesi (E7, E10 blokları)... 68 Çizelge 4.20 Esentepe Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarınının Değerlendirilmesi (E7, E10 blokları)... 69 Çizelge 4.21 Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri... 73 Çizelge 4.22 Boğaziçi Toplu Konutları Konut Plan Analizi... 75 Çizelge 4.23 Boğaziçi Toplu Konutları Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri... 75 Çizelge 4.24 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Konut Performansının Değerlendirilmesi (A4, A5 blokları)... 78 Çizelge 4.25 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi (A4, A5 blokları)... 79 Çizelge 4.26 Toplu Konutlarda Salon Eylemlerinin Değerlendirilmesi... 101 Çizelge 4.27 Toplu Konutlarda Oturma Odası Eylemlerinin Değerlendirilmesi 101 Çizelge 4.28 Toplu Konutlarda Ebeveyn Yatak Odası Eylemlerinin Değerlendirilmesi... 102 Çizelge 4.29 Toplu Konutlarda Çocuk Yatak Odası Eylemlerinin Değerlendirilmesi. 103 Çizelge 4.30 Toplu Konutlarda Mutfak Eylemlerinin Değerlendirilmesi. 103 Çizelge 4.31 Toplu Konut İç Mekanlarında Ağırlıklı Olarak Gerçekleştirilen Eylemler... 104 Çizelge 4.32 Konut İç Mekanları Arası Uzaklıklar ile Daire Alanlarının Karşılaştırılması... 106 Çizelge 4.33 Doğukent Toplu Konut Alanında Bulunması Gereken ve VIII

Çizelge 4.34 Çizelge 4.35 Planlanan Donatı Büyüklükleri... 111 Esentepe Toplu Konut Alanında Bulunması Gereken ve Planlanan Donatı Büyüklükleri... 111 Boğaziçi Toplu Konut Alanında Bulunması Gereken ve Planlanan Donatı Büyüklükleri... 111 IX

ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 4.1 Toplu Konut Alanlarının Konumu... 41 Şekil 4.2 Doğukent Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı... 43 Şekil 4.3 Doğukent Toplu Konutları A Blok Normal Kat Planı ve Görünüşü (A1-A2 Bokları)... 44 Şekil 4.4 Doğukent Toplu Konutları B Blok Normal Kat Planı ve Görünüşü (B1-B2 Blokları)... 44 Şekil 4.5 Doğukent Toplu Konutları C Blok Normal Kat Planı ve Arka Cephe Görünüşü (C5-C6 blokları)... 44 Şekil 4.6 Doğukent Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi)... 45 Şekil 4.7 Doğukent A Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması... 51 Şekil 4.8 Doğukent B Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması... 52 Şekil 4.9 Doğukent C Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması... 52 Şekil 4.10 Doğukent A Blok Mekanlar Arası Uzaklıklar... 54 Şekil 4.11 Doğukent B Blok Mekanlar Arası Uzaklıklar... 55 Şekil 4.12 Doğukent C Blok Mekanlar Arası Uzaklıklar... 56 Şekil 4.13 Esentepe Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı... 62 Şekil 4.14 Esentepe Toplu Konutları Normal Kat Planı ve Ön Cepheden Görünüş... 63 Şekil 4.15 Esentepe Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi)... 64 Şekil 4.16 Esentepe Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması... 66 Şekil 4.17 Esentepe Mekanlar Arası Uzaklıklar... 67 X

Şekil 4.18 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı... 71 Şekil 4.19 Boğaziçi Toplu Konutları Normal Kat Planı ve Arka Cepheden Görünüş... 72 Şekil 4.20 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi)... 74 Şekil 4.21 Boğaziçi Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması... 76 Şekil 4.22 Boğaziçi Konut İç Mekanları Arası Uzaklıklar... 77 Şekil 4.23 Güzelevler Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı... 81 Şekil 4.24 Güzelevler Toplu Konut Alanı Normal Kat Planı... 82 Şekil 4.25 Kullanıcıların Eğitim Durumu... 83 Şekil 4.26 Kullanıcıların İş Durumu... 84 Şekil 4.27 Toplu Konut Yerleşimleri Hane Halkı Büyüklüklerinin Değerlendirilmesi... 85 Şekil 4.28 Ailelerde Çocuk Sayısının Dağılımı... 85 Şekil 4.29 Ailelerde Çalışan Kişi Sayısının Değerlendirilmesi... 86 Şekil 4.30 Kullanıcıların Konut Mülkiyeti Durumu... 86 Şekil 4.31 Doğukent Toplu Konut Alanı Kullanıcılarının Konutlarını Tercih Etme Nedenlerinin Değerlendirilmesi... 87 Şekil 4.32 Esentepe Toplu Konut Alanı Kullanıcılarının Konutlarını Tercih Etme Nedenlerinin Değerlendirilmesi... 88 Şekil 4.33 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Kullanıcılarının Konutlarını Tercih Etme Nedenlerinin Değerlendirilmesi... 88 Şekil 4.34 Doğukent Toplu Konut Yerleşimindeki Başlıca Sorunlar... 89 Şekil 4.35 Esentepe Toplu Konut Yerleşimindeki Başlıca Sorunlar... 90 Şekil 4.36 Boğaziçi Toplu Konut Yerleşimindeki Başlıca Sorunlar... 91 Şekil 4.37 Isınma Düzeyinin Değerlendirilmesi... 92 Şekil 4.38 Gürültü Düzeyinin Değerlendirilmesi (Doğukent)... 93 Şekil 4.39 Gürültü Düzeyinin Değerlendirilmesi (Esentepe)... 93 Şekil 4.40 Gürültü Düzeyinin Değerlendirilmesi (Boğaziçi)... 94 Şekil 4.41 Koku Düzeyinin Değerlendirilmesi (Doğukent)... 94 Şekil 4.42 Koku Düzeyinin Değerlendirilmesi (Esentepe)... 95 XI

Şekil 4.43 Koku Düzeyinin Değerlendirilmesi (Boğaziçi)... 95 Şekil 4.44 Doğal Aydınlanma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Doğukent).. 96 Şekil 4.45 Doğal Aydınlanma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Esentepe)... 96 Şekil 4.46 Doğal Aydınlanma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Boğaziçi)... 97 Şekil 4.47 Havalandırma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Doğukent)... 97 Şekil 4.48 Havalandırma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Esentepe)... 98 Şekil 4.49 Havalandırma Düzeyinin Değerlendirilmesi (Boğaziçi)... 98 Şekil 4.50 Konutta Yapı Elemanlarında Yapılan Değişikliklere İlişkin Değerlendirme... 100 Şekil 4.51 Toplu Konutlarda Birbirine Yakın Olması İstenen İç Mekanlar 104 Şekil 4.52 Toplu Konutlarda Birbirine Uzak Olması İstenen İç Mekanlar.. 105 Şekil 4.53 Toplu Konutlarda Diğer Blokların Konumunun Getirdiği Sorunlar... 108 Şekil 4.54 Toplu Konutlarda Komşuluk İlişkilerinin Değerlendirilmesi... 109 Şekil 4.55 Toplu Konutlardaki Yeşil Alanların Yeterliliğinin Değerlendirilmesi... 110 Şekil 4.56 Konutların Hırsıza Karşı Güvenliğinin Değerlendirilmesi... 112 Şekil 4.57 Toplu Konut Yerleşimlerine Ait Çevresel Değer Profili... 113 XII

RESİMLER DİZİNİ Sayfa Resim 4.1 Doğukent Toplu Konut Alanı Batı Görünüşü... 43 Resim 4.2 Doğukent Toplu Konut Yerleşimi Mevcut İlköğretim Okulu Binası... 47 Resim 4.3 Doğukent Toplu Konut Yerleşiminin Batısında İnşa Halindeki İlköğretim Okulu Binası... 47 Resim 4.4 Doğukent Toplu Konut Yerleşimi Cami İnşaatı... 48 Resim 4.5 Esentepe Toplu Konut Alanı Güneybatı Görünüşü... 61 Resim 4.6 Esentepe Toplu Konut Alanı E13 Blok Yanı Çocuk Oyun Alanı... 65 Resim 4.7 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Kuzeybatı Görünüşü... 72 Resim 4.8 Boğaziçi Toplu Konut Alanı İdari Binası... 73 Resim 4.9 Boğaziçi Toplu Konut Alanı Alışveriş Merkezi... 73 Resim 4.10 Güzelevler Toplu Konut Alanı Güneydoğu Görünüşü... 80 Resim 4.11 Güzelevler Toplu Konut Alanı Kuzeydoğu Görünüşü... 81 Resim 4.12 Esentepe Toplu Konut Yerleşimi Bloklar Arasındaki Park ve Çocuk Oyun Alanları... 113 XIII

1.GİRİŞ Zahide Fatma ERŞAN 1. GİRİŞ Günümüzde konut değişen sosyo-ekonomik hayat, hızlı nüfus artışı, göç gibi nedenlerle değişime uğrayan, toplumun kültürel değerleri ve yaşam biçimiyle uyuşmayan sosyal ve fiziksel bir sorun haline gelmiştir. Ülkemizde konut sorununun genellikle konut açığı şeklinde algılanan nicel yanı ön plana çıkmaktadır. Ancak ülkemizde yapılacak konutlar niteliksel açıdan da kullanıcı memnuniyetini sağlayacak standartlarda üretilmelidir. Kullanıcılara, yalnızca barınma amaçlı ihtiyaçları yüzünden değil, optimal gereksinimlerinin karşılanması için yaşam kalitesi yüksek yerleşim birimleri sunulmalıdır. Toplu konut kullanıcıları farklı sosyal ve kültürel yapıları, meslekleri, hobileri, yaşam felsefeleri olan, değişik yaş gruplarındaki insanlardan oluşmaktadır. Bu nedenle kullanıcıların uyum sağlayacağı değil, kullanıcılara uyum sağlayacak yerleşmelerin planlanabilmesi için, geçmiş tasarım kararlarına ve bina performanslarının sonuçlarına derin bir bakış sağlayan kullanım sonrası değerlendirme çalışmalarına gereken önemin verilmesi gerekmektedir. En ucuz düzeltmeler tasarım üzerinde olacağından, planlama safhasında yapılacak hataların önüne geçilebilmesi için yapılmış yerleşme örneklerinin olumlu ve olumsuz yanlarının araştırılması ve yeni uygulamalar için temel oluşturabilecek kriterlerin bulunması gerekir. Bu tez, yerel yönetim tarafından Kahramanmaraş kentinde yürütülen toplu konut uygulamalarını kapsamaktadır. Kent için ilk imar planı 1946 yılında hazırlanmaya başlanmış, 1956 da İller Bankası nca yaptırılmıştır. 1957 yılında onaylanmıştır. Bu planın zaman aşımına uğraması sonucu yine İller Bankası nca yeni imar planı çalışmalarına 1980 lerde başlanmıştır. Bu plan ise 1981 yılında onaylanmış, sanayideki gelişme ve büyüme nedeniyle bu imar planı amaçlarına ulaşamamıştır. Günümüzde, kentteki konut ihtiyacı hızlı kentleşme ve göç etkenlerine bağlı olarak artmıştır. Bu nedenle Belediye Teşkilatı bu problemi gidermek amacıyla, belirlediği dört toplu konut alanında konut üretimine başlamıştır. 1

1.GİRİŞ Zahide Fatma ERŞAN Konut ihtiyacının karşılanması ve düzenli kentleşmenin sağlanabilmesi için yapımına başlanan toplu konut uygulamaları Kahramanmaraş kenti için yeni bir girişimdir. Bu çalışmada, Kahramanmaraş kenti toplu konut alanlarının niceliksel ve niteliksel açıdan kullanıcı gereksinmelerini karşılayabilen kaliteli yaşam çevreleri olarak tasarlanabilmesi amacıyla kentteki toplu konut uygulamaları Kullanım Sonrası Değerlendirme yöntemi ile incelenmiştir. 2

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Zahide Fatma ERŞAN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Serhat Kipdemir (1987): Toplu Konut Tasarımında Kullanıcı Gereksinimlerinin ve Fiziksel Mekan Özelliklerinin Bina Değerlendirme Yöntemi İle Belirlenmesi adlı Yüksek Lisans çalışmasında kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu doğrultuda yapılan çalışmalarla konutların değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bir toplu konut örneğinde konutların fiziksel özellikleri, kullanıcı gereksinmelerine ne ölçüde cevap verebildikleri araştırılmış ve bu doğrultuda kullanıcı düşünceleri alınmıştır. Cafer Öztürk (1991): Toplu Konut Alanlarının Tasarımında Uygulanacak Ana İlkeler adlı Yüksek Lisans çalışmasında, toplu konut çevrelerinde çağdaş bir yaşantının nasıl sağlanacağını araştırmıştır. Konunun kentleşme ile olan ilgisi ortaya çıkarılıp, mimarlık mesleğine göre nasıl ele alınması gerektiği belirlenerek, insanların ideallerindeki çevreye en uygun toplu konut yerleşmesi tarzının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Mustafa Yeğin (1993): İstanbul Metropolünde Yapılan Toplu Konut Uygulamalarının Mekansal, Alansal ve Boyutsal Analizleri adlı Yüksek Lisans çalışmasında, İstanbul Metropolünde kooperatifler, Toplu Konut İdaresi ve Emlak Bankası tarafından yaptırılan uydu kent niteliğindeki toplu konut uygulamalarının mekansal, boyutsal ve alansal analizlerini yapmıştır. Çalışma kapsamında, bu yerleşimlerin; yerleşme alanları, konut grubu büyüklükleri, konumu, planlama kararları, işlev alanları, arazi kullanım değerleri, konut büyüklükleri ele alınmış, her bir yerleşim için tek tek incelenmiştir. Murat Düzovalı (1993): Konutlarda Mekan Standartlarına Yönelik Bir İnceleme adlı Yüksek Lisans çalışmasında, Samsun ilinde 5 ayrı kooperatif yerleşmesinde konut mekanlarından duyulan hoşnutluk ile konutun ilgili mekanlarının büyüklükleri arasında bir bağlaşım aranırken belli eşikler sınanmış ve bazı standartlarda düzeltmeler önerilmiştir. Ayrıca konutun çeşitli bölümlerinde geçen etkinlikler sınıflanarak Türk insanının konut kullanımında mekanların çok amaçlılığına dikkat çekilmiş, bu nedenle mekan standartlarında minimumlara çok rağbet edilmemesi gereği vurgulanmıştır. 3

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Zahide Fatma ERŞAN Araştırma sonucunda mevcut mekan standartlarının kullanıcı açısından yeterli olmadığı belirlenmiştir. Oldukça heterojen bir sosyo-ekonomik yapı özelliği gösteren toplu konut standartlarının tüketici ve kullanıcı gruplarının zaman içinde değişen ihtiyaçlarına cevap verebilmek için emredici değil de yol gösterici olması gereği vurgulanmıştır. F.Nigar Eti (1994): Halkalı Toplu Konut Alanının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi adlı Yüksek Lisans çalışması ile Halkalı toplu konut alanındaki konut tiplerini araştırma ağırlıklı kullanım sonrası değerlendirme ile inceleyip çıkan sonuçların ışığında yeni yapılacak projeler için standartlar oluşturulmasını amaçlamıştır. Sonuç olarak, bu tip toplu konut yaklaşımlarının kentsel ölçekte sorunları belli ölçüde azaltacağı saptanmakla birlikte, farklı tip kullanıcıların aynı tip yerleşim ünitesinde bulunması ve farklı stratejilerle konut edinme olgusunun da uygulanmasının, bu tip yaklaşımların en kritik noktası olduğu belirtilmiştir. Pınar Dinç (1999): Kullanım Sürecinde Değerlendirme Yaklaşımı İle Kent Otobüs Terminallerinde Temel Program Kriterlerinin Saptanması adlı Doktora çalışmasında, Ankara Şehirlerarası Terminal İşletmesi (AŞTİ) örneği üzerinde kent otobüs terminalleri özelinde temel program kriterlerinin oluşturulması amacıyla, profil belirleme ve kullanım sonrası değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Profil belirleme çalışmasında AŞTİ nin barındırdığı temel araştırma ve problem alanları ele geçirilmeye çalışılmış ve KSD için temel saptamalar yapılmıştır. Araştırıcı KSD çalışmasında ise temel kullanım alanlarına ait performans künyeleri oluşturulmuş, kullanıcı grupları ile anketler yapılmış, çalışmalar gözlem ve yerinde saptamalar ile desteklenmiştir. Tanımlanan sürede, program kriterlerinin aynı tipe ait ve kullanılmakta olan bir örnek binadan alındığı yeni bir programlama modeli kurgulanmıştır. Cemile Derya Kuşat Gürün (2003): Kahramanmaraş Doğukent Toplu Konut Uygulamasının, Kentsel Gelişmede Sağlıklı Bir Kentleşme Modeli Oluşturmasındaki Rolünün Araştırılması adlı Yüksek Lisans çalışmasında, Kahramanmaraş ili Doğukent Toplu Konut Alanındaki jeolojik ve topoğrafik yapıya uygun konut seçimi 4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Zahide Fatma ERŞAN ile birlikte donatı alanları irdelenerek alternatif bir proje üretilmiş ve bu projenin yapılacak yeni toplu konut yerleşimleri için yol gösterici olması düşünülmüştür. Fatma Hilal Yalçın (2003): Kahramanmaraş Kentinde Toplu Konut Gelişme Alanlarının İrdelenmesi adlı Yüksek Lisans çalışmasında, Kahramanmaraş kentinde uygulanan toplu konut alanlarının kent yerleşimindeki yerinin, niteliklerinin, konutçevre uyumunun, sosyal donatı ve yeşil alan bakımından yeterliliklerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda toplu konut sistemlerinin geliştirilmesine yönelik öneriler ortaya konulması amaçlanmış ve toplu konut alanları uygulama plan kararları, kentsel donatı ve yeşil alan uygulama kriterleri açısından değerlendirilmiştir. Demet Erke (2004): Adana Metropolünde Uygulanan Toplu Konutların Mekansal, Alansal ve Boyutsal Analizleri adlı Yüksek Lisans çalışmasında, Adana metropolünde uygulanan toplu konutların mekansal, alansal ve boyutsal analizleri yapılarak, yaşamsal kalite bileşenlerinin ne oranda karşılandığı, eksikliklerinin neler olduğunun saptanması amaçlanmıştır. 5

3. MATERYAL VE METOD Zahide Fatma ERŞAN 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Araştırma konusunu Kahramanmaraş kenti sınırları içindeki Doğukent, Boğaziçi, Esentepe ve Güzelevler toplu konut alanları oluşturmaktadır. Çalışmada kullanılan imar paftaları ve haritalar Kahramanmaraş Belediyesi proje arşivinden sağlanmıştır. Çalışmada, toplu konut kooperatiflerinden alınan vaziyet planları ve kat planlarından, ayrıca Doğukent toplu konut alanına ait ÇED raporu ile Boğaziçi ve Esentepe toplu konut alanlarına ait ÇED Ön Araştırma raporlarından faydalanılmıştır. Kısaca belirtmek gerekirse, tez kapsamında incelenen toplu konut alanlarına ait vaziyet planları, kat planları, ÇED raporları ve fotoğraflar ile toplu konut alanlarında yapılan gözlem, görüşme, yerinde yapılan saptamalar ve kullanıcı anketlerinin sonuçları araştırmanın materyallerini oluşturmaktadır. 3.2. Metod Bu tez kapsamında, Kullanım Sonrası Değerlendirme yöntemi ile Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Uygulamalarına ait bina performansı; teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan incelenmiş, kullanıcı memnuniyetine yönelik değer alanlarının saptanması ve ortaya çıkan sonuçların değerlendirilmesi ile planlama, uygulama ve kullanıma ait aksaklıkların ortaya çıkarılması, böylece yeni yapılacak konutların planlama ve tasarım aşamasında kullanılmak üzere çeşitli öneriler ortaya konulması hedeflenmiştir. Kullanım Sonrası Değerlendirme (KSD) çalışmaları, değerlendirmenin yapılma amacı, harcanacak çabanın miktar ve süresine bağlı olarak 3 farklı düzeyde gerçekleşebilir. 6

3. MATERYAL VE METOD Zahide Fatma ERŞAN Gösterici KSD; Süre olarak 2-3 saatten 1-2 güne kadar olan kısa süreli değerlendirme çalışmalarıdır. Gösterici KSD kapsamında; literatür araştırması yapılır, tüm performans türlerinin karşılanma durumları kabaca saptanır, bu konularda kooperatif yönetimlerinden görüş alınır. Konutlar gezilerek olumlu/olumsuz yönleri not edilir, fotoğraflarla belgelenir, çalışanlar ve kullanıcılar ile açık uçlu görüşmeler yapılır. Araştırıcı KSD; Gösterici KSD lerin saptadığı olumsuzlukları hedef alarak, daha fazla zaman harcayan, daha kapsamlı çalışmalardır. Araştırıcı KSD ler, seçilen problem alanına yönelik, istenilen derinlikte uygulanabilir, güvenilirliği derinliği ile orantılı olarak artar. Başlıca özelliği, amaçların ve performans kriterlerinin nesnel ve açıkça ifade edilen verilere dayanmasıdır. Teşhis Edici KSD; Büyük ölçekli, yoğun çabayı gerektiren, bilgi toplama ve analizlemede son derece sofistike teknikleri kullanan, bir yıl ve daha fazla zaman alan değerlendirme türleridir. Sonuçlarının ve önerilerinin uzun vadeli ileri/geri beslemeler için uygunluğu yalnızca incelenen binaya yönelik olmayıp, ilgili olduğu bina türünün de yaşanılabilirliğini arttırmaya yöneliktir. Bu tez çalışmasında Gösterici ve Araştırıcı düzeyde KSD gerçekleştirilmiştir. Teşhis edici KSD çalışmaları ise belirlenmiş konular üzerinde daha detaylı ve uzun zamanlı çalışmaları gerektirmektedir. Bu çalışmanın sonucunun ortaya konmasından sonra içinden belli konuların seçilerek Teşhis Edici KSD ile çalışılmaları, farklı bir araştırmanın konusu ve içeriğini oluşturabilir. Bir değerlendirmede, önemli sorunların doğru şekilde saptanması için doğru tekniklerin seçilmesi gerekir. Bu tekniklerden her birinin güçlü ve zayıf yönlerini dengelemek için birkaç tane seçilmesi uygun görülmüştür. Kahramanmaraş kenti toplu konut uygulamalarının KSD yaklaşımı ile değerlendirmesinde kullanılan araştırma teknikleri Çizelge 3.1 de verilmiştir. 7

3. MATERYAL VE METOD Zahide Fatma ERŞAN Çizelge 3.1. Kullanım Sonrası Değerlendirme Çalışmasında Kullanılan Araştırma Teknikleri (Aydın, 2002 den faydalanılarak) TEKNİĞİN ADI TEKNİĞİN İŞLEYİŞİ TEKNİĞİN ANA AMACI LİTERATÜR ARAŞTIRMASI GÖZLEM GÖRÜŞMELER FOTOĞRAFLAMA DURUM ÇALIŞMASI BENZETMELER SORU FORMLARI VE ANKETLER SEMANTİK FARK Yazılı ve çizili kaynaklara ulaşmak Bizzat yapıda bulunmak, saptamalar yapmak Katılımcılarla görüşmek Problem alanlarının doğru zamanda saptanması Konuyla ilgili örneklerin derinlemesine incelenmesi Olası katılımcılardan bilgi alma Dar çerçeveli bir konuda çok kişinin görüşünü alma Çiftleştirilmiş zıtlıklar listesi yardımıyla niteliklerin belirlenmesi Önceki araştırma, değerlendirme ve eleştiri çalışmalarından yararlanmak Kendine özgü gerçek nitelik, olgu ve olayları fark etmek Katılımcıların değer, tercih ve yapıya özel görüşlerini almak Kanıları güçlendirme, örnekleme, doğrulama/yanlışlama, kanıtlama Gerçek yaşam bağlamında detaylı bilgi alma Yönelim ve eğilimlerin saptanması Genel ve özel eğilimlerin saptanması Katılımcı iletişimi, farklı mekanların birbirleri ile karşılaştırılmaları 8

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Toplu Konut Kavramı Toplu konut, konutlar arası ilişkilerin kurulduğu, altyapı problemlerinin çözüldüğü, insanların günlük ve sürekli ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri, iletişim kurabilecekleri sosyal tesis ve yeşil alanlara sahip, gelecekteki gelişmeler göz önüne alınarak planlandığı konut topluluklarıdır (Orhon, 1987: Atala, 2002 den). Yurtseven in (1990) ifadesiyle toplu konut; konut yapım ortaklığı, konut kooperatifleri ya da konut bankaları gibi kamusal ya da özel kuruluşlarca gerçekleştirilen ve çok sayıda ailenin barınma gereksinmesini karşılayan büyük çaptaki konutlandırma girişimidir (Atala, 2002). Gelişen teknoloji, sanayileşme, düzensiz yerleşmeler gibi problemlerin baskısı altına girmiş kent insanlarını bu baskı altından kurtarmanın çarelerinden biri de toplu konut alanları oluşturmaktır (Kipdemir, 1987). Kent merkezindeki arsaların rantlarının yükselmesi ve dolayısıyla arsa payının maliyete yansıması ve daha çok sayıda konutun kent merkezinde yapılabilme olanağı olmaması gibi nedenlerle genellikle kent merkezinden daha uzak bölgelerde toplu konut alanları çözüm olarak ortaya çıkmıştır. Toplu konut alanlarının şantiye örgütlenmesi yönünden teknik üstünlüklere sahip olması, konut üretimini hızlandırarak daha kısa sürede daha çok konut üretilmesine imkan sağlaması da nedenlerden biridir. Binaların tek tek veya ikişer üçer gruplarla kurulmasıyla oluşan yaşam merkezlerinin, önceden planlanmamış olması nedeniyle insanların birçok fiziksel ve sosyal ihtiyacını karşılamaması, yine bu oluşumların sürekliliği, bu tip problemleri olmayan toplu konut uygulamalarının kabul görmesinde etkili olmuştur (Genç, 1994). 9

4.2. Toplu Konut Alanı Uygulamalarını Etkileyen Faktörler 4.2.1. Sosyo-Ekonomik Faktörler Yaşayabilmek için üreten insanlar arasında kurulan ekonomik ilişkiler toplumun altyapısını, ekonomisini kurar. Toplumların üst yapısı olan din, hukuk, ahlak, kültür, sanat vb. değer sistemleri ve düşünce biçimleri bu yapının üstünde oluşur. Sosyal üstyapı ile ekonomik altyapı arasındaki etkileşim ve değişim ise sosyo-ekonomik özellik dizilerini oluşturur. Bu özellikler çeşitli yollardan, çeşitli süreçler ve mekanizmalar ile kent merkezi gibi çeşitli fiziki mekânların biçimlenişine değişik düzeylerde etki yapar. (Kılıçoğlu, Özgen, ). Yaşanabilirlik, bir yerleşmenin gerçekleştirmesi gereken başarı ölçütleridir. Yaşanabilirliğin bir boyutu, insanın beden ve akıl sağlığı için gerekli koşulların bulunmasıdır. Bu durum, yerleşmede yaşayanlara yeterli ve sağlıklı su, temiz hava sağlanması, atıkların sağlık koşullarına göre uzaklaştırılması, güvenlik, insanların gürültüye karşı korunması, yeterli konut, yeterli ulaşım olanakları sağlanması gibi pek çok nesnel öğeyi içerdiği gibi, yaşayanların kültürel beklentilerini sağlamak, kimlik duyguları vermek, yaratıcı bir ortam yaratmak gibi öznel öğeleri de içermektedir (Tekeli, 1996). Yaşanabilir yerleşme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Yeterli altyapı, hava ve su kalitesi, gürültü kontrolü, temizlik gibi yeterli sağlık koşulları ve çevresel niteliklerin sağlanması ile vatandaşların yaşam ve sağlık hakkının korunması, Evde, işyerinde ve kamusal alanda, başta kadın ve çocuklar olmak üzere, tüm vatandaşların emniyet ve güvenlik içinde olması, Derinlemesine müzakere süreçleri sonucunda dengeli yapı ve nüfus yoğunluklarının bulunması, Sağlık, eğitim, ulaşım ve iletişim alanlarını da içeren, kamusal alan mal ve hizmetlerinin başta özürlü, korumasız ve mahrum kalmış bireyler olmak üzere, tüm vatandaşlar için kolay ve hakça ulaşılabilirliğinin ve mevcudiyetinin sağlanması, 10

Dinlenme, eğlenme ve spor amaçlı yeterli alan ve olanakların kolay ve hakça ulaşılabilirliğinin ve mevcudiyetinin sağlanması, Yaşanabilirlik koşullarının bozulmasına yol açan faaliyet ve süreçlerin önlenmesi ve düzeltilmesi için derinlemesine ve müzakere edilmiş izleme ve denetim mekanizmalarının var olması ve bunların işlerliğinin sağlanması (Tekeli, 1996). Konut tasarımını etkileyen ekonomik faktörleri Ayan (1985); Kente yeni gelenlerin gelir durumları kent içindeki kiralık konutlarda oturmaya yeterli olmadığı gibi kiralık konut stoku da bu talebi karşılamaktan uzaktır. Talep yapısının özellikleri konutun şeklini tayin etmektedir. Konut kullanıcısının gelirindeki değişim hemen sahip olduğu konuta yansımaktadır. Bu nedenle hane halkının gelir durumu ile konut sahipliliği arasında doğrusal bir orantı bulunmaktadır. Yapım izni ile gerçekleştirilen konutların büyüklükleri, konut maliyetleri ile gelir düzeyleri arasındaki uyumsuzluk, konut sorununun temelinde yatan açmazı oluşturmaktadır. Düzenli konut alanlarında satılık, kiralık ilanları taşıyan boş konutlara karşın, düşük gelirli geniş toplum kesimlerinin barınma gereksinimini gecekondular yoluyla karşılamaya çalışmasının temel nedeni budur sözleri ile açıklamaktadır. Konut, kişilerin sosyal yaşamları ve özellikle ekonomik durumları ile yakından ilgilidir. Toplumumuzu bu açıdan üçe ayırabiliriz. Yüksek gelirli sosyal grup, orta gelirli sosyal grup ve dar gelirli sosyal grup (1). 4.2.2. Demografik Faktörler Ülke yerleşme sisteminin dönüşümünü belirleyen temel süreçlerden birisi nüfustur. 1935-2000 yılları arasındaki Genel Nüfus Sayımı tarihlerine göre Türkiye geneli; şehir nüfusu, köy nüfusu artış hızları ve şehirleşme oranı incelendiğinde kent nüfusundaki artışa köyden kente olan göçlerin neden olduğu görülmektedir. Bölgeler ve kentler arasında nüfus hareketi göç veren kentlerde konut fazlasına, göç alan kentlerde ise önemli ölçüde konut açığına neden olmuştur. Yıllardır biriken konut sorunu, nüfusun hızla artması, kente göçün sürmesi ve bölgeler arasındaki dengesiz nüfus artışları, konut açığını her geçen gün artırmıştır (Gürün 2003). 11

4.3. Türkiye de Toplu Konut Uygulamalarının Gelişimi 1963 den bugüne kadar DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) tarafından hazırlanan 8 adet beş yıllık kalkınma dönemlerinde konut ve toplu konut olgusu ele alınmış, önerilerle yeni bir düzen kurulmaya çalışılmıştır (1). Konut ihtiyacına çözüm getirmek amacıyla 1965 yılında çıkarılan 634 sayılı Kat Mülkiyeti Yasası ile apartman yapımı teşvik edilmiş, apartmanlar orta sınıfların da yararlanabileceği bir konut edinme biçimine dönüşmüştür. Bu gelişme ile imarlı konutların büyük kısmını apartmanlar oluşturmaya başlamış ve tek ev ancak üst gelir gruplarının gerçekleştirebileceği lüks tüketim haline gelmiştir. Toplu konut sunum biçimi ilk kez 1967 yılı İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında önerilmiştir. Toplu konut girişimlerini özel kesim ve yerel yönetimler başlatmıştır. Birinci, ikinci ve üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemlerinde kredili destekleme düşünceleri ile toplu konutun niceliksel artışı sağlanmaya çalışılırken, ilk defa Dördüncü Kalkınma Planında (1978-1983) sosyal anlamda nüfus artışı ve ailelerin küçülmesi, yenilenme faktörü hesaba katılmış, konut kooperatifleri ve yerel yönetimlerin, konut sektörlerine niteliksel ve sosyal açıdan bakışları ele alınmıştır. 1981 de çıkarılan 2487 sayılı Toplu Konut Yasası kooperatifçiliğe destek olmuştur (1). Yasa ile dar ve orta gelirli vatandaşların barınma sorunlarının çözümü amaçlanmıştır. 2487 sayılı Toplu Konut Yasası 1984 te yürürlükten kaldırılmış, yerine 07.03.1984 te 2985 sayılı yasa yürürlüğe girmiştir. Bu yasa ile Toplu Konut Fonu nun kurulması kararlaştırılmıştır. Bu yasa, Toplu Konut Fonu nun kullanım yerleri arasına ferdi kredi verme yolunu da eklemiştir. Ayrıca özel kesimdeki toplu konut firmalarına da kamu kaynaklarından yararlanabilecek yapım örgütlerinin arasında yer vermiştir. 1984 te TOKİ (Toplu Konut İdaresi) kurulmuştur. Büyüyen konut açığı, özellikle kentlerde yapılan konutların sayısal yetersizliği, teknik ve sosyal kalitesizliği nedeniyle Beşinci Plan kararları Türk halkının yaşayış tarzı ve ihtiyaçlarına öncelik verilmesini amaçlamış, alt yapı ve konut arsası üretimini ön plana çıkararak, yeni teknolojilerin de teşvik edilmesini önermiştir. Bu dönemde toplu konut kurumsallaşmış ve güçlenmiştir. Ama 1988 yılında çıkan 2981 sayılı af 12

yasası gecekondulaşmayı artırdığı gibi kaçak yapılaşmayı da neredeyse meşru hale getirmiştir. Altıncı ve yedinci kalkınma planları, konut tasarımı ve çevre niteliklerinin geliştirilmesi, konut büyüklüklerinin ele alınması, yöresel etkilerin hesaba katılması ile tip konut projelerinin ele alınmasını programına katarak yeni teknolojilerle maliyetin azaltılmasını önermiştir (1). Bu yasalar toplu konut üretiminde artışa neden olmuştur. Ancak 2001-2005 yıllarını kapsayan Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında ülkemizin toplam 3.075.000 adet yeni konuta ihtiyacı olduğu saptanmıştır. 4.4. Türkiye de Kentleşme ve Konut Sorunu 4.4.1. Türkiye de Kentleşme Kentleşme dar anlamda, kent sayısının ve kentlerde yaşayan nüfusun artmasıdır. Kentsel nüfus, bir yandan doğumların ölümlerden fazla olmasından, öte yandan da iç göçlerle yani köylerden ve kasabalardan gelenlerle artar. Gelişmekte olan ülkelerin kentlerinde doğurganlık eğilimleri genellikle azaldığı için, kentleşmenin daha çok köyden kente akınlarla beslendiği söylenebilir (Keleş, 1983). Kentleşmeyi yalnız bir nüfus hareketi olarak görmek yeterli değildir. Çünkü, kentleşme hareketini bir toplumun ekonomik ve toplumsal yapısındaki değişmeler doğurur. O halde, kentleşme tanımlanırken nüfus hareketini yaratan ekonomik ve toplumsal değişmeler de hesaba katılmalıdır (Keleş, 1983). Kentleşme: Kent sayısının artması, nüfusun kentlerde yoğunlaşması, işbölümü ve uzmanlaşmanın ortaya çıkması, teknolojik, ekonomik, sosyal değişme ve gelişmelerin toplumun yapısını değiştirmesi ve sürekli etkilemesi olayıdır (Öztürk, 1991). Kentleşmenin nedenlerini; itici, iletici ve çekici güçler olarak üç grupta gözden geçirebiliriz. İtici güçler, köylüyü toprağından ayrılmaya zorlayan koşullardır. Kentleşme hareketlerinin iletici gücü ise taşınım olanaklarındaki gelişmeyi ifade etmektedir. Çekici güçler ise nüfusu kentlere çeken etkenlerdir. Bunlar kısaca, tarım dışı alanda yaratılan iş olanakları olarak tanımlanabilir. Bu güçlerin başında sanayileşme gelir (Keleş, 1983). 13

Türkiye de kentleşme, kentlerde konut stoğunun azalması sonucu kira, arsa ve inşaat malzemelerinin fiyatlarının hızla artmasına neden olmuştur. Bu yüzden kent içinde ucuz niteliksiz yapılaşma hızlanırken, çevresinde de gecekondu yerleşmeleri meydana gelmiştir (Öztürk, 1991). Türkiye de kentleşme olgusunu değerlendirebilmek için öncelikle kentsel ve kırsal nüfusun yıllara göre değişimini incelememiz gerekir. 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, Türkiye nin toplam nüfusu 67.803.927, şehirlerin (il ve ilçe merkezleri) nüfusu 44.006.274, köylerin nüfusu ise 23.79.653 tür. 1927 yılında yaklaşık 13 milyon 600 bin olan nüfusumuz 73 yılda beş kat artış göstermiştir. Nüfusumuz 1927-1935 döneminde yılda ortalama 314 bin kişi artarken, 1990-2000 döneminde yılda ortalama 1 milyon 133 bin kişi artış göstermiştir(1). 1927-1950 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun oranı önemli bir değişim göstermemiş, 1950 yılından sonra ise şehirlerde bulunan nüfusun oranı hızla artmıştır. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfus, köylerde bulunan nüfusa göre çok büyük bir hızla artmaktadır. 1990-2000 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı binde 26,8 iken köylerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı binde 4,2 dir. 1927-2000 dönemi dikkate alındığında, ülkemizde 1985 yılından sonra şehirlerde bulunan nüfusun köylerde bulunan nüfustan daha fazla olduğu bir dönemin başladığı görülmektedir. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfusun oranı son on yılda önemli artış göstermiş, 1990 yılında yüzde 59 iken 2000 yılında yüzde 64,9 a yükselmiştir (1). 2000-2004 yılları arasında ise yıl ortası nüfus tahminlerine göre kentsel nüfus %11,3 oranında artarken, kırsal nüfusta %1,6 oranında düşüş olmuştur (Anonymous, 2006). 2004 yılında gerçekleşen kentleşme hızı, %2,7 oranındadır. Bir önceki yılda aynı oranın gerçekleştiği kentleşme hızında, kentleşmenin gün geçtikçe artmasına paralel olarak, her geçen yıl küçülme eğilimi görülmektedir (Anonymous, 2006). Aşağıdaki çizelgede 1950-2004 yılları arasında Türkiye de toplam nüfus ve kentsel nüfusa ilişkin veriler görülmektedir. 14

Çizelge 4.1. Türkiye de Toplam Nüfus ve Kentsel Nüfus Verileri (1950-2004) (Anonymous, 2006). YIL TOPLAM KENTLİ NÜFUS NÜFUSU ORAN (%) 1950 20.947.188 3.035.961 14,5 1960 27.754.820 6.125.111 22,4 1970 35.605.176 10.905.624 30,6 1980 44.736.957 17.986.393 40,2 1990 56.473.035 29.003.235 51,4 2000 67.803.927 44.109.336 65,0 2001 68.529.000 40.881.741 59,7 2002 69.626.000 41.953.824 60,3 2003 70.712.000 43.033.989 60,9 2004 71.332.000 43.036.058 60,3 4.4.2. Türkiye de Konut Sorunu Barınma sorunu, insanın var oluşuyla başlamış ve insandaki gelişme konut ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla konut sorunu toplumsaldır ve toplumla birlikte gelişmiş, önem kazanmıştır. Toplumsal ihtiyaçların giderilmesinde konut dolaylı ve dolaysız yönlerden iki ayrı role sahiptir. Ve bu rollerin ikisi de son derece önemlidir. Dolaysız rolü ile konut, kişi için karşı konulması zor fiziki koşullar ve tedirginliklere karşı bir barınak ve korunak meydana getirir. Yine bu rolü ile konut, kendi içinde mahremiyeti, dostluğu ve mutluluğu sağlama aracıdır. Dolaylı rolü ise konut, toplumsal ilişkileri kurmanın ve kamu hizmetlerini yeterince sağlamanın aracıdır. Bu hizmetler arasında toplumsal ilişkilerin kurulduğu, eğitim, dinlenme, spor, sosyal yardım, sağlık, alış-veriş ve ulaşım işlemlerinin yapıldığı tesisler vardır (Yeğin, 1993). Cumhuriyetin ilanından sonra başta Ankara ve İstanbul olmak üzere tüm Anadolu nun imarı gerekmekteydi. Konut ihtiyacı içinde olanlara gerek uygulamada 15

gerekse kredi sağlamada yardımcı olmak amacıyla 1926 yılında Emlak ve Eytam Bankası (Emlak Bankası) kuruldu. 1946 yılında Sosyal Sigortalar Kurumu kurularak İşçi Yapı Kooperatiflerine kredi sağlamaya başlamıştır. İşçi Yapı Kooperatifleri de önceleri ortaklarına ev yapmışlar, daha sonra genel gelişmelere uyarak apartman tipi konutlar üretmişlerdir. 1958 yılında İmar ve İskan Bakanlığı kurulmuştur. Bakanlığa bağlı Mesken Genel Müdürlüğünün evsiz vatandaşlara konut sağlamak veya kiralamak yoluyla yardımcı olması amaçlanmıştır (Öztürk, 1991). Kentleşme sürecinin çok hızlı yaşanması ve nüfusun çabuk çoğalması kooperatifler, Emlak Bankası ve Özel Şirketler tarafından yapılan konut üretimi çalışmalarını yetersiz kılmıştır. Ekonomik durumu yetersiz olan kişiler kendi kendilerine, hazineye ya da başkasına ait arazilere konut yapmaya başlamışlardır (Öztürk, 1991). Yasadışı olmasına karşın önce masum bir barınma yöntemi olarak görülen gecekondu sonraki yıllarda boyutlarını büyüterek apartmanlaşmasıyla bir rant aracına dönüşmüştür (Hasol, 2006). 1950 li yıllarda hızlı kentleşmenin getirdiği konut sorununun bir bölümü gecekondulaşma ile, orta sınıfın konut sorunu ise çok katlı konutlara izin veren yasal düzenlemeler sonucu apartmanlaşma ve yeni planlı kentsel alanların yaratılması ile önlenmeye çalışılmıştır (Alsaç, 1993: Alkışer, Yürekli, 2004 ten). 1960 yılında kabul edilen Kat Mülkiyeti Kanunu yardımıyla yüksek katlı yapıların yaygınlaşması, konut üretimine ivme kazandırmıştır (Anonymous, 2006). Bu yasa, bir apartman binasının bireysel tapularla, bağımsız bölümlere, dairelere bölünüp sahiplenilmesini öngörüyordu. Yapsat düzeni bu yasaya dayalı olarak gelişmiştir. Girişimciler çoğu kez arsa sahipleriyle daire paylaşımı (kat karşılığı) esasına göre anlaşarak apartmanlar üretmiştir (Hasol, 2006). Aynı yıllarda konut sektöründe kooperatifleşme ve toplu konut üretimi başlamıştır. Bu gelişmelerle birlikte planlı kentleşme faaliyetleri sürdürülmeye çalışılmıştır. Ancak takip eden yıllarda konut gereksinimi, özellikle artan nüfusun ve kırdan kente göç hareketlerinin etkisiyle artmıştır. 1970 li yıllarda kentlerde kendini belli etmeye başlayan yasadışı yapılaşma bölgeleri, ekonomik etkenlerin yanı sıra kentlerde sosyal ve toplumsal açıdan da çeşitli sorunlar yaratmaya başlamıştır (Anonymous, 2006). 16

1980 li yıllar, Türkiye de sürdürülen devlet politikalarının da etkisiyle kırdan kente göçün ikinci bir patlama dönemi yaşadığı yıllar olmuştur. Kamu sektörü, özel sektör ve kooperatifleşme eliyle yapılan konut üretimlerinin talebi karşılayamadığı bu dönemde, özellikle büyük kentlerin çeperlerinde önemli boyutlarda büyümeler gerçekleşmiştir. Bu gelişme alanlarının büyük bölümü, plansız ve yasadışı olmuştur. 1980 li yıllarda yapılan bir diğer hamle kamu eliyle toplu konut üretiminde yaşanmıştır. Bu yolla planlı kentleşme teşvik edilmeye çalışılmıştır. 1990 lar, devlet politikalarının etkisiyle kamu sektörünün konut üretimini azalttığı ve üretimin daha çok özel sektör tarafından üstlenildiği yıllar olmuştur. 2000 yılından beri konut sektörü ve üretiminde yaşanan büyük oranda gereksinimler, kamu eliyle ve özel sektör tarafından karşılanmaya çalışılmaktadır (Anonymous, 2006). Konut sorunu, nicel ve nitel boyutları olan karmaşık bir sorundur. Niceliksel olarak konut açığı olarak, niteliksel olarak ise yetersiz mekan standartları şeklinde kendini göstermektedir. 4.4.2.1. Konut Sorununun Niceliksel Boyutu Kipdemir (1987); Türkiye de konut sorununun nicel boyutunu oluşturan etkenleri nüfus artışı, kentleşme, doğal afetler ve yenilenmeden doğan gereksinme olarak sıralamaktadır. Şehirsel nüfusun artışında, doğal nüfus artışı ve kentlere göç etkili olmaktadır. Şehirlerdeki konut stoğunun ihtiyacı karşılayamadığı durumda konut sorunu ortaya çıkmaktadır. Kentleşme hareketi sonucu tüm kentler aynı ölçüde büyümemektedir. Özellikle tarım dışı alanlarda yaratılan iş olanakları, göçlere neden olmakta, kentleşmede büyük rol oynamakta ve kentlerde nüfus yığılmalarına neden olmaktadır. Kentleşme ile arsa spekülasyonu artmakta ve özellikle dar gelirliler için konut sorunu oluşmaktadır. Bu durum ise sağlıksız konut edinme biçimi olan gecekondulaşma olgusunu ortaya çıkarmaktadır. Konut gereksinmesinin en büyük kaynaklarından bir diğeri, ekonomik ve toplumsal eskimeye konu olmuş bulunan yapıların yenilenmesidir. Büyük kentlerde birçok yapı böylece 30-40 yaşlarında, bazen çok daha erken, ölüme mahkum 17

edilmektedir. Halkın barınma gereksinmesine daha uzun yıllar yanıt verebilecek nitelikleri olan bu yapıların vakitsiz yıkılması, yalnız konut gereksinmesini şiddetlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda ulusal ekonomi bakımından da bir savurganlık anlamını taşımaktadır. Bunun yanında, taşıdıkları nitelikler nedeniyle yenilenmeleri gereken konutların da, gerçekte bir konut açığı oluşturmakta oldukları kabul edilmelidir (Keleş, 1983). 4.4.2.2. Konut Sorununun Niteliksel Boyutu Tekeli (1995) Eğer bir ülkede konut sorununa sadece bir barınak sayısının yeterliliği açısından yaklaşılıyorsa o ülkede konut sorunu vehametini koruyor demektir. Konut sorununun tanımlanmasında niceliksel ölçütler yerini intersubjektif değerlendirmelere bırakmaya başladıysa o ülkede konut sorununun çözümünde yol alındığı söylenebilir diyerek konut sorunun niteliksel boyutunun önemine değinmektedir. Kentleşme deneyini yeni yaşayan, çok sayıdaki konut arzını sağlayacak teknoloji ve örgütlenmeye sahip olmayan ülkelerde konut sorunu sadece nicelik sorunu olarak görülebilir. Ama Türkiye gibi belli gelişmeye sahip ülkelerde konut sorununa sadece nicelik sorunu olarak bakmak yetersizdir (Tekeli, 1994). Genel anlamda mimari tasarım karmaşık insan ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için gerekli koşullara uygun fiziksel mekanların ortaya konması olduğundan, insan ihtiyaçlarının bilinmesinin tasarım açısından önemi açıktır. Bu nedenle konut niteliği incelenirken, kullanıcı ihtiyaçlarının da irdelenmesi gereklidir. Ancak bu yöntemle tasarım hataları ve değişiklik gereklilikleri belirlenebilecektir (Kipdemir, 1987). Tutal (2001), mekansal örüntülerin kestirilebilir gereksinim, istek ve davranış kalıpları yerine, toplumun çok kimlikli, çok merkezli heterojen yapısını ve zaman içinde değişebilen kullanıcı gereksinimlerini barındırması gerektiğine değinmektedir. 4.5. Konutta Kullanıcı Eylemleri ve Mekan Planlama İlkeleri 4.5.1. Konutta Kullanıcı Eylemleri 18

Konut kullanıcıları için optimum büyüklükte mekanların tasarlanabilmesi için öncelikle mekan büyüklüklerini tayin eden, o mekanda gerçekleştirilen eylemlerin incelenmesi gerekir. Çizelge 4.2. Konut Mekanlarında Yer Alan Eylemler KONUT ORTAK ALANLAR BİREYSEL ALANLAR YAŞAMA MEKANI YEMEK YEME MEKANI BALKON EBEVEYN YATAK ODASI ÇOCUK YATAK ODASI oturma, çalışma, dinlenme, boş vakitleri değerlendirme (hobi), konuk ağırlama, yemek yeme eylemleri yemek yeme, konuk ağırlama eylemleri dinlenme, konuk ağırlama, boş vakitleri değerlendirme (hobi), yemek yeme eylemleri uyuma, dinlenme, yıkanma, çalışma eylemleri uyuma, dinlenme, boş vakitleri değerlendirme (hobi), çalışma eylemleri MUTFAK yemek hazırlama, yemek yeme, depolama, çamaşır yıkama eylemleri TEKNİK BANYO yıkanma, çamaşır yıkama eylemleri ALANLAR LAVABO- TUVALET tuvalet, el yıkama eylemleri DEPO, KİLER depolama eylemi SİRKÜLASYON KORİDOR sirkülasyon, çamaşır yıkama eylemleri ALANLARI GİRİŞ sirkülasyon 4.5.2. Konutta İç Mekan Planlama İlkeleri 4.5.2.1. Ortak Alanlar Ortak alanlar yaşama mekanı, yemek yeme mekanı ve balkondan oluşmaktadır. Ayrıca günümüzde genellikle misafir ağırlama eylemi için kullanılan salon mekanı da ortak alanlar içerisinde sayılabilir. Yaşama mekanı genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Genellikle yaşama mekanı olanaklar çerçevesinde, zamana bağlı değişikliklere cevap verecek şekilde esnek düzenlenmelidir. 19

Yaşama mekanı, bitişik durumlu yapılarda komşu konutun yatak odasına veya çocuk odasına bitişik olarak tasarlanmamalıdır. Yaşama mekanı konutun girişi ile doğrudan ilişkili olmalıdır. Konuta gelecek misafirlerin konutun özel alanlarından geçmeden yaşama mekanına ulaşmaları sağlanmalıdır. Özellikle yaz aylarında kullanımı açısından konutun dışa açılan balkon, teras gibi mekanları ile doğrudan bağlantısı olmalıdır. Zorunlu durumlar dışında (konut alanını küçük olması gibi), konutun gece bölümüne yaşama mekanının içinden geçilmemelidir (Arcan, Evci, 1992). Yaşama mekanı için en uygun yön güney yönüdür. Batı yönü de önlem almak kaydıyla uygun olabilir ancak, doğu yönü yaşama mekanı için pencereleri güneye (veya batıya) açılan yemek yeme mekanıyla ilişkili olduğunda kabul edilebilir (Arcan, Evci, 1992). Yaşama mekanları kullanıcının görüşleri doğrultusunda, kullanılmayan kayıp alanları en aza indirecek şekilde tasarlanmalıdır (Erke, 2004). Mevcut mevzuata göre her konut biriminde en az 2.80 4.00m boyutlarında olmak üzere bir oturma odası istenmektedir (Öztürk, 1991). Yemek yeme mekanı genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Yemek yeme mekanı pencereleri için en uygun yönlendirme güneydoğu yönüdür. Olanaklar elverdiği oranda manzaraya yönlendirilmelidir. Yemek yeme mekanı, yaşama mekanı ile yemek hazırlama mekanı arasında düzenlenmeli, yaşama mekanına geçiş yemek yeme alanı içinden olmamalıdır. Yemek yeme mekanı her gün kullanıldığı için yeterli ışık ve havalandırma olanağına sahip olmalıdır (Arcan, Evci, 1992). Yemek yerinin ortasında bir masa olmalıdır. Bu masa etrafında aile bireyleri ve konuklar oturabilmelidirler. Masanın çevresinde sandalyeleri rahatça geri çekebilecek bir boşluk olması gerekir. Çevrede yemekle ilgili şeyleri koyabilecek raflar, tezgahlar bulunmalıdır. Yemek masası mutfakla oturma odası arasında olabilir. Böylece çok amaçlı bir masa sağlanmış olur (Yeğin, 1993). 20

Balkon genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Dışa açık mekanlarda düzenlenmesi istenen oturma alanlarının, komşunun görüş alanı dışında düzenlenmesi istenir. Bu nedenle katlı yapılarda yarı kapalı ve kapalı balkonlar açık balkonlara göre daha çok tercih edilir. Ancak kapalı balkonlarda güneşlenme imkanının diğerlerine göre daha az olması ve yaşama mekanına ulaşacak güneşi önlemesi gibi sakıncaları da göz önüne alınmalıdır. Balkon ve terasların en az bir bölümü yağmur ve güneşe karşı korunmalıdır (Arcan, Evci, 1992). 4.5.2.2. Bireysel Alanlar Bireysel alanlar, çoğunlukla yatma eyleminin gerçekleştirildiği ebeveyn yatak odası ve çocuk yatak odası mekanlarıdır. Ebeveyn yatak odası genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Tek girişli olarak, yatak odası mekanlarına birbirinin içinden geçilmeyecek durumda düzenlenmelidir. Yol ve caddeye bakan yatak odalarında çevredeki diğer konutlara karşı görsel gizliliği sağlayan önlemler alınmalıdır. Gürültü ve ses kontrolünün sağlanabilmesi için yatak odaları konutun yol cephesine veya gürültü kaynağı bulunan cephelerine yerleştirilmemeli, zorunlu ise önlem alınmalıdır. Odanın hacmi, solunum için gerekli havanın sağlanabilmesi için iyi hesaplanmalıdır. Yatak odalarının işlevi gereği doğu ve güneydoğu yönlerine bakması istenir. Yatak odaları hangi yöne bakarsa baksın, sağlık açısından, günde en az iki saat güneş ışınlarını alacak biçimde düzenlenmelidir. Batı yönüne bakan odalarda güneş kontrolü sağlanmalıdır. Aile yaşam döngüsünün zaman içindeki değişimi de düşünülerek, ebeveyn yatak odasının ileride çocuk odası veya çalışma odası olarak değiştirilebileceği göz önüne alınarak tasarlanmalıdır (Arcan, Evci, 1992). 21

Evde yaşayan çiftin kullanacağı yatak odası diğer yatak odalarından psikolojik olarak görsel, işitsel özelllikleri ile tamamen ayrı ama çocukların odasına kolayca ulaşılabilecek bir yerde olmalıdır (Öztürk,1991). Ebeveyn yatak odasının en önemli donatısı olan yatak için 3 ile 4 m² lik bir alana gereksinim vardır. Mevcut yönetmeliklere göre ülkemizde yatak odası en az 5.88 m² (2.10 2.80 m) olmalıdır (Beycan, 2004). Çocuk yatak odası genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Mekan çocuk tarafından belirli saatlerde kullanıldığından doğudan batıya kadar her yönde tasarlanabilir. Gürültü kontrolü sağlanmalı, güneş ışınlarının teras ve balkon aracılığıyla, çalışma ve uyumayı engellememesi için kontrollü bir şekilde alınması sağlanmalıdır. Odaya giriş diğer yatak odalarının içinden geçilecek şekilde düzenlenmemeli, koridordan olmalıdır (Arcan, Evci, 1992). 4.5.2.3. Teknik Alanlar Konutlardaki teknik alanlar; mutfak, banyo, lavabo, tuvalet, depo ve kiler mekanlarından oluşur. Mutfak genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Mutfak ile konut girişi arası ilişki kısa ve uygun uzaklıklarda rahat bir bağlantı biçiminde sağlanmalıdır. Mutfak; yemek yeme mekanı, varsa depo veya kiler ile de doğrudan ilişkili olmalıdır. Konut mutfağı, sıhhi tesisatın birlikteliği açısından, banyo-tuvalet gibi ıslak hacimlere yakın düzenlenmelidir. Mutfağın yeri ve iç düzenine, ev hanımının mutfakta geçirdiği süreyi azaltacak ve yapması gereken işleri kolaylaştıracak şekilde bir çözüm getirilmelidir (Arcan, Evci, 1992). Mutfakta depolama (buzdolabı), hazırlık, pişirme, servis ve yıkama eylemleri arası ilişkiler doğru kurulmalıdır. Mutfak ölçülerinin ise dar kenarı 1.80 m den az olmamak 22

üzere 5.4 m² olması gerekir. Türkiye deki mevzuata göre 1.50 2.00 m olması yeterli görülmüştür. Mutfak konut içinde, kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerinde yer almalıdır (Öztürk, 1991). Banyo genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Banyo, yatak odaları ile işlevsel açıdan yakın veya kolay ulaşılabilecek durumda düzenlenmelidir. Banyoya yatak holünden girilmeli ve bu girişin yaşama mekanından ve giriş holünden doğrudan görülmesi önlenmelidir. Banyo ses açısından gürültülü bir mekan olduğundan, komşunun yatak odası veya oturma odası duvarına bitişik olarak düzenlenmemelidir. Banyo konutun kuzey yönünde düzenlenebileceği gibi, iyi bir havalandırmanın sağlandığı durumda konut iç mekanlarında da düzenlenebilir (Arcan, Evci, 1992). Banyoların büyüklükleri donatım türlerine göre değişmektedir. Banyonun büyüklüğünü belirleyen en önemli eleman küvettir. Küvetin boyu banyonun dar kenarını belirler. Lavabo, klozet ve küvet tesisatının bir duvarda toplanması halinde banyonun boyutları 2.10 1.70 m olmaktadır (3.57 m²). Küvet yerine duş veya oturmalı küvet kullanılırsa bu alan 3.2 m² olmaktadır. Türk halkı su dökünerek yıkandığı için banyoda oturmalı küvet kullanmak daha doğrudur. Ülkemizdeki yönetmeliklerde banyo ölçüleri minimum 1.20 2.00 m (2.4 m²) olarak saptanmış olmasına rağmen yetersizdir (Öztürk,1991). Kiler genel düzenleme ilkeleri şöyle sıralanabilir; Kilerler, devamlı aynı düşük ısı koşullarının sağlanabilmesi için depolar gibi olabildiğince konutun kuzey yönlerinde düzenlenmelidir. Kiler mutfak ile doğrudan ilişkili olmalıdır. Kilerin yakınında ısı kaynağı olabilecek tesisat ve donatılar bulunmamalıdır (Arcan, Evci, 1992). 23

4.5.2.4. Sirkülasyon Alanları Konut içi çeşitli hacimleri birbirine bağlayan sirkülasyon alanları; giriş holü ve yatak holü olarak sıralanabilir. Giriş mekanlarının, misafir kabulü için oturma mekanıyla, yiyeceklerin kolayca taşınabilmesi için mutfak ile doğrudan bağlantılı olması gerekir (Arcan, Evci, 1992). Koridorlar mekan olarak ara alanlar olduğundan aydınlık değildir ve uzun koridorlar kayıp alanları artırmaktadır. Mekanlar düzenlenirken, dolaşımı zorlaştıran çok uzun koridorlardan kaçınılmalıdır (Arcan, Evci, 1992). 4.5.3. Yön ve Güneşlenme Koşulları Mimari planlamada arsanın yön durumunun iklim ve eğim durumu ile birlikte ele alınması, birbiriyle ilişkili mekan ve bölümlerin arsa üzerindeki düzenleniş ve biçimlendirilişi yönünden önemlidir. Binadaki değişik bölümlerin hangi yönlere bakmasının daha olumlu sonuç vereceğine karar verilebilmesi için, farklı yönlere bakan bina yüzeylerinin güneşlenme açısından düşünülmesi gerekir (Arcan, Evci, 1992). Konutların günlük yaşamda en fazla kullanılan mekanlarının olabildiğince güneşli yönlere bakmasını sağlayacak bir yerleşme düzeni kurulmalıdır. Güneye bakan mekanlarda, yaz aylarında güneş ısısının mekana girmesini aza indirmek, kış aylarında da güneş ısısının en fazla mekana girmesini sağlamak, kullanıcı konforu açısından en olumlu çözümü verecektir. Soğuk rüzgar esen yönlerde yeşil alanlarla koruma bantları oluşturulmalıdır (Öztürk, 1991). Kahramanmaraş ili 568 m rakıma sahip olup ülkemizin güneydoğusunda 37 kuzey enlem ve 36 doğu boylam dereceleri arasında yer almaktadır. Akdeniz iklimine sahip olan bölgede gece-gündüz sıcaklık farkları çok yüksek değildir. Kahramanmaraş ta denize uzaklık ve yükselti nedeniyle değişikliğe uğramış, karasallaşmış bir Akdeniz iklim tipi egemendir. Yağışlar soğuk mevsimlerde düşer, yaz mevsimi sıcak ve kurak geçer. Kentte hakim rüzgar yönü kuzeybatıdır. 24

Önlenmesi gereken kış rüzgarları en fazla kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu yönlerinden, yaz rüzgarları ise kuzeybatı yönünden esmektedir (Altunkasa 1987). Kahramanmaraş kentinin bulunduğu 37º kuzey enleminde en sıcak dönemde birim alana düşen minimum güneş ışınımı güney yönünden alınmaktadır. En az sıcak dönemde birim alana düşen maksimum güneş ışınımı 15º güneydoğudan olmaktadır. Bu iki değer 5º güneydoğu yönünde kesişmektedir. 5º güneydoğu yönünde en soğuk dönemde en fazla güneş ışınımına maruz kalınırken, en sıcak dönemde ise en az güneş ışınımı alınacaktır. 5 º güneydoğu yönü güneş ışınımı açısından belirlenmiş en uygun yöndür. Rüzgara göre Kahramanmaraş kenti için en uygun yön 5º güneydoğu olup, kabul edilebilir yönler ise 7.2 güneybatı ve 12º güneydoğu yönleri arasıdır (Altunkasa 1987). Yapıların güneş alabilmesi için yapılar arası mesafeler de topoğrafyaya göre değişim gösterir. Bu değişim arazinin konumuna göre değer kazanır. Güneye bakan bir yamaçtaki yapıların öğle güneşini düz bir araziye göre daha az mesafe ile alma olanağı var iken, kuzey yamacında bu mesafe daha da fazlalaşır. Topoğrafya rüzgar yönünün ve şiddetinin etkisini de değiştireceğinden, konut yerleşim alanının seçiminde ve yerleşim düzeninde önemli bir role sahiptir. Rüzgardan korunmak için hakim rüzgar yönüne ters yamaçlar, rüzgardan yararlanmak için rüzgara açık yamaçlar uygundur (Ayan, 1985). Olgyay (1973), optimum eğimin planlanacak alanın iklim ve topoğrafik karakterine bağlı olarak %3 ile %24 arasında değişebildiğini bildirmiştir. Bu değerler sıcak ve nemli iklim kuşağında %2-6 arasında, soğuk iklim kuşağında ise %12-14 arasında değişebilmektedir (Altunkasa, 1987). 4.6. Konut Alanı Donatımları ve Planlama İlkeleri 4.6.1. Konut Alanı Donatımları Konut alanları; konut yapıları parselleri ve donatım elemanlarına ilişkin alanlardan oluşmaktadır. Konut alanları donatımları aşağıda tanımlanmıştır: Ulaşım ve Altyapı Donatımı: Yol ağı, su, elektrik, gaz, telefon, kanalizasyon, kamuya açık yaya ve hizmet yolları, otoparklar, durak ile haberleşme düzenini kapsar. 25

Eğitim+Kültür+Sosyal Donatımı: Yuva, kreş, ilkokul, ortaokul, lise, meslek okulları, kültür siteleri (sergi, kurs, dil, sanat vb.), kısmen spor örgütleri gibi kamusal ve özel örgütlenmelerin gereksinme düzenini kapsar. Bir kısım kültür ve eğitim birimleri aynı zamanda dinlenme işlevi içindeki serbest zamanları değerlendirme niteliğinde görülecek olan çabaları da içine alır. Yönetsel ve Hizmet Alanları Donatımı Dinlenme Donatım Alanları: Serbest ve açık alanlar adı altındaki alanlardır. Bunlar; yeşil alanlar, spor alanları, çocuk oyun yerleri, park ve bahçeler, kıyı tesisleri ile kamuya açık ve erişilebilirliği olan doğa parçalarıdır (Çetiner, 1991). 4.6.2. Konut Alanı Donatımları Planlama İlkeleri 4.6.2.1. Ulaşım ve Altyapı Donatımı Alan gereksinmesi olarak ulaşım sisteminin brüt alan içindeki payının büyümesi ve küçülmesi yerleşimde kullanılan konut tipleri ve yapı düzeni ile ilişkilidir. Tek ailelik bahçeli bir yerleşim düzeni yaygın, blok ve bitişik düzenlerin yerleşimleri ise daha toplu olabileceğinden, ulaşım ve altyapı payı oranı da yüksek veya düşük değerde olabilir (Gürün, 2003). Yerleşmelerdeki ulaşım donatımlarının en önemlisi otopark gereksinmesidir. Ülkesel ve kentsel durumlara göre değişir. Yüksek endüstri toplumlarında hizmetler sektöründe çalışan evli kadın sayısının yüksek olması aile başına düşen araç sayısını yükseltmekte ve konut alanındaki otopark ve garaj gereksinmesi de artmakta, bazı hallerde bir aile için 2 park yeri gerekmektedir (Gürün, 2003). 26.04.2006 tarih ve 26150 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Otopark Yönetmeliği Hakkında Genel Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ in 3 üncü maddesinin (a) bendindeki değişikliğe göre; yerleşim merkezleri son sayımdaki nüfuslarına göre üç gruba ayrılmış ve nüfusu 10.000-50.000 arası, 50.000-200.000 arası ve 200.000 den fazla olan yerleşim merkezlerinde meskenlerde 3 daire için 1 otopark bulunması gerektiği belirtilmiştir. 26

4.6.2.2. Eğitim, Sosyal, Kültürel ve Sağlık Donatımları Eğitim donatımı tesislerinin düzenlenmesi ile ilgili önemli ilkeler şunlardır; Yerleşmelerde eğitim tesisleri, kendileri için uygun olan yaşlardaki çocuk oranlarına, optimum okul büyüklüğüne ve bu okulları gerekli kılan yerleşme kademelerine göre kurulmalıdır. Ana ve ilkokulun yaya erişebilecek bir mesafede olmasına çalışılmalıdır. Bu mesafe en uzak konuta 400-500 m olabilir. Orta öğretim kapsamına giren birinci kısım orta ve orta dereceli meslek okulları donatım yönünden semt ünitelerinde; ikinci kısım lise, sanat, teknik ve meslek okulları şehirsel birimlerde gerçekleştirilmelidir. Konut ile ortaokul arasındaki mesafeye değinildiğinde, bu tesisin geometrik yerinin yarıçapı 800-1000 m olan bir dairenin merkezi olduğu görülür (Çetiner, 1991). Sosyal, kültürel ve sağlık donatım tesisleri ile yerleşme birimleri ilişkisi Çizelge 4.3 te verilmiştir. 4.6.2.3. Yönetsel ve Hizmet Donatımları Yönetim ve hizmet ile ilgili birimlerin düzenlemelerinde; İdari ve teknik yönden bütün yönetim tesislerinin birbirleri ile yakın ilişki kuracak şekilde yerleştirilmeleri, Bu tesisler için gerekli otopark, dinlenme ve yeşil alanların planlanması, Sosyal yönden toplantı ve merasim meydanının yönetim kompleksi ile birlikte düşünülmesi, Acil ihtiyaçlar içine giren PTT, karakol gibi tesislerin erişme mesafeleri içinde yer alması gerekir (Gürün, 2003). 27

Çizelge 4.3. Yerleşme Birimleri Donatım Tesisleri İlişkisi (Çetiner, 1991) Donatım Tesisleri Sosyal Tesisler Kültürel Tesisler Sağlık Tesisleri İlkokul yerleşme birimi (2000-10.000 kişi) Klüp Sosyal yardım bürosu Çeşitli eğitim eylemi için kullanılan bir toplantı salonu (300-400 m²) Halk-aile eğitim merkezi gibi Ana çocuk sağlığı Sağlık merkezi Mediko-sosyal merkez Semt yerleşme birimi (10.000-25.000 kişi) Klüpler (çeşitli maksatlı) Sosyal yardım merkezi Çeşitli maksatla kullanılan bir sosyal tesis (konferans, sergi yerleri, kurs odaları gibi) Gençlik evi (konut adedi 3000 in üzerinde ise 2 tane) Kütüphane (çocuk okuma odası dahil) Ek olarak; Sağlık evi Dispanserler Küçük bir hastane veya klinik Şehir yerleşme birimi (25.000-60.000 kişi) Toplantı salonları Klüpler Sosyal yardım teşkilatları İhtiyarlar yurdu Huzur evleri Kütüphane (büyükler için) Kütüphane (çocuklar için) Müze Sanat galerisi Konser salonu Küçük bir tiyatro Gençlik evleri Özel ihtisas okulları Ek olarak; Hastane (2 ha veya 160 yataklı) Ruh hastalıkları kliniği Doğum evi Verem-savaş merkezi Ambulans servisi Düşünceler Sosyal tesiler için her 1000 kişiye 0.8 ha yer ayırmak gerekir. Nüfusun %20 sinin kütüphaneyi kullandığı kabul edilir. 10.000 kişi için ortalama 30 m² yer ayrılmalıdır. Hastanelerde 1000 kişi için 7-10 yatak hesap edilir. Her yatak için gerekli alan 100-150 m² dir. 4.6.2.4. Dinlenme Fonksiyonu Donatımları Planlama dilinde, dinlenme fonksiyonuna hizmet eden çeşitli alanlara serbest ve açık alanlar adı verilmektedir. Bu deyimdeki serbest ve açık sözleri bir yandan mekansal açıklık, boşluk, diğer yandan da kamuya açık ve serbest kavramını içermektedir. Ülkemizde uygulanan planlama sürecinde aktif yeşil alanlar olarak sayılarak hesaplamaya katılan serbest ve açık alanlar kamuya açık parklar, bahçe, 28

kıyı şeritleri, çocuk oyun yerleri, pasif alanlar dışında kalabilen diğer alanlardır. Pasif açık ve yeşil alanlar ise; yol şeritlerini ayırıcı nitelikteki refüj yeşillikleri, yerleşim birimleri için bağımsız olarak düzenlenen yeşil kuşaklardır (Gürün, 2003). Yapılan araştırmalara göre şehir içinde ve dışındaki tüm yeşil alanlar için kişi başına 40-60 m², şehir içinde ise kişi başına minimum 6 m² yer ayrılmalıdır. Fiziki düzenleme yönünden bu alanların yerleşmeye dağıtılmasına önem vermek, bu alanlara her yönden ulaşma imkanlarını sağlamak gereklidir. Çocuk bahçeleri ilkokul yerleşme birimleri içinde; oyun yerlerini, mahalli parkları semt ünitelerinde; spor merkezlerini, şehir parklarını, rekreasyon tesislerini şehirsel birimde düzenlemek uygun olacaktır. Böylelikle yerleşme içinde dengeli bir yeşil alanlar dağılım politikası sağlanmış olacaktır (Çetiner, 1991). Kentsel birim içindeki dinlenme ve oyun alanlarıyla ilgili kabuller aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Çizelge 4.4. Kentsel Birim İçinde Dinlenme ve Oyun Alanları İçin Alınan Kabuller (Çetiner, 1991) Tipler Nüfus Yönünde Alınan Kabuller Gerekli alan (ha) Oyun yerleri 4000 m²/800 nüfus için 2-4 ha Mahalli parklar 4000 m²/1000 nüfus için 0.8 ha veya daha fazla Eğlence merkezi 4000 m²/800 nüfus için 6-8 ha Spor alanları 4000 m²/800 nüfus için 4-12 ha 4.7. Kahramanmaraş ta Kentleşme ve Konut Üretimi 4.7.1. Nüfus ve Yerleşim Kahramanmaraş, tarih öncesi çağlarda kurulmuş bir şehirdir. Maraş tarih boyunca Hititler, Asurlar, Makedonyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Araplar ve Selçuklular arasında el değiştirmiştir. Bunlar arasında özellikle Hititler ve Bizanslılar döneminde önemli bir merkez konumuna gelmiştir. Son yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda, ilk Kahramanmaraş ı şimdiki şehrin batısında Mağralı 29

mahallesi ve Sergentepe İlkokulu dolaylarında Hitit lerin kurduğu anlaşılmıştır (Anonim, 2003). Kahramanmaraş ili tepeler üzerinde kurulmuş olup, en alçak yeri ile en yüksek yeri arasında 140 m lik bir kot farkı bulunmaktadır. Yamaçların birleştiği noktalarda şehrin en önemli aksları ortaya çıkmış, konutlar bu akslar çevresinde gelişme göstermiştir. Konutlarda geleneksel stille 2 kattan fazla yapılaşma görülmemekle birlikte, teknolojinin gelişmesi ile kat adetlerinde bir artış gözlenmeye başlamıştır. Belediyece şehrin şu anki Bahçeli Evler kısmına yüksek irtifa verilmesi sonucu şehir gelişme aksını bu tarafa doğru belirlemiştir. Verilen sekiz katlık irtifa, yönetimsel tesislerin bu bölgeye kaydırılması ve arazinin düz oluşundan doğan inşaatın daha kolay yapılabilmesi imkanları bölgeyi cazip hale getirmiş, yatırımları bu bölgeye akıtmıştır (Adanır, 1989). 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Kahramanmaraş il nüfusu 1.002.384, kent merkezi nüfusu ise 326.198 dir. Nüfus sıralamasında ülke genelinde 17. büyük il olan Kahramanmaraş ta nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı 2000 genel nüfus sayımı sonuçlarına göre il genelinde 70 kişi, merkez ilçede 157 kişidir. 1927 yılında Kahramanmaraş ili ülke nüfusu içinde %1,4 lük bir paya sahip iken 2000 yılında bu oran %1,5 e yükselmiştir. Bu haliyle ildeki nüfus artış hızı ülke ortalamasından daha yüksektir. Tarıma dayalı ekonominin varlığı nüfusun kırlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Ancak sanayileşmeyle birlikte yaşanan değişim, kırsaldan kente ciddi bir göçüde beraberinde getirmiştir. 1950 lerde tarımda makineleşmenin başlaması topraksız aileleri göçe zorlamıştır. Ancak o yıllarda Kahramanmaraş kırsal kesimden gelen göçü karşılayacak ekonomik niteliklere sahip değildir. Bunun üzerine kent Adana, Gaziantep gibi çevre illerle İstanbul gibi büyük kentlere göç vermeye başlamıştır. Gerek doğal yöntemle artan nüfus ve gerekse göçle artan kentsel büyüme, kaçak yapılaşma ile sıhhatli olmayan dokuların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Hızlı kentleşme ve beraberinde getirdiği çağdaş değişim, Kahramanmaraş taki eski 30

mahalle ve tarihi dokuyu yok olma tehlikesi ile karşı karşıya getirmiştir (Adanır, 1994). Kent makro formu içerisinde, zorlayıcı ve kısıtlayıcı hiçbir engel bulunmayan ve biyometeorolojik ilkelere (rüzgar ve güneşlenme yönünden) uyan alanlar kentsel gelişme alanları olarak değerlendirilmiştir. Bu durumda en önemli gelişme alanları kentin batısında, eski Kayseri yolu boyunca uzanan az eğimli alanlardır (Anonymous, 2001a). 4.7.2. Sosyo- Ekonomik Yapı Coğrafi konumu ve arazi yapısı itibariyle Kahramanmaraş ın ekonomisi tarıma dayalı gelişmiştir. 1960 lı yıllarda tarıma dayalı, imalathaneler düzeyinde sanayiler gelişmeye başlamıştır. İlin 1968 yılında kalkınmada öncelikli yöreler arasına alınmasıyla ilde 1970 li yıllarda bazı kamu ağırlıklı sanayileşme hareketleri görülmüştür (Yalçın, 1999). Kahramanmaraş ili ekonomik ve sosyal özellikleri itibari ile geri kalmış bir kent konumunda iken, 1980 li yıllarla birlikte büyük bir kalkınma hamlesi gerçekleştirmiştir. Özellikle sanayide gözlenen bu hızlı gelişimle birlikte kent eski geleneksel tarımsal nitelikli yapıdan ekonomik değerleri değişen bir il niteliğine bürünmüştür (2). Kahramanmaraş ta gerçek anlamda özel sektör yatırımları 1984 yılında başlamıştır. Sanayileşme, genel itibariyle Tekstil sektörü alanında gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, geçmişten gelen küçük el sanatlarından bakırcılık ve alüminyumculuğun uzantısı olarak çelik mutfak eşyaları sektörü de sanayileşme eğiliminden payını oldukça önemli ölçüde almıştır (Anonymous, 2003). D.P.T. Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafından 1996 yılında yapılan illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması na göre iller beş gelişmişlik derecesine ayrılmıştır. Kahramanmaraş 4. Derecede Gelişmiş İller kategorisindedir. 76 il içinde 50. sıradadır. İllerin gelişmişlik sıralamasını belirleyen başlıca faktörler arasında illerdeki demografik yapı, iş gücü talebi, işsizlik ve sektörel istihdam, eğitim ve sağlık 31

hizmetlerinin yaygınlığı, fiziki ve sosyal altyapı olanakları, üretim seviyesi ve her şeyden önemlisi kişi başına gelir düzeyi ve diğer kamu hizmetlerinden (belediye hizmetleri vb.) yararlanma ile ihracat potansiyeli gibi çok sayıda değişken yer almaktadır. D.P.T. (Devlet Planlama Teşkilatı) 53 faktöre göre gelişmişlik sıralaması yapmaktadır (2). 4.7.3. İmar Planları ve Plana Yönelik Uygulamalar Kahramanmaraş, tarihi dönemler içerisinde başkent (Dulkadirli Beyliği Dönemi) ve sancak merkezi (Osmanlı Dönemi) olarak ekonomik ve siyasi bakımdan ihtişamlı dönemler yaşadığı gibi, sönük dönemler de geçirmiştir. Bu olaylar şehrin mekansal gelişmesinde etkili olmuştur (3). İlk imar planı 1946 yılında hazırlanmaya başlanmış ve 1957 yılında onaylanmıştır. İlk imar planında yönetim merkezi günümüzdeki yerindedir. Bu plan mevcut meskun alanları koruyucu ve şehrin güneyine doğru gelişimini destekleyici istikamet planı olmasına rağmen, bugünkü yanlış yapılanma ve arazi kullanımının temelini oluşturmuştur. Eski kent planının büyük ölçüde artan nüfusun yerleşme düzenini denetleyemez olması üzerine, 1980 lerde yeni bir planın hazırlık çalışmaları başlatılmıştır. Kahramanmaraş ili için İller Bankası nca yaptırılan ikinci imar planı 1972 yılında hazırlanmış ve 1981 yılında onaylanmıştır. Bu plan ile sanayileşme, altyapı ve hammadde komşuluğu olan Adana, Gaziantep ve Kayseri yolları gelişme alanı olarak gösterilmiş; ucuz arsa üretimini sağlamak, hızlı sanayileşme ve buna paralel kentleşme için konut alanları uygulamaları, gecekondu bölgeleri belirlenmiştir. Sanayideki gelişme ve büyüme imar planı hedeflerini engellemiştir (Gürün, 2003). Sonuçta; kent merkezine bitişik kaçak yapı ve sağlıksız konut bölgeleri ortaya çıkmıştır. Kent merkezinden uzaklaştıkça yerel teşkilatın bu bölgeleri kontrol yetkisi azalmış, hızlı sanayileşme ve doğal artış dışı gelen göç, şehrin doğu ve batı kesimlerinde kaçak yapı bölgelerini oluşturmuştur. Plana aykırı yapılaşmalar ve altyapının dengesiz dağılımı kentin konut yapısını etkileyen önemli unsurlardan biri olmuştur (Adanır, 1996). 32

Kırsal kesimlerden ve dış illerden gelen göç olgusuna bağlı olarak ortaya çıkan kaçak yapı alanlarında mevcut dokuya uygun olarak alımlar yapılmış ve ıslah uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Gelişmesi muhtemel alanlarda da tampon bölgeler oluşturularak kaçak yapıların önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Birçok yapı imar'a uygun olarak yapılaşmış olmakla birlikte inşaat maliyetlerinin ve yapı ortaklıklarının % dilimlerinin artışı son zamanlarda kentte konut açığının aşırı derecede artmasını, mevcut yapılarda ise kira problemini ortaya çıkarmıştır. Bu sebeple belediye teşkilatı bu problemi gidermek gayesi ile bir takım farklı arayışlara girmiştir. Öncelikle şehrin fiziki konumu düşünülerek ucuza konut üretmek gayesi ile fizibiliteler hazırlanmış ve toplu konut alanı yerleri tespit edilmiştir. Gürbüz vd. (2004) ise, Cumhuriyet döneminden itibaren kentin gelişimini yıllara göre değerlendirmiştir. Buna göre; 1923-1956 Yılları arası: Şehir kuzey bölgesine doğru gelişmiştir. 1957-1977 Yılları Arası: 1957 yılında hazırlanan imar planı ile şehrin güney tarafı yerleşmeye açılmış, Kıbrıs Meydanı ve Trabzon caddesi oluşmuştur. Hayrullah, İsmet Paşa, Yenişehir, Menderes, Şeyh Adil Mahallelerinde yerleşmeler kurulmuş, İsadivanlı, Sakarya, Duraklı, Kayabaşı, Gazipaşa, Karamanlı ve Dumlupınar mahalleleri büyümüştür. 1978-1987 Yılları Arası: Şehrin doğusunda Küçük Sanayi Sitesi yapılarak devreye girmiş, buna bağlı olarak şehir doğu yönünde gelişme göstermiştir. Şehir içerisindeki imar çalışmaları ve Şeker Dere yolunun açılmasıyla şehir batıya doğru da gelişmeye başlamıştır. Şehirden kopuk olarak Gaziantep yolu üzerinde Erkenez Mahallesi, Adana yolu üzerinde Aksu Mahallesi kurulmuştur. 1988-1998 Yılları Arası: Belediye tarafından şehrin batı tarafının imara açılması ve alt yapının hazırlanmasıyla şehir bu yönde hızla gelişmiştir. Aynı zamanda şehrin gelişiminin bu yöne doğru kaymasında topografyanın yerleşmeye uygunluğu, yükselti ve batıdan esen rüzgar nedeniyle yaz mevsiminin şehrin diğer yerlerine göre daha serin olması ve manzara güzelliğinin etkisi vardır. Şehir güneyde Adana, Gaziantep, Kayseri karayolu kavşağına kadar dayanmıştır. Bu yıllar arasında şehrin doğu yönünde de gelişmeler olmuştur. Sütçü İmam, Aslanbey, Dulkadiroğlu ve 33

Namık Kemal Mahalleleri büyümüştür. Gaziantep karayolu üzerinde tamamıyla endüstri tesisleri kurulmuştur. Bugün Kahramanmaraş doğuda Dereköy, batıda Ceyhan nehri, Güneyde Aksu çayı ve kuzeyde Ahır dağı tarafından sınırlandırılan 183 km² lik mücavir alana yayılmıştır. 4.7.4. Kahramanmaraş Kentinde Konut Üretimi Hızlı kentleşme, göç olgusu ve kitle iletişim araçlarındaki gelişme ile ailenin küçülerek aile kavramının değişmesi kentteki en önemli kavram olan barınma ihtiyacını gündemin birinci sırasına oturtmuştur (Karlıklı, 1998). Kentte hazine mülkiyeti çok az olduğu için, yapılaşma plansız ve kaçak inşaat olarak kendini göstermiştir. Kentin doğu ve batı yakasında yer alan gecekondulaşmanın önüne geçilebilmesi için yerel yönetimin birtakım girişimleri olmuştur. Bunlardan ilki, bu bölgelerin sonunda belirli alanlarda, bölgenin sosyoekonomik yapısına uygun olarak planlanmış tampon bölge uygulaması çalışmalarıdır. İkinci olarak ise bu bölgelerde mevcut yapıya uygun olacak imar ıslah planları yapılmış, kent makro formu ile adaptasyonların sağlanmasına çalışılmıştır (Yalçın, 2003). Kahramanmaraş ilinde özellikle son yıllarda gözlenen sanayi faktörü, üniversite, kamu kurum ve kuruluş çeşitliliği ve göç olgusuyla konut ihtiyacı çok büyük oranda artış göstermiştir. Yapılan konutların inşaat maliyeti ve arsa paylarının yüksekliği ihtiyaç nispetinde konut yapımına yetmemektedir. Yap-sat türü konut üretimi ve kooperatif yöntemiyle vatandaşların kendi arsalarına yaptıkları konutlar, ihtiyacı karşılamamaktadır (Gürün 2003). Bu nedenlerle, kentin konut ihtiyacını karşılamak amacıyla toplu konut uygulamaları yerel yönetim tarafından yerleri belirlenen dört ayrı bölgede başlatılmıştır. 34

4.8. Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Uygulamalarının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi Tez kapsamında, Kullanım Sonrası Değerlendirme yöntemi ile Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Uygulamalarına ait bina performansı; teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan incelenecektir. Değerlendirme çalışmasının amaçları şunlardır; Plan analizleri yaparak, tasarım sorunlarını saptamak. Konutlara ait performansların değerlendirilmesi ve kullanıcıya ait memnuniyet düzeyinin belirlenmesi. Gelecek tasarımlar için kullanıcı ve kullanıcı gereksinmeleri ile yapı arasında maksimum uyumu sağlamak, mekan performansını ve kullanıcı memnuniyetini artırmak. Değerlendirme sonucu elde edilen bilginin; sonraki tasarımlara kriter olarak aktarılması, tasarım sürecine yansıtılması ve yeni tasarımların daha başarılı olmasının sağlanması. Sorunların somutlaştırılması ve çözüm önerileri getirilmesi. Bu amaçlar doğrultusunda Kahramanmaraş kenti toplu konut alanlarında gösterici ve araştırıcı düzeyde Kullanım Sonrası Değerlendirme (KSD) yapılmıştır. Gösterici KSD çalışması kapsamında Kahramanmaraş toplu konut uygulamaları üzerinde aşağıdaki çalışmalar yapılmış ve bu çalışmaların Araştırıcı KSD çalışmasına temel oluşturması planlanmıştır. Literatür araştırmaları, gözlem ve görüşmeler, fotoğraflama çalışmaları Araştırma alanlarına ait kat planları ve vaziyet planlarının temin edilmesi Toplu konut alanlarına ait arazi kullanım değerlerinin saptanması Uygulama örnekleri üzerinde fiziksel mekan analizlerinin (konut plan analizleri, konut iç mekan büyüklükleri ve yüzdelerinin saptanması, konut iç mekan organizasyon şemaları, konutta iç mekanlar arası uzaklıklar) yapılması Toplu konut uygulamalarında kişisel kontrol listeleri yardımıyla yerinde saptamalar yapılması. 35

Gösterici KSD den elde edilen bilgiler ışığında Araştırıcı KSD çalışması düzenlenmiştir. Araştırıcı KSD çalışmasında izlenen adımlar şunlardır; Her bir toplu konut alanında, yapılan değerlendirmeler sonucu kritik noktaların belirlenmesi. Değerlendirmede incelenecek konular ve değişkenlerin belirlenmesi. Belirlenen konu ve değişkenler paralelinde Kahramanmaraş kenti toplu konut uygulamalarının kullanım sonrası değerlendirilmesine yönelik anket sorularının oluşturulması. Her bir toplu konut alanında kullanıcı anketlerinin uygulanması. Elde edilen verinin uygun kriter ve standartlarla karşılaştırılması. Karşılaştırma sonunda elde edilen bilginin kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi. Kahramanmaraş kenti toplu konut uygulamalarının değerlendirmesine yönelik kullanıcı anketinin hazırlanmasından önce incelenecek konular belirlenmiştir. İncelenecek konular; kullanıcı ile ilgili genel özellikler, konut ile ilgili genel özellikler ve konut performansı (teknik performans, fonksiyonel performans, davranışsal performans) olmak üzere 3 başlık altında toplanmıştır. Kullanıcı ile ilgili genel özellikler kapsamında aşağıdaki konular incelenmiştir. Görüşülen kişinin cinsiyeti, eğitim düzeyi, yaşı ve mesleği Konutta yaşayan toplam kişi sayısı Ailedeki çocuk sayısı Ailede çalışan kişi sayısı Konut ile ilgili genel özellikler kapsamında aşağıdaki konular incelenmiştir. Konut mülkiyet durumu Konutun kullanım süresi Kullanıcıların toplu konut alanında yaşamayı tercih etme nedenleri Konutla ilgili en çok rahatsızlık duyulan konular Kullanım sonrası değerlendirme yaklaşımı; teknik performans, fonksiyonel performans ve davranışsal performans değerlendirmelerini kapsamaktadır. Kullanıcı memnuniyeti bu üç performans çerçevesinde saptanmıştır. 36

Performans, binaların kullanımı ile ilgilidir ve mimari çevreyi oluşturan ortamların kullanıcıya göre en uygun düzenleme esaslarını vermede kullanıcıcının yapılı çevre içindeki davranışları ve değer yargılarını göz önüne alarak en yararlı ve ekonomik çözümlerin bulunması amacını taşır (Arcan, Evci, 1987: Atala 2002 den). Performans, sistem içerisinde yapının veya kurgunun ölçülebilen davranışıdır (Aydın, 2002). Teknik performansın değerlendirilmesi kapsamında incelenen konular şunlardır: Konut mekanlarındaki ısınma, konut içi gürültü, blok dışı gürültü, doğal aydınlanma, koku ve havalandırma düzeyleri Konut mekanlarındaki su ve rüzgar sızması Duvarlar, döşemeler, tavanlar, pencereler, dış kapılar ve iç kapılar Konut yapı elemanlarında yapılan ve yapılmak istenen değişiklikler. Fonksiyonel performansın değerlendirilmesi kapsamında incelenen konular şunlardır: Konut mekanlarında gerçekleştirilen eylemler Konut mekan büyüklüklerinin yeterliliği Konuttaki depolama imkanının yeterliliği Konutun bulunduğu kat ile ilgili memnuniyet Konuttaki oda sayısının yeterliliği Kent merkezine ulaşım Davranışsal performansın değerlendirilmesi kapsamında incelenen konular ise şunlardır: Konut bloğuna ait mahremiyet Komşuluk ilişkileri Komşularla görüşme sıklığı Komşularla görüşülen mekanlar Toplu konut bölgesi güvenliği Toplu konut bölgesindeki yeşil alanların yeterliliği Toplu konut yerleşimlerindeki çevresel değer ile ilgili görüşler. 37

Belirlenen konular doğrultusunda, konut kullanıcılarına yönelik hazırlanan anket Ek te verilmiştir. Kullanıcı soru formunda 33 soru bulunmaktadır. Bu sorular; kapalı uçlu sorular, açık uçlu sorular ve ölçek sorularından (anlamsal farklılık skalası) oluşmaktadır. Konut çevresinin değerlendirilmesi fonksiyonel ve estetik açıdan, sıfat çiftleri yardımıyla yapılmıştır. Bu soruya verilen yanıtlar tablo üzerinde işaretlenmiş, ardından her sıfat çifti için verilen nümerik değerler, o sıfatı işaretleyen kullanıcı sayısı ile çarpılmıştır. Ortaya çıkan bütün sonuçların toplamı alınarak kullanıcı sayısına bölünerek bulunan ortalama değer çevresel profil tablosunda işaretlenmiştir. Anketlerin uygulanmasında, konut sayılarıyla orantılı örneklem seçilmeye çalışılmıştır (%7-10 civarında). Doğukent toplu konut yerleşimine toplam 203 anket (A blok: 155 anket, B blok: 40 anket, C blok: 8 anket) dağıtılmış, toplanan anketlerin 93 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Esentepe toplu konut yerleşimine toplam 25 anket dağıtılmış, toplanan anketlerin 23 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Boğaziçi toplu konut yerleşimine ise toplam 25 anket dağıtılmış, toplanan anketlerin 24 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Elde edilen sonuçlar Kahramanmaraş Kenti toplu konut uygulamalarının değerlendirilme sürecinde kullanılmıştır. Kahramanmaraş kentinde bulunan dört adet toplu konut alanının yer seçiminde, Kahramanmaraş Belediyesi tarafından kentin gelişim akslarını belirleyecek şekilde doğu, batı ve kuzey sınırları seçilmiştir. 1997 yılında Kahramanmaraş Belediyesi tarafından yer seçim araştırması yapılarak toplu konut çalışmalarına başlanmış ve Kahramanmaraş Belediyesi tarafından kurulan kooperatifler ile uygulamaya geçilmiştir. Kentin doğusunda kent merkezine 5,5 km mesafede Doğukent toplu konut alanı, kentin batısında kent merkezine 15 km uzaklıkta Boğaziçi toplu konut alanı ve kentin kuzeybatısında kent merkezine 3 km mesafede Esentepe toplu konut alanı uygulamaları devam etmektedir. Kentin kuzeybatısındaki Güzelevler toplu konut alanı uygulamasına ise henüz başlanmıştır. 38

Çizelge 4.5 ve Çizelge 4.6 da Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Alanlarında planlanan ve gerçekleşen konut ve donatı alanları karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Şekil 4.1 ise toplu konut alanlarının konumunu göstermektedir. Çizelge 4.5. Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Alanlarında Planlanan ve Gerçekleşen Blok ve Konut Sayıları (Ağustos 2006) TOPLU KONUT BÖLGESİ BLOK TİPİ KAT SAYISI BLOK ADEDİ TOPLAM KONUT SAYISI GERÇEKLEŞEN BLOK SAYISI GERÇEKLEŞEN KONUT SAYISI GERÇEKLEŞEN KONUT SAYISININ TOPLAM KONUT SAYISINA ORANI (%) DOĞUKENT A 9-10 82 1604 64 1244 77,5 B 9-10 57 1110 30 570 51,3 C 9 12 228 6 108 50 TOPLAM 51 2942 100 1922 65,3 ESENTEPE --- 10 27 540 13 260 48 BOĞAZİÇİ --- 8 37 592 15 240 40,5 GÜZELEVLER --- 7 20 560 --- --- --- 39

Çizelge 4.6. Kahramanmaraş Kenti Toplu Konut Alanlarında Planlanan ve Gerçekleşen Donatı Alanlarının Karşılaştırılması (Ağustos 2006) TOPLU KONUT BÖLGESİ PLANLANAN DONATI ALANLARI * GERÇEKLEŞEN DONATI ALANLARI DOĞUKENT ESENTEPE BOĞAZİÇİ Temel eğitim Dini tesis Çarşı Karakol Sağlık tesisi İdari tesis Spor kompleksi Kültür alanı Park alanları Dinlenme alanları Çarşı Spor alanı Park alanları Dinlenme alanları Çarşı İlköğretim okulu Sağlık birimi Dini tesis Spor alanı Park alanları Dinlenme alanları Temel eğitim İdari tesis Park alanları Dinlenme alanları Park alanları Dinlenme alanları Çarşı İdari tesis Park alanları Dinlenme alanları GÜZELEVLER --- --- * Kahramanmaraş Belediyesi Doğukent Toplu Konutları Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporu ile Esentepe ve Boğaziçi Toplu Konutları Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Ön Araştırma Raporlarında yapılması öngörülen donatı alanları esas alınmıştır. Aşağıda Doğukent, Esentepe ve Boğaziçi toplu konut alanlarının kullanım sonrası değerlendirilmesine yönelik yapılan analizler yer almaktadır. Güzelevler toplu konut alanı ise konutlar henüz kullanımda olmadığından kullanım sonrası değerlendirme çalışması kapsamına alınmamış, toplu konut alanı mevcut durumuna ait bilgiler verilmiştir. 40

4.8.1. Doğukent Toplu Konut Uygulaması 4.8.1.1. Doğukent Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı Kahramanmaraş Belediyesi öncülüğünde gerçekleştirilen Doğukent Toplu Konut alanı mülkiyeti S.S. Doğukent Konut Yapı Kooperatifine aittir. Proje, dar gelirli kişilere ucuza konut üretmek gayesi ile ortaya konmuştur. Doğukent Toplu Konutları, Merkez ilçenin doğu kesiminde Sarıkaya köyü hudutları içerisinde, şehir merkezine 5,5 km uzaklıkta yer almaktadır. 33,9 ha alanda uygulamaya başlanmıştır. Konut alanı yer seçiminde ucuz arsa olması ve kentleşmeyi doğuya da kaydırma düşüncesi etkili olmuştur. Gecekondulaşmayı önlemek amaçlanmıştır. Projede brüt yoğunluk 350-400 kişi/hektar olarak planlanmış olup, yaklaşık 13.500 kişilik bir nüfusun konut ihtiyacının çözümleneceği düşünülmektedir. Barındıracağı nüfus itibariyle bir semt yerleşimi olarak kabul edilmektedir. Bu nüfus büyüklüğüne hitap edecek donatı dağılımı da düşünülerek proje kapsamında temel eğitim, dini tesis, çarşı, karakol, sağlık tesisi, idari tesis, spor kompleksi, kültür alanı, parklar ve dinlenme alanlarının yapılması planlanmıştır (Anonymous, 2001a). Planlama alanının eğim yönü kuzeyden güneye doğru olup, eğim oranı %10 ile %15 arasında değişmektedir. Planlama alanının kuzeyi engebeli tepelerden oluşmaktadır. Güneyi Dereköy yolu ile, doğu ve batısı ise dereler ile sınırlandırılmıştır. Doğukent Toplu Konutları ikili ve üçlü bloklar şeklinde, 9 ar ve 10 ar katlı olmak üzere toplam 151 blok şeklinde projelendirilmiştir. İlk etapta bloklar 9 katlı olarak ahşap kalıp sistemle inşa edilmiş olup, daha sonra inşa sisteminin daha hızlı olması nedeniyle tünel kalıp sisteme geçilmiştir. Bu sistemle inşa edilen bloklar ise 10 katlı olarak projelendirilmiştir. İnşaata 1998 yılı Temmuz ayında başlanmıştır. Proje kapsamında 3 tip daire bulunmaktadır. A tipi dairelerin toplam alan büyüklüğü 139 m², B tipi dairelerin toplam alan büyüklüğü 107 m², C tipi dairelerin toplam alan büyüklüğü ise 93 m² dir. Aşağıda Doğukent toplu konut alanına ait batı görünüşü, vaziyet planı ve her üç plan tipine ait normal kat planları ile cephe görünüşleri verilmiştir. 42

Resim 4.1. Doğukent Toplu Konut Alanı Batı Görünüşü PARK KUZEY PARK PARK BELEDİYE HİZMET TESİSİ KAKS: 0.6 PARK TEMEL EĞİTİM LİSE KAKS: 0.6 PARK DİNİ TESİS SOSYAL TESİS PARK PARK TEMEL EĞİTİM KAKS: 0.6 ÇARŞI İDARİ TESİS PARK Şekil 4.2. Doğukent Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı 43

EBV. YATAK O. BALKON DUŞ BANYO HOL Ç. YATAK ODASI LV. WC GİRİŞ HOLÜ MUTFAK OTURMA O. SALON KİLER BALKON Şekil 4.3. Doğukent Toplu Konutları A Blok Normal Kat Planı ve Görünüşü (A1-A2 Blokları) EBV. YATAK O. BALKON WC BANYO Ç. YATAK ODASI LV. HOL GİRİŞ HOLÜ MUTFAK OTURMA O. SALON KİLER BALKON Şekil 4.4. Doğukent Toplu Konutları B Blok Normal Kat Planı ve Görünüşü (B1-B2 Blokları) Ç. YATAKODASI BALKON WC LV. BANYO HOL EBV. YATAK O. GİRİŞ HOLÜ MUTFAK OTURMA O. SALON BALKON Şekil 4.5. Doğukent Toplu Konutları C Blok Normal Kat Planı ve Görünüşü (C5-C6 Blokları) 44

PARK PARK PARK BELEDİYE HİZMET TESİSİ KAKS: 0.6 SPOR ALANI ÇOCUK OYUN ALANI PARK TEMEL EĞİTİM LİSE KAKS: 0.6 ÇOCUK OYUN ALANI SOSYAL TESİS DİNİ TESİS PARK ÇOCUK OYUN ALANI SPOR ALANI TEMEL EĞİTİM KAKS: 0.6 ÇARŞI İDARİ TESİS PARK ÇOCUK OYUN ALANI MEVCUT YAPI BLOKLARI KARKAS SİSTEMİ TAMAMLANMIŞ YAPI BLOKLARI İNŞA EDİLMEMİŞ YAPI BLOKLARI Şekil 4.6. Doğukent Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi) KUZEY + 45

4.8.1.2. Doğukent Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri Çizelge 4.7. Doğukent Toplu Konut Bölgesi Arazi Kullanım Değerleri BİRİM ALANLAR Gerçekleşen Alanlar (ha) Gerçekleşen Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Planlanan Alanlar (ha) Planlanan Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Konut Alanı 3,1 12,9 4,6 10,4 Sağlık Tesisi Alanı 0,02 0,08 0,4 0,9 Ticaret Alanı 0,1 0,4 0,5 1,1 Temel Eğitim Alanı İdari Tesis Alanı Dini Tesis Alanı Sosyal Tesis Alanı Yeşil Alanlar (Parklar, Çocuk Oyun Alanları, Spor Alanları, Yeşil Kuşaklar) Yollar + Otoparklar 0,4 1,7 1 2,3 0,1 0,4 0,1 0,2 --- --- 0,2 0,4 --- --- 0,3 0,7 8,7 36,2 --- --- 10,8 45 --- --- * Gerçekleşen toplam alan: 24 ha * Planlanan toplam alan: 44,2 ha Toplu konut alanında C1 bloğun zemin katı sağlık tesisi olarak kullanılmaktadır. İlköğretim okulu olarak kullanılmakta olan yapı (Resim 4.2), planlanan ilköğretim okulunun tamamlanmasının ardından (Resim 4.3) sağlık tesisi olarak kullanılacaktır. 46

Resim 4.2. Doğukent Toplu Konut Yerleşimi Mevcut İlköğretim Okulu Binası Resim 4.3. Doğukent Toplu Konut Yerleşiminin Batısında İnşa Halindeki İlköğretim Okulu Binası Toplu konut alanında dört tane çocuk oyun alanı, iki basketbol ve bir voleybol sahası mevcuttur. Dini tesis alanı inşa halindedir (Resim 4.4). Çarşı olarak planlanan alan henüz inşa edilmemiştir. Açık Pazaryeri olarak kullanılmaktadır. 47

Anayol üzerindeki bloklar ile A47, A50 ve A53 bloklarının zemin katları ticaret alanı olarak kullanılmaktadır. Doğukent toplu konut alanında otopark uygulaması her konuta bir otopark yeri olarak planlanmıştır. Gerçekleşen otopark sayısının mevcut konutlar için yeterli olduğu görülmektedir. Resim 4.4. Doğukent Toplu Konut Yerleşimi Cami İnşaatı 4.8.1.3. Doğukent Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri Toplu konut uygulamaları konut planları üzerinde; plan ve blok tipleri, iç mekan büyüklükleri ve konut iç mekanları arası ilişkiler analiz edilmiştir. 48

1) Konut Plan Analizi TOPLU KONUT ALANI DOĞUKENT A BLOK BLOK TİPİ KONUT PLAN TİPİ BALKON DAHİL DAİRE ALANI (m²) 138,9 BALKON HARİÇ DAİRE ALANI (m²) 122,6 SİRKÜLASYON ALANI (m²) 17,7 SİRKÜLASYON ALANI YÜZDESİ (%) 14,4 Çizelge 4.8. Doğukent Toplu Konutları Plan Analizi DOĞUKENT 106,7 94,4 11,3 12 B BLOK DOĞUKENT 93,1 83,9 11,4 13,6 C BLOK 2) İç Mekan Büyüklükleri İç mekan büyüklüklerinin analizi kapsamında, konuttaki mekan ve bölüm alanları tespit edilip, her birinin toplam alan içindeki yüzdesi hesaplanmıştır. 49

Çizelge 4.9. Doğukent Toplu Konutları A Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri MEKANLAR MEKAN ALANI (m²) TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) OTURMA O. 15,5 11,2 SALON 31 22,3 BALKONLAR 16,3 11,7 EBV. YATAK O. 17,6 12,7 Ç. YATAK O. 15,2 10,9 MUTFAK 12,4 8,9 BANYO 4,6 3,3 DUŞ 3 2,2 LAVABO-WC 2,8 2 KİLER 3,6 2,6 GİRİŞ 10,3 7,4 KORİDOR 6,6 4,8 BÖLÜM ALANI (m²) 62,8 Ortak 32,8 Bireysel 26,4 Teknik 16,9 Sirkülas. TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) 45,2 Alanlar 23,6 Alanlar 19 Alanlar 12,2 Alanları TOPLAM ALAN (m²) 138,9 Çizelge 4.10. Doğukent Toplu Konutları B Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri MEKANLAR MEKAN ALANI (m²) TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) OTURMA O. 13,4 12,6 SALON 24,5 23 BALKONLAR 12,3 11,5 EBV. YATAK O. 13 12,2 Ç. YATAK O. 11 10,3 MUTFAK 12 11,2 BANYO 4 3,7 DUŞ --- --- LAVABO-WC 3 2,8 KİLER 2,2 2,1 GİRİŞ 8,4 7,9 KORİDOR 2,9 2,7 BÖLÜM ALANI (m²) 50,2 Ortak 24 Bireysel 21,2 Teknik 11,3 Sirkülas. TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) 47,1 Alanlar 22,5 Alanlar 19,8 Alanlar 10,6 Alanları TOPLAM ALAN (m²) 106,7 50

Çizelge 4.11. Doğukent Toplu Konutları C Blok İç Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri MEKANLAR MEKAN ALANI (m²) TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) OTURMA O. 12,9 13,9 SALON 21 22,6 BALKONLAR 9,2 9,9 EBV. YATAK O. 10,7 11,5 Ç.YATAK O. 9,2 9,9 MUTFAK 12,5 13,4 BANYO 3,7 4 DUŞ --- --- LAVABO-WC 2,5 2,7 KİLER --- --- GİRİŞ 8,4 9 KORİDOR 3 3,2 BÖLÜM ALANI (m²) 43,1 Ortak 19,9 Bireysel 18,7 Teknik 11,4 Sirkülas. TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) 46,4 Alanlar 21,4 Alanlar 20,1 Alanlar 12,2 Alanları TOPLAM ALAN (m²) 93,1 3) Konut İç Mekan Organizasyon Şeması Bu bölümde, konut iç mekanları arası ilişkiler şematize edilmiştir. K İ M B L E S T B K K E B Yo Ç S o Y B K KÇ Y : Salon Y o : Oturma o. M : Mutfak S : Antre S o : Koridor K i : Kiler B : Banyo T : Tuvalet L : Lavabo K E : Ebv. y. o. B E : Ebv. banyo K Ç : Ç. yatak o B K : Balkon M L T B K K İ Y o S Y Ç K Ç B K S o B K E B E Şekil 4.7. Doğukent A Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması 51

B K T L K E B S o K Ç M L S Y o Y S o S T K Ç B K E M Yo Y B K B K K İ Kİ BK Şekil 4.8. Doğukent B Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması B K K Ç T L S B S o K E M L Y o Y S o M Y o Y T K E B K Ç B K B K B K Şekil 4.9. Doğukent C Blok Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması 4) Konutta İç Mekanlar Arası Uzaklıklar Bu bölümde konut iç mekanları arası uzaklıklar sayısal olarak ifade edilmiş, konut planları üzerine işlenmiştir. Aşağıda, rakamların ifade ettiği iç mekanlar arası ilişkiler açıklanmıştır. 1 Nolu Fonksiyon: Giriş kapısından mutfak tezgahına kadar olan yol (erzağın mutfağa bırakılması). 2 Nolu Fonksiyon: Giriş kapısından oturma odasındaki oturma köşesine kadar izlenecek yol (ev sakinlerinin izleyeceği yol). 52

3 Nolu Fonksiyon: Giriş kapısından salondaki oturma köşesine kadar izlenecek yol (misafirlerin izleyeceği yol). 4 Nolu Fonksiyon: Ocak ile yemek masası arasındaki uzaklık. 5 Nolu Fonksiyon: Ebeveyn yatak odası ile çocuk yatak odası arasındaki gidiş doğrultusu (ana babanın küçük veya hasta çocuklarına bakımı). 6 Nolu Fonksiyon: Ebeveyn yatak odası ile yıkanma mahalli arasındaki uzaklık. 7 Nolu Fonksiyon: Çocuk yatak odası ile yıkanma mahalli arasındaki uzaklık. 8 Nolu Fonksiyon: Girişten mahrem bölgeye ulaşmak için kat edilen uzaklıktır. Doğukent A Blok konut iç mekanları arası uzaklıklar; 1 Nolu Fonksiyon: 5.00 m 2 Nolu Fonksiyon: 8.00 m 3 Nolu Fonksiyon: 10.50 m 4 Nolu Fonksiyon: 1.50 m 5 Nolu Fonksiyon: 4.00 m 6 Nolu Fonksiyon: 1.00 m 7 Nolu Fonksiyon: 5.00 m 8 Nolu Fonksiyon: 10.50 m Doğukent B Blok konut iç mekanları arası uzaklıklar; 1 Nolu Fonksiyon: 4.50 m 2 Nolu Fonksiyon: 7.00 m 3 Nolu Fonksiyon: 9.50 m 4 Nolu Fonksiyon: 1.50 m 5 Nolu Fonksiyon: 3.00 m 6 Nolu Fonksiyon: 2.50 m 7 Nolu Fonksiyon: 3.00 m 8 Nolu Fonksiyon: 8.50 m Doğukent C Blok konut iç mekanları arası uzaklıklar; 1 Nolu Fonksiyon: 4.50 m 2 Nolu Fonksiyon: 7.50 m 3 Nolu Fonksiyon: 9.50 m 4 Nolu Fonksiyon: 2.00 m 53

5 Nolu Fonksiyon: 3.00 m 6 Nolu Fonksiyon: 3.00 m 7 Nolu Fonksiyon: 2.50 m 8 Nolu Fonksiyon: 7.50 m DUŞ LV. WC GİRİŞ HOLÜ MUTFAK KİLER BALKON DOĞUKENT KONUTLARI A BLOK NORMAL KAT PLANI Şekil 4.10. Doğukent A Blok İç Mekanlar Arası Uzaklıklar EBV. YATAK O. BANYO HOL OTURMA O. BALKON Ç. YATAK ODASI SALON 54

WC LV. GİRİŞ HOLÜ MUTFAK KİLER BALKON DOĞUKENT KONUTLARI B BLOK NORMAL KAT PLANI Şekil 4.11. Doğukent B Blok İç Mekanlar Arası Uzaklıklar EBV. YATAK O. BANYO HOL OTURMA O. BALKON Ç. YATAK ODASI SALON 55

Ç. YATAK ODASI BANYO WC LV. GİRİŞ HOLÜ OTURMA O. MUTFAK BALKON DOĞUKENT KONUTLARI C BLOK NORMAL KAT PLANI Şekil 4.12. Doğukent C Blok İç Mekanlar Arası Uzaklıklar HOL BALKON EBV. YATAK O. SALON 56

4.8.1.4. Doğukent Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar Toplu konut alanlarındaki kişisel gözlem ve görüşmelere dayalı olarak yapılan bu saptamalar, performans düzeylerinin ve yapı elemanlarının değerlendirilmesine yöneliktir. Çizelge 4.12. Doğukent Toplu Konut Alanı A Tipi Bloklar Konut Performansının Değerlendirilmesi (A6, A62, A63 Blokları) Teknik performans Fonksiyonel performans Performans düzeyi Yön Isınma Topoğrafya (%10-15) A6 (güneydoğukuzeybatı 17º) A62 - A63 (güneybatıkuzeydoğu 14º) Zemin kat / son kat Orta kat Konut içi koku oluşumu (ıslak hacimler) Konutta eylemler arası ilişkiler Konut kullanım alanının yeterliliği Giriş-mutfak Giriş-oturma odası Giriş-salon Mutfak-oturma o. Mutfak-kiler Ebeveyn y.o.- çocuk y.o. Ebeveyn y.o.- banyo/duş oturma odası ebv. yatak odası çocuk yatak o. mutfak banyo Konut iç mekanlarının esnek kullanımı çok iyi İyi orta kötü Davranışsal p. Blok içi ortak kullanım alanlarındaki estetik Blok dışındaki estetik Konut güvenliği (hırsızlığa karşı) 57

Çizelge 4.13. Doğukent Toplu Konut Alanı B Tipi Blok Konut Performansının Değerlendirilmesi (B12, B16 Blokları) Teknik performans Fonksiyonel performans Performans düzeyi B12 (güneydoğukuzeybatı 10º) Yön B16 (güneydoğukuzeybatı 14º) Topoğrafya (%10-15) Isınma Zemin kat / son kat Orta kat Konut içi koku oluşumu (ıslak hacimler) Konutta eylemler arası ilişkiler Konut kullanım alanının yeterliliği Giriş-mutfak Giriş-oturma odası Giriş-salon Mutfak-oturma o. Mutfak-kiler Ebeveyn y.o.- çocuk y.o. Ebeveyn y.o.- banyo oturma odası ebv. yatak odası çocuk yatak o. mutfak banyo Konut iç mekanlarının esnek kullanımı çok iyi iyi orta kötü Davranışsal p. Blok içi ortak kullanım alanlarındaki estetik Blok dışındaki estetik Konut güvenliği (hırsızlığa karşı) 58

Çizelge 4.14. Doğukent Toplu Konut Alanı C Tipi Blok Konut Performansının Değerlendirilmesi (C2) Teknik p. Fonksiyonel performans Yön Performans düzeyi Isınma Topoğrafya (%10-15) C2 (kuzey-güney) Zemin kat / son kat Orta kat Konut içi koku oluşumu (ıslak hacimler) Konutta eylemler arası ilişkiler Konut kullanım alanının yeterliliği Giriş-mutfak Giriş-oturma odası Giriş-salon Mutfak-oturma o. Ebeveyn y.o.- çocuk y.o. Ebeveyn y.o.- banyo oturma odası ebv. yatak odası çocuk yatak o. mutfak banyo Konut iç mekanlarının esnek kullanımı çok iyi iyi orta kötü Davranışsal p. Blok içi ortak kullanım alanlarındaki estetik Blok dışındaki estetik Konut güvenliği (hırsızlığa karşı) 59

Çizelge 4.15. Doğukent Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi (A9, A62, A63, B12, B16, C2 Blokları) Yapı Elemanları Dış duvarlar İç duvarlar Döşemeler Konular Hava sızması (kapı ve pencereler) Nemlenme (köşe bloklar) Renk değişimi Aşınma Su emme Temizlenebilme Estetik Çizilme Temizlenebilme A Blok B Blok C Blok Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır 4.8.1.5. Doğukent Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti Kritik noktalar, alan çalışmasından önce kişisel olarak belirlenen ve alan çalışması ile sınanan, ölçülen varsayımlardır (Eti, 1994). Yapılan gözlem, görüşme (konut kullanıcıları ve kooperatif yönetimi ile) ve kişisel kontrol listeleri yardımıyla yapılan saptamalar ile problem alanlarını oluşturan kritik noktalar belirlenmiştir. 1) Teknik açıdan kritik noktalar Döşemelerde malzeme ve işçilik kalitesine bağlı temizlenme sorunları Islak hacimlerde pis su tesisatı kaynaklı koku oluşumu Pencerelerde montajın kötü olmasına bağlı rüzgar sızması Zemin kat ve son katlarda yalıtım malzemesi uygulamasına bağlı ısınma sorunu Islak hacimlerde işçilik kalitesine bağlı su sızıntısı 2) Fonksiyonel açıdan kritik noktalar A ve B blok plan tipinde depolama imkanının yetersiz olması, C blok plan tipinde ise kiler (depo) olmaması Kiler mekanlarının güney yönüne bakması Dairelerde giriş mekanı alanının yetersiz olması 60

Giriş-oturma odası, giriş-salon, mutfak-oturma odası ve mutfak-kiler mekanları arası ilişkinin işlevsel olmaması Yapım sistemi koşullarının esnekliğe imkan tanımaması. 3) Davranışsal açıdan kritik noktalar Hırsıza karşı güvenlik endişesi nedeniyle giriş kapılarında değişiklik / ikinci kapı yapılması, zemin kat balkon ve pencerelerine parmaklık yapılması. 4.8.2. Esentepe Toplu Konut Uygulamasının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi 4.8.2.1. Esentepe Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı Kahramanmaraş Belediyesi öncülüğünde gerçekleştirilen Esentepe Toplu konut alanı, kentin kuzeybatısında, kent merkezine 3 km mesafede, Tavşantepe mahallesinde yer almaktadır. 4,4 ha alanda uygulamaya başlanmıştır. Orta gelirli kişilerin konut ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak yapılmaktadır. Toplam 540 konutun yapılacağı bu uygulamada konutların inşasına 2001 yılında başlanmıştır. Resim 4.5. Esentepe Toplu Konut Alanı Güneybatı Görünüşü 61

Brüt yoğunluk 4 kişi/konut olarak planlanmış olup yaklaşık 2400 kişilik bir nüfusun konut ihtiyacının çözümleneceği düşünülmektedir. Bu nüfus büyüklüğüne hitap edecek donatı dağılımı da düşünülerek, proje kapsamında çarşı, spor alanı, otopark, parklar ve dinlenme alanları projelendirilmiştir (Anonymous, 2001b). Planlama alanının eğim yönü kuzeyden güneye doğru olup, eğim oranı %5 ile %36 arasında değişmektedir. Bloklar 10 ar katlıdır ve her blok 20 daireden oluşmaktadır. Konutlar tek tiptir, dairelerin toplam alanı 123 m² dir. Blokların yapımında tünel kalıp sistem kullanılmaktadır. Aşağıda Esentepe toplu konut alanı vaziyet planı, normal kat planı ve cephe görünüşü verilmiştir. Otopark alanları her konuta bir adet olacak şekilde planlanmıştır. Gerçekleşen otopark sayısına bakıldığında bu konuda planlanan hedeflere varılamadığı görülmektedir. Ancak gerçekleşen otopark sayısının mevcut yönetmeliğe göre yeterli olduğu görülmektedir. KUZEY Şekil 4.13. Esentepe Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı 62

BALKON Ç. YATAK ODASI EBV. YATAK O. KİLER WC LV. HOL BANYO DUŞ GİRİŞ HOLÜ MUTFAK OTURMA O. SALON BALKON Şekil 4.14. Esentepe Toplu Konutları Normal Kat Planı ve Ön Cepheden Görünüş 4.8.2.2. Esentepe Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri Çizelge 4.16. Esentepe Toplu Konut Alanı Arazi Kullanım Değerleri BİRİM ALANLAR Gerçekleşen Alanlar (m²) Gerçekleşen Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Planlanan Alanlar (m²) Planlanan Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Konut alanı 3939 18,7 8181 15,6 Yeşil Alanlar (parklar, çocuk oyun alanları, spor alanları, yeşil kuşaklar) Yollar + Otoparklar * Gerçekleşen toplam alan: 21036.4 m² * Planlanan toplam alan: 52343.7 m² 8698,34 41,3 --- --- 8399 40 --- --- Esentepe toplu konut yerleşiminde şuan dört adet çocuk oyun alanı bulunmaktadır. Bu oyun alanlarından üçü blok aralarında, diğeri ise E13 bloğunun yanında bulunmaktadır. 63

E27 E24 E22 E25 E23 E26 E20 E19 E18 E14 E15 ÇOCUK OYUN ALANI E16 E13 E8 E9 E12 E7 E11 E10 E6 E1 ÇOCUK OYUN ALANI E5 E2 ÇOCUK OYUN ALANI E4 E3 ÇOCUK OYUN ALANI MEVCUT YAPI BLOKLARI KARKAS SİSTEMİ TAMAMLANMIŞ YAPI BLOKLARI İNŞA EDİLMEMİŞ YAPI BLOKLARI KUZEY Şekil 4.15. Esentepe Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi) 64

Resim 4.6. Esentepe Toplu Konut Alanı E13 Blok Yanı Çocuk Oyun Alanı 4.2.1.1.Esentepe Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri 1) Konut Plan Analizi Çizelge 4.17 Esentepe Toplu Konutları Konut Plan Analizi TOPLU KONUT ALANI ESENTEPE BLOK TİPİ KONUT PLAN TİPİ BALKON DAHİL DAİRE ALANI (m²) BALKON HARİÇ DAİRE ALANI (m²) SİRKÜLASYON ALANI (m²) 122,6 110,2 13,9 SİRKÜLASYON ALANI YÜZDESİ (%) 12,6 65

2) İç Mekan Büyüklükleri Çizelge 4.18. Esentepe Toplu Konutları Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri MEKANLAR MEKAN ALANI (m²) TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) OTURMA O. 14,4 11,7 SALON 27,2 22,2 BALKONLAR 12,4 10,1 EBV. YATAK O. 16,2 13,2 Ç. YATAK O. 13,4 10,9 MUTFAK 13 10,6 BANYO 4,2 3,4 DUŞ 2,4 19,6 LAVABO-WC 3,1 2,5 KİLER 2,4 2 GİRİŞ 9,9 8,1 KORİDOR 4 3,3 BÖLÜM ALANI (m²) 54 Ortak 29,6 Bireysel 25,1 Teknik 13,9 Sirkülas. TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) 44 Alanlar 24,1 Alanlar 38,1 Alanlar 11,4 Alanları TOPLAM ALAN (m²) 122,6 3) Konut İç Mekan Organizasyon Şeması M K İ B K K Ç S T L Yo S o B K E Y BE Y : Salon Y o : Oturma o. M : Mutfak S : Antre S o : Koridor K i : Kiler B : Banyo T : Tuvalet L : Lavabo K E : Ebv. y. o. B E : Ebv. banyo K Ç : Ç. yatak o. B K : Balkon K İ M Y o B K Y L T B S o K E B E K Ç B K B K Şekil 4.16. Esentepe Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması 4) Konutta İç Mekanlar Arası Uzaklıklar Esentepe konut iç mekanları arası uzaklıklar şunlardır: 66

1 Nolu Fonksiyon: 5.00 m 2 Nolu Fonksiyon: 7.50 m 3 Nolu Fonksiyon: 9.00 m 4 Nolu Fonksiyon: 1.50 m 5 Nolu Fonksiyon: 1.00 m 6 Nolu Fonksiyon: 1.00 m 7 Nolu Fonksiyon: 2.50 m 8 Nolu Fonksiyon: 8.50 m BALKON Ç. YATAK ODASI KİLER WC LV. GİRİŞ HOLÜ OTURMA O. MUTFAK BALKON ESENTEPE KONUTLARI NORMAL KAT PLANI Şekil 4.17. Esentepe İç Mekanlar Arası Uzaklıklar HOL EBV. YATAK O. BANYO SALON DUŞ 67

4.2.1.2. Esentepe Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar Çizelge 4.19. Esentepe Toplu Konut Alanı Konut Performansının Değerlendirilmesi (E7, E10 Blokları) Teknik performans Fonksiyonel performans Performans düzeyi Yön E7 (güneybatıkuzeydoğu 50º) E10 (güneydoğukuzeybatı20º) Topoğrafya (%5-36) Zemin kat / son kat Isınma Orta kat Konut içi koku oluşumu (ıslak hacimler) Konutta eylemler arası ilişkiler Konut kullanım alanının yeterliliği Giriş-mutfak Giriş-oturma odası Giriş-salon Mutfak-oturma o. Mutfak-kiler Ebeveyn y.o.- çocuk y.o. Ebeveyn y.o.-duş oturma odası ebv. yatak odası çocuk yatak o. Mutfak Banyo Konut iç mekanlarının esnek kullanımı çok iyi iyi orta kötü Davranışsal p. Blok içi ortak kullanım alanlarındaki estetik Blok dışındaki estetik Konut güvenliği (hırsızlığa karşı) 68

Çizelge 4.20. Esentepe Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi (E7, E10 Blokları) Yapı Elemanı Dış duvarlar İç duvarlar Döşemeler Konular Evet Hayır Hava sızması (kapı ve pencereler) Nemlenme Renk değişimi Aşınma Su emme Temizlenebilme Estetik Çizilme Temizlenebilme 4.2.1.2. Esentepe Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti Esentepe toplu konut yerleşiminde yapılan gözlem, görüşme çalışmaları ile konut planları üzerinde yapılan analizler sonucu teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan kritik noktalar tespit edilmiştir. 1)Teknik açıdan kritik noktalar Döşemelerde malzeme ve işçilik kalitesine bağlı temizlenme sorunları Döşeme seramiklerinin zeminden ayrılması Islak hacimlerde pis su tesisatı kaynaklı koku oluşumu Mutfakta havalandırma sistemine bağlı koku oluşumu Yalıtım malzemesi ve işçilik kalitesine bağlı olarak zemin katlarda ısınma sorunları, son katlarda su sızıntısı ve ısınma sorunları Islak hacimlerde işçilik kalitesine bağlı su sızıntısı 2)Fonksiyonel açıdan kritik noktalar Depolama imkanının yetersiz olması Giriş-oturma odası, giriş-salon, mutfak-oturma odası ve mutfak-kiler mekanları arası ilişkinin işlevsel olmaması Yapım sistemi koşullarının esnekliğe imkan tanımaması 69

3)Davranışsal açıdan kritik noktalar Güvenlik endişesi nedeniyle giriş kapılarında değişiklik / ek yapılması, zemin kat balkon ve pencerelerine parmaklık yapılması. Toplu taşıma araçlarının ulaştığı merkezlerin sayısının az olmasına bağlı olarak ulaşım konusunda güçlük çekilmesi Sosyal donatı alanlarının olmaması Arazi eğiminin ulaşımı (özellikle yayaların bloklara ulaşımını) olumsuz etkilemesi Toplu konut bölgesi içinde blokları gösteren işaret levhalarının olmaması. 4.8.3.Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasının Kullanım Sonrası Değerlendirilmesi 4.8.3.1. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasının Genel Tanıtımı Kahramanmaraş Belediyesi öncülüğünde, S.S. Boğaziçi-Esentepe Yapı kooperatifi tarafından Kahramanmaraş İli Merkez ilçeye bağlı Tekerek Köyü, Gelinaslan Mevkii, Haydarbey mahallesinde bulunan yaklaşık 196.000 m² lik arazide uygulamaya başlanmıştır. Orta gelirli insanların konut ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak planlanmıştır. Şehrin batı yönünde bulunan Boğaziçi toplu konut alanı Sır barajı manzaralıdır. Şehir merkezine 15 km mesafede bulunmaktadır. Konut bölgesi şehre uzaktır ancak üniversite kampüsüne yakın olması nedeniyle gelişmeye açıktır, şehrin ana arterlerine yakındır. Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması ile toplam 592 konut teslim edilecektir. Brüt yoğunluk 4 kişi/konut olarak planlandığından, yaklaşık 2800 kişilik bir nüfusun konut ihtiyacının çözümleneceği düşünülmektedir. 70

Resim 4.7. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Kuzeybatı Görünüşü ALIÞVERÝÞ MERKEZÝ KUZEY ÝDARE BÝNASI Şekil 4.18. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı 71

Planlama alanının eğim yönü güneybatıdan kuzeye doğru artmakta olup, eğim %15 ile %83 arasında değişmektedir. Bloklar her katta iki daire olmak üzere 8 katlıdır ve toplam 37 blok olarak planlanmıştır. Konutların tamamı tek tip olup toplam daire alanı 141 m² dir. Blokların yapımında tünel kalıp sistem kullanılmakta olup, konutların inşasına 2001 yılında başlanmıştır. Uygulama kapsamında çarşı, ilköğretim okulu, sağlık birimi, dini tesis, spor alanı, park, dinlenme ve otopark alanlarının tamamlanması öngörülmüştür (Anonymous, 2001c). Aşağıda konutlara ait normal kat planı ve cephe görünüşü verilmiştir. BALKON EBV. YATAK O. BALKON BANYO DUŞ Ç. YATAK ODASI HOL LV. WC GİRİŞ HOLÜ SALON OTURMA O. MUTFAK KİLER BALKON Şekil 4.19. Boğaziçi Toplu Konutları Normal Kat Planı ve Arka Cepheden Görünüş 4.8.3.2. Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri İdari tesis olarak kullanılan mevcut binanın (Resim 4.8) ileride kreş olarak kullanılması planlanmaktadır. Alışveriş merkezinin (Resim 4.9) zemin katı fırın ve manav, birinci katı market, teras katı ise kafeterya olarak kullanılmaktadır. Toplu konut alanında iki tane çocuk oyun alanı ve bir basketbol sahası mevcuttur. Her konuta bir otopark olacak şekilde planlama yapılmıştır. Mevcut otopark sayısının standartlara göre yeterli olduğu ve planlama hedeflerine ulaşıldığı görülmektedir. 72

Çizelge 4.21. Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Arazi Kullanım Değerleri BİRİM ALANLAR Gerçekleşen Alanlar (m²) Gerçekleşen Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Planlanan Alanlar (m²) Planlanan Toplam Alan* İçinde Aldığı Pay (%) Konut alanı 5550 12,7 13690 7,7 Ticaret alanı 400,5 0,9 400.5 0,2 İdari Alanlar 294,2 0,7 --- --- Eğitim (kreş) --- --- 294.2 0,2 Yeşil Alanlar (parklar, çocuk oyun alanları, spor alanları, yeşil kuşaklar) Yollar + Otoparklar * Gerçekleşen toplam alan: 43722,2 m² * Planlanan toplam alan: 178614 m² 13697,8 31,3 --- --- 23779,7 54,4 --- --- Resim 4.8. Boğaziçi Toplu Konut Alanı İdari Bina Resim 4.9. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Alışveriş Merkezi 73

ALIŞVERİŞ MERKEZİ A16 A15 A27 A34 A17 A36 A6 A28 A33 A37 A35 A29 A18 A13 A5 İDARE BİNASI A19 A4 A30 A11 A20 A31 basketbol sahası A3 A2 A1 A10 A21 A9 A32 A8 A22 A7 MEVCUT YAPI BLOKLARI A23 KARKAS SİSTEMİ TAMAMLANMIŞ YAPI BLOKLARI A24 İNŞA EDİLMEMİŞ YAPI BLOKLARI Şekil 4.20. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı (Mevcut Fiziki Yapılanmanın Değerlendirilmesi) KUZEY A25 A26 74

4.8.3.3.Boğaziçi Toplu Konut Uygulaması Konut Planları Üzerinde Yapılan Fiziksel Mekan Analizleri 1) Konut Plan Analizi Çizelge 4.22. Boğaziçi Toplu Konutları Konut Plan Analizi TOPLU KONUT ALANI BOĞAZİÇİ BLOK TİPİ KONUT PLAN TİPİ BALKON DAHİL DAİRE ALANI (m²) BALKON HARİÇ DAİRE ALANI (m²) SİRKÜLASYON ALANI (m²) SİRKÜLASYON ALANI YÜZDESİ (%) 141,1 122,9 15,1 12,3 2) İç Mekan Büyüklükleri Çizelge 4.23. Boğaziçi Toplu Konutları Mekan Büyüklükleri ve Yüzdeleri MEKANLAR MEKAN ALANI (m²) TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) OTURMA O. 15,9 11,3 SALON 28,9 20,5 BALKONLAR 18,2 12,9 EBV. YATAK O. 21,2 15 Ç. YATAK O. 13,1 9,3 MUTFAK 13,5 9,6 BANYO 5,6 4 DUŞ 3,5 2,5 LAVABO-WC 3,5 2,5 KİLER 2,6 1,8 GİRİŞ 10,9 7,7 KORİDOR 4,2 3 BÖLÜM ALANI (m²) 63 Ortak 34,3 Bireysel 28,7 Teknik 15,1 Sirkülas. TOPLAM ALAN İÇİNDE ALDIĞI PAY (%) 44,7 Alanlar 24,3 Alanlar 20,4 Alanlar 10,7 Alanları TOPLAM ALAN (m²) 141,1 75

3) Konut İç Mekan Organizasyon Şeması B K K İ B E M S T B K E L Yo B K S o B Y K K Ç Y : Salon Y o : Oturma o. M : Mutfak S o : Koridor K i : Kiler B : Banyo T : Tuvalet L : Lavabo K E : Ebv. y. o. B E : Ebv. banyo K Ç : Ç. yatak o. B K : Balkon M K İ Y o B K Y L T K Ç B K S o B B K K E B E Şekil 4.21. Boğaziçi Konut Planı ve İç Mekan Organizasyon Şeması 4) Konutta İç Mekanlar Arası Uzaklıklar Boğaziçi toplu konut yerleşimi konut iç mekanları arası uzaklıklar aşağıda verilmiştir. Ayrıca iç mekanlar arası ilişki konut planı üzerine işlenmiştir (Şekil 4.22). 1 Nolu Fonksiyon: 3.60 m 2 Nolu Fonksiyon: 8.80 m 3 Nolu Fonksiyon: 10.00 m 4 Nolu Fonksiyon: 3.25 m 5 Nolu Fonksiyon: 2.00 m 6 Nolu Fonksiyon: 1.50 m 7 Nolu Fonksiyon: 2.00 m 8 Nolu Fonksiyon: 10.00 m 76

BALKON EBV. YATAK O. BALKON BANYO DUŞ Ç. YATAK ODASI HOL LV. WC GİRİŞ HOLÜ SALON OTURMA O. MUTFAK KİLER BALKON BOĞAZİÇİ KONUTLARI NORMAL KAT PLANI Şekil 4.22. Boğaziçi Konut İç Mekanları Arası Uzaklıklar 77

4.8.3.4. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasında Kişisel Kontrol Listeleri Yardımıyla Yerinde Yapılan Saptamalar Çizelge 4.24. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Konut Performansının Değerlendirilmesi (A4, A5 Blokları) Teknik performans Fonksiyonel performans Performans düzeyi Yön A4 (güneydoğukuzeybatı 59º) A5 (güneydoğukuzeybatı 42º) Topoğrafya (%15-83) Zemin kat / son kat Isınma Orta kat Konut içi koku oluşumu (ıslak hacimler) Konutta eylemler arası ilişkiler Konut kullanım alanının yeterliliği Giriş-mutfak Giriş-oturma odası Giriş-salon Mutfak-oturma o. Mutfak-kiler Ebeveyn y.o.- çocuk y.o. Ebeveyn y.o.-duş oturma odası ebv. yatak odası çocuk yatak o. Mutfak Banyo Konut iç mekanlarının esnek kullanımı çok iyi iyi orta kötü Davranışsal p. Blok içi ortak kullanım alanlarındaki estetik Blok dışındaki estetik Konut güvenliği (hırsızlığa karşı) 78

Çizelge 4.25. Boğaziçi Toplu Konut Alanı Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi (A4, A5 blokları) Yapı Elemanı Dış duvarlar İç duvarlar Döşemeler Konular Evet Hayır Hava sızması (kapı ve pencereler) Nemlenme Renk değişimi Aşınma Su emme Temizlenebilme Estetik Çizilme Temizlenebilme 4.8.3.5. Boğaziçi Toplu Konut Uygulamasında Değerlendirmeler Sonucu Kritik Noktaların Tespiti Boğaziçi toplu konut yerleşiminde gözlem, görüşme ve yapılan mekan analizleri vasıtasıyla tespit edilen; teknik, fonksiyonel ve davranışsal açıdan kritik noktalar aşağıda sıralanmıştır. 1)Teknik açıdan kritik noktalar Döşemelerde malzeme ve işçilik kalitesine bağlı temizlenme sorunları Islak hacimlerde pis su tesisatı kaynaklı koku oluşumu Duş havalandırmasının yetersiz kalması Islak hacimlerde işçilik kalitesine bağlı su sızıntısı Yalıtım malzemesi ve işçilik kalitesine bağlı olarak son katlarda su sızıntısı ve ısınma sorunları, zemin katlarda ısınma sorunları Pencerelerde montajın kötü olmasına bağlı rüzgar sızması Dış cephe boyasının işçilik ve malzeme kalitesine bağlı olarak yer yer dökülmesi. 2)Fonksiyonel açıdan kritik noktalar Depolama imkanının yetersiz olması Yapım sistemi koşullarının esnekliğe imkan tanımaması 79

Giriş-oturma odası, giriş-salon ve mutfak-oturma odası mekanları arası ilişkinin işlevsel olmaması Dairelerde giriş mekanı alanının yetersiz olması 3)Davranışsal açıdan kritik noktalar Toplu konut bölgesi içinde blokları gösteren işaret levhalarının olmaması Sosyal donatı alanlarının yetersiz olması. 4.8.4. Güzelevler Toplu Konut Alanı Güzelevler Toplu Konut Alanı, Binevler 5 Nisan Mahallesi, Yeşilevler mevkiinde bulunmaktadır. Kahramanmaraş Belediyesi tarafından dar gelirli vatandaşlara yönelik planlanan konut edindirme projesidir. Resim 4.10. Güzelevler Toplu Konut Alanı Güneydoğu Görünüşü 80

Resim 4.11. Güzelevler Toplu Konut Alanı Kuzeydoğu Görünüşü KUZEY Şekil 4.23. Güzelevler Toplu Konut Alanı Vaziyet Planı Bloklar her katta dört daire olmak üzere 7 katlıdır. Toplam 20 blok olarak planlanmıştır. Konutların tamamı tek tip olup toplam daire alanı 86 m² dir. 81