BATI KARADENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ

BATI KARADENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ Metin SERİN Enstitü Müdürü

Orman Koruma, Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar Araştırmaları Başmühendisliği Kurumsal Kimlik 16/12/2010 Görevleri: Yangın, çeşitli zararlılara ve olumsuz müdahalelere karşı koruma, önleme, mücadele yöntemleri, tedbirleri ve teknikleri, doğal çevre olarak ormanların fonksiyonları ve korunması ile yaban hayatı, turizm, rekreasyon, muhafaza ormanları, milli parklar, orman içi dinlenme yerleri ve tabiatı koruma alanları konularında araştırmalar yapmak. Orman Koruma Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar Araştırmaları Başmühendisliği uygulamacı birimlerin ihtiyaçları doğrultusunda çalışmalar yapmaktadır. Yine bu birimlerin sorunlarına yönelik çözüm önerileri rapora bağlanmakta gerektiği takdirde de projeli çalışma olarak ele alınmaktadır. Biten projelerin sonuçları uygulamacıya aktarılmaktadır. Yapılan çalışmalar sırasında Bölgemizde bulunan Orman Bölge Müdürlükleri ve Orman Fakültelerinin ilgili birimleriyle sürekli temas halinde bulunulmaktadır. Son yıllarda özellikle kabuk böcekleriyle ilgili çalışmalara ağırlık verilmiştir.

CHILOPODA INSECTA ARACHNIDA DIPLOPODA CRUSTACEA SYMPHYLA

Orman Entomolojisi Entomoloji? Entos = böcek logy = bilim. Entomoloji = Böcek Bilimi

ORMAN ENTOMOLOJİSİ: Böceklerin orman ve orman ürünleriyle olan ilişkilerinden, onların tanınması, zararı, biyolojisi ve onlara karşı alınabilecek koruyucu önlemleri araştıran ve inceleyen bir bilim dalıdır.

BÖCEKLERİN BAŞARI ÖLÇÜTLERİ VE İNSANLAR AÇISINDAN ÖNEMİ Tür sayısının fazlalığı (3/5) Eski zamanlardan beri var olmaları (Devonian) Farklı yaşam ortamlarına kolayca uymaları Üreme kapasitelerinin yüksek olması Vücut yapısı (İntegüment) Küçük boyutlarda olmaları Uçabilme kabiliyetleri % 10 unun zararlı olması Diğerlerinin nötr veya yararlı olması

BÖCEKLERİN FAYDALARI VE ZARARLARI FAYDALAR Ürünler( İpek, Bal, Bal mumu v.b.) Tozlaşma Doğal düşman Yaban hayatı için besin Çevre temizleyici Deney hayvanı Besin maddesi ZARARLAR Bitkilerde zarar İnsanları ve diğer hayvanları rahatsız etme ve yaralanma Değerli ürünlerin yok edilmesi

Alman aracıların, köylüden tanesini 5-30 YTL'den aldıkları geyik böceğini, 3 bin dolardan satın alan Japonları Türkiye ye turist olarak gelip böcek kaçakçılığına yöneldiği, ilginç yöntemlerle gümrükten geçtikleri ileri sürüldü. Hatay ın Dörtyol İlçesi Amanos Dağları'nda bulunan ve Japonların çizgi film kahramanı geyik böceği (lucanus cervus) ticaretinde, Alman aracıları aradan çıkarmaya çalıştıkları iddia edildi. Dörtyol da faaliyet gösteren Amanos Çevre Koruma ve Dayanışma Derneğinin Başkanı Nazım Sönmez, Amanos Dağları'ndaki bilinçsiz böcek avcılığına karşı başlattıkları mücadeleyi sürdürdüklerini belirterek konunun Japon basının da ilgisini çekmeye başladığını söyledi. 2 AY ÖMÜRLERİ VAR Sönmez, Japon Kyodo Haber Ajansı'nın, bu böcekleri incelemek için İstanbul temsilcilikleri aracılığıyla kendilerine ulaşarak, görüşme talebinde bulunduğunu ifade etti. Ömrü 2 ay olan geyik böceklerinin Japonya da çocuklar tarafından özel kutularda piyasaya sürülen yemleriyle özenle beslendiğini anlatan Sönmez, öldükten sonra ise anahtarlık ya da süs olarak sergilendiğini, kolleksiyonerlerin ise bu böceği binlerce dolar karşılığında temin etme yoluna gittiklerini vurguladı. ÇİZGİ ROMAN KAHRAMANI Geyik böceklerinin dünyada bilinen 800 çeşidi arasında en değerlisi olarak gösterilen ve Türkiye'de sadece Amanos Dağları'nda yaşayan 6 antenli geyik böceklerine dikkat çeken Sönmez, özellikle Japonya'da, yaygın olan ''Mushiking: King of the Beetles'' (Böceklerin Kralı: Mushiking) adlı çizgi film, roman ve kart oyunları nedeniyle çocukların ve koleksiyoncuların büyük ilgisini çektiğini belirtti. JAPONLAR ARACIYI KALDIRMAK İSTİYOR Yöreye gelen bir Japon ekibine yardımcı olmak isterken, Amanoslarda bu böceklerin pazarının oluştuğunu belirlediklerini başlattıkları araştırmada, Almanların, bu böcekleri köylülerden 5-30 YTL karşılığında alıp, Japonlara 3 bin dolardan sattıklarını ortaya çıkardıklarına vurgu yapan Sömmez Şimdi, Japonlar, Alman aracıları aradan çıkarıp, böcekleri daha ucuza mal etmeye çalışıyor. Özellikle yörede neredeyse bir servet olan ve nadir bulunan geyik böceklerini akla hayala gelmeyen yöntemlerle gümrüklerden geçiriyorlar dedi. GÜMRÜKTEN GEÇİŞLERDE İLGİNÇ YÖNTEMLER Türkiye'ye girişlerinde, karton bir zemin üzerine yapıştırılmış ancak, parasal değeri olmayan böcek koleksiyonu bulunduran Japonlar, bu böcekleri gümrükten geçirdiklerini anlatan Sönmez Dönüşlerinde ise yerlerine kaçak yollarla avladıkları değerli geyik böceklerini koyuyorlar. Bu böcekleri özel ilaçlarla 20 saatlik uykuya yatırıp koleksiyon süsü veriyorlar. Bu yüzden gümrüklerde hiçbir şüphe uyandırmıyorlar. Diğer bir yöntem ise uyuttukları böcekleri, buzdolabında soğuttukları ve dikkat çekmeyen bebek bezinin içine koyarak kaçırıyorlar'' şeklinde konuştu. ÖZEL LABORATUARDA UYANDIRILIYOR Sönmez, 20 saatlik geçici uykuya yatırılan böceklerin Japonya'ya götürüldüklerinde özel laboratuar ortamlarında meşe ve kayın ağaçları ile toprağın bulunduğu fanus içinde yumurtalarını bırakıp çoğalmalarının sağlandığını da kaydetti.

BÖCEK FARKINDALIĞI OLUŞTURMA PROJESI PROJENIN AMAÇLARI * Canlılar içinde en büyük grubu oluşturan böcek zenginliğinin ve doğadaki işlevlerinin farkına vardırılması, * Böcekler konusundaki doğru bilgilendirmeye bağlı olarak bilinçlenmenin arttırılması, * Böcek farkındalığının yaşama sokularak diğer canlılarla olduğu gibi böceklerle de daha yakın ilişki kurulması, * Çoğunlukla yanlış bilgilere dayanarak ortaya çıkmış olan korku ve tiksinti gibi olumsuz duyguların azaltılarak, bunun yerine böcek sevgisinin ön plana çıkarılmasıdır

Sadece fiziksel gücünüzü kullanarak 51 tonluk bir ağırlığı kaldırabilir misiniz? Veya 210 metrelik gökdelene tek bir hamlede sıçrayabilir misiniz? Peki ya 15.000 kilometrelik yolu, hiçbir taşıt olmaksızın ve dinlenmeksizin katedebilir misiniz? TABİKİ BU 3 SORUYA DA CEVABINIZ ''HAYIR!'' dır. >Ancak doğada bulunan bazı canlılar, bu faaliyetleri,cyaratıldıkları ilk günden beri hiçbir zorluk yaşamadan, hiçbir eğitim almadan ve antreman yapmadan, ustalıkla yerine getirmektedirler. >Kendi Ağırlığının 850 Katı Kadar Ağırlığı Kaldırabilen 20 Gramlık Böcekler: Kafalarının üstündeki boynuz benzeri eklenti nedeniyle gergedan böceği adı verilen böcekler, sadece 20 gram ağırlığında olmalarına rağmen filden çok daha güçlüdürler. Çünkü filler kendi ağırlıklarının yaklaşık olarak çeyreğini kaldırabilirken, tropikal ormanlarda yaşayan bu böcek türü, vücutlarıyla kıyaslandığında kendi ağırlıklarının 850 katı kadar bir ağırlığı kaldırabilirler. Bir örnekle açıklamak gerekirse bu, 60 kg ağırlığındaki bir haltercinin 51.000 kg yani 51 tonluk bir ağırlığı hiç zorlanmadan kaldırabilmesine benzer, ki insanlar için bu mümkün değildir. Kolaylıkla yük kaldırabilen bu canlılar, tıpkı filler gibi bu kuvveti yaşam alanlarını kaplayan ağaç yığıntılarının arasından geçmek ve bulundukları ortamı temizlemek için kullanırlar. >Tek Hamleyle Bir Gökdelenin Tepesine Sıçrayabilir misiniz?küçük froghopper, 6 mm boyunda bir böcek türüdür. Bu küçük böceğin sahip olduğu beceri ise bilim dünyasını hayrete düşürecek ölçüde büyüktür. Çünkü kendini 70 cm ileriye fırlatabilen bu böceğin atlayışı bir insanın tek bir seferde 210 metre boyundaki bir gökdelene sıçramasına eşittir. >Froghopper dan sonra muhtemelen ikinci sırayı alan pire nin atlayışı da azımsanmayacak ölçüdedir. Bu küçük böcek 18 cm yükseğe ve 33 cm uzunluğa atlayabilir. Bu bir insanın 137 m uzun atlama yapmasına eşittir.

CHILOPODA INSECTA ARACHNIDA DIPLOPODA CRUSTACEA SYMPHYLA

ARTHROPODA CHILOPODA DIPLOPODA ARACHNIDA CRUSTACEA INSECTA (Çıyanlar) (Kırkayaklar) (Örümcek, Akrep v.b.) (Kabuklular) (Böcekler)

ARTHROPODA (EKLEMBACAKLıLAR) ŞUBESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ simetrik hayvanlardır. vücutları bir çok halkadan (segment) oluşturmuştur.baş,göğüs,karın İç iskeleti yoktur. hareketi sağlamak üzere kutikula, sklerit denilen birçok halka şeklinde ayrılmış ve bunlarda yumuşak bükülebilen zarlar yardımıyla birbirine bağlanmıştır.

SINIFLANDIRMA SİSTEMİ Alem (Kingdom) Şube (Phylum) Sınıf (Class) Takım (Order) Üstfamilya (Superfamily) Chrysomeloidea Familya (Family) Altfamilya (Subfamily) Cins (Genus) Tür (Species) Animalia Arthropoda Insecta Coleoptera Chrysomelidae Chrysomelinae Chrysomela populi

Bursaphelenchus xylophilus (Steiner and Buhrer), Nickle 1970 (Aphelenchoides xylophilus Steiner and Buhrer 1934) Monochamus sp. Monochamus spp. Cinse ait herhangi bir tür Cinse ait türler

INSECTA=HEXAPODA

BÖCEKLERİN 5 ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ Vücutlarının segmentlerden (halka) oluşması Vücuda bağlı uzantıların olması (anten ve bacaklar v.b.) Vücutlarının üç bölümden oluşması (Cephalon, Thorax ve Abdomen) Vücutlarında bilateral simetri olması 3 çift bacağa sahip olmaları

BÖCEKLERİN TOPLAMA, PREPARASYON VE TEŞHİSİ

IŞIK TUZAKLARI

YAPIŞKAN KART

ÇUKUR TUZAK

ASPİRATOR

BERLESE HUNİSİ

ÇIKIŞ/YETİŞTİRME KABI

ÖLDÜRME ŞİŞESİ

BÖCEK İĞNELEME

DOĞRU İĞNELEME

KÜÇÜK BÖCEKLERDE İĞNELEME

KELEBEK İĞNELEME VE GERME

KELEBEK GERME

ETİKET

KOLLEKSİYON KUTUSU

BÖCEK ZARARLARI ÜZERİNDE ROL OYNAYAN FAKTÖRLER Böceğin biyolojisi Ağaç türü Ağacın yaşı Ağacın sağlık durumu Yetişme ortamı İklim koşulları Mevsim Meşcere kuruluşu Coğrafi konum

ORMANLARIMIZDA ZARAR YAPAN BÖCEKLER Böceğin larva döneminde yaptığı zararın yeri esas alınarak aşağıdaki sınıflandırma yapılmıştır. Ancak birçok böcek türü ergin halinde de zararlı olmaktadır.

GENEL ZARAR DURUMU (BIR AĞACA GÖRE) 1-Yapraklarda zarar yapan böcekler 2-Tomurcuk, sürgün ve ince dallarda zarar yapan böcekler 3-Kozalak ve tohumlarda zarar yapan böcekler 4-Özsu emen böcekler 5-Kabuk ve kambiyumda zarar yapan böcekler 6-Odunda zarar yapan böcekler 7-Köklerde zarar yapan böcekler, diye sınıflandırılırlar.

ZARAR TIPLERI DURUMU (ORMANA GÖRE) Meşcere Kültür Primer Sekonder Teknik Fizyolojik

Primer Zararlı Böcekler Sağlam ve sağlık durumları iyi olan bitkilerde zarar yapan böceklere primer zararlı böcekler denir. Çam keseböceği, sünger örücüsü v.b

Sekonder zararlı Böcekler Sağlık durumları iyi olmayan, çeşitli nedenlerle hastalanmış ve cılız kalmış ağaçlarda zarar yapan böceklere sekonder zararlı böcekler denir.(kabuk böceklerinin çoğu) Sekonder zararlı böcekler, fazla üremeleri halinde primer zararlı olurlar.

Kabuk Böceklerinin Yaşam Döngüsü Kurumsal Kimlik 16/12/2010

Göknar Ormanlarında Kabuk Böcekleri Kitle Üreme Koşulları ve Uygun Mücadele Teknikleri ile Ekolojik İlişkilerin Değerlendirilmesi

Orman Koruma, Yaban Hayatı ve Korunan Alanlar Araştırmaları Başmühendisliği Kurumsal Kimlik 16/12/2010 BİTEN PROJELER 1. Bolu ve Aladağ Orman İşletmesi Göknar Ormanlarında Etkin Zarar Yapan Kabuk Böceklerinin Yaşam Döngülerinin Belirlenmesi ve Bunlara Karşı Alınabilecek Önlemlerin Araştırılması 2. Bolu ve Aladağ Orman İşletmesi Göknar Ormanlarında Kabuk Böceklerinde Kullanılan Feromon Tuzak Tiplerinin Yakalama Kapasitelerinin Belirlenmesi ( Pityokteines curvidens (Germar) örneği) 3. Aladağ Orman işletmesi Uludağ Göknarı (Abies bornmülleriana Mattf.) Ormanlarında Kabuk Böceklerinin Kışlama (= Hibernasyon) Davranışlarının Belirlenmesi ( Pityokteines curvidens (Germar) örneği) 4. Çam Odun Nematodunun, Bursaphelenchus Xylophilus, Türkiye deki Varlığının Araştırılması (TÜBİTAK-TOVAG-3271) 5. Türkiye nin Çam Ormanlarında Çam Odun Nematodunun, Bursaphelenchusxylophilus (Nematoda:Parasitaphelenchidae) ve Diğer Bursaphelenchus Cinsine Ait Nematod Türlerinin Vektör Böcekleriyle Belirlenmesi ve Patojenliklerinin Arastırılması (TÜBİTAK-TOVAG-1070088) DEVAM EDEN PROJELER 1. Aladağ Yöresi Çam Ormanlarında Etkin Zarar Yapan Kabuk Böcekleri ile Predatörlerin Populasyon Etkileşimleri 2. Abant Gölü Tabiat Parkı nda Su Samuru (Lutra lutra L.) nun Yaşam Alanı Tercihi ve Populasyon Durumunun Belirlenmesi

Her böcek türü bulunduğu ortamın çok değişik nitelikte olan çeşitli faktörlerin aynı andaki etkileri ile karşı karşıyadır. Özellikle sıcaklık böceklerin çoğalma ve gelişme oranı ile onların coğrafik ve lokal dağılışları üzerinde önemli rol oynamaktadır. Böcekler değişken soğuk kanlı canlılardır. Böceklerin sıcaklıklara karşı olan toleransları türlere göre değişiklik gösterir. Böcekler için en uygun sıcaklık +26C

UÇMA ZAMANI VE SICAKLIK İLİŞKİLERİ ( SOĞUK KANLI CANLILAR ) Öncü Uçma Öncü uçma dönemi yıl içerisinde ardışık olarak takip eden iki maksimum sıcaklığın konukçu türün gelişme eşiği derecesi ve üzerinde olduğu dönemde gerçekleşmektedir. Ancak, bu ardışık dönemin daha uzun sürmesi populasyon uçuşlarına neden olmaktadır. Her iki olay yıl içerisinde birbirini takip edeceği gibi farklı dönemlerde de gerçekleşebilir. Öncü uçuşlar türün biyolojisi ve gelişiminin başlayabilmesi için önemlidir. Ancak populasyon uçuşları ile aynı döneme rastlamayabilir. Yapılan çalışmada türlerin erkek ve dişi oranları değerlendirildiği zaman erkek bireylerin öncü uçuşlarda önemli bir rol oynadığı görülmüştür.

KABUK BÖCEKLERİNDE DURUM Kabuk böcekleri konusunda çalışan uzmanların çoğu, gelişim eşiğini maksimum sıcaklıklarla değerlendirerek, onların ardışık günlerde 10-19 C ve üzerindeki sıcaklıklarda uçma döneminin gerçekleştiğini bildirmektedirler (BAKKE 1968; BYERS 1996; CHARARAS ve M'SADDA 1973; HAACK ve ark. 1998; HINDMARCH ve REID 1999; MENDEL 1983; SEREZ 1983). Aladağ Orman İşletme Müdürlüğü Kökez bölgesinde yaptığımız çalışmada gelişme eşiği, P. curvidens için 14 C ile üzerindeki maksimum sıcaklıklar esas alınmıştır (SERİN ve ark., 2005).

POPULASYON UÇUŞLARI Populasyon uçuşları özlellikle yükseltilere bağlı olarak değişik dönemlerde gerçekleşmektedir. Schroeder (1997) ye göre; başlangıç uçuş zamanını takip eden ilk hafta içerisinde yakalanan T.piniperda adedinin, yıl boyunca yakalananlara oranının % 71 i olduğu ifade edilmektedir. Örneğin,yaptığımız bir çalışmada 2005 yılında 1000m de populasyonun %42,71 i sadece 13.04.2005 tarihine rastlayan önceki 10 günlük periyotta gerçekleşmiştir.

BITEN PROJE BOLU VE ALADAĞ ORMAN İŞLETMESİ GÖKNAR ORMANLARINDA KABUK BÖCEKLERİNDE KULLANILAN FEROMON TUZAK TİPLERİNİN YAKALAMA KAPASİTELERİNİN BELİRLENMESİ (Pityokteines curvidens (Germar) örneği)

Bu çalışmada Pityokteines curvidens (Germ.) e karşı 5 farklı feromon tuzağı kullanılarak verimlilikleri ölçlmüştür. 3 farklı yükseltide, 5 farklı tuzaktan 20 m. aralıklarla 5 er adet asılmıştır.

Zararlı böcek türlerinin varlığının, yoğunluğunun belirlenmesi ile uygun mücadele zamanının tespitinde tuzak ve Feromonlar yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bunun için kullanılacak çekici madde kadar tuzağın şekli de önemlidir. Hedef böcek türüne uygun olacak tuzak tipleri (yapışkan yüzeyli, su yüzeyli, delta tipi, kelebek tipi, vs.) geliştirilmiştir.

Zararlı türlerin habitat içerisindeki değişimi, sıcaklık ve uçma zamanı açısından incelenmiştir. Etkin predatör, zararlı tür ve feromon dispenseri ilişkileri saptanmıştır. Zararlı türün yüksekliğe bağlı olarak populasyon düzey akışları sunulmuştur. Thermal Costant, günderece, öncü ve toplu uçuşlar belirlenmiştir. Populasyonların yıl içerisindeki yoğunlaşma oranları da değerlendirilmiştir.

DENEME ALANLARıNA TUZAKLARıN KURULMASı

Araştırma alanında huni tuzaklardan, Avrupa Beyaz, Kanada ve İskandinav Tuzakları ile Yassı huni tuzaklardan Theyshon (Radyatör) ve uçuşu engelleyen (bariyer) tuzaklardan Basit Tuzaklar olarak 5 çeşit tuzak tipi kullanılmıştır.

Feromon tuzağı örneği

Araştırma alanında kullanılan tuzaklardan örnekler

Feromon olarak Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nca dispenseri (Pityokteines curvidens (Germ.) e özgü) onaylanarak ruhsatlanmış Trifolio-M orijinli İpsenol kullanılmıştır.

Tuzaklar yıl içerisinde aynı ayın 10 ar günlük periyotlarına uygun olarak kontrol edilmiştir. 10 ar günlük periyodik kontrolleri yapılarak, tuzak toplama kaplarına düşen böcekler toplanmıştır.

Toplama kabında T. formicarius lar

Toplanan böcekler kilitli poşet veya böcek saklama kaplarına konulmuştur.

Yakalanan böcekler laboratuara getirilmiştir. Daha sonra saklama kaplarından çıkarılan rutubetli olan böcekli materyaller kurutularak, tasnif, teşhis ve sayım işlemleri yapılmıştır.

Bu çalışmada toplam 205238 adet böcek sayılmıştır.

Tuzaklar yıl içerisinde aynı ayın 10 ar günlük periyotlarına uygun olarak kontrol edilmiştir.

Böceğin kışlama sonrası her ayın ilk orta ve son dönemlerini kapsayan üçer gözlemde materyal toplama gerçekleştirilmiştir.

Pityokteines curvidens (Germ.) ( Büyük Göknar Kabuk Böceği )

Göknar ormanlarında kabuk böcekleri ile bunların predatörlerinin teşhisi Düzce Orman Fakültesi nden Yrd. Doç. Dr. Beşir YÜKSEL tarafından yapılmıştır.

Arthropoda Şubesi (Eklem Bacaklılar) (%) Tür Sayısı (ad.) 1. Crustaceae (Kabuklular) 0,12 1 2. Diplopoda (Kırkayaklar) 0,62 5 3. Chilopoda(Çıyanlar) 0,25 2 4. Arachnida(Örümcek ve benzerleri) 4,11 33 5. Insecta Sınıfı (Böcekler) Coleoptera 58,73 471 61,89 Diptera 8,85 71 9,33 Hymenoptera 7,36 59 7,75 Hemiptera 9,10 73 9,59 Homoptera 4,11 33 4,34 Lepidoptera 1,75 14 1,84 Collembola 1,37 11 1,45 Diğer Takımlar 3,62 29 3,81 Insecta Sınıfı Oranı 94,89 100,00 Insecta Sınıfı Oranı Total 100,00 802

KABUK BÖCEKLERİNDE KULLANILAN FEROMONLAR Toplanma feromonları, kabuk böcekleri (Scoltyidae) nde çok yaygındır. Bu maddeler, böceklerin yalnız kuluçka yerlerinde kitle halinde toplanmalarına değil, aynı zamanda sex feromonu olarak karşı cinslerin birbirlerini bulmalarına da etki ederler. Öncül olarak gelen Scolytus ve Dentroctonus türlerinde dişiler ve Ips türlerinde erkekler, konukçu ağacı delmeleri sırasında toplanma feromonu üretmeye başlarlar. Bu sekonder çekici maddeler, bu defa her iki cinsiyetteki bireyleri kitle halinde, konukçu ağaca doğru yönlendirir.

POPULASYONLARIN YÖNLENDİRİLMESİNDE TUZAK TİPLERİ FONKSİYONU Populasyonların yönelmesinde aynı feromon kullanılmasına rağmen tuzak tiplerine yönelmelerin farklı miktarlarda olduğu görülmektedir. Bu durum tuzak tipinin teknik özellikleri ile ilgilidir. Özellikle bu hususta çarpma açısı ile birlikte toplam çarpma yüzey alanının daha önemli olduğu görülmektedir.

PREDATÖRLER VE PARAZİTLER

Tuzaklara yakalanan Predatör (Yırtıcı) Türler ve kabuk böcekleriyle olan ilişkileri Rhizophagidae familyası türlerinin toplam populasyonu, konukçu türün populasyon uçuşları ile örtüşmektedir. Buna göre Rhizophagidae familyası türlerinin ve özellikle Rhizophagus depressus un önemli bir predatör olduğu görülmektedir. Konukçu türün en yoğun gelen predatör türlerinden Rhizophagus spp. türleri, Thanasimus formicarius ve Nemosoma elongatum bulunmaktadır. Bu türlerin Rh. depressus türü en yoğun olarak tuzaklara düşmüş bulunmaktadır.

10 günlük periyot içerisinde feromonla yakalalan böcekler Yırtıcı böcekler Pityokteines curvidens

ENTOMOFAGUS (CARNIVOR) KARAKTERDE OLAN PREDATÖR TÜRLER

Rhizophagus depressus

Rhizophagus depressus (Fabricius, 1792) Rhizophagus depressus (Fabricius, 1792) pl Rhizophagus depressus (F.) ( ) ( ) Rhizophagus depressus (F.) ( ) ( ) R.depressus Rhizophagus depressus R.depressus( )

Rhizophagus dispar Rhizophagus depressus Ergin Kabuk böcekleri ile beslenir.

Rhizophagus bipustulatus

Rhizophagus bipustulatus Rhizophagus bipustulatus Rhizophagus bipustulatus (Fabricius, 1792) pl Rhizophagus bipustulatus Rhizophagus bipustulatus Rhizophagus bipustulatus Rhizophagus bipustulatus

Rhizophagus dispar

Rhizophagus dispar (Paykull, 1800) Rhizophagus dispar? R.dispar R.dispar Rhizophagus dispar (Paykull, 1800) pl Rhizophagus dispar US Rhizophagus dispar Rhizophagus dispar R.dispar 2-3mm Rhizophagus dispar (Payk.)

Rhizophagus perforatus Erichson, 1845 Rhizophagus perforatus Rhizophagus perforatus Rhizophagus perforatus Erichson, 1845 pl Rhizophagus perforatus

Rhizophagus perforatus Erichson, 1845 Rhizophagus parallelocollis (Gyllenhal, 1827)

Rhizophagus ferrugineus (Paykull, 1800) Rhizophagus ferrugineus (Paykull, 1800) pl Rhizophagus ferrugineus (Payk.) Rhizophagus ferrugineus R.ferrugineus 3-4mm R.ferrugineus ( ) R.ferrugineus ( ) Rhizophagus ferrugineus

Rhizophagus picipes Oliv. (politus hellwig) Rhizophagus parallelocollis (Gyllenhal, 1827) Rhizophagus picipes (Olivier, 1790) pl Rhizophagus parallelocollis (Gyllenhal, 1827) pl

Thanasimus formicarius 7-15mm büyüklüğünde ve silindir şeklindeki erginleri siyah-beyaz-kırmızı renktedir. Kanat örtülerinde açık renkli iki kuşak vardır. Ergin Kabuk böcekleri ile beslenir. Hareketli ve açık grimsi kırmızı renkteki larvalara kabuk böceklerinin yuvalarında rastlamak mümkündür. Larvalar Kabuk böceğinin yumurta, larva ve pupalarını yerler.

Parazitler-(Parazitoid) Gerçek parazitler konukçuları öldürmeden onların zararlarına hayatlarını sürdüren canlılardır. Halbuki buradaki anlamda parazit böcekler, konukçunun içinde yaşayan (dışta da olabilir), onun ölümüne sebep olan canlılardır. Bu bakımdan onları parazitten çok parasitoit olarak isimlendirmek daha doğru olur. Örnek:Çam kese böceğine karşı kullanılan yumurta parazitoidleri

KABUK BÖCEKLERİNE KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER Zararlı populasyonlar sadece kendi üyeleri ve dış etkilerin tesirinde olmayıp, aynı zamanda ortamın ve ortamı paylaşan organizmaların etkisi altındadırlar. Bu nedenle zararlı bir populasyon ve onun ortamı kompleks hareket eden bir varlık ekosistem olarak görülebilir (Mol 1995). Bir yörede o anda bulunan türün populasyon yoğunluğu ve daha önemlisi populasyon dinamiği abiyotik ve biyotik çevre faktörlerinin etkisi altındadır. Yaptığımız çalışmaların sonuçlarına göre göknar ormanlarında görülen kısmi kurumalar tek sebepten değil, daha çok zincirleme sebeplerin etkisi ile meydana gelmektedir. Bu nedenle göknar ağacı, zararlı türler ve iklim faktörleri birlikte değerlendirilerek uygun mücadele yöntemi tespit edilmelidir.

Bolu ve Aladağ göknar ormanlarında Cryphalus piceae (Ratz.) (Küçük göknar kabuk böceği) ve Pityokteines curvidens (Germ.) (Büyük göknar kabuk böceği) gibi türlerin daha yoğun oldukları görülmektedir. Bu türler ağaçların sağlık durumlarının bozulmasında da önemli rol oynamaktadır (Defne 1954; Selmi 1998; Şimşek ve Öner 2003; Toper 1999 ve 2002; Tsankov ve ark. 1994). Batı Karadeniz Bölgesi göknar ormanlarında zararı (1987-2004) 509 229 ha alanda 3 383 976 m³ ün üzerindedir.

Kabuk böcekleriyle mücadele, kimyasal, mekanik (tuzak ağaçlarının ve salgın gören materyalin kabuklarının böcek erginleşmeden önce soyulması veya yakılması), biyoteknik ve biyolojik yöntemlerle yapılabilmektedir. Ancak, bunların olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır. Orman alanlarında yaygın kimyasal savaş yöntemi zararlıyı önlemekten daha çok onun kitle üremesine yardımcı olduğu için (Defne 1954; Sekendiz 1991; Yüksel ve Alkan 2003) tercih edilmemesi gerekmektedir. Diğer yöntemlerin kullanılması durumunda da, bu zararlıların tercihlerinin iyi bilinmesi ve anlaşılması gerekmektedir.

P. curvidens, primer kışlama ve üreme yiyimini kambiyum rutubeti yönünden fakir olan ağaçlarda yapmaktadır (Chararas 1962; Defne 1954). Kışlamasını da yukarıdaki özelliklere uygun sağlıklı ağaçlarda geçirdikleri görülmektedir (Nierhaus- Wunderwald 1995; Sekendiz 1991). Özellikle 19.06.1993 tarihinde Artvin in Şavşat- Meydancık Papart (2000 m) göknar ormanlarında bu böceğin kışlama yaptığı sağlıklı ağaçlarda üreme yiyimini sürdürdükleri görülmüştür. Bu da böceğin daha uygun koşullarda sağlıklı ağaçları ormanda bulduğu için, benzer habitatlarda yeni kesilen ve henüz uygun tuzak ağacı özelliklerini içermeyen ağaçları tercih etmediğini göstermektedir.

Zararlıların gelişme eşiği ve yöredeki populasyon yoğunluğunun bilinmesi tüm bu mücadele yöntemlerin açısından önemlidir. Yörede mücadelenin, ardışık maksimum sıcaklıkların 12 C veya üzerinde olduğu dönem başlatılmış olması gerekmektedir. Populasyon yoğunluğu bakımından da C. piceae in m2 de ortalama yuva yoğunluğunun 3000 adedin üzerinde, P. curvidens te ise 700 adedin üzerinde olması gerekmektedir. Bu değerler ise türlerin aynı zamanda ekonomik zarar eşiğine yakın değerlerdir (Cerchiarini ve Tiberi 1997; Defne 1954). Yaptığımız çalışmalara göre, Türkiye de iklimin her yıl belli bir düzen göstermemesi nedeniyle tuzak ağaçlarının etkin zararlı böceklerin öncü uçuşlarına bağlı olarak Şubat sonu veya Mart başları arasında, ikinci serisinin ise Haziran ayı ortasında hazırlanması uygun olacaktır..

Yukarıda ifade edilen ortam ve tuzak ağacına ait değişkenler toplamı (sıcaklık, nem, yükselti, çap, yaş ve kabuk kalınlığı vb. kompleks ilişkiler) kabuk böcekleri tarafından bir koku olarak algılanmaktadır. Bu nedenle, kitle üreme koşullarında, etkin kabuk böcekler ile diğer bir mücadele yöntemi de feromon tuzaklarıdır. Bu yöntemde yöreye kabuk böcekleri için 1000-1500 m lerde Mart ayının ilk haftasında, 1700 m de ise Nisan ayında feromon tuzakları asılmalıdır. Her iki türde feromon tuzakları ile yapılan çalışmaların etkili ve başarılı olduğunu belirten çalışmalar bulunmaktadır (Byers 1995; Harring 1978; Harring ve ark. 1975; Harring ve Mori 1977; Mihalciuc ve ark. 1995; Şimşek 2003; Şimşek ve Öner 2003).

STRATEJI? Zararlı ve faydalı tür tespitlerinde saha ve laboratuar çalışmaları yapılmadan gözleme dayalı kararlar verilmemelidir. (Özellikle yöredeki zararlı tür teşhisleri laboratuar ortamında ve ilgili uzmanlarca yapılmadan mücadeleye geçilmemelidir.) Orman İşletme şeflikleri bazında farklı yükseltilerde bir yıl boyunca tür teşhisleri için örnekler toplanmalı ve ilgili uzmanlara gönderilmelidir. (Farklılıkların ortaya konulması ve yoğunluk dağılım haritalarının yapılması için temel veriler bu şekilde elde edilecektir.) Agresif zararlılar ortaya konulmalıdır.

2004-2005 yıllarında yaptığımız çalışmada kullanılan feromon tuzaklarının Pityokteines curvidens populasyonunun yaklaşık %90 ını 6. ayın(haziran) sonuna kadar toplamış olduğu tespit edilmiştir. Kriz yönetimi anlayışından risk yönetimi anlayışına geçilmelidir.

Biyoteknik mücadelelere başlamadan önce öncü uçuşlar ve populasyon uçuşlarını kaçırmamak için ilgili Meteoroloji Müdürlüklerinden maksimum sıcaklık tahminleri 10 gün öncesinden alınmalıdır. Gelişim eşiği değerleri agresif türler itibariyle ortaya konulmalıdır. Feromon tuzaklarının asılmasının bu bilgiler ışığında yapılması sağlanmalıdır.

Özellikle hangi yırtıcı böceğin üretileceğine yöredeki agresif zararlı tür ve predatör varlığına yönelik çalışmalar bitirildikten sonra karar verilmelidir.

Pityokteines spinidens

Pityokteines curvidens (Germ.) (Coleoptera,Scolytidae) Kurumsal Kimlik 16/12/2010

Cryphalus piceae (Ratz.) (Coleoptera,Scolytidae) Kurumsal Kimlik 16/12/2010

Teşekkürler