ÇALIŞMA ORTAMI İş Sağığı Güveniği İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 130 ISSN 1302-3519 Eyü - Ekim 2013 İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Çocukarı Soracak Oursanız; Umutarını Yitiriyorar Vicdan ve Adaet Nöbeti - 3 : Böye Gittier, Böye Gedier Kent İçinde Kentieşememe - I : İnsana Verien Değer Bağamında Ankara ve Denizi Örnekeri Yeni Dönemde (6331 s.k. sonrası) Değerendirmeer - 1 Eektrik Riskeri ve KKD erin Kuanımı Onuncu Beş Yıık Kakınma Panı nda Nüfus Konusu İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım : Frigofrik Araç Kasasında Montaj www.fisek.org.tr Bir İşçi Şair: Ozan Tei ÇALIŞMA ORTAMI Çaışan Çocukara Vefa Borcu nuzu Ödemek İster misiniz? ıı Y. 31 Yıı n ü n n 21. ü s titü mı nı s n a ek E a Ort ş i FEyüış-mEkim 2013 1 Ça
Çocuk Haber Çocukarı Soracak Oursanız; Umutarını Yitiriyorar Taner AKPINAR * B ir Bireşmiş Mieter (BM) yetkiisinin ağzından şu sözer döküüyor; Suriyei çocukar yanızca aieerini ve everini deği, umutarını da yitiriyorar. Suriye de sürmekte oan iç savaş beki bir gün sonanacak ama bu savaş şimdiden bie geri dönüşü omayan tahribatar yaratmıştır. En dramatik yanı ise çocukar üzerinde yarattığı tahribattır. Bireşmiş Mieter kaynakı bigiere göre, Suriye den kaçarak başka ükeere sığınan müteci ve sığınmacıarın buunduğu kampar birçok teme insani gereksinimden yoksun buunuyor. Bu kampar, buraarda kaan insanarı süregiden savaşın etkierinden izoe etmekten de çok uzak görünmektedir. Çocukarın durumu bunun en açık kanıtı. Müteci kamparında kaan çocukar, siahı çeteerce buraardan aınarak eğitimekte ve çatışmaara sokumaktadır. (1) Resim, http://www.haberink.com, adresinden aınmıştır. Çocukar yanızca savaşarın, krizerin, yoksuuğun, doğa afeterin vb deği, ironik bir şekide sorunarın çözümüne yöneik oduğu söyenen projeerin de mağduru omaktadır. 1980 sonrası süreçte dünya ekonomisinin yeniden yapıandırımasında kötü bir izenim bırakan uusararası kuruuşardan biri oan oan Dünya Bankası, Etiyopya da yürüttüğü bir çaışma nedeniye yine tartışmaarın odağında buunuyor. Dünya Bankası, Etiyopya da, eğitim, sağık, su, teme yaşam koşuarı, yo ve tarımsa üretim gibi teme gereksinimeri destekemek amacıya 2 miyar doarık bir proje yürütmektedir. Viagization (kentieştirme ya da kentse dönüşüm) oarak adandırıan bu program 1,5 miyon insanın, buundukarı yererden başka bir yerere yeniden yereştirimesine yöneiktir. Projenin yürütücüeri bu yeniden yereştirme sonucunda, birçok teme atyapısa sorunun çözüeceğini öne sürmektedir. Projenin uyguanmasının birinci yıı doduktan sonra yapıan gözemere göre, insanarın çoğu güvenik güçeri tarafından zor kuanıarak yeni yereşim yererine transfer edimiştir. Yererinden edien insanara yapıan görüşmeerde, bu insanarın çoğunun, en azından geçimik düzeyde üretim yapabidikeri görece verimi yererden, kurak yerere göç etmeye zorandıkarı ve yeni yererde kendierine vaad edien teme gereksinimerin de karşıanmadığı açığa çıkarımıştır. Bu durumdan en faza çocukar etkienmektedir. (2) * Yrd.Doç.Dr. Akdeniz Üniversitesi İİBF Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü Öğretim Üyesi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü Resim, http://haber5.net/haber adresinden aınmıştır. Vietnam da madde bağımısı oanar, tedavi ve rehabiitasyon için devete ait merkezerde tutumaktadır. Bu merkezere aınanar dört yıa kadar tutuabimektedir. Tedavi ve rehabiitasyon yöntemi ise, biinen tıbbi yöntemerden biraz farkıdır. Tedavi merkezerinde madde bağımıarına uyguanan tedavi yöntemi, zora çaıştırmadır. Buraarda kamış oanara yapıan görüşmeerden ede edien buguara göre, bu insanar, ne madde bağımıarının tutuduğu merkezere aınırken, ne de burada kadıkarı süre boyunca, hiçbir hukuki süreçten geçmemiştir. Ağırıkı oarak tarım, imaat ve inşaat işerinde çaıştırıdıkarını söyemektedirer. Çaışmayı kabu etmeyen ya da kuraara aykırı davrananara, işkence yapıdığı rapor edimektedir. Buraarda tutuanar arasında, çok küçük yaşta çocukarın da oduğu ve onarın da aynı şekide cezaandırıdığı beirtimektedir. Vietnam daki bu merkezere, HIV i öneme ve sağık bakımı hizmeterini destekeme adı atında, parasa kaynak sağayan Dünya Bankası, buraardaki zora çaıştırma ve işkence gibi sorunarı, en önemisi de buraarda tutuan çocukarı görmezden gediği yönünde eeştirimektedir. (3) Pakistan da, ramazanda teevizyon kanaarı arasındaki reyting yarışı zırvaığının vardığı son nokta denecek türden bir skanda yaşandı. Bir teevizyon kanaı reyting yarışında öne geçebimek için, canı yayında seyircierine çamaşır makinesi ve aptop gibi hediyeer yanında çocuğu omayan aieere de terkedimiş bebekeri armağan oarak verdi. (4) Afrika ükeerinde etnik çatışmaar, yoksuuk, açık gibi topumsa, ekonomik ve poitik nedenerin yo açtığı çocuk Resim, http://2media.nowpubic.net, adresinden aınmıştır. 2 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
Çocuk Haber Resim, http://www.hrw.org/sites/defaut/f adresinden aınmıştır. öümerine yo açan bir diğer neden ise, doğrudan cinayet niteiğinde. Afrika ükeerinde, her yı yaşarı 10-15 arasında değişen birçok çocuk (kız,erkek) sünnete bağı oarak ömektedir. Bunun nedeni ise, çocukarın gözerden uzak kırsa aanarda, gerçekte sağık personei omayan üfürükçüer tarafından geenekse yöntemere sünnet edimeeridir. Uygun omayan koşuarda ve çağ dışı yöntemere sünnet edien çocukar en çok kan kaybı ve enfeksiyona bağı oarak ömektedir. (5) Yemen de binerce çocuğun öüm korkusu nedeniye okua gidemediği rapor edimektedir. Bunun nedeni ise, kabieer arası çekişmeer. Araarında husumet oan kabieerin birbirerine yöneik sadırıarında bombadan tabancaya kadar birçok siah kuanımakta ve bu sadırıarda o sırada etrafta buunan ve birbirine sadıran kabieere hiçbir iişkisi omayan çok sayıda başka çocuk da ödürümektedir. (6) Resim, http://www.haberer.com/haber-resimeri/h-49 Son oarak, yurttan çocukara dair bir habere sonandıraım. Kamuoyunda geneike kız çocukarının çok küçük yaşta zora evendirimeeri tartışma konusu ediirken, sorunun diğer boyutarı çok faza gündeme gememektedir. Çok küçük yaşta evendirien bu çocukarın başına geener, yanızca eviik ogusuya sınırı değidir. Örneğin, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) nun verierine göre, 2012 yıında 15-19 yaş grubunda topam 91 bin 114 kız çocuk doğum yapmıştır. Çocuk yaşta evendirien bu çocukar, eviiğin yanı sıra, yine yaşarından ve boyarından büyük bir sorumuuka daha yüzyüze kamaktadırar. Kendieri henüz çocukken bir de doğum yapıp çocuk sahibi omakta ve son derece ağır bir sorumuuk yükenmektedirer. Çocuk yaştaki bu kız çocukarın doğurganık oranının en yüksek oduğu ier sırasıya Ağrı (binde 72,2), Kars (binde 63,9) ve Muş (binde 60,4) iken, en düşük oduğu ier ise, sıraıya Trabzon (binde 10,8), Rize (binde 11,3) ve Tuncei (binde 13,2) dir. (7) TÜİK, bu konuda dünyadaki duruma iişkin de bazı verier aktarmaktadır. Buna göre, dünya geneinde her yı 15-19 yaş arası 16 miyon kız çocuk doğum yapmaktadır. Meseenin en dramatik boyutu ise bebek öüm oranarı inceendiğinde ortaya çıkmaktadır. 20 yaş atı doğumarda öü doğum ve bebek öüm oranarı 20-29 yaş grubuna kıyasa % 50 daha fazadır. (8) Bu tabo karşısında Bireşmiş Mieter yetkiisinin, çocukarın umutarının tükendiğine iişkin kaygısını payaşmamak ede deği. Umutarın tükenmesine yo açan, çocukarın, kuruu düzenin kiri ve karanık iişkier ağına sokuması ve böyece bu iişkierin yeniden üretimesinin güvence atına aınması osa gerektir. Bu yobazık, çocukara daha anneerinin karnındayken kuruu düzenin çarpık iişkierine uygun davranmayı öğretmeye kakışma cüretini göstermekten bie geri durmayan ürkütücü bir boyuta uaşmıştır. Dipnotar (1) http://www.un.org/news/briefings/docs/2013/130722_guest. doc.htm (2) http://www.hrw.org/sites/defaut/fies/reports/wordbank0713_forupoad.pdf (3) http://www.hrw.org/sites/defaut/fies/reports/wordbank0713_ ForUpoad.pdf (4) http://www.huffingtonpost.co.uk/2013/07/25/ramadanpakistani-tv-abandoned-babies-chidess-coupes_n_3652901.htm (5) http://www.reuters.com/artice/2013/05/16/us-safricacircumcision-idusbre94f0u320130516?feedtype=rss&feedname =heathnews&utm_source=feedy (6) http://www.yementimes.com/en/1700/news/2717/tribadispute-eaves-4-chidren-dead-4-injured.htm (7) http://www.tuik.gov.tr/prehaberbuteneri.do?id=13663 (8) http://www.tuik.gov.tr/prehaberbuteneri.do?id=13663 1. Yapıan işin risk değerendirmesi yapımaı, oası riskerin oasıığı ve şiddetini azatmak için önemer aınmaıdır. 2. Her iki çaışanın da üzerinde durdukarı patform uygun omaı; patformarın üzerine 30 cm geçmeyen basamakara çıkımaı ve inimeidir. 3. Boş meta bidon (vb.) çaışma patformu oarak kuanımaıdır. 4. Uzatma kabosu, e aeteri ve kordonu periyodik oarak yetkii bir eektrikçi tarafınfan gözden geçirimei (yasa oarak en geç yıda bir yapımaı, iyi uyguama öneriisi oarak da en geç üç ayda bir kontroer yaptırımaıdır), oası arızaar, kusurar giderimeidir. 5. Eektriki e aetinin bağı oduğu prizin eektrik paneinde uygun kaçak akım röesi omaıdır. 6. Çaışma zemininde tertip- düzen ve temiziğe önem verimeidir. 7. Çaışanara iş ekipmanarının e aeterinin güveni kuanımı konusunda iş sağığı ve güveniği eğitmi verimeidir. 8. Göz ve kuak koruyucuarını çaışma sırasında uygun şekide kuanmaarı, iş yapımadığı sırada bu KKD erin nası depoanacağı,nası temizeneceği ve temiz buunduruacağı konuarında eğitim verimeidir. 9. İş yapıırken KKD erin (özeike göz ve kuak koruyucuarının) uygun kuanıp kuanımadığı konusunda (imaat sorumusu tarafından) denetim yapımaıdır. > Sayfa 23 ün yanıtı Ne yapımaı? İKİ DAKİKA DÜŞÜN ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 3
İş Sağığı Güveniği Vicdan ve Adaet Nöbeti - 3 Yangın söndürürken yürek yakan, 3 ü Rus 5 personein cenazesi kömüre dönen heikopterden çıkarıdı. Cenazeer kaza yerinden heikopterere kadırıdı ve kimik tespiti için Adi Tıp Kurumu na gönderidi. n Ergün TOS/DHA MUĞLA, Köyceğiz de düşen yangın söndürme heikopterinde yaşamını yitiren 3 ü Rus 5 kişinin tamamen yanmış hadeki cenazeeri, kimik tespiti için İzmir Adi Tıp Kurumu na gönderidi. Türk piot Atıf Ateşok un (62) oğu Aptuğ Ateşok Antaya dan, Orman muhafaza memuru Orhan Çeik in (31) babası Aydın Çeik ise Manisa dan Fethiye Devet Hastanesi ne gedi. Oğu Orhan Çeik e en son 3 gün önce görüştüğünü beirten Aydın Çeik, Son konuştuğumda yangın söndürmek için Mersin e gediğini, yemekte oduğunu söyedi. Henüz kesin bigi yok Dün ise aramaarıma cevap vermedi. Çok üzgünüm dedi. Hayatını kaybedenerin yakınarına başsağığı dieyen Fethiye Orman İşetme Müdürü Gürhan Zoru, düşen heikopter ve içindeki personein çok sayıda yangın söndürme operasyonunda görev adığını söyedi. Hava şartarı nedeniye zor bir hafta geçirdikerini ve süreki teyakkuz hainde odukarını anatan Zoru, Bekemediğimiz, acı bir kaza haberi adık. Öen arkadaşarımıza Aah tan rahmet diiyorum. Kazanın nedeniye igii henüz bize uaşmış kesin bir bigi yok dedi. ORMAN Gene Müdürü Mustafa Kurtumuşu, kazaya igii 3-5 ağaç yanmasın diye kendierini riske atarak açak uçuş yaparken başarına bu oay gedi. Bambideki (su kovası) suyun ani boşatımı sonucu güç kaybı ouyor. Kova ağaca veya bir taşa takııyor. Heikopter de irtifa kaybederek düşmüş demişti. Muğa da son 8 yıda 3 orman yangını söndürme heikopteri düştü. Kazaarda 6 sı yabancı uyruku 12 kişi yaşamını yitirdi. Orman Gene Müdürü nün açıkamasına göre de 3 ü önceki gün omak üzere Türkiye de topam 6 Rus piotu hayatını kaybetti. n AA BİLGİ Terör deği menfaat yakıyor YANGINI havadan takip eden Orman Gene Müdürü Mustafa Kurtumuşu İzmir ve Bodrum yangınarında kasıt oduğunu tespit ettik. Bu kasıt terör amaçı deği. Bu yangınar basit bir menfaati ede etmek kastıya çıkartımış yangınar. Basınımız bu konunun üzerine gitmei dedi. Hürriyet, 11.08.2012 İŞ CİNAYETLERİ ALMANAĞI 2012, Bir Umut Yayınarı, Sy. 80 4 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
Sosya Poitika Kent İçinde Kentieşememe - I İnsana Verien Değer Bağamında Ankara ve Denizi Örnekeri Nurse DURMAZ*, Ayin Güer ÜNLÜ ** GİRİŞ Kenteşme topumsa değişme sürecinin bir boyutudur. Doayısıya kenteşme sadece nüfus değişimi, nüfus artışı gibi durumarı deği, aynı zamanda sosya ve ekonomik bir dönüşümü de tanımamaktadır. Kişierin kenti yaşama ayak uydurmaarı gereki oanakara sahip omaarı ie doğru orantııdır. Burada ik oarak aka geen öge geir osa da bireyer kendierine değer veridiğini hissetmedikçe, kendierini göç ettikeri bu yeni mekana da ait saymakta güçük çekecekerdir. Kadı ki, insanar, kentte, gereksinme duydukarı en yaşamsa ögeere, para ie deği daha çok sosya devet desteğiye uaşabimektedirer. Doayısıya kentieşme, bir anamda, sosya devet oanakarıya buuşma ie özdeşeşmektedir. Bu oanakardan yoksunuk ise, kent yaşamından dışanma ve köy yaşantısını kentte sürdürme anamına gemektedir. Bu nedene bu yazıda, Sen in sosya dışanma kavramını yapabiirikten yoksun kama şekinde tanımamasından yoa çıkarak kentieşememe sorununu sadece geirden yoksun kama üzerinden deği, insanca bir hayat sürmek için gereki oan teme yapabiirikerden yoksun kama üzerinden tartışmak yerinde oacaktır. (1) Çaışmada ik oarak kenti yaşama ayak uydurmaya çaışan bireyere sunuan kamusa oanakar ya da verien değer öçümeye çaışımıştır. Burada insana verien değeri beiremek amacıya Ankara ve Denizi ierinin merkeze uzak yereşim yererinde aan araştırmaarı gerçekeştirimiş ve katıımcıar ie yüz yüze derinemesine müakat yapımıştır. Her iki i için beirenen mahaeerde yaşayan bireyerin sağık, sosya güvenik, eğitim, istihdam, geir düzeyi, hak arama ve örgütenme hakarından ne kadar yararandıkarı araştırımıştır. (2) SAHİP OLUNAN/OLUNAMAYAN HAKLAR Konunun başığı beirenirken bie bir çeişkiye düşüdüğü açıktır. Söz edien teme hakar, sahip ounması gereken hakardır ancak yapıan araştırmaar bireyerin bu hakardan mahrum kadıkarını göstermektedir. Çaışmada somut birer örnek sunabimek adına gerçekeştirien aan araştırmasında Ankara da Yakacık ve Pursakar Mahaeerinde, Denizi de ise Sevindik ve Karşıyaka Mahaeerinde aan araştırmaarı gerçekeştirimiştir. Her iki i için seçien mahaeerin ortak özeiği ise şehir merkezine uzak omaarıdır. Yakacık taki araştırma birimini ouşturan bireyer, yereşim yererindeki koşuar ve erkekerin görüşmekten kaçınması gibi nedenerden doayı kadınardan ouşmaktadır. Yakacık ve Pursakar da 6 şar kişi omak üzere topam 12 kişi ie görüşme yapımıştır. Denizi de gerçekeştirien araştırmada ise araştırma birimini Karşıyaka dan 7, Sevindik den 8 kişi omak üzere, çoğunuğu erkek oan topam 15 kişi ouşturmaktadır. Her iki i için de görüşme yapıanarın çoğu evi ve çocuk sahibidir. Yaşarı 18 ie 65 arasında değişmektedir. Eğitim durumarı * Araştırma Görevisi, Pamukkae Üniversitesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri ** Doktora Öğrencisi, Ankara Üniversitesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri ise odukça düşüktür. Yaş araığının geniş tutuması katıımcıarın sorunar üzerindeki yakaşımarının farkıık gösterdiğini de ortaya çıkarmıştır. Sağık: Ankara/Yakacık bögesinde katıımcıarın, sağık, sosya güvenik, eğitim, istihdam, geir düzeyi, hak arama ve örgütenme oarak ee adığımız atı hak içerisinden en çok sağık hakkından yararandıkarı görümüştür. Çocuk sağığı konusunda (aşıanma gibi) koruyucu sağık hizmeterinin düzeni biçimde gerçekeştiridiği, bu konuda görüşüen kişierin memnuniyeterinin orta ve üstü düzeyde oduğu söyenebiir. Ancak bunun dışında kadın sağığı-kişise hijyen-dengei besenme gibi konuara iişkin sağık eğitimerinden ve koruyucu hizmeterden yararanma durumu söz konusu değidir. Çevre sağığı konusunda ise beediyenin bu konuda yeteri önem amadığından şikayet etmektedirer. Pursakar da ise sağık hakkı, bu hakardan yararanma durumu bir sıraamaya konuduğunda ikinci sırada kamasına karşın, burada görüşüen kişierin Yakacık mevkiinde oturanara göre sağık konusunda daha biinçi odukarı kanaatine varımıştır. Bununa birikte Resim, http://media.sondevir.com adresinden aınmıştır. ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 5
Sosya Poitika Resim, http://www.yayahaber.com/images adresinden aınmıştır. Pursakar da şehir merkezine uaşım ciddi bir probemdir ve bu sadece uaşım hakkını deği, başta sağık omak üzere diğer tüm hakarı da etkiemektedir. Bir katımcının uaşım konusundaki şu sözeri bu konuda odukça dikkat çekicidir: Çocuğumun krizi tuttuğunda hastaneye götürmem gerekirse nası götüreceğimi bimiyorum. Otobüs saatte bir geiyor, şehre çok uzak, eşim çaışırken tek başıma nası götüreceğim? Burada uaşım sorununun da baş gösterdiğini ve bunun sağık hakkından yararanmada oumsuz bir etkisi oduğunu söyemek mümkündür. Hem Yakacık hem de Pursakar da tedavi edici ve rehabiite edici sağık hizmeteri açısından bakıdığında ise; görüşüen kişier, hastaneere ve iaçara erişim konusunda gene oarak eskiye orana memnun omaka birikte, ödenen katkı payarından ve hastaneerin kaabaıkığından, düzensiziğinden ve sıra bekeme sorunundan yakınmaktadırar. Denizi/Karşıyaka Mahaesi nde de en çok yararanıan hak, sağık hakkı omuştur. Katıımcıar koruyucu sağık hizmeterinden memnun odukarını beirtirken çevre sağıkarının tehdit atında oduğunu vurguamışardır. Konu ie igii oarak Karşıyaka dan bir katıımcı merkezin at yapısını kaç kere yeniedier, bize haa yok yıardır çekiyoruz, bize ikinci sınıf muamee yapııyor şekinde açıkamada buunmuştur. Denizi deki örnekerde Ankara dakierden farkı oarak, araştırma yapıan semterin her ikisinde de doğa gaz buunmamaktadır ve bu sebepe özeike kış ayarında hava kiriiği yaşanmaktadır. Bu da başta astım hastaarı omak üzere burada yaşayan yurttaşarın sağığını oumsuz yönde etkiemektedir. Resim, http://www.konhaber.com/yeni/depo adresinden aınmıştır. Sosya Güvenik : Ankara/Yakacık için sağıktan sonra ikinci en çok yararanıan hakkın, sosya güvenik oduğu saptanmıştır. Bu başıkta kişierin sosya güvencenin üç ayağı oan sosya sigorta, sosya yardımar ve sosya hizmeterden yararanma durumarı inceenmiştir. Yakacık taki katıımcıarın çoğu, düşük geiri omaarı sebebiye Gene Sağık Sigortası ndan herhangi bir prim ödemeden yararanmaktadır ve bunun yanı sıra yine çoğunuğu sosya yardım amaktadır. Pursakar da ise daha oumu bir sonuç ede edimiştir. Pursakar da Yakacık bögesine göre teme fark topum güvencesi açısından sosya yardımardan çok sosya sigortaıığın baskın omasıdır. Bütün bunarın yanı sıra iki mevkide de sosya hizmeterin çok yetersiz oduğu tespit edimiştir. Denizi de yapıan araştırmaya göre; Sevindik de yaşayanar Karşıyaka da yaşayanara göre kendierini daha çok güvence atında hissetmektedirer. Karşıyaka daki katıımcıarın çoğunuğunun hiçbir sosya güvencesi buunmamaktadır. Sağık sorunarını dahi sigorta çerçevesinde gideremeyen bu kişiere hastaandıkarında ne yaptıkarı soruduğunda hastaanmamaya çaıştıkarını söyemişerdir. Sevindik deki katıımcıardan biri ise çaıştıkarı sürece sigortaı odukarını ancak iş güvenceerinin omadığından her an kapı önüne koyuabiecekerini beirtmiştir. Denizi için sosya güvence açısından kadınara erkeker karşıaştırıdığında kadınarın duruma daha biinçi yakaştıkarı görümektedir. Görüşüen kadınarın çoğu daha önce teksti fabrikaarında çaıştıkarını ifade etmişer ve fabrikaar kapanınca da ya başka bir işe girmişer ya da sigortaarını dışarıdan yatırmaya başamışardır. Sosya güvencenin önemi oduğunu da vurguamışardır. Eğitim-İstihdam-Geir Düzeyi: Ankara/Yakacık için kişierin kendi eğitim seviyeeri düşük osa da, çocukarını okutma isteği ve çabası içerisinde odukarı görümüştür. Eğitime bağantıı oarak katıımcıar çaışma hakkından ve işsizik korumasından da gereğince yararanamamaktadırar. Düşük eğitim seviyeerinin işsizik ve yoksuuk ogusunu pekiştirdiği savı bu aanda yapıan çaışmaarda doğruanmış gözükmektedir. Görüşüen kadınarın çoğu kendierini ev hanımı oarak niteendirse de düzensiz ve güvencesiz oarak nadiren de osa ev temiziği işine gitmekte ve/veya e işi yapıp satarak ev ekonomisine destek 6 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
Sosya Poitika omaktadırar. Pursakar da ise geir düzeyinin Yakacık a göre daha yüksek oduğu söyenebiir. Pursakar da oturan kişierin gene özeikeri buraya daha önceden ouşturdukarı maddi birikim ve ek oarak konut kredisi kuanmak suretiye ev aarak bögeye yereşmiş omaarıdır. Bu nedene bu kişierin çoğu konut kredisi ödemekte ve geirerinin büyük çoğunuğunun bu kredi ödemeerine gittiğini beirtmektedirer. Denizi için eğitim hakkı Sevindik Mahaesi nde yaşayanar için biraz daha yüksek oduğu görüse de her iki mahae içinde odukça düşük oduğu sonucuna varımıştır. Sevindik Mahaesi nde yaşayan bir katıımcı; buunduğu mahaedeki okuarın verdiği eğitimin iyi omadığını düşünerek oğunu merkezde oturan kardeşinin yanına gönderdiğini ve oğunun orada bir okua gittiğini söyemiştir. Karşıyaka Mahaesi nden bir katıımcı ise ben asgari ücret aırken çocuğumu nası üniversiteye göndereyim de okutayım, göndersem biz evde ne yer ne içeriz? şekinde konuşmuştur. Buradan harekete eğitimin geire doğrudan bağantıı oduğunu söyemek mümkündür. Çaışma hakkı ve işsiziğin önenmesi ise Denizi için en çok yararanıan hakardan biri oarak karşımıza çıkmaktadır. Görüşüenerin çoğu iş imkanı daha faza oduğu için Denizi nin içe köyerinden Denizi merkeze göç etmişerdir. Çoğu teksti fabrikaarında işçi oarak çaışmaya başamıştır. Ancak 2001 ve 2008 krizeri sonucu Denizi deki çoğu teksti fabrikaarının kapanmasıya işsiz kamışar ve ardından özeike kadınar eğreti işerde çaışmaya başamışardır. Her iki mahaedeki katıımcıar için eğitim düzeyeri düşük omaka beraber çocukarını okutmaya gayret etmektedirer. Denizi de geir düzeyerine baktığımızda Sevindik deki katıımcıarın Karşıyaka dakiere göre biraz daha yüksek oduğunu söyemek mümkündür. Karşıyaka daki katıımcıardan serbest mesek erbabı oanar ede ettikeri geirin yeteri omadığını söyerken, işçi oarak çaışanar adıkarı asgari ücretin everini geçindirmeye yetmediğini vurguamışardır. Geir düzeyi odukça düşük oan bu aieerin çocuk bakımı için bir bakıcı tutma ya da çocukarını kreşe gönderme oanakarı yoktur. Bu nedene özeike büyük çocuk kız çoğu ise diğer kardeşerine bakmaka yükümüdür. Karşıyaka daki katıımcıarın çoğunun kadığı ever tek katı, gece kondu everidir. Sevindik de ise TOKİ everi inşa edimeye başanmıştır. Konu ie igii oarak bir kadın katıımcı, yıar önce yaptığı gece kondu evinin artık bakıma gereksinmesi oduğunu ancak TOKİ sebebiye de yıkıma oasıığı oduğunu söyeyerek çaresizce bekediğini ifade etmiştir. Sevindik de yaşayan katıımcıardan bir kısmı gıda mazemeerinin büyük oranda memeketten gediğini söyemiştir. Gıda desteği sayesinde yeme-içmeye ayıracakarı paydan arttırarak başka bir gereksinmeerini yönendirebimektedirer. Karşıyaka Mahaesi nde yaşayanar gıda gereksinmeerinin tamamını marketerden pazardan karşıadıkarı söyemişerdir. Hak Arama ve Örgütenme: Yakacık ve Pursakar da her iki böge için de hak arama ve örgütenme özgürüğünden söz ediememektedir. Kadınarın bu konuda çok biinçi omadıkarı, demokratik hakarını kuanmadıkarı, kuanmaktan çekindikeri gözemenmiştir. Denizi deki her iki mahae için de benzer durum söz konusudur. Karşıyaka Mahaesi nden bir katıımcı bu ükede örgütü odun mu terörist diye içeri atıverirer, biz yaşadık bunarı 80 erde şekinde açıkama yapmıştır. Yine aynı mahaeden başka bir katıımcı hayatında hiç sendikaı omadığını, zaten isteseer de işverenerin buna müsaade etmediğini beirtmiştir. Sevindik Mahaesi nden bir katıımcı da hiç sendikaı omadım, ancak osam beki daha iyiydi, daha yüksek ücretere çaışırdık beki, ama bizim orda sendikaı oan da yok Resim, http://im.haberturk.com/gaeri adresinden aınmıştır. ki, bize bunarı anatacak birieri azım şekinde açıkama yapmıştır. Haksızığa uğradıkarında ne yaparsınız sorusuna katıımcıarın çoğu dayanabidiğim kadar dayanırım, omuyorsa da vazgeçerim şekinde açıkamada buunmuştur. Yani katıımcıar herhangi bir kite örgütüne üye oarak hak aramayı akıarından bie geçirmemektedirer. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME : Ankara ve Denizi de topam dört farkı bögede yapıan aan araştırması sonuçarı, geir düzeyi görece düşük oan ve kent merkezi dışında yaşayan katıımcıarın insana verien değeri tanımayan teme hakardan büyük oranda yoksun kadıkarını göstermektedir. Bu onarın kentieşememiş omaarının teme göstergesi oduğu kadar, onarın köy-kent değereri arasında sıkışıp kamaarının da nedenidir. Araştırma sonucunda, en faza yararanıan hak sağık hakkı ve sosya güvenik osa da, gene anamda odukça düşük düzeyerde kamıştır. Araştırma sonucuna göre hiç yararanıamayan hak ise, hak arama ve özgürük omuştur. İnsanca bir hayat sürmek için gereki oan teme yapabiirikerden yoksun kama, katıımcıarın sosya hayattan dışanmaarı sonucunu doğurmuştur. Küreseeşme çağında sosya dışanma ie başa çıkma younun yurttaşık hakarı ve mücadeeden geçtiği görüşünü kabu edersek (3), araştırma birimini ouşturan bu katıımcıarın sosya dışanmadan kurtumaarı odukça güç görünmektedir. Hayat koşuarı zoru oan insanarın bu durumdan bir çıkış you bumaarında onara destek oacak demokratik hakarını kuanamamaarı, örgütenme ve hak arama biincine erişememiş omaarı, onarı kamusa destek oanakarından da uzak tutmakta; kente bütüneşmeerini önemektedir. Bu da, içinde buundukarı yoksuuk ve yoksunukarın bir sarma biçiminde tekraranmasına neden omaktadır. Bu çaışmanın daha geniş saha araştırmaarı ie destekenmesi, doğadır ki, Türkiye de kent merkezine uzak bögeerde yaşayan yurttaşarın sosya dışanma ve kentieşememe gibi teme sorunarının yanı sıra başka oası sorunarının ortaya çıkmasını da sağayacaktır. KAYNAK : (1) Sen Amartya (2000) : Socia Excusion: Concept, Appication and Scrutiny, Socia Deveopment Papers No.1, Mania: Asian Deveopment Bank. (2) Fişek A.Gürhan (1992) : Güvence ve Sağık - Çaışma Ortamı Dergisi, Mayıs-Haziran 1992, Sayı 2. (3) Munck Ronado (2005) : Socia Excusion-The New Poverty and Socia Excusion: An Inequaity Paradigm For The Era of Gobaization?, Gobaization and Socia Excusion, Boomfied: Kumarian Press. ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 7
İş Sağığı Güveniği YENİ DÖNEMDE (6331 s.k. sonrası) DEĞERLENDİRMELER - 1 A.Gürhan FİŞEK * 2 003 yıında çıkarıan İş Yasası ie 2012 yıında çıkarıan İş Sağığı ve Güveniği Yasası, Türkiye de iş sağığı güveniği uyguamaarı yönünden çok önemi kiometre taşarındandır. İş Yasası, iş güveniği uzmanığı uyguamasını zorunu kımış; İş Sağığı ve Güveniği Yasası ise, hem işyeri hekimi ve hem de iş güveniği uzmanı çaıştırma yükümüüğünü 50 işçiden az işçi çaıştıran işyererini de kapsayacak biçimde genişetmiştir. Bu önemi adımarı atma kararıığını gösterebien bir iktidarın, uyguama sürecinde gösterdiği kararsızığı anamak zordur. Bu ancak öz ie söz tutarsızığı ie açıkanabiir. 2003-2013 arası iş güveniği uzmanığı uyguamasındaki gecikmeer ve iniş çıkışar; süreç yönetiminde, sosya eşer (partner) ie çıkan anaşmazıkar; 2012 sonrası işyererinin tehike dereceerinde görev yapacak iş güveniği uzmanarının niteikerindeki tereddüter; işyeri hekimerinin çaışma süre ve görev periyotarının daratıması ayrı bir tartışma konusudur. Biz değerendirmemizi, 2012 yıı 30 Haziran ından başatmak istiyoruz. Yasa çıkarıırken niyet şuydu : 1. İşyeri hekimi ve iş güveniği uzmanı, iş sağığı güveniği uyguamaarı için vazgeçimez kişierdir. 2. İşverenin sorumuuğu değişmemeke birikte, tüm iş sağığı güveniği uyguaması, iş güveniği uzmanı ve işyeri hekimerince yürütümeidir. 3. Bu uyguama tüm işyererini kapsamaıdır. 4. İnsangücü gereksinmesinin çok artması karşısında, hıza bege sahibi oan iş güveniği uzmanı sayısı arttırımaıdır. Bunun için, tehikei-çok tehikei sınıfta sayıan işyereri için uyguamanın bir yı erteenmesi öngörümüştü. Neden? 1. Bu süre içinde insangücü açığı kapatıacaktı. 2. Bu süre içinde, igii yönetmeiker çıkarıacaktı. 3. Yine bu süre içinde, Bakanığın, bigi işem sistemi, bu büyük çaptaki genişemeye uyumu hae getiriecekti. 4. Bu süre içinde, işverenere uyguama anatıacak ve yasaya destekeri istenecekti. 5. Bu süre içinde, sosya eşerin (ortakarın) kendi üyeerini aydınatmaarı ve uyguamaya destek omaarı için önem amaarına oanak veriecekti. Ükedeki niteiki insangücünde yüksek oan işsizik Resim, http://www.guy-sports.com/humor adresinden aınmıştır. * Prof.Dr., Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gene Yönetmeni ve Ankara Üniversitesi Siyasa Bigier Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü - İş Hukuku ve Sosya Güvenik Anabiim Daı Öğretim Üyesi oranı, başta mühendiser omak üzere teknik eemanarın yoğun oarak C sınıfı iş güveniği uzmanı kursarına yönemesine neden omuş ve çok kısa süre içinde binerce uzman doğmuştur. Bir yı içerisinde hedefe uaşımıştır. Çaışma ve Sosya Güvenik Bakanığı (ÇSGB) tarafından, yönetmeiker çıkarımaka birikte, işyeri hekimeri hakkında yönetmeiğin çıkarıması bir yı içerisinde başarıamamış ve bu uyguamada tıkanıkıkara yo açmıştır. Eski yürürüük tarihinden iki ay sonra 20 Temmuz 2013 tarihinde Resmi Gazete de yayınanan bu yönetmeik, eğer Yasa uyguaması erteenmemiş osaydı, geç kamış oacaktı. İş Sağığı ve Güveniği Yasası, 2 Ağustos 2013 tarihinde Resmi Gazete de yayınanan Torba yasa ie çok tehikei-tehikei işyereri için 6 ay erteenmiş ve bunun yanında tartışmaı bazı hükümer de getirmiştir. Bu yazı dizisinin amacı, bu süreci böümere ayırarak irdeemektir. Bunu üç başık hainde gerçekeştirmeyi panıyoruz: 1. İşyerinde Sağık Gözetimi 2. İşyerinde Çaışma Ortamının Gözetimi 3. İşyeri Hekimi ve İş Güveniği Uzmanarının Niteikeri. İŞYERİNDE SAĞLIK GÖZETİMİ 6331 sayıı İş Sağığı ve Güveniği Yasası nı hazırayanar, yasanın, tüm yazgısını işyeri hekimeri ve iş güveniği uzmanarı üzerine kurmuştur. Yasa ve yönetmeikerin onarın aracıığı ie işyerine indiriebieceğini düşünmektedir. Bu noktada, birbirine komşu iki kavram arasında bir sınır çekmek, görev ve yetkier konusunda da yo gösterici oacaktır: Sağık Gözetimi ie Çaışma Ortamının Gözetimi. Sağık gözetimi kavramı, işçinin sağık durumunu ve bunun çaışma ortamı ie iişkisinin irdeenmesi ve izenmesi anamındadır. İnsan odakıdır. İşyeri sağık hizmeteri kapsamında değerendirien sağık gözetimi, muayene edien işçinin sağık durumunu ortaya koyduğu gibi, çaışıan işyerinin koşuarı hakkında da fikir verir. Hiç kuşkusuz, işyeri hekimince yapıan gene sağık muayenesi, işçinin sağığı konusunda önemi bir ipucudur. Özeike buaşıcı hastaıkar ve mesek hastaıkarı yönünden yapıacak ieri inceemeer de (akciğer fimi çekimesi, odyometri testi vb) işçinin sağık durumunu tüm boyutarı ie ortaya koymaya yardımcı our. Bu sağık işemerinin, işe girişte mutaka yapıması ve yakın araara tekraranması gerekir. Çünkü işçinin işe uygunuğunun sürüp sürmediğini anamak kadar, bir hastaığının erken aşamada yakaanması bakımından da periyodik muayeneer çok önemidir. 8 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
İşyerine giren, her yeni işçinin sağık durumundaki özeikerin saptanması ve o işin zarararı gözönünde tutuarak, bünyece everişi oup omadığı beirenmeidir. Böyece yeni işveren, eski işverenin yo açtığı yaraanmaarı (sağık zarararını) begeeme (ve kendini soyutama) oanağını buur. Ama çaışma sırasında yaraanma riski, yeni işyerinde de vardır. Bunu beireyecek oan da, periyodik sağık muayeneeridir. İşe giriş muayenesi buguarı ie periyodik sağık muayenesi buguarı arasındaki fark, yeni işverenin sorumuuğunu (eksikerini) ortaya koyar. Bu işçinin sağığı koruyucu önemer amak için çok değeri bir fırsattır. Ne kadar sık yapıırsa o kadar iyi our. Öte yandan, sağık muayeneeri sırasında saptanan hastaıkarın, buaşıcı ya da mesekse nedenere bağı omasının, hasta işçi kadar, çevresi için de büyük anamı vardır. Mesek hastaıkarının özeiği, seçici omamasıdır; herkesi etkier. Demek ki, bir işçide buunan oumsuzuk, mutaka öteki işçier tarafından, şu ya da bu oranda yaşanmaktadır. Bir işçide hastaığın erken tanısı, aynı zamanda topumsa düzeyde bir erken tanı dır ve iş arkadaşarının kurtarıcısıdır. İşçinin hastaığı meseki omayabiir; o zaman da, sözü edien işçi için, erkenden biinmesi ie yaşam kurtarıcı oabiir. Mesek hastaıkarında, gene hastaıkardan farkı oarak, erken tanı konuduğunda, maruziyetin (mesekse etmene sunuk kamanın) sonandırıması ve hastaığın ieremesinin durduruması söz konusudur. (Geneike) geri dönüşü omayan yaraanmaara yo açan mesek hastaıkarı, yakaandıkarı noktada (geneike) durduruabiirer. İşyereri, kaabaıkarın topu yaşadığı ve topu besendiği yererdir. Büyük inşaatarın yayıması doayısıya, bu kez, kaabaıkarın yatıp kaktıkarı barınakar da buna ekenmiştir. Bu aanarda, İşçier birbireriye yakın temastadırar. Bu bakımdan, buaşıcı hastaıkarın hıza yayıması bakımından çok everişi bir ortam ouşturmaktadırar. İşe başayan ve işini sürdüren işçierin, buaşıcı hastaıkarının buunmadığına iişkin muayene ve inceemeer bu bakımdan çok önemidir. Biz bu raporarı portör raporarı oarak niteiyoruz. 1930 yıında çıkarıan Gene Sağığı Koruma Yasası ndan beri, özeike besin işerinde çaışanar için, bu raporar istene gemiş ve çok önemi bir işev görmüştür. Özeike, okantaarda ve mutfakarda çaışanara uyguanmış; hizmet aanarın içini rahatatmıştır. Buaşıcı hastaıkarda erken tanı, hem çaışan için hem de çevresi için yaşamsa önem taşır. Birdenbire bir sagına karşıaşabiirsiniz. Doayısıya yakın araara yapıan ve buaşıcı hastaığın buunup buunmadığına iişkin inceemeer, işverenin çok önemi sorumuukarından biridir. Sağık gözetiminin, çok önemi sonuçarından biri de çevrese boyutudur. Eğer, işçierden birinde mesekse kaynakı bir oumsuzuk saptanmışsa, bunun kaynağının buunması ve kurutuması için, çaışma ortamının gözetimesi işevi çerçevesinde çaışmaar yürütümesi gerekmektedir. Demek ki, işyeri sağık birimeri, işçierin periyodik muayeneeri aracıığı ie iş güveniği uzmanarının çaışmaarına katkıda buunmaktadırar. Örneğin risk anaizi sırasında gözden kaçan bir tehike, işçierin sağık kontroarı sırasında kendisini gösterebiir ve iş güveniği sisteminin uyarımasına yo açabiir. İş Sağığı Güveniği Resim, http://www.safetyrisk.com.au/safetyphotos/ adresinden aınmıştır. Resim, http://www.safetyrisk.com.au/safety-photos/ adresinden aınmıştır. Bu saydıkarımız, bize, işyeri sağık birimi çaışanarının, çaışma ortamının gözetimine, işçieri gözeyerek (onardan ede ettikeri veriere) katıdıkarını göstermektedir. Bütün bu anattıkarımız, insan odakı ve yakın iişkiyi gerektiren işever.. Bu bakımdan 1980 yıında çıkarıan işyeri hekimeri hakkında yönetmeik, her şeyi işyeri hekiminden bekemekteydi. Oysa buna oanak yoktu. O günün koşuarı, işyerinde yeni yeni görevier ve onarın yetkiendirimesine oanak tanımıyordu. Bu yüzden işyerindeki iş sağığı ve güveniği ie igii tüm görever, işyeri hekimi üzerinden tanımanmıştı. Bugün bu göreverden önemi bir böümü iş güveniği uzmanarının üzerine aktarımıştır. Son yasa ve işyeri sağık hizmeteri hakkında yönetmeik, işyeri hekimine bu konuda bir yardımcı verimesini de hükme bağamıştır. Bu yardımcı, işyeri hemşiresi veya sağık memuru oarak tanımanmıştır. Bütün bunar, iş sağığı güveniği tarihimizde çok önemi üçüncü kiometre taşını * ouşturmaka birikte, bu atıımı baskıayan çok önemi iki öge vardır. Bunar, ÇSGB nin, uyguamayı, en ufak ayrıntısına kadar kendi istediği gibi beireme çabası ie ÇSGB iş müfettişerinin uyguamada öne sürdükeri isteker ve yaydıkarı korkudur. En iyisini büyükerimizin bidiği varsayımından hareket eden bu yakaşım, özeike hekim ik aanında, büyük yanışıkara yo açmaktadır. ÇSGB nin işyeri hekimiği aanında, biimse bigi birikimi yoktur. Bunu ouşturacak tıp eğitimi amış yeteri insangücü de yoktur ve uzun yıar boyunca zaten omamıştır. Şöye ki, 1979 yıında hekim iş güveniği müfettişi sayısı 8 iken, 2003 te 1 ve bugün de 1 dir. Bakanık bu eksiğini, işyeri hekimiği aanını önemsizeştirerek aşmaya çaışmaktadır. Bu değerendirmemize örnek oması bakımından beş kanıt gösterebiiriz : 1. Bunardan biri, 1980 tarihi işyeri hekimeri hakkında yönetmeikte, işyeri hekimerinin mesekse denetiminin yanızca hekim iş müfettişerince yapıabieceği öngörümüşken, izeyen diğer yönetmeikerde bunun kadırıması ve tıp ie hiç bir igisi omayan mühendis kökeni iş müfettişerinin de işyeri hekimerini denetemeerinin oanakı kıınmış omasıdır. ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 9
İş Sağığı Güveniği 2. Bir diğeri, bir işyerinde çaışmakta oan işçierin periyodik sağık kontroarı için tanınan tekrar süresidir. Bu süre, 1948-1974 arası 6 ay (1), 1974-2013 arası bir yı (2) ve sonunda 3-5 yı omuştur. 3. İşyeri hekimerinin işyerinde işçi sayısının bir fonksiyonu oarak kaış süreerinin beirenmesinde, aynı önemsizeştirme eğiimi kendini göstermiştir. 1980 yıında bir işyeri hekiminin işyerinde işçi başına ayda 15 dakika buunması öngörüürken, 2013 tarihi işyeri sağık hizmeteri hakkında yönetmeikte bu süre 4-8 dakikaya düşürümüştür. 4. Bir diğer biimse bigi eksikiği, işyeri hemşiresinin kimiği ve göreveri ie igiidir. 2004 yıında çıkarıan işyeri sağık hizmeteri ie igii yönetmeikte, işyeri hemşireerinin bağımsız mesekse kimikerine saygı gösterimiş ve tek başarına da yapabiecekeri görever tanımanmışken, 2013 tarihi yönetmeikte, bu görevier, yardımcı oarak niteenerek, işyeri hekiminin emir eri haine dönüştürümüşerdir. Yeni yönetmeikte iş hemşiresi nin adı bie yoktur; yardımcı oarak anımaktadır. İki farkı tarihte çıkarımış oan iki yönetmeikteki görev tanımarının karşıaştırımasını Kutu No.1 de görebiirsiniz. 5. Mesek hastaıkarı bir sonuçtur. Gereki gözetim göreverinin yerine getiriememiş omasının bir sonucudur. Bütün bunara karşın, 2010 yıında 533 ve 2012 yıında 395 mesek hastaığı ogusu saptanabimiştir. Bekenen ogunun 40.000-80.000 oduğu ükemizde, bir çok mesek hastaığı, farkedimeden/ tanı konumadan kayboup gitmektedir. ÇSGB nin hekim-hemşireere yöneik bu oumsuz yakaşımı, onarın da bu Bakanık kadroarınaa yönememeerini getirmiştir. Bu, yazımız boyunca gösteridiği gibi, uyguamada da sağık gözetimi boyutunun zayıf kamasına yo açmıştır. Bu yetersiziğin farkına varan, Bakanık, son çıkarıan ve Torba Yasa oarak niteenen yasaya bir madde ekeyerek, hekimerin çok yüksek ücretere Bakanık kadroarında görevendirmeeri oanağını ede etmiştir (3). Ama çok geç kamıştır ve bu uyguamaya, bambaşka sorunara yüzyüze geinecektir. İşyeri sağık hizmeterinin temei koruyucu hekimik uyguamaarına dayanır. Hastaanan işçierin tedavisi ise, beiri öçüer içerisinde yapıır; sağık gözetimine katkıda buunduğu için, ikinci, ama önemi işeverden biridir. Resim, http://www.safetyrisk.com.au/safety-photos, adresinden aınmıştır. Resim, http://www.guy-sports.com/humor, adresinden aınmıştır. Koruyucu hekimiğin, işyeri sağık hizmeterinde öne çıkması, ekip çaışmasını da doğa oarak öne çıkarır. Ükemizde pek rağbet edidiği gibi tedavi hizmeterinin doktorarı yıdızaştırıcı etkisinin tersine, koruyucu hekimik hizmeterinde yanızca doktor deği, bir ekip ve bu arada işyeri hemşiresi önem kazanır. Koruyucu hekimik çaışmaarı içinde, işe giriş-periyodik sağık kontroarı çok önemidir. Ama bu çaışmada, yanızca bir doktor muayenesi uyguaması deği, işe öze inceemeere mesekse boyutun ortaya konuması gerekmektedir. İşe öze inceemeerin yer adığı ve destek hizmeteri oarak niteendirdiğimiz, akciğer fimi, kuak işitebiirik testi (odyometri), akciğer fonksiyon testi (spirometri), kan ve idrar tahieri bunar arasında sayımaıdır. Buaşıcı hastaıkara savaş çok önemidir; bunun için portör raporu oarak biinen ve akciğer fiminden, burun kütürüne; gaitada parazit inceemesine kadar bir çok inceemenin yapıdığı bir çaışma gerçekeştirimeidir. Yine koruyucu hekimik çaışmaarı içinde, aşı çok önemidir. Tek bir aşı ie büyük hastaanmaarının önüne geçebidiğimiz düşünüürse (tetanoz, hepatit vb), insancı ve ekonomik yönden kazanç büyüktür. Yine işçieri yakından igiendiren koruyucu hizmet konuarından biri de, topu besenmedir. Yeteri ve dengei besenme programarı, ancak biinçi bir ekip tarafından yapıır ve insancı-ekonomik getirieri tartışımazdır. Koruyucu hekimik hizmeterinin içerisinde, eğitim bunarı izer ve kaçınımazdır. Çünkü eğitim aynı zamanda işçi-işveren katıımının da anahtarıdır. Eğitimsiz işçi-işverenerin işyeri sağık hizmeterine katıımarının istenmesi, onarın kuak doma konuara kiitenmeerine ve işi sığaştırmaarına neden our. Bu bakımdan, işçi-işverenerin sık sık, hem kendi işyererinde ve hem de bögese eğitim topantıarına katıımarı sağanmaıdır. Böyece onarın eğitim ve uyguama konusundaki isteksizikerinin önüne geçmek gerekir. 2013 tarihi İş Sağığı ve Güveniği Yasası ie onu izeyen yönetmeikere getirien hükümere bakarak bu söyedikerimize ne öçüde bağdaştığına bakaım : 1. İşe giriş ve periyodik sağık kontroarı : Her işçinin işe başamadan önce işe giriş raporu aması gerekiiği, eskiden oduğu gibi öneme üzerinde durumaktadır. Buna karşın, işe giren işçinin sağık durumunu izemenin en önemi aracı oan periyodik sağık muayeneeri, işyerinin tehikesine göre, yeniden düzenenmiştir. Çok tehikei işerde, yıda bir; tehikei işerde üç yıda bir**; az tehikei işerde beş yıda bir muayene yapıacaktır (4). BU YETERLİ DEĞİLDİR. 10 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
İş Sağığı Güveniği 2. Portör raporarı : 1930 yıında üç ayda bir yapıması öngörüen, daha sonra burun kütüründe gaitada parazit aranmasına kadar ayrıntıı oarak ikeeri beirenen, portör raporarı tamamen kadırımıştır.*** BU DOĞRU DEĞİLDİR. 3. Aşı : Özeike tetanoz aşısı, yürürükten kadırıan İşçi Sağığı iş Güveniği Tüzüğü nde açıkça beirtimiş omasına karşın, yeni yönetmeikerde, işyeri hekiminin göreveri arasında sayımamaktadır. Yanızca buaşıcı hastaık oasıığı oan işyererinde, hastaık yayan etmenere karşı -eğer- bir aşı varsa, uyguanması işveren sorumuuğu oarak tanımanmaktadır (5). BU YETERLİ DEĞİLDİR. 4. Besenme : Özeike, topu besenmenin yapıdığı çoğu işyerinde, işçinin harcadığı günük enerjiye uyarak, yeteri ve dengei besenmesi sağanmaıdır. Bu konuda, her kafadan bir ses çıkmaka birikte, işyeri hekiminin yetkiniği tartışımazdır. Ama, yeni yönetmeikerde, işyeri hekiminin göreveri arasında sayımamaktadır. BU DOĞRU DEĞİLDİR. 5. Eğitim : Yeni yönetmeikerin en çok üzerinde durdukarı ve her fırsatta tekrar ettikeri konu eğitimdir. Ancak bu uyguamadan kopuk bir eğitimdir. Örneğin, buaşıcı hastaık yönünden, hastaığın varığını araştırmak yerine bu konuda hijyen eğitimi önceik amıştır. (Nası iş güveniği eğitiminde, o işyerine iişkin fotoğrafarın sergienmesi youya yapıan eğitim çok etkii ouyorsa, işçinin sağık durumunu kuanarak yapıan sağık eğitimeri o deni etkiidir. Ama tozu işerde çaışan işçierin, akciğer fimerinin çekimesi, eskiden(6) 6 ayda bir öngörümüşken; yeni yönetmeikerde bu yükümüük kadırımıştır.) İşçierin sağık güvenik eğitimeri, igii yönetmeikte, çok geniş bir süreyi kapamaka birikte, bu öğrendikerinin kendi bedenerine yansımaarını ortaya çıkaracak oan röntgen vb tetkikere igii önermeere yönetmeikerde hemen hemen hiç rastanmamaktadır. Doayısıya, eğitim konusu bigi edinme / bigiendirme boyutuya sınırı kamaktadır. BU YETERLİ DEĞİLDİR. 6. Katıımcıık : Bakanığın uyum amacında oduğu Avrupa Biriği iş sağığı güveniği mevzuatının ve Uusararası Çaışma Örgütü ikeerinin temeinin katıımcıık ouşturmaktadır. Bunun da ön koşuu, eğitimdir. Bu ik adım konusunda ayrıntıı düzenemeere başvuran Bakanık, katıımcıık konusunu, temsicier aracıığıya, İş Sağığı Güveniği Kuruu na katımaya indirgemiştir. Ama bu konuda da bir geri adım atmış; daha önce ayda bir topanan kuruun, tehikei işer yapan işyererinde bie iki ayda bir (az tehikei işerin yapıdığı işyererinde üç ayda bir) topanabieceğini öngörmüştür. Temsicierin (örneğin sendika temsicisi), kurua, işyeri dışından danışman /uzman ie birikte katıma oanağını tanımamıştır. 6331 sayıı yasa, tüm önemeri işçi sayısı kısıtaması omaksızın tüm işyererine yayarken; igii Tüzük (6), iş sağığı güveniği kuruarının, yanızca tüm işyererinin %2 sini ouşturan ei ve daha faza işçi çaıştıran ve atı aydan faza süren süreki işerin yapıdığı işyereri ie sınırı tutmuştur. BU YETERLİ DEĞİLDİR. Özete, İşyeri sağık birimerinin çaışmaarı, mevzuatta Sağık Gözetimi başığı atında topanmıştır. İşyeri hekimi ve işyeri hemşiresi ie birikte diğer yardımcı eemanarın da yer Resim, http://www.safetyrisk.com.au/safety-photos, adresinden aınmıştır. adığı bu çaışmaar, ükemizde 1930 yıından beri, ei ve daha çok işçi çaıştıran işyereri için zorunudur. Bu birimerin görev ve yetkieri, hem uusararası ve hem de uusa panda, uzun yıardır işenmiş ve ayrıntıandırımıştır. Ancak eksik oan uyguamadır. Her ne kadar işyeri sağık birimerinin koruyucu işevi oduğu ve işçi-işveren katıımına çok önem verimesi gerektiği söyense de, ükemizde bu iki konu yaşama geçmemiştir. Bunun en teme nedeni işçi-işverenerin isteksiziği ve iş denetiminin yetersiziğidir. ÇSGB, katıım konusunu sıkıka gündeme getirmekte, bunun için öze yönetmeiker düzenemektedir. Ama bunun uyguamaya geçirimesi konusunda da, geri adımar atmaktadır. Örneğin: 23.12.2003 tarihi Gürütü Yönetmeiği nin 12.maddesinde, işçi, hekim.. tarafından işitme testi isteyebieceği hükmü buunmaktadır. Bigi edinme hakkının ve katıımın yaşama geçirimesi bakımından çok önemidir. Ama bu hak, yeni çıkarıan igii yönetmeikte (7) yer aan Çaışanarının Görüşerinin Aınması ve Katıımarının Sağanması (M.12) ve Sağık Gözetimi (M.13) böümerinde buunmamaktadır. İşçi-işverenerin bu aandaki bigisiziğini ve isteksiziğini giderecek araçardan biri, bağı odukarı üst örgüterdir. Buna karşın, işçi sendikaarının ve mesek odaarının, iktidararca, biinçi oarak zayıfatıdıkarı unutumamaıdır. İşçi ve işveren sendikaarı konfederasyonarıya mesek odaarının bu aandaki biinçiikerini ve etkinik düzeyerini arttıracak oan özerk niteiki bir uusa iş sağığı ve güveniği kurumunun**** eksikiği her aşamada kendini hissettirmektedir. Bunun ik işareterinden biri, 6331 sayıı İş Sağığı ve Güveniği Yasası nda, ik haiye, 30 Haziran 2013 yıında yürürüğe girmesi bekenen kiit hükümerin, çok tehikeitehikei işyererinde 6 ay ve az tehikei işyereri (ve kamu kuruuşarında) 2,5 yı erteenmesidir. Bakanığın kararıığının sorguanmasına, gecikmiş erteeme kararı doayısıya, keyfiiğin öne çıkmasına yo açmıştır. Bu kararda katıım- ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 11
İş Sağığı Güveniği cıık aranmamıştır. İsguvenigi.net web sayfası aracıığıya (20.06.2013-21.07.2013 tariheri arasında) yaptığımız ankete katıan 226 katıımcının %81 i böye bir erteemeye karşı oduğunu bidirmiştir. Bütün bu sıraadıkarımız, giderek, küreseeşmenin ana ikeerinden oan, kurasızaştırma nın (deregüasyon) ortaya çıktığını ortaya koymaktadır. Bir yandan, sanki sıkı ama ve ieri adımar atııyormuş hissi veriirken, bir yandan keyfi ik ve göstermeci ik öne çıkmaktadır. Bu da öz ie söz uyumsuzuğuna bir örnektir. AÇIKLAMALAR : * Birinci kiometre taşı, 1977-80 yıarı arasında ÇB İşS Gn.Md. İş güveniği müfettişerince yürütüen çaışmaar... İkinci kiometre taşı, 1987 yıında TTB tarafından başatıan işyeri hekimiği sertifika programı ve buna koşut oarak yürütüen örgütse çaışmaar... ** İsguvenigi.net web sayfası aracıığıya (22.07.2013-06.09.2013 tariheri arasında) yaptığımız ankete katıan 119 katıımcının %74 ü bu düzenemeyi oumsuz buduğunu bidirmiştir. *** Bunun yerine Mii Eğitim Bakanığı nca beirenen kuruar içerisinde çaışanara Hijyen Eğitim yapıması; Biyoojik Etkenere Maruziyet Riskerinin Önenmesi Hakkında Yönetmeik te (RG. 15.06.2013 / 28678) düzeni araıkara (?) periyodik sağık muayenesi yapıması öngörümüştür. **** İdari ve mai yönden özerk bir Uusa İş Sağığı ve Güveniği Kurumu önerisi, İş Sağığı ve Güveniği Yasası nın hazırık çaışmaarı sırasında at komisyonda, 2000 yıı DPT 8.Beş Yıık Kakınma Panı Öze İhtisas Komisyonu çaışmaarında vb ortaya çıkmış, ancak ÇSGB tarafından ısrara benimsenmemiştir. (8) KAYNAKLAR : 1. Ağır ve Tehikei İşer Tüzüğü (Resmi Gazete : 27 Ağustos 1948, Sayı : 6993) 2. Ağır ve Tehikei İşer Tüzüğü (Resmi Gazete : 9 Nisan 1973, Sayı : 14502) 3. Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameerde Değişikik Yapımasına Dair Kanun (Resmi Gazete : 2 Ağustos 2013, Sayı : 28726) 4. İşyeri Hekimi ve Diğer Sağık Personeinin Görev, Yetki, Sorumuuk ve Eğitimeri Hakkında Yönetmeik (Resmi Gazete : 20 Temmuz 2013, Sayı : 28713) 5. Biyoojik Etkenere Maruziyet Riskerinin Önenmesi Hakkında Yönetmeik (Resmi Gazete : 15 Haziran 2013 Sayı : 28678) 6. İşçi Sağığı İş Güveniği Tüzüğü (Yürürükten kadırıdı Resmi Gazete : 11 Ocak 1974, Sayı : 14765) 7. Çaışanarın Gürütü ie İgii Riskerden Korunmaarına Dair Yönetmeik (Resmi Gazete : 28 Temmuz 2013, Sayı : 28721) 8. Uusa Düzeyde İş Sağığı Güveniği Kurumu - Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim Eyem Merkezi Vakfı Yayını, Temmuz-Ağustos 2007, Sayı: 93, s.20. KUTU NO. 1 İşyeri Hemşiresi ve Sağık Memurunun Göreveri Yürürükten Kadırımış Oan İşyeri Sağık Birimeri ve İşyeri Hekimerinin Göreveri ie Çaışma Usu ve Esasarı Hakkında Yönetmeik (Resmi Gazete: 16.12.2003 Saı, Sayı: 25318 (Ası) Madde 30- İşyeri hemşiresi ve sağık memurunun göreveri aşağıda beirtimiştir. a. İş sağığı ve güveniği ie igii sorunarın saptanmasında, önceikerin beirenmesinde ve yapıacak çaışmaarda işyeri hekimine yardımcı our, b. Çaışanarın özeikeri ve sağık düzeyeri ie igii veri topar, kaydeder, sağık ve çaışma öyküerini işe giriş/ periyodik muayene formuna yazar ve işyeri hekimi tarafından yapıan fizik muayene sırasında hekime yardımcı our, c. İşyerinde sağık taramaarı yaparak şüphei vakaarı hekime sevk eder, d. Gebe ve emziki kadınarın izenmesi, zararı maddeerden korunması için çaışır; çocuk bakım hizmeteri ie igii çaışmaarın pananması, yürütümesi ve kontroüne katıır, e. Çaışanarın hastaneye sevk işemerini sağar, tedavisini izer ve rehabiitasyon hizmeterine katıır, f. Yardımcı sağık hizmeterinin pananması, değerendirimesi, izenmesi ve yönendirimesinde işyeri hekiminin önerieri doğrutusunda çaışır ve gereki kayıtarı tutar, g. İk yardım hizmeterinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimine yardımcı our. h. İşyerinde çaışanarın sağık eğitiminde görev aır, Diğer Sağık Personeinin Göreveri İşyeri Hekimi ve Diğer Sağık Personeinin Görev, Yetki, Sorumuuk ve Eğitimeri Hakkında Yönetmeik (Resmi Gazete : 20 Temmuz 2013 Sayı : 28713) Madde 16 (1) Diğer sağık personei işyeri hekimi ie birikte çaışır. (2) Diğer sağık personeinin göreveri aşağıda beirtimiştir: a) İş sağığı ve güveniği hizmeterinin pananması, değerendirimesi, izenmesi ve yönendirimesinde işyeri hekimi ie birikte çaışmak, veri topamak ve gereki kayıtarı tutmak. b) Çaışanarın sağık ve çaışma öyküerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapıan muayene sırasında hekime yardımcı omak. c) Öze poitika gerektiren gruparın takip edimesi ve gereki sağık muayeneerinin yaptırımasını sağamak. ç) İk yardım hizmeterinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ie birikte çaışmak. d) Çaışanarın sağık eğitiminde görev amak. e) İşyeri bina ve ekentierinin gene hijyen şartarının süreki izenip denetemesinde işyeri hekimiye birikte çaışmak. f) İşyeri hekimince veriecek iş sağığı ve güveniği ie igii diğer göreveri yürütmek. g) İşyerinde görevi çaışan temsicisi ve destek eemanarının çaışmaarına destek sağamak ve bu kişiere işbiriği yapmak. 12 ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013
İş Sağığı Güveniği Eektrik Riskeri ve KKD erin Kuanımı Düne beraber gitti cancağzım Ne kadar söz varsa düne ait Şimdi yeni şeyer söyemek azım Mevana Ceaettin Rumi Mustafa TAŞYÜREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) Oay 2-08.08.2008 Eektriğin Önemi Çağımız günük yaşantının ve çaışma yaşamının vazgeçimez unsuru, uygarık ve geişmişik göstergesi eektrik enerjisidir. Dünyada ik kez 1878 yıında günük yaşantıda kuanımaya başanır. İk eektrik santrai ise, 1882 de Londra da hizmete girer. 1902 yıında Tarsus ta kuruan 120 HP gücünde hidroeektrik santrainin, Anadou nun ik eektrik santraı oduğu biinir (1). Ee tutumayan, göze gorümeyen ancak yapıan iş ie ortaya çıkan ve tüm enerji çeşiterinden ede ediebien bir enerji türü oan eektrik in en büyük tehikesi öüme sonuçanabien yaraanmaara ve maddi hasarı kazaara sebep omasıdır (2). Eektrik çarpması sonucu ik öümcü kazanın oduğu 1879 dan (3) günümüze çok ciddi eektrik kazaarı gerçekeşmektedir. Örneğin teknooji ve bigi birikimi nin en ieri oduğu, en geniş, detayı ve anaşıır prosedürerin buunduğu ükeerden biri oan ABD de [Uusa Yangın Koruma Kurumu (NFPA), Uusa Güvenik Konseyi (NSC) ve Çaışma Bürosu İstatistikerine (BLS) göre] her gün 10 ark faşı(ndan) iş kazası omaktadır ve her yı 3600 den faza eektrike temastan ie geen yaraanma omaktadır (4). Türkiye de 5510 Sayıı Kanunun 4-1/a Maddesi Kapsamındaki Aktif Sigortaıarın Geçirdiği İş Kazaarının Kaza Nedenerinde eektrik kazaarının sayısının (Tabo1) topam iş kazası nın % 0,61-0, 69 u arasındadır. İstatistikse oarak azımsanabiir; ama yaşayanar için yıkıcı bir etkisi vardır. Tabo 1- Eektrik kazaarı İş Kazasının Nedenii 2010 2011 2012 Eektrik akımından ieri geen kazaar 431 465 459 Türkiye de Topam İş Kazası(*) 62 903 69 227 74 871 (*) SGK, 2010, 2011 ve 2012 İş Kazaarı İstatistikeri Yurdum İnsanı nın Eektrike İmtihanı! Türkiye de eektrik güveniği kütürü nün düzeyi (son yıarda basına yansıyan bazı kazaara oayara- şöye bir göz atarak!) açıkca görüebiir. Oay 1-08.03.2008 Kayseri de Merkez Kocasinan içesi(nde) bir iş hanında meydana geen oayda, A.G. (40) isimi şahıs, iş hanının çöperini topadığı sırada açık oan eektrik panosunun Resim 1 Eektrik panosundan yüzü yanığı kapağını kapatmak isterken, eektrik akımına kapıarak ağır yaraandı (5). * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi (1978-1985) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Resim 2 Yüksekten düşen eektrikçi (AG) açak geriim eektrik direğine çıkan Sivan içe TE- DAŞ şefiğinde çaışan Hasan Uuçbudak (40) eektrik çarpması sonucu hâkimiyetini kaybederek, 11 metre yüksekikten yüz üstü yere çakıdı. (Daha sonra) hayatını kaybetti (6). Oay 3 09.01.2010 Tuncei nin Ovacık İçesi Yenikonak Köyü Muhtarı oan ve kış ayarında Eazığ ın merkeze bağı Şahinkaya Köyü nde oturan Musa Canpoat,.. köyde bir aydınatma direğine amba takmak istedi. Eektrik işerinden anadığı beirtien Canpoat, ambayı taktığı sırada akıma kapıarak kemeri Resim 3 Eektrik direği ve emniyet yaşamını yitirdi (7). Oay 4-26.06.2010 Resim 4- Eektik arkından yüzü yanan işçi V.A. Resim 5- Eektik direğinde çarpıan V.A. kurtarma çaışması Tufanbeyi de 26 Haziran 2010 günü TEDAŞ ta enerji naki hattında çaışan TEDAŞ işçisi Vokan Arsan (25) eektrik direğine çıkarak bakım ve onarım çaışması yapmaya başadı. Ancak iddaya göre- çaışma yaparken, eektrik akımını birini kapatıp, diğerini kapatmayı unutan Arsan, akıma kapıdı. Yaraanan Arsan, beindeki güvenik ipi sayesinde direkte asıı vaziyette kadı. Akımın çarpması sonucu yüzünde yanıkar ouşan ve bağırmaya başayan Arsan ı kurtarma mücadeesine onuna birikte çaışmaya geen arkadaşarı (8) koştu... ÇALIŞMA ORTAMI Eyü - Ekim 2013 13