MADENCĠLĠK SEKTÖRÜNDE ATIK YÖNETĠMĠ UYGULAMALARI

TC. TEKĠRDAĞ VALĠLĠĞĠ Çevre ve ġehircilik Ġl Müdürlüğü MADENCĠLĠK SEKTÖRÜNDE ATIK YÖNETĠMĠ UYGULAMALARI 23 ARALIK 2011

ATIK YÖNETĠMĠ ĠLE ĠLGĠLĠ GENEL BĠLGĠLER ATIK YÖNETİMİ GENEL ESASLARINA İLİŞKİN YÖNETMELİK 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete Amaç: Atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik, genel esasların belirlenmesidir.

ATIK YÖNETĠMĠ NEDĠR? Atığın; -toplanması, -taģınması, -geri kazanılması, -bertaraf edilmesi, -bertaraf sahalarının kapatılma sonrası bakımı ve -bu tür faaliyetlerin gözetim, denetim ve izlenmesi iģlemlerini kapsayan bir faaliyetler bütünüdür.

Atık: Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan EK-1 de yer alan sınıflardaki herhangi bir maddedir. EK I ATIK SINIFLARI Q1 Aşağıda başka şekilde belirtilmemiş üretim veya tüketim artıkları, Q2 Standart dışı ürünler, Q3 Son kullanım süresi geçmiş olan ürünler, Q4 Dökülmüş, niteliği bozulmuş ya da yanlış kullanıma maruz kalmış olan maddeler (örneğin, kaza sonucu kontamine olmuş maddeler ve benzeri), Q5 Aktiviteler sonucu kontamine olmuş ya da kirlenmiş maddeler (örneğin, temizleme işlemi atıkları, ambalaj malzemeleri, konteynırlar ve benzeri), Q6 Kullanılmayan kısımlar (örneğin, bozuk piller ve bitik katalizörler ve benzeri) Q7 Yararlı performans gösteremeyen maddeler (örneğin, kontamine olmuş asitler, kontamine olmuş çözücüler, bitik yüzey işlem tuzları ve benzeri), Q8 Endüstriyel işlem kalıntıları (örneğin, cüruflar, dip tortusu ve benzeri), Q9 Kirliliğin önlenmesi işlemlerinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, yıkama çamurları, filtre tozları, kullanılmış filtreler ve benzeri), Q10 Makine/yüzey işlemleri kalıntıları (örneğin, torna atıkları, frezeleme kırıntıları ve benzeri), Q11 Hammadde çıkarılması ve işlenmesinden kaynaklanan kalıntılar (örneğin, petrol sahası slopları, madencilik atıkları ve benzeri), Q12 Saflığı bozulmuş materyaller (örneğin, PCB'lerle kontamine olmuş yağlar vb), Q13 Yasa ile kullanımı yasaklanmış olan ürün, madde ve materyaller, Q14 Sahibi tarafından artık kullanılmayan ürünler (örneğin, tarımsal, evsel, ofis, ticari ve market kalıntıları ve benzeri), Q15 Arazi ıslahı ve iyileştirilmesi faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan kontamine olmuş madde, materyal ve ürünler, Q16 Yukarıdaki kategorilerde yer almayan herhangi madde, materyal ve ürünler.

ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ En son seçenek En öncelikli seçenek

HEDEFLENEN ATIK YÖNETİMİ HİYERARŞİSİ

ATIK YÖNETİMİ GENEL İLKELER -Atık üretiminin ve atığın zararlılığının önlenmesi ve azaltılması, - Atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması, -Çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve proseslerin kullanılması, -Atıkların kaynağında ayrı toplanması, -Atıkların taşıma lisanslı araçlar ile taşınması, -Atıkların lisanslı bir tesis tarafından bertaraf edilmesi veya geri kazanılması, -Atıkların en yakın ve en uygun tesiste bertaraf edilmesi, -Atıkların yetkisiz kişi, kurum/kuruluşlar tarafından toplanmaması, -Çevre ile uyumlu teknolojilerin kullanılması, -Atıklardan kaynaklanan zararlardan dolayı müteselsil sorumluluk..

MADEN ATIKLARI Tüm endüstriyel faaliyetlerde olduğu gibi madenlerin işletilmesi sonucunda da atık meydana gelmektedir. Madencilik faaliyetlerinde atık/ürün oranına bağlı olarak büyük miktarlarda atık oluģmaktadır. Maden atıkları; - Bitkisel üst toprak, -örtü-kazı (dekapaj), -atık kaya, kil, pasa. -zenginleģtirme atıklarından meydana gelmektedir.

Ülkemizdeki Maden Atıkları İle İlgili Mevzuatın İncelenmesi Ülkemizde maden işletmeleri ve atıkları, halen yürürlükte olan ve aşağıda listesi verilen kanun ve yönetmeliklere tabidir: Çevre Kanunu (1983) Maden Kanunu (1985 ve 2004) ÇED Yönetmeliği (1993, 1997, 2002, 2003, 2004, 2008 ve 2011) Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991, 1992, 1994, 1998, 1999, 2000 ve 2002) Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği(2011) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1995, 2005) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (1998, 2004 ve 2008) Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (2001) Diğer ilgili mevzuat (Su Ürünleri Kanunu (1971) ve Su Ürünleri Yönetmeliği (1995))

Madencilik faaliyetlerinin farklı aģamalarında ortaya çıkan maden atık türleri Ģekilde gösterilmektedir. Maden sahası (doğal çevre, jeokimyasal zemin) Madencilik Üst toprak(organik toprak,dekapaj,örtü kazı), atık kaya ve cevherin geçici stoklanması Cevher İşlem Zenginleştirme atıkları Ürün

MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNDEN KAYNAKLANAN ATIKLARIN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ Madencilik faaliyetleri süresince ortaya çıkan atıkların sebep olabileceği en önemli çevresel etkiler ; 1- Su kirliliği, 2-Duraysızlık, 3- Görsel kirlilik, 4- Arazi veriminin azalması, 5- Ekosistemin bozulması, 6- Tozlanma, 7- Erozyondur.

MADEN ATIKLARININ GERI KAZANIMI Maden atıklarının özellikleri madenden madene değişiklik göstermektedir.bu atıklar genellikle Tehlikesiz ve İnert çıkmaktadır. Maden atıklarının çevre üzerindeki olumsuz etkilerini önlemek amacıyla geri kazanım çok önemlidir. Farklı maden atıkları için Ülkemizde geliştirilmeye başlanmış proje aşamasında olan geri kazanım yöntemleri bulunmaktadır.

Fosfat iģletmesi atıklarının asit tepkimeli topraklarda fosforlu gübre olarak kullanımı Kil içerikli kömür hazırlama tesisi atıklarından temiz kömür üretimi ve atık kilin tuğla üretiminde kullanımı

-Mermer atıklarının yüksek miktarda kalsiyum karbonat içeren tozlarının tavuk yemi olarak kullanımı -Linyit kömürü atıklarından hümik asit esaslı sıvı organik gübre üretiminde kullanımı

Tehlikesiz Kömür Cüruflarının asfalt yapımında dolgu malzemesi olarak kullanımı

MADEN ATIKLARININ BERTARAF EDĠLMESĠ 1.Yeniden Kullanım: Madencilikte atık olarak nitelendirilen birçok madde, uygun yerlerde kullanılması durumunda yararlı hammadde olarak değer kazanabilir. 2.Tecrit: Atıkların, doğrudan veya bir etkileşim sonucu çevreyi kirletmesi söz konusu ise tecrit edilmeleri gerekir 4.Kimyasal Tepkime: Atıklar; ağır metal, çöktürme, siyanür parçalama ve asit kaya sızıntısının nötürleştirilmesi uygulamalarında olduğu gibi özel olarak kimyasal işleme tabi tutularak, istenilen özelliklere sahip olması sağlanır (Arol, 2002). 5.Katı-Sıvı Ayırımı: Birçok durumda, çamur şeklindeki atıkların içerdiği katı ve suyun birbirinden ayrılması bertaraf yönteminin ana amaçlarındandır. 3.Dolgu Malzemesi:Özellikle katı atıkları madencilik faaliyetleri sırasında, çevre düzenlemesinde veya yol yapımı gibi işlerde dolgu malzemesi olarak kullanmak atık yönetimi ekonomisi yönünden oldukça önemlidir.

Madencilikte kullanılan atık bertaraf yöntemlerini; -atığın türü, -uygulanan yöntemin amacı, -yeri yerleşimi, -yapım biçimi -su deşarjı durumuna göre değişik sınıflara ayırmak mümkündür. Atık bertaraf yöntemleri; Yerüstü Bertaraf Yöntemleri Yeraltı Ocaklarında Atık Bertarafı Derin Deniz Deşarjı Atık Bertarafı Nehir ve Göl Deşarjı Atık Bertarafı

MADEN ATIKLARININ BERTARAFI ATIK BERTARAFI Miktar (ton/yıl) Direkt Deşarj 3.866.000 Yeniden Kullanım (Dolgu) 2.149.260 Depolama 20.322.513 TOPLAM 26.337.773 ATIKLARIN DÜZENLİ DEPOLANMASINA DAİR YÖNETMELİK 26.03.2010 Resmi Gazete Sayısı: 27533

Düzenli Depolama Sahası (Atık Barajı) Yasal Ġzin Süreci ÇED SÜRECĠ Yeni Başvuru veya Kapasite Artışı ÇED Yönetmeliği nde son yapılan değişiklik ile; (R.G 30.06.2011 tarih ve 27980 sayılı ) Ek-1 28. Madde; Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler, b) 150 hektarı aşan (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) çalışma alanında açık işletme yöntemi ile kömür çıkarma, c) Biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da ısıl işlem yöntemleri uygulanan cevher zenginleştirme tesisleri, ç) Atık barajları ve/veya atık havuzları, d) Kırma-eleme-yıkama tesisleri (3213 sayılı Maden Kanunu 1. (a) ve 2. (a) grup madenler ile hafriyat malzemeleri 400 000 ton/yıl). Maden atıklarının depolanması, alan ve kapasite artışına bakılmaksızın ÇED e tabidir. -10 hektar üstü Ek-1, -10 hektar altı alanlar Ek-2

EK-I ÇED Raporu Gerektiren Faaliyetler Akım Şeması PROJE TANITIM RAPORU EK III E GÖRE HAZIRLANARAK BAKANLIĞA SUNULUR BAKANLIKÇA İNCELEME KOMİSYONU KURULUR. HALKIN KATILIMI TOPLANTISI YAPILIR KOMİSYON KAPSAM VE ÖZEL FORMAT BELİRLEME TOPLANTISI YAPAR HAZIRLANAN RAROR KOMİSYONCA İNCELENEREK NİHAİ HARAR VERİLİR. NİHAİ ÇED RAPORU VE EKLERİ BAKANLIĞA SUNULUR.

Ek-2 49. Madde; Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aşamasına bakılmaksızın, a)madenlerin çıkarılması (Ek-1 de yer almayanlar) b)5.000 m³ /yıl ve üzeri kapasiteli blok ve parça mermer, dekoratif amaçlı taşların çıkarılması, işlenmesi ve yıllık 250.000 m² ve üzeri kapasiteli mermer kesme,işleme ve sayalama tesisleri, c)1.000.000 m³ /yıl ve üzeri metan gazının çıkarılması ve depolanması, ç)karbondioksit ve diğer gazların çıkartıldığı, depolandığı veya işlendiği 10.000 ton/yıl ve üzeri kapasiteli tesisler, d) Kırma-eleme-yıkama tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar) e) Cevher hazırlama tesisleri, f) Cevher zenginleştirme tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar)

EK-II PROJE TANITIM DOSYASI Gerektiren Faaliyetler Akım Şeması PROJE TANITIM DOSYASI EK IV E GÖRE HAZIRLANIR PROJE TANITIM DOSYASI VALĠLĠĞE SUNULUR, VALĠLĠK UYGUNLUK YÖNÜNDEN ĠNCELER ( 5 ĠŞ GÜNÜ) PROJE TANITIM DOSYASININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ (15 ĠŞ GÜNÜ) VALĠLĠĞĠN KARAR VERMESĠ (5 ĠŞ GÜNÜ) ÇED GEREKLĠDĠR KARARI ÇED GEREKLĠ DEĞĠLDĠR KARARI ÇED PROSEDÜRÜ UYGULANIR

UYGULAMA PROJESĠ -Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik -Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin 8 inci maddesinde belirtilen atık yönetim planıyla uyumlu olduğunu gösterir rapor Bakanlığa sunulur. ĠNġAAT DENETĠMĠ Çevresel etki değerlendirmesi süreci olumlu olarak tamamlanan ve uygulama projesi Bakanlıkça onaylanan tesisin inşaatı, uygulama projesi ve teknik şartnamesine uygun olarak Bakanlığın belirlediği usulde denetlenerek tamamlanır.

ONAY BELGESĠ İnşaat süresince Bakanlığa sunulacak denetleme raporları ve işletme planı Bakanlıkça onaylanır. GFB Düzenli Depolama Tesisi Proje Onay Belgesi ile Bakanlığa Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre geçici faaliyet belgesi için müracaat eder.

GEÇĠCĠ FAALĠYET BELGESĠNĠN VERĠLMESĠ ÇEVRE ĠZĠN/LĠSANSINA TABĠ BĠR TESĠS ÇED Hizmetleri ve Çevre izinleri Şube Müdürlüğü Ġnceleme (1 Ay) Ek-3A ve Ek-3B de belirtilen bilgi, belge ve raporları içeren dosya hazırlanarak Elektronik Başvuru yapılır. Başvuru Ġptal Edilir HAYIR BAŞVURU UYGUN BULUNDU MU? EVET Sürecin Tamamlanması Ġçin 1 Yıl Süreli Geçici Faaliyet Belgesi Düzenlenir

ÇEVRE LĠSANSI Geçici faaliyet izni süresi içerisinde Bakanlığa sunulacak izleme raporları ve kapatma planı ile lisans müracaatı değerlendirilir.belediyece ruhsatı verilmiģ olan tesisin geçici faaliyet izni süresi içerisinde izleme raporlarının değerlendirilip uygunluğunun belirlenmesi hâlinde Bakanlıkça lisans verilir. Lisansın süresi, yenilenmesi, devri, askıya alınması ve iptali iģlemleri Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre yürütülür. ÇEVRE İZNİ

GFB ALMIŞ BĠR TESĠS 6 Ay 80 Gün 80 Gün 20 Gün İzin/lisans Dosyasının Hazırlanması İlgili Yönetmelikler Kapsamında Değerlendirilir. 6 Ay 20 gün 1 YIL Ek-3C de belirtilen bilgi, belge ve raporları içeren dosya hazırlanarak sisteme veri girişi yapılır. Eksikliklerin Tamamlanması İçin Ek Süre Verilir HAYIR UYGUN BULUNDU MU? EVET HAYIR GFB Geçerlilik Süresi Sona Erdiğinden Dolayı; -İşletme 6 Ay müracaatta bulunamaz -Faaliyetini sürdürmesi durumunda 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. 80 GÜN ÇEVRE İZNİ

Düzenli Depolama Tesisleriyle Ġlgili Genel Hükümler Düzenli depolama tesislerinin sınıflandırılması MADDE 5 (1) Düzenli depolama tesisleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: a) I. sınıf düzenli depolama tesisi: Tehlikeli atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis. b) II. sınıf düzenli depolama tesisi: Belediye atıkları ile tehlikesiz atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis. c) III. sınıf düzenli depolama tesisi: Ġnert atıkların depolanması için gereken altyapıya sahip tesis. Düzenli depolama tesislerinde genel olarak alınacak önlemler MADDE 6 (1) Depolama tesisinden kaynaklanabilecek olumsuz etkileri asgari düzeye indirmek için tesis; a) Koku ve tozların çevreye yayılmasını, b) Rüzgârın etkisiyle kâğıt, naylon torba ve ince plastik gibi atıkların yayılmasını, c) Gürültü ve trafik yoğunluğunu, ç) Kuşlar, haşerat, böcek ve diğer hayvanların alanda üremesi ve alandaki patojenleri çevreye taşımasını, d) Havada depo gazından kaynaklanan tabakalaşma ve aerosollerin oluşumunu, e) Yangın ihtimalini azaltacak ve tesis çevresine etkilerini önleyecek biçimde donatılır.

Düzenli Depolama Tesislerinin İnşaatı Yer seçimi MADDE 15 (1) Düzenli depolama tesis sınırlarının yerleşim birimlerine uzaklığı I. sınıf düzenli depolama tesisleri için en az bir kilometre, II. sınıf ve III. sınıf düzenli depolama tesisleri için ise en az iki yüz elli metre olmak zorundadır. (2) Ayrıca, düzenli depolama tesisinin yer seçiminde; a) Düzenli depolama tesisinin hava ulaşım güvenliğini etkileyip etkilemediği, b) Orman alanları, ağaçlandırma alanları, yaban hayatı ve bitki örtüsünün korunması gibi özel amaçlarla koruma altına alınmış alanlara uzaklığı, c) Bölgede bulunan yeraltı ve yüzeysel su kaynakları ve koruma havzalarının durumu, yeraltı su seviyesi ve yeraltı suyu akış yönleri, ç) Sahanın topografik, jeolojik, jeomorfolojik, jeoteknik ve hidrojeolojik durumu, d) Taşkın, heyelan, çığ, erozyon ve yüksek deprem riski, e) Hâkim rüzgâr yönü ve yağış durumu, f) Doğal veya kültürel miras durumu dikkate alınır.

Depo tabanının teģkili MADDE 16 (1) Düzenli depolama tesisinin tabanı ve yan yüzeylerinde, sızıntı suyunun yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası teşkil edilir. Bunun için kil veya eşdeğeri malzemeden oluşturulmuş geçirimsizlik tabakası serilir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri depolama tesisinin toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte olmak zorundadır. Geçirimsizlik malzemeleri teknik özellik bakımından Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olmalıdır. (2) Düzenli depolama tesisi sınıflarına göre depo tabanının asgari aşağıda belirtilen geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması gerekir: a) I. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 5 m veya eşdeğeri, b) II. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri, c) III. sınıf düzenli depolama tesisi: K 1,0 x 10-7 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri. Depo tesisi üst örtüsünün teģkili MADDE 17 (1) Atık depolama işlemi tamamen bittikten sonra depolama alanında üst örtü teşkil edilmeden önce, alan normal kazı toprağı örtüsü ile tesviye edilir. Kapatma işlemine başlamadan önce; atıkların veya yapının kayma ve çökme riskine karşı depolanan atık kütlesinin yeterince oturduğu tespit edilir.

Düzenli Depolama Direktifine göre yapılan Düzenli Depolama Sınıfları (99/31/EC, Ek I,No. 3) Tehlikeli Atık Tehlikesiz Atık Inert Atık Yapay Geçirimsizlik (Plastik) Malzeme Üst toprak örtü > 1m Geçirimsiz Mineral tabaka Gaz Drenajı Atık Atık Drenaj > 0, 5 m Yapay Geçirimsizlik (Plastik) Malzeme 5 m Jeolojik geçirimsizlik K < 10-9 m/s 1 m Jeolojik geçirimsizlik K < 10-9 m/s 1 m Jeolojik geçirimsizlik K < 10-7 m/s

Düzenli Depo kesiti

Depolama Sahası (Atık Barajı) Jeomembran Jeosentetik kil (2 kat) Jeotekstil, Alt Drenaj Sistemi (Çakıl) Zemin Düzenlemesi

TEŞEKKÜRLER Tekirdağ Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Çevre Yönetimi ve Çevre Denetimi Şubesi Atık Birimi 0282 261 20 40