19 (4), 455-461, 2007 19 (4), 455-461, 2007

Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi Science and Eng. J of Fırat Univ. 19 (4), 455-461, 2007 19 (4), 455-461, 2007 Türkiye Tatlısu Amphipod larının (Crustacea: Malacostraca) Dağılımları ve Ekolojilerine Katkılar Murat ÖZBEK, Süleyman BALIK ve Esat T. TOPKARA Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimler Bölümü, 35100 Bornova/İZMİR ozbekm71@yahoo.com (Geliş/Received: 15.02.2007; Kabul/Accepted: 12.06.2007) Özet: Türkiye içsularında dağılım gösteren amphipod (Crustacea: Malacostraca) türlerinin dağılımları ve ekolojilerine katkı sağlamak amacıyla, 30.05.2005 ile 03.06.2005 tarihleri arasında toplam 21 lokaliteden örnekleme yapılmıştır. Örnekleme yapılan istasyonların 13 ünde amphipod bireylerine rastlanmış olup, toplam 8 tür tespit edilmiştir. Örneklenen türlerin zoocoğrafik dağılımları ve ekolojileri hakkında bilgiler verilmiştir. Anahtar kelimeler: Tatlısu, Amphipoda, Gammarus, Dağılım, Türkiye. Contribution to the Knowledge on Distribution and Ecology of Freshwater Amphipods of Turkey (Crustacea: Malacostraca) Abstract: In order to contribute to the knowledge on distribution and ecology of Amphipod (Crustacea. Malacostraca) species inhabiting Turkish freshwaters, samplings were made at totally 21 stations between 30.05.2005 and 03.06.2005. Amphipod specimens were found at 13 of the stations and totally eight species were determined. Information on zoogeographical distribution and ecology of the species were given. Keywords: Freshwater, Amphipoda, Gammarus, Distribution, Turkey. 1. Giriş Gammaridae familyası, Amphipoda ordosu içinde yaşayan en ilkel üyeleri de içine alan büyük bir grubu temsil etmektedir. Bu grup dünya genelinde 210 dan fazla cins ve 1350 den fazla türle temsil edilir ve bu türler genellikle tatlısularda dağılım göstermektedirler [1]. Amphipoda ya ait cinsler göz önünde tutulduğunda, Gammarus cinsi yüzey sularında (yer altı suları hariç) yaşayan en fazla tür sayısına sahip cins olarak dikkati çekmektedir [2]. Gammarus cinsinin Güney Avrupa ve Türkiye nin tatlısularında oldukça yüksek bir tür çeşitliliğiyle temsil edildiği bilinmektedir [3]. Türkiye tatlısularında yaşayan Gammarus türleri ile ilgili çalışmalar dikkate alındığında, ilk çalışmanın günümüzden yaklaşık bir asır önce Vavra [4] tarafından yayınlandığı dikkati çekmektedir. Vavra [4] bu çalışmasında, Erciyes Dağı ndan ülkemize endemik bir amphipod olan Gammarus argaeus türünü tanımlanmıştır. Vavra [4] nın çalışmasından sonra, uzunca bir süre konuyla ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Karaman [5] yine Erciyes Dağı ndan (Derbent) Gammarus balcanicus orientalis alttürünü tanımlamıştır. Bu çalışmadan sonra, ülkemiz tatlısu amphipod türleri ile ilgili çalışmalar hız kazanmış ve günümüze değin Gammaridae familyasına ait 7 cins altında 48 takson tespit edilmiştir [6]. Bu çalışmayla, ülkemiz içsularında yaşayan amphipod türlerinin gerek dağılım ve gerekse ekolojik özelliklerine katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Konuyla ilgili yapılan çalışma sayısının azlığı ve Anadolu nun habitat zenginliği dikkate alındığında, gelecekte yapılacak taksonomik çalışmalarda yeni tür veya türlerin tanımlanacağı düşünülmektedir. 2. Materyal ve Metot Orta ve Güney Anadolu bölgelerinde yer alan bazı tatlısu ekosistemlerinin amphipod türlerini tespit edebilmek amacıyla, 30.05.2005 ile 03.06.2005 tarihleri arasında toplam 21 lokaliteden örnekleme yapılmıştır (Şekil 1). Örneklemelerde 0,5 mm göz açıklığına sahip el kepçeleri kullanılmış olup, toplanan materyal saha çalışması sırasında %4 lük formolde fikse

Murat Özbek, Süleyman Balık ve Esat T. Topkara edilmiştir. Daha sonra laboratuvara getirilen örnekler stereo mikroskop altında incelenmiş ve gerekli görülenler preparat haline getirilmiştir. Ayıklanan örneklerin tümü ayrı şişelerde %70 lik etil alkole alınmış olup E. Ü. Su Ürünleri Fakültesi Müzesi nde saklanmaktadır. Örnekleme yapılan lokalitelerin fizikokimyasal özellikleri hakkında bilgi sahibi olabilmek amacıyla, araştırma alanında ölçümler yapılmıştır. Sıcaklık, tuzluluk ve iletkenlik değerleri YSI 30 model SCT-metre, ph değeri WTW ph 330 model ph-metre, çözünmüş oksijen ve oksijen saturasyonu WTW Oxi 330 model oksijen-metre ile ölçülmüştür. Örneklerin tayininde Karaman ve Pinkster [2, 7, 13], Karaman [3], Özbek ve Topkara [14] ile Mateus ve Mateus [15] tan yararlanılmıştır. Şekil 1. Örnekleme yapılan istasyonların coğrafik konumları. 3. Bulgular Çalışma süresince örnekleme yapılan toplam 21 istasyonun 13 ünde Amphipod bireylerine rastlanmıştır. İstasyonların listesi, koordinatları ve rakımları Tablo 1 de verildiği gibidir. Örnekleme yapılan istasyonların 13 ünde amphipod bireylerine rastlanmış olup, toplam 8 tür tespit edilmiştir. Tespit edilen türlerin tayininde yardımcı olması bakımından bu türleri kapsayan bir tayin anahtarı hazırlanmıştır. Tablo 1. Çalışma yapılan lokalitelerin istasyon numaraları, koordinatları ve rakımları. İst. No Lokalite Koordinatlar Rakım 1 Kavakboğazı Deresi (Gökçeköy-Karaman) 37 04 46 N 33 18 06 E 1030 m 2 Kovakboğazı Deresi (Lale köyü-karaman) 37 00 35 N 33 18 29 E 3 Başharman Deresi (Başharman Köyü-Karaman) 37 05 50 N 33 20 45 E 4 Kocadere (Güldere, Gülkaya Köyü-Karaman) 37 02 51 N 33 23 59 E 5 Çakıt Suyu-Çiftehan Çayı (Ulukışla-Niğde) 37 31 27 N 34 43 58 E 456 1020 m 1100 m 1050 m. 1000 m.

Türkiye Tatlısu Amphipod larının (Crustacea: Malacostraca) Dağılımları ve Ekolojilerine Katkılar 6 Üçkapılı Deresi (Mahmatlı Köyü) (Çamardı-Niğde) 37 48 28 N 34 59 24 E 7 Ecemiş Deresi (Çamardı-Niğde) 37 51 24 N 35 03 37 E 8 Akkaya Deresi (Bor-Niğde) 37 54 01 N 34 33 59 E 9 Özlüce Deresi (Dadaloğlu, Tomarza-Kayseri) 38 29 47 N 36 07 37 E 10 Kurttepe Deresi (Kurttepe köyü, Pınarbaşı-Kayseri) 38 35 08 N 36 08 40 E 11 Pınarbaşı Deresi (Beyçayır köyü, Pınarbaşı-Kayseri) 38 38 30 N 36 26 20 E 12 Pınarbaşı Deresi (Uzunahmet köyü, Pınarbaşı-Kayseri) 38 35 20 N 36 25 48 E 13 Sarız Çayı (İncemağara Köyü- K. Maraş) 38 23 41 N 36 27 12 E 14 Ördekli Çayı/Dağlıca Deresi (Dağlıca, Afşin-K.Maraş) 38 29 42 N 36 46 54 E 15 Hurman Çayı (Tanır, Afşin-K.Maraş) 38 27 09 N 36 53 52 E 16 Kızılcıksuyu Deresi (Göksun-K.Maraş) 38 09 16 N 36 42 28 E 17 Terbüzek Deresi (Elekler-Göksun- K. Maraş) 38 04 12 N 36 27 58 E 18 Sarız Çayı (Kemer-Sarız- K. Maraş) 38 22 02 N 36 26 32 E 19 Pınarbaşı Deresi/Kabaktepe Deresi (Pınarbaşı-Kayseri) 38 43 11 N 36 24 50 E 20 Örenşehir Deresi (Örenşehir, Pınarbaşı-Kayseri) 38 59 17 N 36 39 40 E 21 Taşlıgeçit Deresi (Örenşehir- Kayseri) 39 00 46 N 36 39 26 E 1360 m. 1370 m. 1090 m. 1370 m. 1380 m. 1560 m. 1620 m. 1440 m. 1300 m. 1200 m. 1260 m. 1300 m. 1420 m. 1440 m. 1520 m. 1510 m. Tespit edilen türler için tayin anahtarı (ergin erkek bireyler için): 1.) Metasom segmentlerinin dorsalinde diken şeklinde az veya çok gelişmiş çıkıntılar (karina) var... 2 -.) Metasom segmentlerinin dorsalinde diken şeklinde çıkıntı (karina) yok......... 3 2.) III. ve IV. pereopodların posteriör kenarlarında çok sayıda uzun seta bulunur... Gammarus goedmakersae -.) III. ve IV. pereopodların posteriör kenarlarındaki setalar kısa ve az sayıdadır... Gammarus argaeus 3.) III. ve IV. pereopodların posteriör kenarları ile III. üropod çok sayıda uzun seta taşır... 4 -.) III. ve IV. pereopodların posteriör kenarları ile III. üropod az sayıda seta taşır.... 6 4.) V-VII. pereopodların anteriör kenarlarında dikenler ve uzun setalar karışık halde bulunur, II. ve III. epimer plakları postero-distalde oldukça sivridir, II. antenin flagellası şişkindir ve az sayıda seta bulunur...gammarus agrarius -.) V-VII. pereopodların anteriör kenarlarında sadece dikenler bulunur (seta bulunsa bile daima dikenlerden kısadır)... 5 5.) I. ve II. ürosomitlerin dorsal kısımlarında yükselti şeklinde çıkıntılar bulunur, II. ve III. epimer plakları postero-distalde oldukça sivri yapılıdır, II. antenin flagellasında fırça şeklinde setalar bulunmaz...gammarus pseudosyriacus -.) I. ve II. ürosomitlerin dorsal kısımlarında yükselti şeklinde çıkıntılar bulunmaz, III-VII. pereopodların daktilleri ince yapılıdır...gammarus lacustris 6.) Metasom segmentlerinin dorso-posteriör kenarları tırtıklı yapıda değildir......... 7 -.) Metasom segmentlerinin dorso-posteriör kenarları tırtıklı yapıda olup, kısa setalar taşır ve 457

Murat Özbek, Süleyman Balık ve Esat T. Topkara hafifçe yükselmiştir......gammarus pseudanatoliensis 7.) Metasom segmentlerinin dorso-posteriör kenarlarında çok sayıda uzun seta bulunur...gammarus dorsosetosus -.) Metasom segmentlerinin dorso-posteriör kenarlarında uzun seta bulunmaz...gammarus balcanicus Türlerin genel morfolojik özellikleri, dünya ve Türkiye deki dağılımları ve ekolojik özellikleri aşağıda verildiği gibidir: Gammarus goedmakersae G. S. Karaman and Pinkster, 1977 özellikleri: Bu tür İst. 20 (Örenşehir Deresi, Örenşehir, Pınarbaşı-Kayseri) ve İst. 21 de (Taşlıgeçit Deresi, Örenşehir, Pınarbaşı-Kayseri) tespit edilmiştir. Bu türün ekolojisi hakkında literatürde herhangi bir bilgi bulunmamakla birlikte, bu çalışmada yapılan fiziko-kimyasal ölçümler türün ekolojisi hakkında ilk kayıtları oluşturacaktır. Buna göre, İst. 20 de yapılan ölçümlerde, su sıcaklığı: 15.1 C; çözünmüş Oksijen: 8.3 mg/l; Oksijen saturasyonu: %100; ph: 8.17; kondaktivite (25 C) : 213 µs; tuzluluk:0.1 ppt. olarak saptanmıştır. Dağılım: Ülkemize endemik olan bu türün tip lokalitesi Burdur Gölü ile Acıgöl (Burdur) arasındaki bölgedir. Bugüne kadar ülkemizde sadece 2 lokaliteden tespit edilmiş olup, bu lokaliteler Burdur ve Karakuyu göleti (Dinar- Afyon) dir [7]. Morfoloji: Üç dorsal çıkıntısı olan orta boylu bir türdür. II. anten ince olup, az setalıdır ve calceoli bulunur. III. ve IV. pereopodlar ile III. üropod oldukça fazla sayıda seta taşır. V-VII. pereopodların anteriör kenarlarında seta bulunmaz. Epimer plakları hafifçe sivrilmiş yapıdadır [7]. Gammarus argaeus Vavra, 1905 özellikleri: Bu tür İst. 6 (Üçkapılı Deresi, Çamardı, Mahmatlı köyü civarı) İst.8 (Akaya Deresi, Bor-Niğde) ve İst. 10 da (Kurttepe Deresi, Pınarbaşı-Kayseri) tespit edilmiştir. Bu türün ekolojisiyle ilgili literatürde çok az bilgi mevcuttur; genellikle hafif ve nispeten hızlı akan akarsularda, sıklıkla Kalsiyum iyonlarının bol olduğu lokaliteleri tercih ettikleri bilinmektedir [7]. Bu çalışmada İst. 6 da yapılan ölçümlerde, 458 su sıcaklığı: 12.7 C; çözünmüş Oksijen: 6.8 mg/l; Oksijen saturasyonu: %75; ph: 6.95; kondaktivite (25 C) : 281 µs; tuzluluk:0.1 ppt. olarak saptanmıştır. İst. 8 in fiziko-kimyasal özellikleri: su sıcaklığı: 14.4 C; çözünmüş Oksijen: 5.3 mg/l; Oksijen saturasyonu: %60; ph: 7.36; kondaktivite (25 C) : 487 µs; tuzluluk:0.2 ppt. Benzer şekilde İst. 10 da yapılan ölçümler sonucunda, su sıcaklığı: 15.7 C; çözünmüş Oksijen: 7.4 mg/l; Oksijen saturasyonu: %87; ph: 7.90; kondaktivite (25 C) : 268 µs; tuzluluk:0.1 ppt olarak saptanmıştır. Dağılım: Ülkemize endemik olan bu türün tip lokalitesi Develi yakınları, Soysalı, Kayseri dir. Kayseri, Tavşanlı (Kocaeli), Ankara, Burdur Gölü (Burdur), Karaman, Niğde, Ulukışla (Niğde), Aksaray, Tuz Gölü ne akan derelerden kayıtları bilinmektedir [4, 7]. Morfoloji: Üç dorsal çıkıntısı olan orta boylu bir türdür. II. anten nispeten kısa olup, az sayıda seta taşır ve ince yapılıdır. Calceoli genellikle mevcuttur. III. ve IV. pereopodlar setasyon bakımından zayıftır. V-VII. pereopodların 3-6. segmentlerinin anterior kenarlarında seta bulunmaz, basis iç yüzeyinde genellikle bir adet seta bulunur. II. üropodun dış lobunun dış kenarı az sayıda seta taşır [7]. Gammarus agrarius G. S. Karaman, 1973 özellikleri: Bu tür İst. 10 da (Kurttepe Deresi, Pınarbaşı-Kayseri) tespit edilmiş olup, lokalitenin fiziko-kimyasal özellikleri yukarıda verilmiştir. Türün ekolojine ait literatürde az miktarda bilgi mevcuttur. Buna göre, G. agrarius elektrolit miktarı yüksek olan akarsular veya göllerin kıyılarında, bazen de büyük rheocren kaynaklarda dağılım göstermektedir. Tür sucul bitkilerin oldukça yoğun olduğu yerleri tercih etmektedir [2]. Dağılım: Ülkemize endemik olan bu türün tip lokalitesi Karakuyu Göleti, Dinar, Afyon dur. Yapılan araştırmalarda Antalya, Ilgın (Konya), Dinar (Afyon), Beyşehir Gölü, Eber Gölü, Isparta, Eğirdir ve Niğde den kayıtları bilinmektedir [2, 8]. Morfoloji: Ürosom segmentlerinde oldukça gelişmiş yükseltileri (kamburları) olan büyük boyutlu bir türdür. Epimer plakları çok sivri yapıda olup, II. antenin flagellası Gammarus pulex pulex de olduğu gibi fırça şeklinde setalar taşır. V-VII. pereopodların 3-6. segmentlerinin

Türkiye Tatlısu Amphipod larının (Crustacea: Malacostraca) Dağılımları ve Ekolojilerine Katkılar anteriör kenarlarında dikenlerle karışık halde olan orta boylu setalar mevcuttur [2]. Gammarus pseudosyriacus G. S. Karaman & Pinkster, 1977 özellikleri: Bu tür İst. 3 (Başharman Deresi) ve İst. 8 de (Akkaya Deresi, Bor) tespit edilmiştir. Bu türün ekolojisi hakkında literatürde fazla bilgi bulunmamakla birlikte, çöl benzeri alanlardaki kuyu ve vahalarda dağılım gösterdiği belirtilmektedir. Bu gibi lokalitelerde su sıcaklığı diğer Gammarid türleri için öldürücü değerlere ulaşmasına karşın bu tür için böyle bir durum söz konusu olmamaktadır. Türün tespit edildiği en yüksek sıcaklık 34 C olarak belirtilmiştir [2]. Bu çalışmada türün tespit edildiği 8. istasyonun fiziko-kimyasal özellikleri şöyledir: su sıcaklığı: 14,4 C; çözünmüş Oksijen: 5.3 mg/l; Oksijen saturasyonu: %60; ph: 7.36; kondaktivite (25 C) : 487 µs; tuzluluk:0.2 ppt. Bu çalışmada, 3. istasyonda G. pseudanatoliensis, İst. 8 de G. argaeus bireylerine de rastlanmıştır. Dağılım: Bu tür Orta Doğu da oldukça yaygın bulunan bir türdür. Günümüze değin Suriye, Türkiye (İzmir, Muş, Artvin, Bitlis, Elazığ, Hazar Gölü-Elazığ, Van, Karamık Bataklığı-Afyon), Afganistan ve İsrail den kayıtları bilinmektedir [2,8]. Morfoloji: Birçok özellik bakımından G. syriacus a oldukça benzer. Epimer plakları sivri olup ürosom segmentleri dorsalde yükseltilmiştir. Bununla birlikte, V-VII. pereopodların anteriör kenarlarında seta bulunmamaktadır [2]. Gammarus lacustris G. O. Sars, 1863 özellikleri: Bu tür İst. 1 (Kavakboğazı Deresi, Gökçeköy-Karaman) ve İst. 2 (Kovakboğaz Deresi, Lale köyü-karaman) de tespit edilmiştir. Tespit edilen istasyonların her ikisi de aynı akarsu üzerinde olup, farklı kesimlerde yer almaktadır. Bu türün ekolojisi hakkında literatürde oldukça bol bilgi bulunmakta olup, genellikle buzul ve dağ göllerinde dağılım gösterdiği bunun yanında bazı ova göllerinde ve akarsularda da yaşadığı rapor edilmiştir. Bu türün genellikle organik sediment yönünden zengin suları tercih ettiği literatürde rapor edilmiştir [9, 10]. Düşük sıcaklıklara karşı oldukça dirençli olmasının yanında 20 C nin üzerindeki sıcaklıklara karşı oldukça hassastır [2]. Özbek ve Ustaoğlu [8] çalışmaları süresince bu türün bulunduğu lokalitelerde ölçtükleri bazı fiziko-kimyasalların minimum ve maksimum değerlerini şu şekilde rapor etmişlerdir: su sıcaklığı: 16.7-21.3 C; çözünmüş Oksijen: 2.4-8.4 mg/l; ph: 7.5-8.5; kondaktivite (25 C) : 250-757 µs; tuzluluk:0.06-0.20 ppt; toplam sertlik: 120-580 meq/l. Dağılım: Bu tür oldukça geniş bir yayılım alanına sahiptir. Dağılım gösterdiği ülkelerden bazıları Finlandiya, Norveç, İsveç, İsviçre, İrlanda, Danimarka, Almanya, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Fransa, İskoçya, İtalya, Avusturya, Balkanlar, Rusya, Türkiye, Kanada ve A.B.D nin kuzey kesimleri olarak sıralanabilir [2, 8, 11, 12]. Morfoloji: Büyük ve robust bir türdür. G. pulex e oldukça benzemesine karşın, nispeten kısa ve ince antenleri, daha sivri yapıdaki epimer plakları ve pereopodlarındaki daktillerin daha ince yapıda olması en karakteristik özelliklerini oluşturmaktadır [2]. Gammarus pseudanatoliensis G. S. Karaman & Pinkster, 1987 özellikleri: Bu tür İst. 3 (Başharman Deresi) ve İst. 9 da (Özlüce Deresi, Dadaloğlu) tespit edilmiştir. Türün ekolojisi hakkında literatürde çok az bilgi mevcuttur. Genellikle rakımı 1500 m ye kadar olan küçük dereler ve mağara sularında dağılım gösterdiği bilinmektedir [13]. Özbek ve Ustaoğlu [8] bu türü Yarışlı Gölü Kaynakları ndan rapor etmiş olup, lokalitenin fiziko-kimyasal özelliklerini şu şekilde vermişlerdir: su sıcaklığı: 16.2 C; çözünmüş Oksijen: 8.9 mg/l; ph: 8.15; kondaktivite (25 C) : 260 µs; tuzluluk:0.11 ppt; toplam sertlik: 130 meq/l. Bu çalışmada türün tespit edildiği İst. 9 da yapılan ölçümler sonucunda: su sıcaklığı: 16.1 C; çözünmüş Oksijen: 7.5 mg/l; Oksijen saturasyonu: %91; ph: 7.53; kondaktivite (25 C) : 272 µs; tuzluluk:0.2 ppt olarak tespit edilmiştir. İst. 3 de yapılan örneklemeler sonucunda bu tür G. pseudosyriacus ile birlikte bulunmuştur. Dağılım: Ülkemize endemik olan bu tür Sivas, Nevşehir, Konya, Finike, Maraş ve Ankara dan tespit edilmiştir [13]. Buna ilaveten, Yarışlı Gölü Kaynakları ndan da rapor edilmiştir [8]. 459

Murat Özbek, Süleyman Balık ve Esat T. Topkara Morfoloji: Orta boylu bir tür olup, metasom segmentleri posteriör kenarda yükselmiştir ve uçları tırtıklı yapıdadır. Bu tırtıklı yapının aralarında da küçük setalar bulunur. V-VII. pereopodların bazal kısımlarının iç yüzeyinde seta bulunmaz [13]. Gammarus dorsosetosus Mateus and Mateus, 1990 özellikleri: Bu tür İst. 2 (Kavakboğaz Deresi, Karaman) den tespit edilmiştir. Türün ekolojisi hakkında literatürde çok az bilgi vardır. Özbek ve Topkara (14) bu türün 1600 m ye kadar olan rakımlardaki, bol sucul bitki bulunan küçük akarsularda dağılım gösterdiğini belirtmişlerdir. Yapılan ölçümler sonucunda tespit edilen lokalitelerin bazı fiziko-kimyasal özellikleri şu şekilde sıralanabilir: su sıcaklığı: 13.6-16.1 C; çözünmüş Oksijen: 7.1-7.3 mg/l; ph: 7.52-7.79; kondaktivite (25 C) : 324-337 µs; tuzluluk: 0.02-0.08 ppt. Dağılım: Bu tür ülkemize endemik olup, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde yer alan 3 lokaliteden tespit edilmiştir [14, 15]. Bu lokalitelerden biri de bu çalışmadaki Kavakboğaz Deresi (Karaman) dir. Morfoloji: Küçük veya orta boylu bir tür olup, birçok özellik bakımından G. balcanicus a çok benzer. Metasom segmentlerin dorsoposteriör kenarlarında uzun setalar yer almaktadır. Metasom segmentlerinin dorsoposteriör kenarları tırtıklı yapıda değildir. III. ve IV. pereopodların posteriör kenarlarında az sayıda seta bulunmaktadır. V-VII. pereopodların anteriör kenarlarında sadece diken bulunur, basisin iç yüzeyinde seta bulunmaz. Epimer plakları hafifçe sivri yapıdadır. III. üropodun dış lobunun dış yüzeyinde az sayıda basit seta bulunur, iç yüzeyinde ise birkaç tane tüyümsü seta bulunmaktadır [14]. Gammarus balcanicus Schäferna, 1922 özellikleri: Bu tür İst. 10 (Kurttepe Deresi, Kayseri), İst. 14 (Ördekli Çayı, Kahramanmaraş), İst. 16 (Kızılcıksuyu Deresi, Kahramanmaraş), İst. 18 (Sarız Çayı, Sarız), İst. 19 (Pınarbaşı Deresi, Kayseri) ve İst. 20 (Örenşehir Deresi, Kayseri) den tespit edilmiştir. Oldukça geniş bir dağılım alanına sahip olması ekolojik açıdan fazla seçici olmadığının bir kanıtıdır. Yeterli derecede çözünmüş oksijen içeren ve tuzluluğu fazla olmayan bütün yüzey sularında (dere, nehir, göl, gölet vs.) yaşayabilir. Yüksek iyon konsantrasyonu olan sularda yaşabilmesine karşın deniz suyunun direkt etkisinin gözlendiği ortamlarda yaşayamaz [13]. Bu türün tespit edildiği lokalitelerdeki suların fiziko-kimyasal değerlerinin minimum ve maksimum değerler şu şekildedir: su sıcaklığı: 10.2-15.7 C; çözünmüş Oksijen: 7.2-8.6 mg/l; Oksijen saturasyonu: %84-103; ph: 7.90-8.30; kondaktivite (25 C) : 202-268 µs; tuzluluk:0.1 ppt. Dağılım: Oldukça geniş bir dağılım alanına sahip olan bu tür, Yugoslavya, Bulgaristan, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Polonya, İtalya, Arnavutluk, Türkiye, Yunanistan, Rusya ve Türkistan dan bilinmektedir [8, 12, 13, 16, 17]. Morfoloji: Küçük veya orta boylu bir tür olup, oldukça robust bir görünümü vardır. Vücut pürüzsüzdür. II. anten ince yapılı olup, az seta taşır. III-IV. pereopodlar az sayıda kısa seta taşır. V-VII. pereopodlarda neredeyse hiç seta bulunmaz. Epimer plakları hafif sivri olup, sadece diken taşır. III. üropod az setalıdır [13]. 4. Sonuç Anadolu nun iç kısımlarındaki tatlısularda dağılım gösteren Amphipod türlerinin saptanabilmesi ve ekolojileri hakkında bilgi sahibi olunabilmesi amacıyla, 30.05.2005 ile 03.06.2005 tarihleri arasında toplam 21 lokaliteden örnekleme yapılmıştır. Çalışma sonucunda toplam 8 tür tespit edilmiştir. Anadolu nun içsularında dağılım gösteren Gammarid türleriyle ilgili fazla çalışma olmamasına karşın, tespit edilen toplam tür sayısı oldukça fazladır. Söz konusu çalışmalar sonucunda, Türkiye den toplam 34 Gammarus türü tespit edilmiş olup, bunların hiç de azımsanmayacak bir kısmının (18 adet) ülkemize endemik olması oldukça dikkat çekicidir. Tespit edilen türlerin büyük bir çoğunluğu müze materyallerinin incelenmesi veya turistik amaçlı geziler sonucunda toplanıp yurtdışına götürülmüş materyalin incelenmesi sonucu rapor edilmiştir. Bu nedenle, özellikle endemik olan türler ile dar bir coğrafik bölgede dağılım gösteren bazı türlerin ekolojileri hakkında literatürde herhangi bir bilgiye rastlanamamaktadır. Bu çalışmada, türlerin örneklendiği lokalitelerde yapılan fiziko- 460

Türkiye Tatlısu Amphipod larının (Crustacea: Malacostraca) Dağılımları ve Ekolojilerine Katkılar kimyasal ölçümler ile ortamın genel ekolojik özellikleri hakkında bilgi verilmesine bu nedenle önem verilmiştir. Ayrıca, türlerin genel ve ülkemizde dağılım gösterdiği lokaliteler literatürdeki bilgilerden süzülerek sunulmuş, bu çalışmada tespit edilen yeni lokaliteler sayesinde türün dağılım alanı genişletilmeye çalışılmıştır. Hazırlanan tayin anahtarıyla konuya ilgi duyan araştırıcılara kolaylık sağlanması amaçlanmış, ülkemizde bu konuda mevcut bulunan bilgi açığını kapatma yönünde katkı sağlanması düşünülmüştür. 5. Kaynaklar 1. Barnard J. L., Barnard, C. M. (1983). Freshwater Amphipoda of the World. I. Evalutionary Patterns, I-VIII, IX-XVIII, 1-358; II. Handbook and Bibliography, XIX, 359-830. Hayfield Ass., Mt. Vernon, Va., U.S.A. 2. Karaman, G. S., Pinkster, S. (1977). Freshwater Gammarus species from Europe, North Africa and adjacent regions of Asia (Crustacea-Amphipoda), Part I Gammarus pulex- group and related species, Bijdragen Tot de Dierkunde, 47: 1-97. 3. Karaman, G. S. (1973). 53. Contribution to the Knowledge of the Amphipoda. some new or very interesting Gammarus species from southern Europa and Asia minor, Polyoprivreda I. Sumarstvo, XIX(3): 1-42. 4. Vavra, V. (1905). Rotatorien und Crustaceen, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 20: 106-112. 5. Karaman, S. (1934). Über asiatische Süsswassergammariden. Zool. Anzeiger 106 (5-6): 127-134. 6. Özbek, M., Ustaoğlu, M. R. Check-list of Malacostraca (Crustacea) species of Turkish Inland Waters. E.Ü.Su Ürünleri Dergisi, vol. 23 (1-2): 229-234. 7. Karaman, G. S., Pinkster, S. (1977). Freshwater Gammarus species from Europe, North Africa and adjacent regions of Asia (Crustacea- Amphipoda), Part II Gammarus roeseli group and related species, Bijdragen Tot de Dierkunde, 47: 165-196. 8. Özbek, M., Ustaoğlu, M. R. (2005). Göller Bölgesi içsularının Malacostraca (Crustacea- Arthropoda) faunasının taksonomik açıdan incelenmesi E. Ü. Su Ürünleri Dergisi 22(3-4): 357-362. 9. Fryer G. (1953). The occurrence of Gammarus lacustris G.O. Sars and Gammarus pulex L. in Malham Tarn, and a note on their morphological differences. Naturalist, 847: 155-156. 10. Roux, C. (1972). Les variations de la courbe métabolisme/température de Gammarus lacustris G.O. Sars (Crustacé, Amphipode) sous l influence de divers facteurs écologiques. Crustaceana, Supplement, 3: 287-296. 11. Tareen, İ.U. (1974). Gölcük (Ödemiş- Türkiye) Gölü nün limnolojik araştırması (Doktora Tezi), E. Ü. Fen Fak. Zooloji bölümü, Bornova, 122 s. 12. Özbek, M., Ustaoğlu, M. R. (1998). İzmir ili ve civarı tatlısu Amphipoda (Crustacea- Arthropoda) faunası: E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, 15(3-4):211-231. 13. Karaman, G. S., Pinkster, S. (1987). Freshwater Gammarus species from Europe, North Africa and adjacent regions of Asia (Crustacea- Amphipoda), Part III Gammarus balcanicus group and related species, Bijdragen Tot de Dierkunde, 57(2): 207-260. 14. Özbek, M., Topkara, E. T., (2007). Supplementary data on morphology, distribution, and ecology of Gammarus dorsosetosus Mateus & Mateus, 1990 (Amphipoda, Gammaridae). Crustaceana 80(6): 641-653.. 15. Mateus, A., Mateus, E. (1990). Etude d une collection d amphipodes, specialement du Sud- Ouest Asiatique, du Museum d Historie Naturelle de Vienne (Autriche).- Annales des Naturhistorischer Museum, Wien 91 B: 273-33. 16. Ustaoğlu, M. R., Balık, S. Özbek, M. (2004). Contributions to the Knowledge of Malacostraca (Crustacea) fauna of the Taurus Mountains district (Southern Anatolia). Turkish Journal of Zoology, 28: 91-94. 17. Özbek, M., Balık, S., Ustaoğlu, M. R. (2004). Malacostraca (Crustacea) fauna of Yuvarlakçay stream (Köyceğiz- Muğla). Turkish Journal of Zoology, 28: 321-327. 461