MEKAN TASARIMI KONSEPT

1

2. Hafta 2

MEKAN TASARIMI VE KONSEPT 3

Kavramsal Çerçeve Kent nedir? Kentleşme süreci Mekan nedir? İnsan / Mekan ilişkisi - Ergonomi - Antropometri - Psikoloji Konsept Turizm aktiviteleri ve mekan - İç ve dış mekanlar 4

İnsan ve Kent Kent kavramını tarih içinde ele aldığımızda, yapılan araştırmalar göre ilk kentlerin maden devri ile birlikte M.Ö. 4000-3000 yıllarında ortaya çıktığı ve coğrafik, ekonomik ve kültürel koşullardaki uygunluk nedeniyle var oldukları saptanmıştır (Ertürk,1997,35). 5

İnsan ve Kent İlk kent kuramcılarından Fustel de Coulanges kentlerin kuruluşunu dini faktörlere bağlarken, Maine ve Maitland, kentleri hukukun gelişmesine bağlar. 6

İnsan ve Kent Rietschel ise kentlerin pazar olgusuna bağlı olarak ortaya çıktığını ileri sürmüştür. Buna benzer bir yaklaşımla Below da kentlerin oluşumunu zanaat işlevine, Meuriot ise sanayiye ve Pirenne de ticarete bağlar. 7

İnsan ve Kent Kent kuramına ilişkin Amerika daki ilk çalışmaları yapan H. Cooley kentlerin kuruluşunda ulaşım kolaylıklarını ön plana çıkartırken, Adna F. Weber de ekonomik faktörlerin birinci planda olduğunu, sosyal ve politik faktörlerin ikinci sırada geldiğini öne sürmüştür (Ertürk, 1997,39). 8

İnsan ve Kent Buna karşın Bookchin de ilk kentsel merkezin pazar yeri değil, doğal tanrılara ve güçlere tapınılan törensel bir bölge olduğunu iddia eder (Bookchin,1999,52). Daha sonra doğu-batı yönünde gelişme gösteren bu kentler ilk çağda en önemli askeri, politik, ticari ve kültürel merkezler olmuşlardır. Batı daki kentlerin gelişmesi ise, eski Yunan kentlerinin ortaya çıkışı ile olmuştur (Ertürk,1997,35). 9

İnsan ve Kent Sanayinin kent mekanına girmesi ile de üretim ve yönetim birimlerinin artmasına ve böylece de zorunlu işgücünün yoğunlaşmasına sebep olmaktadır. Bu mekansal yoğunlaşma da beraberinde tüketimin yoğunlaşmasına ve kentlerdeki ortak tüketim alanlarını oluşmasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda da işlevsel alışveriş merkezleri, kentsel akış ve ticaret yerlerinin yaratılması zorunlu hale gelmektedir. Günümüz kentinde ise tüketim-üretim ilişkisi birbirini besler durumdadır. 10

İnsan ve Kent Örneğin, cazip hale getirilmiş vitrinleriyle büyük alışveriş merkezleri, pazarlar, fuarlar bu zorunluluktan doğmakla beraber aynı zamanda da tüketimi tetikleyen mekanlar olmuşlardır. Bu anlamda kentlerdeki bu mekanları, önceleri ihtiyaçlar belirlerken zamanla bu mekanlar ihtiyaçları doğurmuşlardır. 11

İnsan ve Kent Kırsal alandan kente göçler aynı zamanda kentte nüfus artışı yaratmakta ve bunun sonucunda da artan konut ihtiyacının yanı sıra yeni ticaret, sanayi, dinlence-eğlence v.b. alanlar inşa edilmektedir. Fakat hızlı bir şekilde devam eden bu betonarmeleşme ile mekan da tüketim öğesine dönüşmekte ve; tüm kentleşme olaylarına, ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı şekilde olagelen mekansal harcama aynı zamanda var olan biyolojik bir dengenin bozulmasını da doğurmaktadır (Çubuk,1973,30) 12

İnsan ve Kent Doğanın yok edilerek betonarme yapıların inşa edilmesi ile oluşan yatay mekansal gelişmeyi, günümüzde yüksek binaların, büyük gökdelenlerin yarattığı dikey mekansal gelişme takip etmektedir. Bunun sonucunda da birey betonarme yapılar arasına sıkıştırılmakta ve gün geçtikçe doğadan uzak bu yapay ortama alışmaktadır. 13

İnsan ve Kent Teknoloji ile iç içe geçmiş olan suni kent yaşamı, birbirinin içine geçmiş hemen hemen aynı tip bu binalarla kuşatılmıştır adeta. Bu durumu Sennett modern ızgara olarak yorumlar: Modern ızgara hiçbir şeyin değişmediği, tekrarlayan öğeler düzenlemesidir. 14

Mekan 15

Mekan Mekân veya Yer, çeşitli yaklaşımlarca farklı ele alınmakla beraber geniş bir çerçeve ile 'insanı çevreden belli bir ölçüde ayıran ve içinde eylemlerini sürdürmesine elverişli olan boşluk' ve 'sınırları gözlemci(ler) tarafından algılanabilen uzay parçası' olarak tanımlanabilir. 16

Mekan Mekân mimarlık, peyzaj mimarlığı, iç mimarlık mesleklerinin konusunu oluşturmakta ve aynı zamanda bir mimari ürünün vazgeçilmez tek niteliği, bir mimari ürünü var eden temel koşuldur. Mekân var olmadan mimari bir eserin varlığından da söz etmek mümkün olmayacaktır. 17

Mekan Özel bir kavram olarak kullanıldığı anlamda yapı, canlıyı içine alan, onu evrensel boşluktan ayıran bir uzay parçasını belirtmektedir. Mimari eylemin ilk basamağı olarak insan kendisini güvende hissettiği sınırlı bir hacim yaratmıştır. Kavramakta güçlük çektiği evrensel boşluğu ve doğal çevrenin bir parçasını bir veya birkaç yönde sınırlandırmış, onu içe dönük, kendisine özel bir boşluk haline getirmiştir. 18

Mekan Mekânın bileşen ve öğelerinin tanımı mekânın çevre sistemleri, peyzaj içerisindeki yeri ve işlevinin kapsamlılığına bağlıdır. Ölçü, oran ve denge ile bir kompozisyon üç boyutlu bir eleman olmaktan çıkıp mekânsal özellikler kazanmaya başlamaktadır. Elemanlar arası ilişki, bu elemanlara bir bütün olarak mekânsal özellik kazandırmakta, derinlik, yoğunluk ve açıklıkları ile de kompozisyon artık mekânsal bir tanıma sahip olmaktadır. 19

Mekan Ölçü, Oran, Denge, Kompozisyon Oran, ölçüler arasındaki, uyum-denetim-gereklilik işlevlerine bağlı ilişkidir. Büyüklük, nicelik, derece bakımdan, iki öğe veya parça ile bütün arasında bulunan ölçüsel ilişki orandır. Oran, iki şey arasındaki, özellikle ölçüsel uygunluktur. İki veya daha fazla nicelik, büyüklük arasındaki bağıntıdır. İnsan, bilinçli veya bilinçsiz olarak, kendine göre, ölçüler arasında ''oranlamalar'' yaparak duyumsar, algılar. Birimsel, ölçüsel kıyas sistematiği, karşılaştırma düzeni, orandır (Atalayer, 1994:204). Bigalı'ya (1976:205) göre oran, denge ve karşılaştırmayı ifade eder. Ölçü, sayı, durum ve hacim ile anlatılır. Bir ölçünün başka bir ölçüyle ilgisi, her zaman önemlidir. 20

Mekan Ölçü, Oran, Denge, Kompozisyon Kavramsal ve görsel öğelerin belirli bir düzen içinde bir araya gelmeleri kompozisyonu oluşturur. Kompozisyonda en önemli ilke, her şeyin bütüne ait ve uygun olması, hiçbir ögenin birbirine yabancı ve uyumsuz olmamasıdır. Yani bütünlüktür, bütünlük içinde çeşitliliktir. 21

Mekan Mekânı oluşturan çeşitli bileşen ve öğeler, mekân örgütlemede çok farklı roller üstlenmekte, mekânın bütünsel etkisi üzerinde son derece önemli olmaktadırlar. Mekân bileşen ve öğeleri kullanıldıkları yere göre mekânsal örgütlenmede sınırlayıcı, yönlendirici, odaklayıcı, birleştirici veya ayırıcı roller üstlenebilirler. Bu roller gözlemciye o mekânı kavrayabilmesi için gerekli ipuçları verir. 22

Mekan Bir bina iç mekânı ele alınacak olursa bu bileşenler öncelikle yapısal bileşenler olacaktır. Bunlar sabit olmakla birlikte çoğunlukla sınırlayıcı roller üstlenirler. Duvar, kolon, kiriş ve çatı gibi elemanlar bu bileşenlerden sayılabilecektir ve mutfak, oda vb. alanlar oluşacaktır. Kentsel ölçekte bir mekân örneği düşünülürse bu, binalar arasında kalan peyzaj alanları bahçe vb. veya kamusal mekânlar olacaktır. 23

Mekan Duvar 24

Mekan Kolon Kiriş 25

Mekan Peyzaj Peyzaj, insanlar tarafından algılandığı şekliyle, karakteri doğal ve/veya insani unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan anlamına gelir. 26

Mekan Peyzajlar dinamiktir. Peyzaj karakteri son yıllarda oluşan süreçlerle değişmektedir. Peyzajın değişimine etki yapan farklı kuvvetler vardır. Bunlar: Tarım ve orman Doğal kaynaklar Turizm Çevre yönetimi İklim değişikliği Yerleşim, gelişim ve kalkınma Rekreasyon Enerji 27

28

İnsan Faktörü - Ergonomi 29

İnsan Faktörü - Ergonomi Ergonomi, fizyoloji ve psikoloji gibi birimlerden yararlanarak çalışan insan hakkında araştırmaları destekleyen kendine özgü bir bilim dalı olarak tanımlanmaktadır (Işıl, 1991). 30

İnsan Faktörü - Ergonomi Ergonomik mekanlar, kullanıcıları çalışma alanında gereksiz ve aşırı zorlamalardan koruyarak, eylemin etkinliğini artırmaktadır. Dolayısıyla yapıların eylem alanlarında kullanıcıların fizyolojik ve psikolojik açıdan rahat olmaları ve daha rahat etmeleri ve/veya az yorularak çalışmalarına olanak sağlamalıdır. 31

İnsan Faktörü - Ergonomi Arcan ve Evci (1999) eylem alanlarını, insanın yaptığı işin amacına bağlı olarak bir dizi hareketinin (eylemin) kapladığı kulanım alanları olarak tanımlamaktadır. Eylem alanı, insanın bir işi yapması sürecinde, hareketleri sonucunda oluşturduğu alandır. Düzenlenecek bir mekana ait işlevsel ve boyutsal özelliklerin saptanması açısından eylem alanları oldukça önemlidir. 32

İnsan Faktörü - Ergonomi Efe (1993),ergonomi; fizik, kimya, biyoloji gibi doğal, psikoloji, sosyoloji, ekonomi gibi sosyal, tarih, arkeoloji vb. beşeri bilimler bunların alt dallarında yararlanılarak yapmış olduğu bilimsel çalışmaların sonuçlarını, mimarlık, mühendislik, yöneticilik vb. alanların hizmetine sunar. İnsan, makine ve çevre üçlüsünü kapsamına alan ergonomi, verimliliği artırmakla yetinmeyip, insan eylem-araç (donatı elemanı) uyumunu da amaçlamaktadır. Efe (1993). 33

İnsan Faktörü - Ergonomi Claudia Parcells ve arkadaşları (1999), okul mobilyası boyutları ve öğrenci vücut ölçüleri arasındaki uyumsuzluk üzerine yapılan bir diğer çalışmada sadece denklerin yüzde 20 sinin uygun sıra ve oturak kombinasyonuna sahip oldukları tespit edilmiştir. Birçok öğrenci yüksek sıra ve sandalyelerde oturduğu tespit edilmiştir. Vücut yapıları kontrol edilmesine rağmen kız öğrencilerinin uygun sandalye bulma ihtimalinin düşük olduğu tespit edilmiştir Parcells vd. (1999). 34

İnsan Faktörü - Ergonomi İnsan vücudunun yapısı, hareket sınırları, statik ve dinamik ölçüleri, ergonominin yararlanmış olduğu biyoloji, biyometri ile statik ve dinamik antropometri bilimlerinden elde edilmektedir. 35

3. Hafta 36

İnsan Faktörü - Antropometri Gülgün ve Türk yılmaz (2008), insanlar, sosyal, kültürel, ekonomik, psikolojik gereksinme ve isteklerini karşılarken, bu konularla ilgili aktiviteleri gerçekleştirirken bir takım araç-gereç-makine ve materyalleri kullanır, donatım ve döşeme elemanlarından yararlanır. Bu yararlanmanın en uygun ve maksimum düzeyde olabilmesi, kullanılan araç gerecin, aktivite mekânının, mobilyanın insanın statik beden ölçülerine uygunluğu ile doğru orantılıdır. 37

İnsan Faktörü - Antropometri İnsan, yeni baştan tasarlanamayacağına göre insan ölçülerine uygun mekân ve donatı elemanlarının tasarlanması söz konusu olmalıdır ki işte burada Antropometri denilen, kaynağı insan olan bilim dalı devreye girmektedir. Gülgün vd. (2008). 38

İnsan Faktörü - Antropometri Türkiye İstatistik Kurumu nun 2010 yılı verileri, Türkiye de boy ortalamasının erkeklerde 172,6 cm ve kadınlarda 161,4 cm olduğunu göstermektedir (TÜİK, 2010). Buna göre boy ortalaması 172,6 cm olan bir dansçının kol boyu mesafesi 87,3 cm olarak kabul edilebilmektedir. 39

İnsan Faktörü - Antropometri Antropometri, insan vücudunun boyutları ile ilgilenen özel bir bilim dalıdır. Yunanca anthropo (insan) ve metrikos (ölçme) sözcüklerinden türetilmiştir. Antropometri bilimi, bireyler veya gruplar arasında, anatomi, coğrafi bölge ve meslek grupları gibi çeşitli faktörlerden kaynaklanan farklılıkları ve benzerlikleri saptayarak daha geniş bir insan kitlesine uygun tasarımlar yapma imkânı sağlar. Bu tasarımlar için belirlediği vücut ölçüleri arasında, vücut hareketsiz ve belirli bir standart pozisyondayken alınan yapısal vücut ölçüleri ve vücut hareket halindeyken alınan fonksiyonel vücut ölçüleri bulunur. 40

İnsan Faktörü - Antropometri Bilen (2004), antropometrik ölçülerin farklı toplumlarda değişiklik göstermesi, tasarımı yapılacak ürünün, aygıtın, sistemin vb. kullanılacağı toplumun Antropometrik özelliklerinin göz önüne alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Peyzaj mimarlığı disiplini; estetik, fonksiyonel aynı zamanda insan ile uyumlu mekânlar yaratmayı amaçlar. Kent konforunu sağlanması, insan yaşamının kolaylaştırılması, insanın fonksiyonel, estetik, psikolojik açıdan yaşamının kolaylaştırılması kent içinde kullanılan her türlü malzeme, donatımın Antropometrik ölçülere uygun tasarlanması ile gerçekleşebilir. 41

İnsan Faktörü - Antropometri Fonksiyonel vücut ölçüleri; Vücudun, sabit bir noktaya göre; eğilme, dönme, uzanma gibi hareketlerle ulaşabileceği maksimum mesafeleri ölçmek ve işin rahat yapılması için gerekli olan çevresel faktörlerin dağılım uzaklıklarını belirlemek amacıyla yapılan ölçümlerdir. Yapısal vücut ölçümlerine statik antropometri adı verilirken, fonksiyonel vücut ölçülerinin diğer adı da dinamik antropometridir. 42

4. Hafta 43

İnsan Faktörü Altın Oran Altın oran, matematik ve sanatta, bir bütünün parçaları arasında gözlemlenen, uyum açısından en yetkin boyutları verdiği sanılan geometrik ve sayısal bir oran bağıntısıdır. Eski Mısırlılar ve Yunanlılar tarafından keşfedilmiş, mimaride ve sanatta kullanılmıştır. 44

İnsan Faktörü Altın Oran Altın Oran; CB / AC = AB / CB = 1,618 Bir doğru parçasının (AB) Altın Oran'a uygun biçimde iki parçaya bölünmesi gerektiğinde, bu doğru öyle bir noktadan (C) bölünmelidir ki; küçük parçanın (AC) büyük parçaya (CB) oranı, büyük parçanın (CB) bütün doğruya (AB) oranına eşit olsun. Altın Oran, pi (π) gibi irrasyonel bir sayıdır ve ondalık sistemde yazılışı; 1,618033988749894...'tür. -noktadan sonraki ilk 15 basamak- Bu oranın kısaca gösterimi: \frac{1+\sqrt{5}} {2} olur. Altın Oranın ifade edilmesi için kullanılan sembol, Fi yani Φ'dir. 45

İnsan Faktörü Altın Oran 46

İnsan Faktörü Altın Oran 47

İnsan Faktörü Altın Oran Euclid (M.Ö. 365 M.Ö. 300), "Elementler" adlı tezinde, bir doğruyu 1.6180339... noktasından bölmekten bahsetmiş ve bunu, bir doğruyu ekstrem ve önemli oranda bölmek diye adlandırmıştır. Mısırlılar keops Piramidi'nin tasarımında hem pi hem de phi oranını kullanmışlardır. Yunanlılar, Parthenon'un tüm tasarımını Altın Oran'a dayandırmışlardır. Bu oran, ünlü Yunanlı heykeltraş Phidias tarafından da kullanılmıştır. Leonardo Fibonacci adındaki İtalyan matematikçi, adıyla anılan nümerik serinin olağanüstü özelliklerini keşfetmiştir fakat bunun Altın Oran ile ilişkisini kavrayıp kavramadığı bilinmemektedir. Leonardo da Vinci, 1509'da Luca Pacioli'nin yayımladığı İlahi Oran adlı bir çalışmasına resimler vermiştir. Bu kitapta Leonardo Leonardo da Vinci tarafından yapılmış Five Platonic Solids (Beş Platonik Cisim) adlı resimler bulunmaktadır. Bunlar, bir küp, bir Tetrahedron, bir Dodekahedron, bir Oktahedron ve bir Ikosahedronun resimleridir. Altın Oran'ın Latince karşılığını ilk kullanan muhtemelen Leonardo da Vinci 'dir. Rönesans sanatçıları Altın Oran'ı tablolarında ve heykellerinde denge ve güzelliği elde etmek amacıyla sıklıkla kullanmışlardır. Örneğin Leonardo da Vinci, Son Yemek adlı tablosunda, İsa'nın ve havarilerin oturduğu masanın boyutlarından, arkadaki duvar ve pencerelere kadar Altın Oran'ı uygulamıştır. Güneş etrafındaki gezegenlerin yörüngelerinin eliptik yapısını keşfeden Johannes Kepler (1571-1630), Altın Oran'ı şu şekilde belirtmiştir: "Geometrinin iki büyük hazinesi vardır; biri Pythagoras'ın teoremi, diğeri, bir doğrunun Altın Oran'a göre bölünmesidir." Bu oranı göstermek için, Parthenon'un mimarı ve bu oranı resmen kullandığı bilinen ilk kişi olan Phidias'a ithafen, 1900'lerde Yunan alfabesindeki Phi harfini Amerika'lı matematikçi Mark Barr kullanmıştır. Aynı zamanda Yunan alfabesindekine karşılık gelen F harfi de, Fibonacci'nin ilk harfidir. Altın Oran, bir sayının insanlık, bilim ve sanat tarihinde oynadığı inanılmaz bir roldür. Phi, evren ve yaşamı anlama konusunda bizlere yeni kapılar açmaya devam etmektedir. 1970'lerde Roger Penrose, o güne kadar imkânsız olduğu düşünülen, "yüzeylerin beşli simetri ile katlanması"nı Altın Oran sayesinde bulmuştur. 48

Fibonacci sayıları; Fibonacci dizisi İnsan Faktörü Altın Oran (0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584, 4181, 6765... şeklinde devam eder) ile Altın Oran arasında ilginç bir ilişki vardır. Dizideki ardışık iki sayının oranı, sayılar büyüdükçe Altın Oran'a yaklaşır. Fibonacci ardışıkları, Altın Oran ilişkisi yorumlamasıdır. Örneğin; 987 / 610 = 1,618032 sonucunu vermektedir. Bu durum, 89 dan daha küçük olan Fibonacci sayıları için 0,01 gibi küçük bir farklılıkla ortaya çıksa da, büyük sayıların tamamında sonuç aynıdır. 49

http://www.youtube.com/watch?v=nz6t0sgmi9u Leonardo da Vinci'nin günlüklerinin birinde bulunan, insan ve doğayı birbiriyle ilgilendirmebütünleştirme çalışması için bir dönüm noktası kabul edilen ve insan vücudundaki oranları gösteren Vitruvius Adamı çalışması (1492). 50

İnsan Faktörü Altın Oran Deniz Kabuğu: Dipten başlayarak uca doğru ilerleyen kıvrımları bulunan deniz kabuğunun, logaritmik spiral denilen her bir kıvrımına oluşan eğikliğin tanjantı altın orana denk gelmektedir. 51

İnsan Faktörü Altın Oran El Parmakları: Parmaklarımızın tam orta kısmındaki boğumu, altın oran doğrusundaki B noktası olarak kabul edersek; elimize doğru olan kısa parçanın tırnağımıza doğru olan uzun parçaya oranı ile tırnağa doğru olan uzun parçanın tüm parmağımıza olan oranı eşit olacaktır. Ayrıca büyük parçaların küçük parçalara oranı 1,618 i (Φ) verecektir. 52

İnsan Faktörü Altın Oran Kollar: Kolumuz dirseğimizden iki parçaya ayrılmaktadır. Kolumuzda omzumuza doğru olan kısa parçanın elimize doğru olan uzun parçaya oranı ile elimize doğru olan uzun parçanın tüm kolumuzun uzunluğuna oranı eşittir. Ayrıca büyük parçaların küçük parçalara oranı 1,618 i (Φ) vermektedir. 53

İnsan Faktörü Altın Oran Çam Kozalağı: Kozalağın içindeki merkez noktadan dışarıya doğru spiral biçiminde uzayan her bir tanenin eğrilik açısı, bize altın oranı vermektedir. 54

İnsan Faktörü Altın Oran Saçtaki Düğüm Noktası: Her insanın kafasının tepe noktasında, saçların çıkmaya başladığı kıvrımlı bir düğüm noktası vardır. Resimde örneklendiği gibi bazı insanlarda bu iki tanedir. Bu düğüm noktasından çıkan saçların yaptığı kıvrım, bir açıyla ilerlemektedir. İşte bu eğimin tanjantı, bize altın oranı vermektedir. 55

İnsan Faktörü Altın Oran Tütün ve eğrelti otu gibi bazı bitkilerin yaprakları, aşağıya doğru eğimli olarak uzamaktadır. Bu eğimin tanjant değeri altın oranı vermektedir. 56

İnsan Faktörü Altın Oran Selimiye Camisi: Mimar Sinan, altın oranı Edirne deki Selimiye Camisi nde kullanmıştır. Caminin minarelerindeki ışıklı bölmelerin oranı, altın oranına eşittir. Bu durum Süleymaniye Camisi nde de geçerlidir. 57

İnsan Faktörü Altın Oran İnsan Yüzü: Yüzümüzde altın oranı bulabileceğimiz bir çok yer vardır. Bunlardan biri kaşların arasındaki boşlukla, gözbebekleriarasındaki boşluğun oranıdır. Bunun gibi üst damaktaki ön iki dişin enlerinin toplamının boyların toplamına oranı, 1,618 i vermektedir. Bunlar kuşkusuz standart olarak kabul edilen insan yüzleri için geçerlidir. 58

İnsan Faktörü Altın Oran Akciğer: Akciğerlerimizin içinde kas ve bağ dokusundan meydana gelen bronşlar ve bunların sıralı olduğu bronş ağacı bulunmaktadır. İşte bu ağacın dallarının uzunlukları arasındaki oran, altın orana eşittir. 59

İnsan Faktörü Altın Oran DNA: İnsan vücudundaki en küçük elementlerde bile altın orandan bahsedilmektedir. DNA, düşey doğrultuda iç içe açılmış iki ayrı sarmaldan oluşmaktadır ve bu sarmalların uzunluğu 34 angström, genişlikleri 21 angtröm dür. 21 ve 34 sayıları, Fibonacci sayı dizisinde arka arkaya gelen iki sayıdır ve bunların birbirine oranı altın orandır. 60

İnsan Faktörü Altın Oran Kar Kristalleri: Kristallerin kollarındaki kısa uzantılarla, uzunlar arasında her zaman altın orana uyan bir ölçü bulunmaktadır. 61

İnsan Faktörü Altın Oran Geyik Boynuzu: Tıpkı fillerin dişlerindeki sarmal yapılarda olduğu gibi, geyiklerin boynuzlarındaki çıkıntılarda da, 1,618 lik altın oran bulunmaktadır. 62

İnsan Faktörü Altın Oran Mısır Piramitleri: Milattan önce yapıldığı düşünülen bir yapı olduğu bilinmesine rağmen, altın oranı birebir görebildiğimiz Keops Piramidi nin taban uzunluğu ile yüksekliğinin birbirine oranı altın oranı vermektedir. 63

İnsan Faktörü Altın Oran Mona Lisa Tablosu: Leanardo da Vinci tarafından yapılan Mona Lisa tablosunun boyu ile eni arasındaki oran, altın orana eşittir. Tıpkı Aziz Jerome tablosundaki gibi Ayrıca Picasso da aynı ölçüyü resimlerinde kullanmıştır. 64

İnsan Faktörü Altın Oran Ayçiçeği: Tıpkı papatyadaki gibi, çiçeğin merkezinden sağa doğru gidenlerle sola doğru giden taneciklerin oranı altın orana eşittir. Papatyaya benzeyen çiçeklerin neredeyse tamamında bu oran geçerlidir. 65

İnsan Faktörü / Altın Diktördgen İçinden defalarca kareler çıkardığımız bu Altın Dikdörtgen'in karelerinin kenar uzunluklarını yarıçap alan bir çember parçasını her karenin içine çizersek, bir Altın Spiral elde ederiz. Altın Spiral, birçok canlı ve cansız varlığın biçimini ve yapı taşını oluşturur. Buna örnek olarak Ayçiçeği bitkisini gösterebiliriz. Ayçiçeğinin çekirdekleri altın oranı takip eden bir spiral oluşturacak şekilde dizilirler. 66

İnsan Faktörü - Psikoloji Bu karelerin kenar uzunlukları sırasıyla Fibonacci sayılarını verir. 67

5. Hafta Ergonomi Psikoloji / Çizimle Tanışalım!!! 68

İnsan Faktörü - Psikoloji İnsan psikolojik varlıktır ve mekân onu motive eder. İnsan 5 duyusunu kullanarak algıladığı duygularıyla mekan hakkında hissiyat oluşturur ve etkilenme düzeyine göre mekana karşı beklenti içine girer. Mekanda insan üzerinde etki eden çeşitli faktörler bulunmaktadır. 69

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Düşey çizgi; sonsuzluğun heyecanın simgesidir. Düşey çizgi izlemek için insan durmak zorundadır. İnsan düşey çizginin tamamını görmek için bakışlarını bulunduğu noktadan uzaklara gökyüzüne kadar çevirir. Düşey çizgiler ululuğunda simgesidir. 70

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Doğru ve eğri çizgiler; doğru çizgiler kararlılık ve sertlik ifade eder ve gücü hatıra getirir. 71

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Helikoidal çizgiler; bu çizgiler yükselmenin, kopmanın, yerden ayrılmasının simgesidir. 72

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Küp; bütünlüğü sunar, izleyene kesin doğruluk duygusu verir. 73

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Daire; küre ve yarım küre kubbeler, yetkinlik ve en son yasayı sunar. 74

Şekillerin insan üzerindeki etkileri Elips; iki merkez çevresinde gelişerek gözün dinlenmesine fırsat vermez, gözü devingen ve tasalı kılar. 75

6. Hafta Çizime Devam 76

Renklerin insan üzerindeki etkileri Renk ve ışık ilişkisinde renklerin içerdikleri titreşimli enerjinin insan psikolojisi üzerinde etkileri vardır. Renklerin algılanması ışık kaynaklarına bağlıdır. Seçilen ışık kaynakları ile renklerin verimlilikleri önemlidir. 77

Renklerin insan üzerindeki etkileri Görsel konforun sağlanması, eylemler ile renk arasındaki ilişkilerin doğru kurulmasına bağlıdır. Bunun için uygun aydınlatma düzenekleri ve uygun ışık kaynaklarının seçilmesi gerekmektedir. Farklı renk özellikli ışık kaynaklarıyla sıcak ve huzurlu bir atmosfer yaratılabileceği gibi uyarıcı, çalışmaya teşvik edici etkiler de oluşturulabilir. Kişilerin sevdiği vazgeçemediği bazı renkler vardır ve çevresini söz konusu renklerle çevirmek en doğal hakkıdır. 78

Renklerin insan üzerindeki etkileri Yatak odasında aşırı sıcak bir ortam yaratacak renkler, dikkati her an canlı tutacaklarından pek tavsiye edilmez. Diğer odalarda soğuk bir etki yaratacak açık mavi, yeşil, gri, hatta leylak rengi yatak odalarında rahatça kullanılır. Yatak odasındaki renklerin ve uyumun, dinlendirici olması gerekmektedir. Göz bütün odada, perdelere, duvarlardan aydınlatmaya rahatça hiçbir çağrışım olmadan dolaşabilmelidir. Bir fon rengi seçilip bu rengi tekrarlayacak çerçeve, abajur gibi objelerle daha belirgin olması sağlanabilir. Tavandan yansıtılan endirekt ve başucu aydınlatması kullanılabilir. Sıcak güneş ışıkları güneş batarken ya da doğarken odaya girdiklerinde bütün renkler daha parlak, daha canlı görünür. Tersine, zayıf ışıklar da her şeyi öldürür, sönükleştirir. Bu noktada yine evin ve odanın baktığı yön önem kazanır. 79

Renklerin insan üzerindeki etkileri İki ana rengin karışımıyla ortaya çıkan ara renk, karışıma katılmayan ana rengin tamamlayıcısı olur. Kırmızı için yeşil, mavi için turuncu, sarı içinse mor tamamlayıcı renk işlevi görür. Aynı zamanda birbirlerine karşıt olan bu renkler birlikte kullanıldıklarında da denge oluştururlar. 80

Renklerin insan üzerindeki etkileri Sarı: En parlak renk. Dikkat çekmek için çığlık atar; bu yüzden uyarı ışıklarında sarı tercih edilir. Ayrıca dikkat çekiciliğinden dolayı dünyada taksiler sarıdır. Sonbaharın da baskın renkleri sarı ve sarı-turuncu, duygularımızı yakalayan, güçlü bir çekiciliğe sahiptir. Neşeyi anlatır. Sarı zeka,incelik ve pratiklikle de ilgilidir. Toplumsal yaşamı ve birlikte çalışmayı yansıtan bir anlamı vardır. Geçiciliğin sembolüdür. Sarı ayrıca hüzün ve özlemin rengidir. Sonbaharın tüm hüzünlü güzelliğinde onun her rengini izlemek mümkündür. 81

Renklerin insan üzerindeki etkileri Kırmızı: En uzun dalga boyuna sahip olan kırmızı renk, özellikle de koyu bir arka plan ile birlikte kullanıldığında öyle şiddetlidir ki, bir görüntüde yer alan küçücük kırmızı bir leke bile görüntünün her yerini etkiler. Bu renk canlılık ve dinamizmle ilgili bir renktir. Mutluluğu temsil eder. Kırmızı renk, fiziksel olarak; ataklığı, canlılığı ve duygusal bağlamda; bir işi sonuna kadar götüren azmi ve kararlılığı gösterir. İştah açar. O yüzden dünyadaki gıda firmalarının çoğu logosunda kırmızıyı kullanır. Kırmızı tansiyonu yükseltir, kan akışını hızlandırır. Yanlış bir inanış vardır; boğaların kırmızıya saldırdığı sanılır. Oysa boğalar renk körüdür. Kırmızıya değil, kendilerine sallanan koyu renkli beze saldırır. Yatak odasında böyle bir renk kullanılacaksa başka renklerle hafifletilmelidir. 82

Renklerin insan üzerindeki etkileri Siyah: Siyah; gücü ve tutkuyu ifade eder, bizde ve batıda matemi temsil eder. Japonya da ise mutluluğu ifade eder. Konsantre olabilmek için perdelerin siyah, gün ışığı olmayan odalar tercih edilebilir. 83

Renklerin insan üzerindeki etkileri Pembe: Kırmızı ile beyazın birleşmesi ile elde edilen pembe renk, kırmızı gibi canlılık verir ama daha yumuşaktır. Mavi renk erkeklerin, pembe ise kadınların rengi olarak bilinir. Neşe ve mutluluk veren bir renk olan Pembe aynı zamanda hayallerin ve aşkın rengidir. 84

Renklerin insan üzerindeki etkileri Mavi: Dünyanın hakim rengi olan mavi çekingen bir renk; dinlendiriciliği ve edilgenliği anlatır. Koyu tonlarda ya da yoğun olarak kullanıldığında moral bozan, kasvet veren, açık tonlarda ya da beyazla karışık kullanıldığında, yatıştırıcı ve güven veren bir etki yaratır. Vücudumuzda boğaz bölgesini yansıtan bir renktir. Mavi renk gökyüzünün ve geniş ufukların, denizin simgesidir. Sınırsızlığı ve uzak bakışlılığı simgeler. Huzuru temsil eder ve sakinleştirir. Araplar mavinin kan akışını yavaşlattığına inanır, nazar boncuğu o yüzden mavidir. Batıda intiharları azaltmak için köprü ayaklarını maviye boyarlar. Duvarları mavi olan okullarda çocukların daha az yaramazlık yaptığı saptanmıştır. 85

Renklerin insan üzerindeki etkileri Açık mavi; soğuk renkler arasında yer alır, dinlendirici, sakinleştiricidir. Ayrıca odayı daha büyük gösterir. Bu arada söz konusu renklerin, çok parlak tonlarda seçilirse uzun sürede yorucu olabileceklerini unutmamak gerekir. 86

Renklerin insan üzerindeki etkileri Yeşil: Sessizliği anlatır. Duygusal olarak bizi en çok etkileyen bir organımız olan kalp organının, bu rengin yaydığı enerji alanında olduğu düşünülür. Doğanın ve baharın rengidir. Güven veren renktir. O yüzden bankaların logolarında hakim renktir. Yeşil yaratıcılığı körükler. Bu yüzden büyük lokanta mutfaklarında yeşil tercih edilir. Hastanelerde de yeşil rahatlatıcı özelliği nedeniyle kullanılır. Yeşil alanda insanların daha az mide rahatsızlığı çektiği saptanmıştır. 87

Renklerin insan üzerindeki etkileri Mor: En kısa dalga boyuna sahip olan mor, geleneksel olarak asaletle ilişkilendirilir. Yakınlık ve güzelliğe de işaret eder. Eskiden beri ihtişam ve lüksün son basamağı olarak düşünülür. Tarih, yüksek sınıfların, saray mensuplarının daima morla bezendiklerini kaydeder. Nevrotik duyguları açığa çıkardığından, insanların bilinçaltını korkuttuğu saptanmıştır. İntihar edenlerin beğendiği renktir. 88

Renklerin insan üzerindeki etkileri Lacivert; kozmik renk olarak kabul edilir. Otorite ve verimliliği simgeler. Gri; diplomatik ve ağır bir renktir. Hareketsizliği, yavaşlığı ve ciddiyeti temsil eder. Bronz; negatif bir etki yapar. Turkuaz; ruh sağlamlığını belirler. Turuncu; mantık ve muhakemeyi güçlendirir. Uysallığı sembolize eder. 89

Renklere dair İpuçları Nötr renkler, beyaz, siyah ve kurşuni gibi tarafsız renklerdir. Bunlar belli başlı bir renk özelliğinden ziyade, çeşitli renklerin elde edilmesine yardımcı olurlar. Nötr renkler, dinlendiricidir; doyurucu manalı ve olgun bir etkileri vardır. Bunlardan siyah renk, derinlik ve karanlık beyaz ise aydınlık, temizlik ve yakınlık hissi yaratır. 90

Renklere dair İpuçları Yatak odası gibi dinlenme, uyuma, kitap okuma gibi eylemlerin gerçekleştirildiği mekânlar için rahatlık, sükûnet, dinlenme, yatıştırma, yumuşatma ve sakinleştirme etkileri olan mavi, turkuvaz, morun açık tonları, açık yeşil renkler seçilebilir. mor ve açık tonları, canlı ve sıcak renkler ile yarı şeffaf aplikler, geniş açılı armatürler kullanılabilir. 91

Renklere dair İpuçları Beyaz bütün mobilyaları daha iyi gösterir. Ayrıca çok büyük olmayan ve pek ışık alamayan bir yatak odası, duvarları ve tavanı beyaza boyandığında daha büyük görünür. Her yanı bembeyaz yapmak istenmiyorsa yeri duvardan duvara uçuk mavi bir halıyla kaplayıp tavanda aynı rengi tekrarlamak mümkündür. Odaya giren ışığın yanı sıra ışığın üstüne çarpıp yansıdığı yüzey de çok önemlidir. Aynı sıcaklıkta iki yüzeyden biri parlak, diğeri mat ise parlak olan ışığı yansıtır, mat olan ise yok eder. Bu nedenle yatak odasının aydınlatmasında elden geldiğince pencereden sızan gün ışığı taklit edilmektedir. Bu durumda, seçilen eşya her zaman istendiği gibi görünür, istenen etkiyi yapar. 92

Renklere dair İpuçları Yatak odası için en uygun renklerden biri de dinlendirici özelliği ile yeşildir. Hoş bir serinlik etkisi yapmasının yanı sıra, odada doğanın bir parçası gibi durur. Yeşil, biraz griyle karıştırılırsa son derece dinlendiricidir; yalnız çok büyük yatak odalarına soğuk bir hava verir. 93

Renklere dair İpuçları Çalışma odası ve toplantı salonu gibi çalışma eyleminin yapıldığı bu mekânlar için gücü temsil eden, yoğunlaşma ve otorite sağlayan, rahat ve tepkisiz hissettiren mor ve açık tonları, siyah ve tezat renkleri, kahverengi ve lacivert ile tek yönden gelen ışık ve ayarlanabilir hareketli masa lambaları kullanılabilir. 94

Renklere dair İpuçları Oturma odası ve salon gibi oturma, dinlenme ve televizyon izleme eylemlerinin yapıldığı bu mekânlar için gözü dinlendirmesi, huzur vermesi, stres atmayı sağlaması nedeniyle açık mavi, beyaz, açık ve doğal renkler ile sıcak renkli lambalar, endirekt ve bölgesel aydınlatma sistemleri kullanılabilir. 95

Renklere dair İpuçları Mutfak, yemek pişirme, depolama, yiyecek hazırlama ve servis gibi eylemlerin gerçekleştirildiği bu mekânlar için doğayı çağrıştıran, güven ve huzur veren, bitecek bir zamanı temsil eden yeşil, sarı ve tonları ile sıcak ışık renkleri, tezgâh ve dolaplar için de özel aydınlatma düzenekleri seçilebilir. 96

Renklere dair İpuçları Koridor ve giriş, bekleme, geçiş ve oturma eylemlerinin yapıldığı bu mekânlar için kendine güven duygularını harekete geçiren, huzur veren gül rengi, şeftali, mor ve açık tonları, canlı ve sıcak renkler ile yarı şeffaf aplikler, geniş açılı armatürler kullanılabilir. 97

Renklere dair İpuçları Çocuk odası, diskotek ve restoranlarda dikkati ayakta tutan, enerji, hareket ve canlılık veren, kan dolaşımını hızlandıran turuncu, kırmızı, sarı ve yeşilin tonları ile tavandan yansıtılan endirekt aydınlatma, renkli ve özel aydınlatma sistemleri kullanılabilir. 98

Renklere dair İpuçları Diskotek ve restoranlarda (konseptine bağlı olarak) dikkati ayakta tutan, enerji, hareket ve canlılık veren, kan dolaşımını hızlandıran turuncu, kırmızı, sarı ve yeşilin tonları ile tavandan yansıtılan endirekt aydınlatma, renkli ve özel aydınlatma sistemleri kullanılabilir. 99

Renklere dair İpuçları Rengin saf olarak kullanılması daha gerçekçi bir etki yaratırken pastel renklerin kullanılması da romantik bir etki yaratabilir. Pastel renk, beyazla yumuşatılarak rengi açılmış ya da soluklaştırılmış renktir. 100

Renkler ve Psikoloji İlişkisine dair Doğal ortamlardaki insan yaşamı incelendiğinde, duyularla algılanan renklerin duygusal olarak insanları belli ölçülerde etkilediğini görebiliriz. Rengin bulunuşuyla; Birçok mimari yapıda renk, mekânın bölümlerini belirginleştirmek, insanların sınıf ayrımını belirtmek, kişinin davranışlarını kontrol altına alabilmek, yönlendirmek ya da yanıltmak gibi amaçlarla kullanılmaktadır. Örneğin; Naziler, toplama kamplarında esirleri alçak tavanlı ve her yanı sarıya boyalı hücrelerde tutmuştur. Hücre duvarlarında zihni bulandıran bir etki yaratan sarı rengin kullanılmasıyla esirin psikolojik olarak çöküntüye uğratılması amaçlanmıştır. Nitekim döneme dair yazılanlarda bu hücrelerdeki esirlerin delirme noktasına geldikleri belirtilmektedir. 101

Renkler ve Psikoloji İlişkisine dair Amerikan otomobil kuruluşu, kırmızı renkli otomobil kullananların diğer renklerde araç kullananlara göre daha fazla kaza yaptıklarını belirlemiştir (Becer,1999). Ayrıca, trafik işaretlerinde örnek teşkil ettiği gibi, tehlike ve yasakların belirtilmesinde kırmızının, dikkat, uyarı amaçlı olarak sarı rengin kullanıldığı görülür. Yapılan deneylerde, renklerin bireyin koku ve tat alma duyuları üzerinde de etkili olduğu saptanmıştır. Örneğin sarı ve yeşilin ekşi, turuncu, sarı ve kırmızının tatlı, mavi ve yeşilin acı, soluk yeşil ve açık mavinin tuzlu tatları çağrıştırdığı, yeşilin çam kokusunu, eflatunun parfüm kokusunu çağrıştırdığı saptanmıştır (Teker, 2003). 102

Renkler ve Psikoloji İlişkisine dair Sıcak renklerin hakim olduğu mekanlarda geçen zamanın gerçek sürenin üstünde olduğu, soğuk renklerle renklendirilmiş mekanda geçirilen sürenin ise gerçek sürenin altında kaldığı yönündedir. (Aydınlı, 1989). Sıcak renkler, izleyeni uyarır ve neşelendirir. Fiziksel gücü, enerjiyi, dinamizmi arttırır, metabolizmayı hızlandırır; fazlası ise heyecan, yorgunluk, şiddet, saldırganlık ve yoğunlaşma güçlüğü yaratabilir. Turuncunun dışa dönüklük, girişimcilik, sosyallik sağladığı, sarının şeffaflık, hafiflik, serbestlik duygusu uyandırdığı da ortaya konmaktadır. Sıcak renkli cisim ve mekânların daha yakında ve büyük göründükleri bilinir. 103