MİMARİ BİÇİMLENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Transkript

1 MİMARİ BİÇİMLENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER İNSAN VE KULLANICI GEREKSİNMELERİ İnsan gereksinmeleri: insanların fizyolojik, toplumsal ve psikolojik açılardan rahatsızlık duymadan yaşamlarını sürdürebilmelerine yardımcı olan tüm çevresel ve toplumsal koşullar. Bu gereksinmeler, en temel olandan başlayarak en karmaşık olanlara dek hiyerarşik bir düzen içinde ele alınmaktadır. İnsan gereksinmelerinin aşamaları

2 1. Fiziksel gereksinmeler (biyolojik gereksinmeler) Beslenme, dinlenme, barınma, giyinme, hareket etme, üreme, su ve hava gereksinmeleri gibi insan yaşantısına ilişkin en temel gereksinmeler. 2. Güvenlik gereksinmeleri (emniyet gereksinmesi) Korku, baskı ve tehlikelerden uzak olma, güven duyma ve gelecekten emin olma, vb. 3. Toplumsal gereksinmeler (aidiyet gereksinmesi) Ait olma, beraberlik, arkadaşlık, grup içerisine girebilme gibi toplumsal etkileşim ile ilgili gereksinmeler. 4. Benlik gereksinmeleri (saygı görme gereksinmesi) Öz saygı ve öz beğeni ile kazanılmış bilgi ve yeteneklerin tanıtılması gibi beğenilme ve saygı görme ile ilgili gereksinmeler. 5. Kendini gerçekleştirme gereksinmesi Önemli bir iş başarma gibi, bireysel potansiyelin gerçekleşmesi ve yaratıcı yeteneklerin kullanılması ile kişisel doygunluğa erişme-tatmin gereksinmeleri.

3 Her tür mimari tasarım, insan ve onun gereksinmelerini göz önünde bulundurarak, insan için gerekli mekansal ve sosyal çevre koşullarını yaratma probleminin çözümüdür. İnsan gereksinmeleri genelinden tasarlanacak mekanların kullanıcıları aşamasına geçildiğinde, kullanıcıların özel gereksinmeleri ile karşılaşılır. Kullanıcı gereksinmeleri birey veya toplulukların eylemlerini en etkin biçimde yerine getirebilmeleri için gerekli olan çevresel koşullardır. Kullanıcı veya kullanıcıların belli bir veya birden fazla eylemi yerine getirebilmeleri için çevrenin sahip olması gereken ortamsal koşullardır. Kullanıcı gereksinmeleri, bir mekanda bulunması gereken en az koşulları ve nitelikleri belirler. Bu niteliklerdeki herhangi bir eksiklik, kullanıcıda rahatsızlık yaratacaktır.

4 Herhangi bir mimari tasarıma başlarken kullanıcı gereksinmelerinin ayrıntılı ve doğru olarak belirlenmesi, oluşturulacak mekanların ve fiziksel ortamın kullanıcıya ve içinde gerçekleştirilecek eylemlere uygunluğu açısından önem taşır. MİMARLIKTA KULLANICI GEREKSİNMELERİ Fiziksel kullanıcı gereksinmeleri Psikolojik ve sosyal kullanıcı gereksinmeleri.

5 Her mekanın kullanıcılarının kendine özgü gereksinmeleri bulunur. Bu gereksinmeler, KULLANICI SAYISINA, MEKAN İÇERİSİNDE YER ALACAK EYLEMLERİN ÖZELLİKLERİNE, KULLANILAN DONATIM ELEMANLARINA, GÖRSEL VE İŞİTSEL MAHREMİYETE, TOPLUMSAL ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİNE, MEKANIN BİÇİM, RENK, DOKU GİBİ ESTETİK ÖZELLİKLERİNE bağlı olarak da değişir.

6 FİZİKSEL KULLANICI GEREKSİNMELERİ Mekansal gereksinmeler Mekanın içindeki insanın statik ve dinamik boyutları, eylemleri ve eylemlerin yapılış biçimleri ile ilişkili gereksinmeler. Isısal gereksinmeler Mekandaki uygun sıcaklık, nem, radyasyon ve hava hareketleridir. İşitsel gereksinmeler Mekandaki sesin uygun şiddette olması ve ses yansıması-dağılımı vb. özelliklerdir. Görsel gereksinmeler Mekandaki uygun ışık şiddeti-aydınlık düzeyleridir. Sağlık gereksinmeleri Mekana temiz su getirilmesi, çöp ve atıkların yok edilmesi, mikroplardan korunma vb. gereksinmelerdir. Emniyet gereksinmeleri Mekanın yapısal sağlamlığının uygun olması, yangın ve doğal afetlere hırsızlığa ve kazalara karşı korunma gereksinmesi.

7 PSİKOLOJİK VE SOSYAL KULLANICI GEREKSİNMELERİ Mahremiyet gereksinmesi Mekanın işitsel, görsel, kişisel ve toplumsal gizliliğe uygun olması. Davranışsal gereksinmeler Mekanda kişilerin eylemleri sırasında gereksinim duydukları mesafeler (bireysel sınır 45 cm., bireyler arası uzaklık cm., toplum içi uzaklığı cm., kamusal uzaklık 360 cm. den fazla mesafelerdir). Estetik gereksinmeler Mekanın uygun biçim, renk ve doku özellikleridir. Toplumsal gereksinmeler Mekandaki toplumsal (sosyal) ilişkiler, toplumsal yapı ve onun gerekleri.

8 ÖLÇÜ KAVRAMI ve İNSAN ÖLÇÜLERİ Ölçü kavramı, mimarlığın temel sorunlarından biridir. Tasarımlarımızı ölçü düzenine göre düşünüp, çizim olarak sunmaktayız. Değişmez sabit birimler ile belirli boyutların kıyaslanmasına ölçü denir. Ölçü, soyut olarak iki büyüklük arasındaki sayısal bağıntı ya da bütünle onu oluşturan parçalar arasındaki oransal ilişkiler anlamına gelir. Buna mimarlıkta PROPORSİYON adı verilir.

9 İnsanoğlu, öncelikle kendi vücudunun parçalarını birer ölçü birimi olarak kullanmıştır. İnsanın Vücut Ölçülerinden Kaynaklanan Eski Ölçüler İNGİLİZ Inch (bir parmak) 2.54 cm. Foot (bir ayak) cm. Yarda (üç ayak) cm. TÜRK Endaze (bir açık kol) cm. Arşın (bir açık kol+1/4 göğüs) cm. Kulaç (iki açık kol) cm.

10 Mimarlıkta ölçünün dayanak noktası insanın kendisidir. İnsan ölçüsü, ölçü kavramını düzenleyen bir mimari öğe ve değerlendirme aracı olarak mimaride kullanıma uygunluğu sağlar. İnsanın temel olduğu bir ortamda, birim olarak insan ve onun ölçüleri alınır. Ancak günümüzde insan ölçüsü diye bir birim sistemi yoktur. Mimari düzenlemelerimizde ölçü, kendi fiziksel boyutlarımızla değerlendirdiğimiz bir mekansal orandır.

11 Yapılar ve mekanlar, kullanım amaçları doğrultusunda onları kullanan insanlara göre oranlı olarak biçimlendirilir. Düzenlediğimiz ortamlar, onu kullanacak olan insanlara uygun boyutlarda tasarlanmadığı zaman, fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara neden olurlar. Bu nedenle, içinde yaşadığımız mekanlar İNSANA GÖRE ÖLÇÜLÜ olmalıdır.

12 İNSAN BOYUTLARI Mimari tasarımlarımızın kullanıcısı insan dır. Bu nedenle mimari tasarımda onun boyutlarını ele almamız gerekir. Mimarlıkta tasarlanacak mekanların ve o mekan içindeki donatım elemanlarının ölçü ve biçimleri onu kullanacak insanın vücut ölçülerinden kaynaklanmaktadır. Bu mekan ve araçların insan kullanımında herhangi bir rahatsızlık-zorlama yaratmayacak şekilde düzenlenmesi gerekir. İnsan kullanımına uygun olmayan mekanlar yapıldığında, insan kendi gereksinimlerine göre çevresini yeniden düzenlemek zorunda kalır. Bu durum, zaman ve ekonomik kayıplara yol açar.

13 İNSAN BOYUTLARI Antropometrik boyutlar (vücut ölçüleri) Duyusal boyutlar (beş duyu organları) Algısal ve zihinsel boyutlar (insan hafızası boyutları)

14 Antropometrik boyutlar, statik (durağan) ve devingen (hareketli) boyutlar olarak ikiye ayrılır. Statik boyutlar, hareketsiz durumdaki insanın standart durumdaki (ayakta duran/oturan insan) vücut ölçüleridir. Devingen boyutlar ise, hareket halindeki insanın vücut ölçüleridir. Yatay ya da dikey olarak en fazla ulaşabilme uzaklıkları gibi. Duyusal boyutlar, beş duyu organları ile ilişkili olup, insanın görme, işitme, dokunma, tat alma ve koku alma ile ilgili boyutlarıdır. Algısal ve zihinsel boyutlar ise insan hafızası boyutları ve reaksiyon verme süreleri ve insanın beyin, düşünme, karar verme sistemi ve sinir-kas sistemi ile ilişkilidir.

15 İnsan ölçüsü, uluslar ve ırklar arası farklılıklara, bölgelerarası farklılıklara, beslenme düzenine, yaş ve cinsiyet farklılıklarına göre değişmektedir. Ülkemizde: Yetişkin kadın boyu: Yetişkin erkek boyu: cm cm.dir.

16 Çevremizi ve kullandığımız eşyaları boyutlandıran, kendi vücut ölçülerimizdir. İnsan, boyu ve diğer ölçüleri ile çevresine ÖLÇÜ, ÖLÇEK ve ORAN kazandırır. Merdiven basamaklarının genişliği ayak uzunluğuna, basamakların dizilişi adım boylarına ve kapı kolu, zil, elektrik düğmesi, pencere kolu ve merdiven korkuluklarının yükseklikleri, kolumuzun ölçülerine göre tasarlanmaktadır. Duvara asacağımız tabloların yükseklikleri ayakta duran insanın göz hizası yüksekliğine göre, pencere çerçevesi boyut ve yükseklikleri ise oturan insanın göz seviyesine bağlı olarak boyutlandırılır ve biçimlendirilir.

17 Mekanları oluşturan eylem alanlarını ve koridor gibi geçiş-bağlantı ya da dolaşım/sirkülasyon alanlarını, kullanıcı sayısına bağlı olarak her zaman insan ölçüleri boyutlandırmaktadır. İnsanın yatay ve düşeyde oluşturduğu hareketler eylem alanlarını, insan-eşya ilişkileri de bu alanların boyutlarını belirler. Bir eylem için gerekli alanın bulunabilmesi için, o eylemin yapılış biçiminin ve özelliklerinin bilinmesi gereklidir.

18 Le Corbusier, eşyaların seri üretimi için insan oran ve ölçülerine dayanarak MODULOR adını verdiği bir ölçü sistemi geliştirmiştir. Corbusier, ortalama insan boyunu 183cm. olarak kabul etmiş ve bu boyu bir oranlar sistemi olan ve Fibonacci Dizisi adı verilen basit matematik toplama işlemleri ile gerçekleştirmiştir. Corbusier, insan boyu olarak aldığı 183 cm. den başlayan ölçü sistemine kırmızı seri, kolunu kaldırmış insan boyu olan 226 cm. den başlayan ölçü sistemine de mavi seri adını vermiştir. KIRMIZI SERİ: (İNSAN BOYU 183 CM.) MAVİ SERİ: CM. (KOLUNU KALDIRMIŞ İNSAN BOYU 226 CM.)

19 Fibonacci Dizisinde herhangi bir sayısal değer, kendisinden önce gelen iki sayının toplamına eşittir. Ayrıca ardışık iki sayısal değerin birbirine oranı sabit ALTIN ORAN değerini vermektedir. 226/140= gibi. Bu boyutlar, şu biçimlerde kullanılmaktadır 27 cm.----otururken koltuk yüksekliği 43 cm.----sandalye yüksekliği 70 cm.----masa yüksekliği 86 cm.----tezgah yüksekliği 113 cm.---bar yüksekliği 140 cm.---yatay kol yüksekliği 183 cm.---boy yüksekliği 226 cm.---kol uzanma yüksekliği

20