T.C. BAŞBAKANLIK HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI KAMU BORÇ YÖNETİMİ RAPORU Şubat 2006
Kamu Borç Yönetimi Raporu 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un 14. Maddesi gereği üçer aylık dönemler itibarıyla hazırlanmaktadır. Raporun bu sayısı Ocak-Aralık 2005 dönemine ilişkin gelişme ve değerlendirmeleri içermekte olup, söz konusu dönemi takip eden gelişmelere yer verilmemiştir. Raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilerek kullanılabilir. Bilgi için: (312) 212 90 45 (312) 212 89 11 (312) 204 6167-204 6157 e-posta: risk@hazine.gov.tr
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR... iv 1 BÜTÇE GELİŞMELERİ... 1 2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER... 5 2.1 BORÇLANMA LİMİTİ... 5 2.2 İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER... 6 2.2.1 İÇ BORÇLANMA... 6 2.2.2 İÇ BORÇ SERVİSİ... 7 2.2.3 İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI... 8 2.2.4 İKİNCİL PİYASALAR... 11 2.3 DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER... 17 2.3.1 PROGRAM FİNANSMANI... 18 2.3.1.1 Uluslararası Sermaye Piyasaları... 18 2.3.1.2 Uluslararası Kuruluşlar... 20 2.3.2 PROJE FİNANSMANI... 21 2.3.3 DIŞ BORÇ SERVİSİ... 26 2.3.4 İKİNCİL PİYASALAR... 28 2.3.4.1 İkincil Piyasalardaki Gelişmeler... 28 2.3.4.2 Türkiye nin Kredi Notlarındaki Gelişmeler... 32 3 BORÇ STOKU... 35 3.1 BORÇ STOKUNUN DEĞİŞİMİ... 35 3.1.1 İÇ BORÇ... 35 3.1.2 DIŞ BORÇ... 36 3.2 BORÇ STOKUNUN YAPISI... 37 i
3.2.1 İÇ BORÇ... 39 3.2.2 DIŞ BORÇ... 40 4 BORÇ SERVİSİ PROJEKSİYONU... 43 5 HİBELER... 46 6 KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER... 47 6.1 HAZİNE GARANTİLİ DIŞ BORÇ STOK YAPISI... 47 6.2 VERİLEN GERİ ÖDEME GARANTİLERİ... 49 6.3 KOŞULLU YÜKÜMLÜLÜKLER KAPSAMINDA YAPILAN ÖDEMELER... 50 6.4 HAZİNE GARANTİLİ KREDİLERİN GERİ ÖDEME PROJEKSİYONU... 55 7 ALACAK YÖNETİMİ... 57 7.1 HAZİNE ALACAK STOKUNUN YAPISI... 57 7.2 VADESİ GEÇMİŞ ALACAK STOKU... 59 7.3 VADESİ GELECEK ALACAK STOKU... 61 7.4 ALACAK TAHSİLATI... 64 8 RİSK YÖNETİMİ... 68 8.1 2006 YILI BORÇLANMA ÖLÇÜTLERİ... 68 8.2 2006 YILI FİNANSMAN PROGRAMI... 68 8.3 SÜRE... 69 8.3.1 TL CİNSİ NAKİT İÇ BORÇ STOKUNUN SÜRESİ... 69 8.3.2 DIŞ TAHVİL STOKUNUN SÜRESİ... 70 8.4 VADEYE KALAN SÜRE VE VADEYE KALAN ORTALAMA SÜRE... 71 8.4.1 İÇ BORÇ STOKU... 71 8.4.1.1 İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 71 8.4.2 DIŞ BORÇ STOKU... 71 8.4.2.1 Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 71 8.4.2.2 Dış Tahvil Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 72 ii
8.4.2.3 Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 73 8.4.3 HAZİNE GARANTİLİ STOK... 74 8.4.3.1 Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresi... 74 8.4.3.2 Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 75 8.4.4 VADESİ GELECEK ALACAK STOKU,,... 76 8.4.4.1 Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 76 8.4.4.1 Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 77 8.5 İÇ BORÇ STOKUNUN REEL FAİZİ... 78 8.6 KAMU NET BORÇ STOKU... 80 EKLER... 82 EK 1: TANIMLAR... 82 EK 2: YÖNTEM... 88 EK 3: KAMU FİNANSMANI VERİLERİ... 96 iii
TABLOLAR Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri... 2 Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri... 3 Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı... 4 Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti... 5 Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma... 5 Tablo 6: İç Borçlanma... 7 Tablo 7: İç Borç Servisi... 8 Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı... 9 Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı... 15 Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı... 16 Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı... 18 Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları... 19 Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı... 22 Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı... 23 Tablo 15: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri... 26 Tablo 16: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu... 27 Tablo 17: Benzer Kredi Notuna Sahip Ülkelerle Getiri/Spread Karşılaştırması... 31 Tablo 18: Eurobond Portföyünün Alıcılara Göre Dağılımı... 32 Tablo 19: Türkiye nin Kredi Notunun Gelişimi... 33 Tablo 20: Konsolide Bütçe Borç Stoku... 35 Tablo 21: Ekim-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi... 35 Tablo 22: Ocak-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi... 36 Tablo 23: Ekim-Aralık 2005 Konsolide Bütçe Dış Borç Stoku Değişimi... 36 Tablo 24: Ocak-Aralık 2005 Konsolide Bütçe İç Borç Stoku Değişimi... 37 Tablo 25: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 38 Tablo 26: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 41 Tablo 27: 2005 Yılında Hazine Müsteşarlığı nca Alınan Hibeler... 46 Tablo 28: Hazine Garantili Dış Borç Stoku... 47 Tablo 29: 2005 Yılında Hazine Garantisi Sağlanan Krediler... 49 Tablo 30: Risk Hesabı Hareketleri... 51 iv
Tablo 31: Hazine Alacak Stoku... 57 Tablo 32: Hazine Alacak Stokunun Kaynaklara Göre Dağılımı... 58 Tablo 33: Hazine Alacak Stokunun Dağılımı... 59 Tablo 34: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku... 60 Tablo 35: Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı... 60 Tablo 36: Vadesi Gelecek Alacak Stoku... 62 Tablo 37: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı... 62 Tablo 38: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu... 63 Tablo 39: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı... 64 Tablo 40: Gerçekleşen Tahsilatın Kaynaklarına Göre Dağılımı... 65 Tablo 41: Kuruluşlar Tarafından Yapılan Ödemelerin Kaynaklarına Göre Dağılımı... 66 Tablo 42: Gerçekleşen Tahsilatın Ödeme Tipine Göre Dağılımı... 66 Tablo 43: Gerçekleşen Tahsilatın Hesaplara Göre Dağılımı... 67 Tablo 44: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 72 Tablo 45 : Dış Borç Tahvil Stokunun Ortalama Vadeye Kalan Süresi... 73 Tablo 46: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 73 Tablo 47: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı... 74 Tablo 48: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Süresinin Alacaklılara Göre Dağılımı... 75 Tablo 49: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresinin Bütçe Tipine Göre Dağılımı... 75 Tablo 50: Hazine Garantili Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi Alacaklılara Göre Dağılım... 76 Tablo 51: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Süresi... 77 Tablo 52: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Süresi... 77 Tablo 53: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 78 Tablo 54: Vadesi Gelecek Alacak Stokun Vadeye Kalan Ortalama Süresi... 78 Tablo 55: Toplam İç Borç Stokunun Yıllık Bileşik Reel Faizi... 79 Tablo 56: Kamu Net Borç Stoku... 80 Tablo 57: Kamu Net Borç Stoku... 97 Tablo 58: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz-Faiz Yapısı... 98 Tablo 59: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Alacaklılara Göre Dağılımı... 99 Tablo 60: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stoku... 100 Tablo 61: Borçluya Göre Dış Borç Stoku... 101 v
Tablo 62: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku... 102 Tablo 63: Dış Borç Tahvil Stoku... 103 Tablo 64: Dış Borçların Döviz Kompozisyonu ve Kur Etkisi... 104 Tablo 65: Hazine Garantili Dış Borç Stoku... 105 Tablo 66: Hazine Garantileri Nedeniyle Üstlenilen Ödemeler... 107 Tablo 67: 2005 Aralık İtibarıyla Hazine Alacak Stoku... 108 Tablo 68: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku... 109 Tablo 69: 1998-2005 Arasında Gerçekleşen Tahsilatlar... 110 Tablo 70: 1990-2003 Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri... 112 Tablo 71: 1990-2003 Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri... 113 Tablo 72: 2004 Yılı Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri... 114 GRAFİKLER Grafik 1: İç Borç Servisinin Finansman Kaynaklarına Göre Dağılımı... 8 Grafik 2: 2004 ve 2005 Yıllarında İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı... 10 Grafik 3: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi... 11 Grafik 4: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti... 11 Grafik 5: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları... 12 Grafik 6: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde Oluşan Faizler... 13 Grafik 7: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı... 13 Grafik 8: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri... 14 Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı... 16 Grafik 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı... 17 Grafik 11: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri... 19 Grafik 12: Ekonomik Sektörlere Göre Dış Proje Kredi Kullanımları... 23 Grafik 13: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri... 27 Grafik 14: 2005 Yılı Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemelerinin Döviz Kompozisyonu... 28 Grafik 15: Dolar Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı... 30 Grafik 16: Euro Cinsi Tahvillerin İkincil Piyasa Performansı... 30 vi
Grafik 17: Emerging Market Bond Index (EMBI+) İçinde Türkiye Tahvillerinin Performansı... 31 Grafik 18: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 38 Grafik 19: Konsolide Bütçe Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu... 39 Grafik 20: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 39 Grafik 21: Konsolide Bütçe İç Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu... 40 Grafik 22: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Döviz Kompozisyonu... 41 Grafik 23: Konsolide Bütçe Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu... 42 Grafik 24: 2006 Yılı Kesinleşmiş İç Borç Ödemeleri... 43 Grafik 25: 2006 Yılı Kesinleşmiş İç Borç Ödemelerinin TL/Döviz Yapısı... 43 Grafik 26: 2006 Yılında Öngörülen Konsolide Bütçe Dış Borç Geri Ödemeleri... 44 Grafik 27: Konsolide Bütçe Toplam Dış Borç Ödeme Projeksiyonu... 45 Grafik 28: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Hazine Garantili Dış Borç Stokunun Borçlulara Göre Dağılımı... 48 Grafik 29: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla KİT lerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı... 48 Grafik 30: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Yerel Yönetimlerin Garantili Borç Stokunun Kurumsal Dağılımı... 48 Grafik 31: 2005 Eylül Sonu İtibarıyla Garantili Dış Borç Stokunun Döviz ve Faiz Kompozisyonu... 49 Grafik 32: Risk Hesabı Tahsilatlarının Üstlenimlere Oranı... 52 Grafik 33: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Anapara - Faiz Dağılımı *55 Grafik 34: Garantili Kredi Geri Ödeme Projeksiyonlarının Bütçe Sınıflarına Göre Dağılımı... 56 Grafik 35: 2005 Yılı İtibarıyla Alacak Stokunun Kurumlara ve Kaynaklarına Göre Dağılımı... 58 Grafik 36: Alacak Stokunun Kuruluşlara Göre Dağılımı... 59 Grafik 37: 2005 Yılı İtibarıyla Vadesi Geçmiş Alacak Stokunun... 60 Grafik 38: Vadesi Geçmiş Alacak Stoku... 61 Grafik 39: 2005 Yılı İtibarıyla Vadesi Gelecek Alacak Stokunun... 63 Grafik 40: Vadesi Gelecek Alacak Stokunun Faiz Kompozisyonu... 64 Grafik 41: Gerçekleşen Tahsilatın Kurumsal Bazda Dağılımı... 65 Grafik 42: TL Cinsi Nakit İç Borç Stokunun Süresi... 70 vii
Grafik 43: Dış Tahvil Stokunun Süresi... 70 Grafik 44: İç Borç Stokunun Vadeye Kalan Süresi... 71 Grafik 45: Yıllar İtibarıyla Kamu Net Borç Stoku... 81 viii
1 BÜTÇE GELİŞMELERİ 2005 yılının dördüncü çeyreğinde konsolide bütçe gelirleri 39,3 milyar YTL, konsolide bütçe harcamaları 40,8 milyar YTL ve bütçe açığı 1,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, faiz dışı denge 8,9 milyar YTL olmuştur. Yılın son üç ayında gerçekleşen faiz dışı fazla yıllık program rakamının yüzde 32,6 sına tekabül etmektedir. 2005 yılı sonu itibarıyla konsolide bütçe gelirleri 134,8 milyar YTL olmuş ve yıllık programın yüzde 106,6 sı oranında gerçekleşmiştir. Gelirlerde gözlenen bu performans özellikle dolaysız vergiler ile vergi dışı gelirlerde gözlenen iyileşmeden kaynaklanmaktadır. Vergi dışı gelirlerin içerisindeki, 2,8 milyar YTL tutarındaki nakit faiz ödemesi 2005 yılı programında öngörülmemiş olan TMSF nin Hazine ye yaptığı geri ödemedir. 2005 yılında konsolide bütçe harcamaları 144,6 milyar YTL olarak gerçekleşmiş ve 2005 yılı toplam ödeneğinin yüzde 92,9 u düzeyinde kalmıştır. Harcamalarda gözlemlenen düşük gerçekleşme oranının en önemli nedeni ise faiz oranlarının ve bütçe finansman ihtiyacının öngörülenden daha düşük seyretmesi nedeniyle, faiz ödeneğinin sadece yüzde 80,9 unun kullanılmış olmasıdır. Öte yandan, özellikle tarımsal destekleme ödemeleri ile sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferlerin programın üzerinde gerçekleşmesi sonucunda, cari transferler kaleminde program rakamı yüzde 8,3 oranında aşılmış bulunmaktadır. Bu gelişmelerin sonucunda 2005 yılı bütçe açığı yıllık programın yüzde 33,4 ü seviyesinde kalmış ve 9,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe faiz dışı fazlası ise 27,3 milyar YTL olan yıllık program rakamını yüzde 31,6 oranında aşarak 35,9 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir (Tablo 1). 1
Tablo 1: Bütçe Gerçekleşmeleri Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Milyon YTL Gerçekleşme / Program (%) Ekim-Aralık 2005 Ekim-Aralık 2005 Ocak-Aralık 2005 Ocak-Aralık 2005 KONSOLİDE BÜTÇE GELİRLERİ 39.294 31,07 134.819 106,58 Vergi Gelirleri 29.115 27,31 106.932 100,30 Dolaysız 8.949 31,30 32.673 114,29 Dolaylı 20.166 25,84 74.259 95,17 Diğer 10.179 51,22 27.887 140,33 Vergi Dışı Gelirler 8.200 47,57 23.198 134,57 Sermaye Gelirleri 1.868 544,86 2.042 595,65 Alınan Bağışlar ve Yardımlar -447-486 368,95 Katma Bütçe Öz Gelirleri 558 25,82 2.161 100,03 KONSOLİDE BÜTÇE HARCAMALARI 40.844 26,24 144.562 92,89 KONSOLİDE BÜTÇE FAİZ DIŞI HARCAMALARI 30.400 30,65 98.883 99,69 Personel Giderleri 7.611 23,86 31.856 99,85 Sosyal Güvenlik Kurumları Devlet Primi 1.324 30,55 4.533 104,62 Mal ve Hizmet Alımları 6.897 47,77 14.290 98,98 Faiz Harcamaları 10.445 18,51 45.680 80,93 İç Borç Faizi 9.000 18,67 39.270 81,44 Dış Borç Faizi 1.443 19,50 6.223 84,10 İskontolu ve Kısa Vadeli İşlemlere Ait Faiz 1 0,12 186 22,74 Cari Transferler 8.816 27,13 35.190 108,28 KİT Görev Zararları 238 51,11 512 109,97 Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Transfer 5.713 25,97 23.762 108,02 Tarımsal Destekleme Ödemeleri 724 20,95 3.707 107,24 Diğer 2.141 32,54 7.209 109,59 Sermaye Giderleri 4.678 46,45 9.684 96,16 Sermaye Transferleri 482 44,32 1.546 142,06 Borç Verme 593 21,13 1.784 63,61 Yedek Ödenekler 0 0,00 0 0,00 BÜTÇE DENGESİ -1.550 5,32-9.743 33,44 FAİZ DIŞI DENGE 8.895 32,58 35.936 131,62 Kaynak: Kamu Hesapları Bülteni, Maliye Bakanlığı Bir önceki yıla göre 2005 yılında konsolide bütçe gelirleri yüzde 21,8 oranında artış göstererek 134,8 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemlerde, faiz dışı harcamalar yüzde 17 oranında artarak 98,9 milyar YTL olmuş, yüzde 19,1 oranında düşüş gösteren faiz harcamaları ise 45,7 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, 2005 yılında konsolide bütçe faiz dışı fazlası yüzde 37,2 lik bir artışla 35,9 milyar YTL düzeyine ulaşmıştır. Reel değişimler itibarıyla bakıldığında, 2005 yılında bütçe gelirleri yüzde 12,6 faiz dışı harcamalar yüzde 8,1 artmış, faiz harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 25,3 oranında azalmıştır. Faiz dışı fazlada reel olarak kaydedilen artış ise yüzde 26,9 dur (Tablo 2). 2
Tablo 2: Bütçe Gerçekleşmeleri (Değişimler, Milyon YTL) 2004 2005 Nominal Değişim (%) Reel Değişim * (%) GELİRLER 110.721 134.819 21,76 12,56 Vergi Gelirleri 90.077 106.932 18,71 9,74 Dolaysız Vergiler 27.997 32.673 16,70 7,88 Dolaylı Vergiler 62.080 74.259 19,62 10,57 Vergi Dışı Gelirler 20.644 27.887 35,09 24,87 HARCAMALAR 141.021 144.562 2,51-5,24 FAİZ DIŞI HARCAMALAR 84.532 98.883 16,98 8,13 FAİZ HARCAMALARI 56.488 45.680-19,13-25,25 FAİZ DIŞI DENGE 26.188 35.936 37,22 26,85 (*) Tüketici Fiyatları Endeksi ile deflate edilmiştir (2003=100). Ort. 2005 Ocak-Aralık TÜFE Endeks / Ort. 2004 Ocak-Aralık TÜFE Endeks = 8,18% Program Tanımlı Faiz Dışı Denge 1 2005 yılında program tanımlı faiz dışı fazla 24,1 milyar YTL olup geçen yıla göre yüzde 9,6 oranında artış olmuştur. Bu rakam reel olarak yüzde 1,3 lük bir artışa tekabül etmektedir. Milyon YTL 2004 (*) 2005 1. Konsolide Bütçe Gelirleri (Kamu Hesapları Bülteni) 110.721 134.819 a. Faiz Gelirleri (-) 3.540 8.431 b. Merkez Bankası Karı & Yeniden Değerleme (-) 0 0 c. Özelleştirme (-) 0 1.779 d. Kamu Bankalarından Temettü Gelirleri (-) 1.116 1.272 e. Darphane Para Basım Geliri (-) 0 526 f. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (-) -49-33 g.devreden Özel Gelir (-) 124 0 2. Program Tanımlı Konsolide Bütçe Gelirleri (1-a-b-c-d-e-f-g) 105.990 122.846 3. Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (Kamu Hesapları Bülteni) 84.532 98.883 g. Risk Hesabı (-) 485 200 h. Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Yapılan Nakit Transfer Farkı (+) -54 62 i. KKS Borç Verme - Geri Ödeme (+) 15 9 4. Program Tanımlı Konsolide Bütçe Faiz Dışı Harcamaları (3-g+h+i) 84.009 98.753 Faiz Dışı Denge (Kamu Hesapları Bülteni) (1-3) 26.188 35.936 Program Tanımlı Faiz Dışı Denge (2-4) 21.981 24.092 (*) 2004 gerçekleşmesi kesin hesap rakamlarını yansıtmaktadır. NOT: (f) ve (i) de yer alan Konsolide Kamu Sektörü ne borç verme-geri ödeme kalemi 2004 yılında ayarlama kalemi olarak uygulanmamakta olup tabloda karşılaştırma yapabilmek amacıyla gösterilmiştir. 1 Program tanımlı faiz dışı denge hakkında ilave bilgi için Şubat 2004 tarihli Kamu Borç Yönetim Raporu na bakınız. 3
2004 yılında 30,3 milyar YTL olan konsolide bütçe finansman ihtiyacı, 2005 yılında yüzde 67,3 oranında azalarak 9,7 milyar YTL düzeyinde gerçekleşmiştir. Finansman kaynakları alt bileşenlerine göre değerlendirildiğinde, 2005 yılında dış borçlanmada ve hazine bonosu ile yapılan iç borçlanmada, 2004 yılından farklı olarak net geri ödeme yapılmıştır. 2005 yılında net borçlanma tutarı 20,1 milyar YTL olarak gerçekleşmiş, net borçlanma tutarının finansman ihtiyacını aşan kısmı kasa/bankada artış sağlamıştır. Bu çerçevede kasa/banka ve diğer işlemler kalemi -12,5 milyar YTL olarak gerçekleşirken, devirli ve garantili borç geri dönüşleri, özelleştirme gelirleri, TMSF tarafından Hazine ye yapılan geri ödemeler ile borç verme kalemlerinin toplamından oluşan borçlanma dışı kaynaklar 2,7 milyar YTL olmuştur. Borçlanma dışı kaynakların 2005 yılı toplam finansmanı içerisindeki payı yüzde 26,3 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 3). Tablo 3: Konsolide Bütçenin Finansmanı (Milyon YTL) 2004 2005 BÜTÇE DENGESİ -30.300-9.743 BÜTÇE EMANETLERİ -81 1.321 DİĞER EMANETLER 1.795 2.255 AVANSLAR -3.038-4.178 NAKİT DENGESİ -31.624-10.345 FİNANSMAN 31.624 10.345 BORÇLANMA (Net) 34.217 20.090 DIŞ BORÇLANMA (Net) 3.505-1.228 Kullanım 13.309 13.619 Ödenen -9.804-14.847 İÇ BORÇLANMA (Net) 30.712 21.318 Satış 158.068 151.529 Ödenen -127.355-130.211 Devlet Tahvili (Net) 25.853 33.773 Satış 96.490 111.413 Ödenen -70.636-77.640 Hazine Bonosu (Net) 4.859-12.455 Satış 61.578 40.116 Ödenen -56.719-52.571 DEVİRLİ VE GARANTİLİ BORÇ GERİ DÖNÜŞLERİ 943 666 ÖZELLEŞTİRME GELİRİ 0 1.773 TMSF TARAFINDAN HAZİNEYE YAPILAN GERİ ÖDEMELER 0 1.215 BORÇ VERME 0-931 KASA/BANKA VE DİĞER İŞLEMLER -3.536-12.468 4
2 BORÇ YÖNETİMİNE İLİŞKİN GELİŞMELER 2.1 BORÇLANMA LİMİTİ Net borçlanma limiti mali yıl bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, 2005 yılı için net borçlanma limiti 29,6 milyar YTL olarak belirlenmiştir (Tablo 4) 2. Tablo 4: 2005 Yılı Net Borçlanma Limiti (Milyar YTL) Bütçe Gelir Tahmini 124,3 Bütçe Başlangıç Ödenekleri 153,9 Borçlanma Limiti 29,6 2005 yılında, 21,3 milyar YTL si net iç borçlanma ve -1,2 milyar YTL si de net dış borçlanma olmak üzere toplam net 20,1 milyar YTL borçlanma yapılmıştır. Yıl sonu itibarıyla yıllık borçlanma limitinin yüzde 67,9 u kullanılmıştır (Tablo 5). Tablo 5: 2005 Yılında Net Borçlanma (Milyar YTL) Net Borçlanma 20,1 Net İç Borçlanma 21,3 Kullanım 151,5 Ödeme 130,2 Net Dış Borçlanma -1,2 Kullanım 13,6 Ödeme 14,8 2 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, madde 5 ve 5277 sayılı 2005 Mali Yılı Bütçe Kanunu, madde 3. 5
2.2 İÇ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER 2.2.1 İÇ BORÇLANMA 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde, 35,5 milyar YTL si ihale yoluyla, 674,3 milyon YTL si ise doğrudan satış yöntemiyle olmak üzere toplam 36,2 milyar YTL lik nakit iç borçlanma gerçekleştirilirken, ihale sonrası değişim işlemleriyle ihraç edilen senetlerin toplamı 478,5 milyon YTL olmuştur. Bunun yanısıra, söz konusu dönemde, ilgili kanunlar ve Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Fiskobirlik) Genel Müdürlüğü nün borçlarının tasfiyesi kapsamında Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. ye 152,4 milyon YTL ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na 161,1 milyon YTL olmak üzere toplam 313,6 milyon YTL tutarında özel tertip DİBS ihracı gerçekleştirilmiştir. TMSF ye ihraç edilmiş olan 161,1 milyon YTL lik özel tertip DİBS ise, Fon un Hazine ye olan borçlarından mahsup edilmek üzere iade edilmiştir. 2005 yılının son çeyreğinde nakit ve nakit dışı olmak üzere toplam 37,0 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir. 2004 yılının aynı döneminde ise 2,3 milyar YTL si ikrazen özel tertip DİBS ihracı yoluyla olmak üzere toplam 43,6 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir. 2005 yılının tamamında ise 147,6 milyar YTL si ihale, 2,0 milyar YTL si doğrudan satış, 1,8 milyar YTL si ihale sonrası değişim ve 313,6 milyon YTL si özel tertip DİBS ihracı yoluyla olmak üzere toplam 151,8 milyar YTL tutarında iç borçlanma gerçekleştirilmiştir. 2004 yılındaki toplam iç borçlanma miktarının 160,4 milyar YTL olduğu dikkate alındığında 2005 yılında bir önceki yıla göre 8,6 milyar YTL tutarında daha az iç borçlanma yapıldığı görülmektedir (Tablo 6). 6
Tablo 6: İç Borçlanma (Milyon YTL) (*) 2004 2005 Ocak-Mart Nisan-Haziran İ Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık İÇ BORÇLANMA (**) 160.424,7 36.644,4 36.436,9 41.779,7 36.979,6 151.840,7 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 148.623,4 36.487,4 35.764,2 41.247,3 36.187,6 149.686,5 İhale 145.633,4 35.772,9 35.764,2 40.588,3 35.513,3 147.638,6 TAP 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Halka Arz 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Doğrudan Satış 2.990,1 714,6 0,0 659,1 674,3 2.047,9 ÇTTH 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 5.239,6 156,9 672,8 532,4 478,5 1.840,6 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 NAKİTDIŞI 2.340,9 0,0 0,0 0,0 313,6 313,6 İkrazen Özel Tertip 2.340,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Özel Tertip 0,0 0,0 0,0 0,0 313,6 313,6 (*) Geçici, (**) Kur farkları hariç. Muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan finansman verilerinden farklılık gösterebilmektedir. Yıllık bazda net borçlanma verilerinde herhangi bir fark bulunmamaktadır. 2.2.2 İÇ BORÇ SERVİSİ 2005 yılında gerçekleştirilen 170 milyar YTL tutarındaki toplam iç borç servisinin yüzde 76,9 u (130,7 milyar YTL) anapara ve yüzde 23,1 i (39,3 milyar YTL) ise faiz ödemelerinden oluşmaktadır. Toplam iç borç servisinin en büyük kısmını yüzde 86,3 lük pay ile (146,6 milyar YTL) ihale, TAP, halka arz, doğrudan satış yöntemleriyle piyasalardan yapılmış borçlanmaların geri ödemeleri oluşturmaktadır. Bunu yüzde 6,1 lik pay ile (10,4 milyar YTL) özel tertip DİBS lere ilişkin olarak yapılan ödemeler takip etmektedir. Aynı dönemde, ikrazen Özel Tertip DİBS ler, Çalışanları Tasarrufa Teşvik Hesabı (ÇTTH) için yapılan erken itfa ve değişim işlemlerinde geri alınan senetlerin ödemelerinin toplamı ise toplam iç borç servisi içinde yüzde 7,6 lık bir paya ulaşmıştır (Tablo 7, Grafik 1). 2005 yılında gerçekleştirilen anapara ödemeleri bir önceki yıla göre 1,4 milyar YTL artış gösterirken, faiz ödemeleri 10,8 milyar YTL tutarında azalış kaydetmiştir. 7
Tablo 7: İç Borç Servisi (Milyon YTL) (*) 2004 2005 Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık İÇ BORÇ ANAPARA ÖDEMESİ (1) 129.271,9 29.001,3 32.972,0 33.406,2 35.335,7 130.715,3 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 110.472,3 26.633,1 29.808,9 30.885,3 29.719,6 117.046,9 ÇTTH 3.867,2 897,3 885,8 856,3 897,1 3.536,5 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 4.503,6 151,9 666,2 526,7 491,5 1.836,3 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 2.991,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip (2) 6.279,3 1.010,0 293,2 1.138,0 1.915,4 4.356,6 Özel Tertip 1.158,4 309,0 1.317,9 0,0 2.312,1 3.939,0 Bilgi için: Senet İadeleri Hariç İç Borç Anapara Ödemesi 127.324,9 29.001,3 32.678,8 33.406,2 34.961,2 130.047,6 İÇ BORÇ FAİZ ÖDEMESİ (3) 50.052,9 9.993,4 9.996,7 10.279,3 9.000,3 39.269,6 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 37.504,0 7.111,1 7.129,7 8.113,2 7.232,7 29.586,7 ÇTTH 727,8 262,7 294,2 303,7 382,9 1.243,6 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 743,0 7,1 17,4 7,5 9,7 41,8 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 1.229,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 1.549,9 861,4 637,4 291,6 183,5 1.973,9 Özel Tertip 8.298,3 1.751,0 1.917,9 1.563,3 1.191,4 6.423,6 TOPLAM İÇ BORÇ SERVİSİ 179.324,7 38.994,7 42.968,7 43.685,5 44.336,0 169.984,8 İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 147.976,3 33.744,2 36.938,5 38.998,5 36.952,3 146.633,6 ÇTTH 4.595,1 1.160,0 1.180,0 1.160,0 1.280,0 4.780,0 Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 5.246,7 159,0 683,7 534,1 501,2 1.878,1 Kamu Bankaları Yeniden Yapılandırma 4.220,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 İkrazen Özel Tertip 7.829,2 1.871,4 930,7 1.429,6 2.098,9 6.330,5 Özel Tertip 9.456,7 2.060,0 3.235,8 1.563,3 3.503,5 10.362,6 (*) Geçici (1) Anapara ödemeleri, muhasebe kayıtlarındaki dönemsel farklılıklardan dolayı, Tablo-3 te yer alan verilerden farklılık gösterebilmektedir. (2) TMSF tarafından, 2004 yılı Ocak ayında 100 milyon YTL tutarında ve 2005 yılı Mayıs ayında 293,2 milyon YTL tutarında yapılan senet iadeleri ile T.C. Ziraat Bankası tarafından 2004 yılı Haziran ayında 1,85 milyar YTL tutarında yapılan senet iadesi dahildir. Söz konusu tutarlar bütçe rakamlarında yer almamaktadır. (3) Genel gider ve iskonto gideri hariç Grafik 1: İç Borç Servisinin Finansman Kaynaklarına Göre Dağılımı 2005 İkrazen Özel Tertip 4 % Özel Tertip 6 % Değişim İhaleleri+ihale sonrası değişim 1 % ÇTTH 3 % İhale,TAP,Halka Arz, Doğrudan Satış 86 % 2.2.3 İÇ BORÇLANMANIN TL/DÖVİZ, FAİZ VE VADE YAPISI 2005 yılı Ekim Aralık döneminde finansman amacıyla yüzde 79,2 oranında sabit faizli ve yüzde 20,8 oranında değişken faizli borçlanma gerçekleştirilmiştir. Söz konusu borçlanmaların yüzde 7,2 si döviz, yüzde 92,8 i ise YTL cinsindendir. 8
2005 yılının tamamında ise piyasalardan yapılan iç borçlanmanın yüzde 69,1 lik kısmı sabit faizli ve yüzde 30,9 luk kısmı ise değişken faizli enstrümanlarla gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde, piyasalardan yapılan iç borçlanmanın döviz dağılımı incelendiğinde, söz konusu tutarın yüzde 12,8 inin döviz ve yüzde 87,2 sinin ise YTL cinsinden olduğu görülmektedir (Tablo 8). Tablo 8: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Döviz ve Faiz Yapısı (%) 2004 2005 Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Sabit Faizli 84,0 71,8 62,8 63,1 79,2 69,1 Değişken Faizli 16,0 28,2 37,2 36,9 20,8 30,9 Toplam Borçlanma 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 TL Cinsi 90,3 94,1 82,9 79,8 92,8 87,2 Sabit Faizli 78,7 69,8 62,8 54,3 77,4 65,8 Değişken Faizli 11,6 24,3 20,1 25,5 15,4 21,4 Döviz Cinsi 9,8 5,9 17,1 20,2 7,2 12,8 Sabit Faizli 5,4 2,0 0,0 8,8 1,8 3,3 Değişken Faizli 4,4 3,9 17,1 11,4 5,4 9,5 2005 yılı Ekim Aralık döneminde, piyasalardan gerçekleştirilen iç borçlanma, ağırlıklı olarak (yüzde 63,2) iskontolu YTL cinsi Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihaleleriyle sağlanmıştır. Söz konusu dönemde değişken faizli YTL cinsi tahvillerin piyasadan yapılan borçlanmalar içindeki payı yüzde 15,4, değişken faizli döviz cinsi tahvillerin payı ise yüzde 5,4 seviyesinde olmuştur. 2005 yılının son çeyreğinde gerçekleştirilen sabit kuponlu YTL cinsi ihraçlar toplam iç borçlanmanın yüzde 14,1 ini oluştururken, döviz cinsi sabit kuponlu senetler için ise söz konusu oran yüzde 1,8 olmuştur. 2005 yılında, senetlerin ihraç yöntemlerine göre dağılımına bakıldığında, iç borçlanmanın yüzde 59,5 inin iskontolu YTL cinsi, yüzde 21,4 ünün değişken faizli YTL cinsi, yüzde 9,5 inin değişken faizli döviz cinsi ve yüzde 6,2 sinin sabit kuponlu YTL cinsi senet ihracı yoluyla gerçekleştirildiği görülmektedir. 2004 yılında ise iskontolu YTL cinsi borçlanma yüzde 76,1, değişken faizli YTL cinsi borçlanma yüzde 11,2, değişken faizli döviz cinsi borçlanma yüzde 4,4, sabit faizli döviz borçlanma yüzde 3,7 ve sabit kuponlu YTL cinsi senet ihracı yüzde 2,6 seviyelerindedir (Grafik 2). 9
Grafik 2: 2004 ve 2005 Yıllarında İç Borçlanmanın İhraç Yöntemlerine Göre Dağılımı (*) 2004 Doğrudan Satışlar Değişken Faizli 2,0% TL Cinsi DİBS İhalesi 11,2% Sabit Kuponlu TL DİBS İhalesi 2,6% Döviz Cinsinden Sabit Faizli DİBS İhalesi 3,7% Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS İhalesi 4,4% İskontolu TL DİBS İhalesi 76,1% 2005 Sabit Kuponlu YTL DİBS İhalesi %6,2 Değişken Faizli YTL DİBS İhalesi %21,4 Döviz Cinsi İskontolu DİBS İhalesi %2,0 Döviz Cinsinden Değişken Faizli DİBS İhalesi %9,5 Döviz Cinsi Sabit Faizli DİBS İhalesi 1,3% İskontolu YTL DİBS İhalesi %59,5 (*) İhale sonrası değişim işlemleri ve senet değişim ihaleleri hariç 2005 yılında nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 2004 yılı sonuna göre belirgin bir şekilde uzamıştır. 2004 yılı sonunda 14,7 ay olan nakit iç borçlanmanın kümülatif ortalama vadesi, 2005 yılı sonunda 27,4 ay seviyesine yükselmiştir (Grafik 3). Söz konusu artış, 2005 yılı başından itibaren önceki dönemlere kıyasla daha uzun vadeli iskontolu senet ihraçları ile değişken ve sabit kuponlu olmak üzere 5 yıl vadeli senet ihraçları yoluyla sağlanmıştır. 10
Grafik 3: Piyasalardan Yapılan İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Vadesi 42 2005 (yıllık ort: 27,4 ay) 36 30 Ay 24 18 12 6 2004 (yıllık ort: 14,7 ay) Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara 2004 14,8 13,4 16,0 13,1 9,4 14,5 13,1 14,0 14,8 18,6 12,1 20,2 2005 16,0 33,8 32,2 22,0 23,1 32,5 15,1 33,1 36,5 36,1 20,2 32,2 Piyasalardan yapılan borçlanmanın büyük kısmını oluşturan iskontolu YTL cinsi senetlerin ortalama ihraç maliyeti, 2004 yılında ortalama yüzde 24,7 seviyesindeyken 2005 yılında 8,4 puan azalarak ortalama yüzde 16,3 seviyesinde gerçekleşmiştir (Grafik 4). Grafik 4: İskontolu TL İç Borçlanmanın Ağırlıklı Ortalama Maliyeti 30 2004 (yıllık ort: 24,7) Bileşik faiz (%) 25 20 15 10 2005 (yıllık ort: 16,3) Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara 2004 25,5 24,0 24,4 23,2 28,8 27,5 26,3 24,9 25,4 22,8 22,9 23,1 2005 19,4 17,6 17,0 17,2 17,3 15,6 16,0 16,1 14,8 14,6 14,1 14,2 2.2.4 İKİNCİL PİYASALAR 2005 yılı başında yaklaşık yüzde 20 seviyesinde olan ikincil piyasa DİBS faizleri, yaklaşık 6 puan gerileyerek 2005 yılı sonunda yüzde 14 lerin altında gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde Merkez Bankası kısa vadeli faizlerinin dokuz defa indirilmesi ile birlikte yılın başında yüzde 18 (yıllık bileşik yüzde 19,7) olan gecelik borçlanma faiz oranı yıl sonunda yüzde 13,5 (yıllık bileşik yüzde 14,5) olmuştur. 2005 yılı son çeyreğinde ise yaklaşık 1 puan gerileyen ikincil piyasa DİBS 11
faizleri, ileriye dönük olumlu beklentilerin güçlü olması ile birlikte TCMB fonlama maliyetinden düşük seviyelerde seyretmiştir (Grafik 5). Bu gelişmeler çerçevesinde yatırımcıların YTL cinsi enstrümanlara güveni artmış, 2005 yılı içerisinde yabancı yatırımcıların YTL cinsi senet ihraçları hızlanarak yıl sonu itibarıyla 8,1 milyar YTL olmuştur. Grafik 5: İkinci El DİBS Piyasalarında Oluşan Faiz Oranları (*) 21,0 20,0 19,0 18,0 17,0 16,0 15,0 14,0 13,0 03.01.05 19.01.05 08.02.05 24.02.05 14.03.05 30.03.05 15.04.05 03.05.05 20.05.05 07.06.05 23.06.05 11.07.05 27.07.05 12.08.05 31.08.05 16.09.05 04.10.05 20.10.05 09.11.05 25.11.05 13.12.05 29.12.05 İkincil Piyasa Faizi TCMB Gecelik Faiz (*) İkincil piyasalarda en çok işlem gören senetlerin faiz oranıdır. Diğer taraftan, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım Pazarındaki işlem hacmi 2004 yılı ortalama işlem hacmiyle karşılaştırıldığında artış göstermiştir. Söz konusu piyasada, 2004 yılı genelinde 1,5 milyar YTL civarında olan net bazda günlük ortalama işlem hacmi, 2005 yılında 1,9 milyar YTL ye yükselmiştir (Grafik 6). 12
Grafik 6: İMKB Tahvil-Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı Günlük Verileri ve Hazine İhalelerinde (*) Oluşan Faizler 22 3500 3000 19 2500 Bileşik Faiz (%) 16 2000 1500 1000 Milyon YTL 500 13 03.01.05 02.03.05 27.04.05 23.06.05 18.08.05 14.10.05 13.12.05 0 İMKB TBP Net İşlem Hacmi İkincil Piyasa Faizi İhalede Oluşan Faiz (*) 3 ay vadeli referans bono ihraçları hariç, iskontolu TL cinsinden senet ihalelerini içermektedir. Piyasa Yapıcılığı sistemiyle yüzde 80-90 lar seviyesine çıkan piyasa yapıcı bankaların ihalelerdeki alımları 2005 yılında da artmaya devam etmiştir. 2005 yılı son çeyreğinde söz konusu oran yüzde 92,6 olmuştur (Grafik 7). 2005 yılında piyasa yapıcı bankaların ihale alımları, 2004 yılı toplamına göre yaklaşık bir puan artarak yüzde 90,3 seviyesine yükselmiştir. Bunun yanında, piyasa yapıcılığı uygulaması Devlet İç Borçlanma Senetlerinin ikincil piyasalardaki işlem hacimlerini de artırmıştır (Grafik 8). Grafik 7: Piyasa Yapıcı Bankaların İhale Alım Performansı 100 95 90 85 % 80 Piyasa Yapıcılığı Sistemine Geçiş Öncesi Dönem 86,4 86,7 81,1 87,6 81,4 80,0 91,5 89,5 85,5 79,8 87,0 97,3 94,5 93,9 92,8 92,2 91,4 93,9 90,2 91,4 90,8 88,5 88,4 88,5 86,4 89,6 87,4 84,5 84,4 82,0 96,7 85,7 96,2 93,8 93,5 91,0 86,9 96,4 90,2 75 71,5 74,1 72,6 76,5 70 65 69,6 67,9 69,1 66,2 71,5 O Ş M N M H T A E E K A O Ş M N M H T A E E K A 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 02 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 03 O 04 Ş 04 M N M H 04 04 04 04 T A 04 04 E E K 04 04 04 A O 04 05 Ş M N 05 05 05 M H 05 05 T A E 05 05 05 E K 05 05 A 05 Not: Üç aylık referans bono ihaleleri dahil olup Rekabetçi Olmayan Teklif (ROT) ve İhale Sonrası Teklif (İST) yoluyla yapılan satışlar hariçtir. 13
Grafik 8: DİBS İkincil Piyasa Faiz Gerçekleşmeleri ve Toplam İşlem Hacimleri Milyon YTL % 3.800 75 3.400 70 65 3.000 60 2.600 2.200 55 50 45 1.800 40 1.400 35 30 1.000 25 600 20 15 200 10 Eylül 02 Ekim 02 Ekim 02 Kasım 02 Aralık 02 Ocak 03 Şubat 03 Mart 03 Nisan 03 Mayıs 03 Haziran 03 Temmuz 03 Ağustos 03 Eylül 03 Ekim 03 Kasım 03 Aralık 03 Ocak 04 Şubat 04 Mart 04 Nisan 04 Mayıs 04 Haziran 04 Temmuz 04 Ağustos 04 Eylül 04 Eylül 04 Ekim 04 Kasım 04 Aralık 04 Ocak 05 Şubat 05 Mart 05 Nisan 05 Mayıs 05 Haziran 05 Temmuz 05 Ağustos 05 Eylül 05 Ekim 05 Kasım 05 Aralık 05 Günlük İşlem Hacmi (Sol Eksen) Ağırlıklı Ort. Faiz (Sağ Eksen) Aylık Ortalama İşlem Hacmi (Sol Eksen) Piyasanın elinde bulunan DİBS lerin dağılımı incelendiğinde, 2005 yılında ihraç edilen senetlerin vadesinin uzamasına paralel olarak yatırımcı tabanında da değişim gözlenmiştir. Bu çerçevede, özellikle 2005 yılı içinde ihraç edilen 5 yıl vadeli tahvillere talep gösteren yurtdışı yerleşiklerin ve bankacılık kesiminin payı artış kaydetmiştir. 2004 yılı Aralık ayında piyasa stokunun içerisinde yüzde 10,9 luk paya sahip olan yurtdışı yerleşiklerin sahip oldukları DİBS lerin payı 2005 yılı Aralık sonu itibarıyla yüzde 14,7 ye yükselmiştir. Aynı dönem içerisinde, menkul kıymet yatırım fonlarının payı da artış göstererek 2004 yılı Aralık ayındaki yüzde 10,9 luk seviyesinden, 2005 yılı Aralık ayında yüzde 11,6 ya yükselmiştir (Tablo 9). 14
Tablo 9: Piyasa Tarafından Tutulan DİBS'lerin Dağılımı (*) (%) Ara.04 Mar.05 Haz.05 Eyl.05 Ara.05 Bankacılık Kesimi 42,9 43,0 44,2 47,0 48,4 Bankacılık Dışı Kesim 1 46,2 46,3 44,6 41,4 40,0 Gerçek Kişi 22,7 22,0 20,6 17,3 15,2 Tüzel Kişi 12,6 12,1 10,7 10,6 10,1 Yurt Dışı Yerleşikler 2 10,9 12,2 13,3 13,4 14,7 Menkul Kıymet Yatırım Fonları 3 10,9 10,7 11,2 11,6 11,6 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 (Milyar YTL) Piyasadaki Senetlerin Toplam Piyasa Değeri 4, 5 153,5 165,2 170,8 179,0 186,2 Piyasadaki Senetlerin Toplam Anapara Değeri 5 141,1 150,5 155,8 164,2 169,3 (*) Geçici. Piyasa tarafından tutulan DİBS payında ilk ihraç verileri esas alınmaktadır. Bankacılık dışı kesim ile menkul kıymet yatırım fonlarına ilişkin veriler TCMB den temin edilmiştir. 1) Banka dışı kesim; Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Çalışanların Tasarruflarını Teşvik Hesabı ve İşsizlik Sigortası Fonu dışındaki diğer tüzel kişileri kapsamaktadır. 2) Yurtdışı yerleşiklere saklama hizmeti veren bankaların raporlarından hesaplanmaktadır. 3) 5 Mart 2004 tarihinden itibaren Yatırım Fonlarının Takasbank nezdindeki saklama bakiyeleri kullanılarak hesaplanmış, önceki dönem ise Sermaye Piyasası Kurulu verilerinden derlenmiştir. 4) Piyasadaki senetlerin Resmi Gazete fiyatlarıyla piyasa değerini göstermektedir. 5) İmar Bankası Mevduatları için TMSF'ye ihraç edilen senetler (6,7 Milyar YTL), 2004 Yılı Ocak ayından itibaren piyasa içerisinde gösterilmektedir. 2005 yılı içerisinde ihraç edilen borçlanma senetlerinin vadelerinin uzamasına paralel olarak Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan DİBS lerin vadeleri de uzamıştır. Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan 2 yıl ve üzeri yabancı para cinsinden senetlerin payı 2004 yılı Aralık ayında yüzde 7,5 iken özellikle 2005 yılının son iki çeyreğinde ihraç edilen uzun vadeli döviz cinsi senetlere paralel olarak bu oran yüzde 50 nin üzerine çıkmıştır (Tablo 10). 15
Yüzde Dağılım Tablo 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Vadelerine Göre Dağılımı (*) TL Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + YP Cinsinden DİBS'ler 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 26.Ara.03 2,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0,4 27,4 13,1 0,0 21,6 38,0 0,0 26.Mar.04 8,8 20,9 28,4 25,7 15,8 0,4 0,0 20,4 22,9 9,8 46,4 0,5 25.Haz.04 13,6 23,3 22,9 24,3 15,9 0,0 0,0 24,1 1,0 36,9 37,3 0,7 24.Eyl.04 4,9 27,6 19,9 23,6 24,0 0,0 0,0 1,0 13,2 75,1 7,8 2,9 31.Ara.04 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 0,0 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5 25.Mar.05 2,4 14,9 20,7 27,5 27,2 7,4 0,0 21,4 37,0 6,2 14,2 21,2 24.Haz.05 8,2 13,1 22,1 21,6 25,9 9,1 12,8 29,1 7,4 10,8 7,5 32,3 30.Eyl.05 6,7 17,1 13,2 34,3 16,3 12,4 10,1 0,0 0,0 17,5 17,6 54,8 30.Ara.05 3,4 10,5 15,1 31,6 25,1 14,3 0,0 0,0 18,2 0,0 28,0 53,8 (*) Geçici. Vade dağılımı TL ve YP cinsinden senetler için ayrı ayrı hesaplanmış olup, söz konusu senetlerin vadesine kalan gün sayısına göredir. Senetlerin dağılımında nominal değerler esas alınmıştır. Not: Yurtiçi ve yurtdışı şubeler konsolide edilmiştir. Kaynak: BDDK Haftalık Bülteni, Geçici veriler, Veriler BDDK tarafından geriye doğru revize edilmiştir. Müşteriler adına bankalar emanetinde saklanan 2 yıl ve üzeri TL cinsinden senetlerin payı 2004 yılı Aralık ayında yüzde 1,9 iken 2005 yılı içerisinde gerçekleştirilen 5 yıl vadeli senet ihraçları sonucunda 2005 yılı Aralık ayı sonunda yüzde 14,3 e yükselmiştir. Yine aynı vade aralığına sahip YP cinsinden DİBS lerin payı ise 2004 yılında yüzde 7,5 seviyesindeyken 2005 yılı sonu itibarıyla yüzde 53,8 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 9, Grafik 10). Grafik 9: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan TL Cinsi DİBS lerin Yüzde Dağılımı 2005 3,4 10,5 15,1 31,6 25,1 14,3 2004 9,5 13,3 18,4 29,9 27,1 1,9 2003 2,6 33,3 21,9 32,3 9,6 0,4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 16
Grafik 10: Müşteriler Adına Bankalar Emanetinde Saklanan Döviz Cinsinden DİBS lerin Yüzde Dağılımı 2005 18,2 28,0 53,8 2004 9,1 24,5 56,6 2,3 7,5 2003 27,4 13,1 21,6 38,0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 % 1 Aya Kadar 1-3 Ay 3-6 Ay 6-12 Ay 1-2 Yıl 2 Yıl + 2.3 DIŞ BORÇ PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER 2005 yılının dördüncü çeyreği itibarıyla konsolide bütçe kapsamında gerçekleştirilen toplam 3,2 milyar ABD Doları tutarındaki dış borç kullanımlarının, 2,8 milyar ABD Doları program finansmanıyla ve 484 milyon ABD Doları da proje finansmanıyla sağlanmıştır. 2005 yılının tamamında yapılan toplam 11 milyar ABD Doları tutarında dış borç kullanımlarının ise 8,9 milyar ABD Doları program kredileri ve 2,1 milyar ABD Doları ise proje kredilerinden yapılmıştır (Tablo 11). Sağlanan program finansmanının yüzde 45 i ABD Doları, yüzde 28 i Euro, yüzde 27 si ise SDR cinsindendir. 17
Tablo 11: Konsolide Bütçe Dış Borç Kullanımı (Milyon ABD Doları) 1 2004 2005 Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık Toplam 9.921 3.776 2.675 1.300 3.238 10.989 Program Finansmanı 7.887 3.299 2.059 773 2.754 8.885 Tahvil İhracı (1) 5.750 3.299 1.250 773 1.167 6.489 Uluslararası Kuruluşlar 2.137.. 809.. 1.587 2.396 Proje Finansmanı (2) 2.034 477 616 527 484 2.104 (1) T.C.Merkez Bankası'nın işlem tarihinden bir gün önceki döviz alış kurlarına göre hesaplanmıştır. (2) İşlem tarihi kurları itibarıyladır. 2.3.1 PROGRAM FİNANSMANI 2.3.1.1 Uluslararası Sermaye Piyasaları 2005 yılında uluslararası sermaye piyasalarından dört adet yeni tahvil ihracı ve iki adet tahvil artırımı ile yaklaşık 6,5 milyar ABD Doları tutarında borçlanma yapılmıştır. Bu çerçevede, 5,5 milyar ABD Doları tutarındaki 2005 yılı borçlanma hedefinin tamamı gerçekleştirilmiş, 2006 yılına yönelik olarak yaklaşık 1 milyar ABD Doları tutarında ön finansman sağlanmıştır. 2005 yılı tahvil ihraçlarının yaklaşık olarak yüzde 62 si ABD Doları, yüzde 38 i ise Euro cinsinden gerçekleştirilmiştir. ABD Doları cinsinden tahvil ihraçlarının 2004 yılında 18,7 yıl olan ortalama vadesi, 2005 yılı itibarıyla 16,7 yıl olarak gerçekleşirken ortalama maliyet yüzde 8,1 den yüzde 7,3 e gerilemiştir. Euro cinsinden tahvil ihraçlarının ortalama vadesi ise 8,2 yıldan 9,6 yıla yükselmiş, ortalama maliyetleri de yaklaşık bir puan azalarak yüzde 5,3 olarak gerçekleşmiştir (Tablo 12). 18
Tablo 12: 2005 Yılında Gerçekleştirilen Yurtdışı Tahvil İhraçları Yatırımcıya Getirisi Döviz Miktar Kupon İhraç Tarihi Vade (yıl) Cinsi (milyon) (%) (%) Spread (bp) 24.01.2005 20 Dolar 2.000 7,375 7,52 UST + 282.5 16.02.2005 12 Euro 1.000 5,500 5,70 Bund + 224 07.06.2005 15 Dolar 1.250 7,000 7,22 UST + 332 06.07.2005 7 Euro 650 4,750 4,95 Bund + 212 23.11.2005 (1) 10 yıl + 5 ay Dolar 750 7,250 6,69 UST + 223 14.12.2005 (2) 7 Euro 350 4,750 4,73 Bund + 154.1 Toplam Dolar 6.489 UST: ABD Hazine Tahvili Getirisi Bund: Alman Hazine Tahvili getirisi bp: baz puan (100 bp = %1.00) (1) 07.10.2004 tarihinde ihraç edilen 10 yıl vadeli tahvilin artırımı (2) 06.07.2005 tarihinde ihraç edilen 7 yıl vadeli tahvilin artırımı 2005 yılında, ülkemizin uluslararası tahvil ihraçları için ödediği risk primleri geçmiş yıllara göre azalmaya devam etmiştir (Grafik 11). Grafik 11: Uluslararası Tahvil İhraçlarımız İçin Ödenen Risk Primleri (*) (bp) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 680 (5 yıl) 238 (5 yıl) 192 (7 yıl) 246 (10 yıl) 224 317 (12 yıl) 223 316 (30 yıl) 283 (20 yıl) Euro 5-7 yıl Euro 10-12 yıl Dolar 10 yıl Dolar 20-30 yıl 640 2003 2004 2005 (*) Kullanılan veriler, yıl içerisinde belirtilen vadede gerçekleştirilmiş olan tahvil ihraçlarının risk primlerinin tahvil miktarları ile ağırlıklandırılmış ortalamalarıdır. Buna ilaveten, benzer kredi notuna sahip, sıklıkla borçlanan ülkelerle karşılaştırıldığında, dış tahvil ihraçlarının uygun koşullarda yapıldığı gözlenmiştir. 19
2.3.1.2 Uluslararası Kuruluşlar Uluslararası Para Fonu ile yürütülmekte olan ondokuzuncu Stand-By Düzenlemesi kapsamında, 2005 yılının Ekim-Aralık döneminde Fon dan 1,6 milyar ABD Doları (1,1 milyar SDR) tutarında kullanım gerçekleştirilmiştir. 2005 yılının son çeyreğinde Merkez Bankası tarafından Uluslararası Para Fonu na herhangi bir borç ödemesi yapılmamıştır. Bununla beraber, aynı dönemde, Hazine Müsteşarlığı nca Uluslararası Para Fonu na yapılan borç servisi; 2,2 milyar ABD Doları (1,5 milyar SDR) anapara, 214 milyon ABD Doları (150 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 2,4 milyar ABD Doları (1,7 milyar SDR) tutarında gerçekleşmiştir. Böylece, 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde, Uluslararası Para Fonu na yapılan net geri ödeme, faiz dahil, 789 milyon ABD Doları (552 milyon SDR) tutarında olmuştur. 2005 yılının tamamı dikkate alındığında, Merkez Bankası tarafından Uluslararası Para Fonu na 246,5 milyon ABD Doları (166,3 milyon SDR) anapara, 3,8 milyon ABD Doları (2,6 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 250,4 milyon ABD Doları (168,8 milyon SDR) geri ödeme yapılmıştır. Aynı dönemde, Hazine Müsteşarlığı nca gerçekleştirilen borç servisi ise 7,4 milyar ABD Doları (5,1 milyar SDR) anapara, 937,6 milyon ABD Doları (641,1 milyon SDR) faiz ödemesi olmak üzere toplam 8,3 milyar ABD Doları (5,7 milyar SDR) dır. 2005 yılında Uluslararası Para Fonu na yapılan net geri ödeme, faiz dahil, 6,2 milyar ABD Doları (4,2 milyar SDR) tutarında olmuştur. Ayrıca, Merkez Bankası tarafından Hazine ye ikrazen kullandırılan Uluslararası Para Fonu kaynaklarına ilişkin ödemeler de 2005 yılında tamamlanmıştır. 20
Uluslararası Para Fonu ndan Kaynak Kullanımı ve Geri Ödemeler Milyon SDR 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık TOPLAM I. Kullanım (**) 583 2.622 8.895 9.929 1.191 794 0 555 0 1.110 1.665 25.679 II. Borç Servisi (**) 218 106 1.207 5.544 1.863 3.805 828 1.712 1.708 1.662 5.910 18.653 Anapara 210 66 868 4.916 1.224 3.158 661 1.549 1.544 1.512 5.266 15.708 Faiz 8 40 339 628 639 647 167 163 164 150 644 2.945 III. Net Kullanım (I-II) 365 2.516 7.688 4.385-672 -3.011-828 -1.157-1.708-552 -4.245 7.026 Faiz Hariç Net Kullanım 373 2.556 8.027 5.013-33 -2.364-661 -994-1.544-402 -3.601 9.971 (**) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. Milyon ABD Doları (*) 2005 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ocak-Mart Nisan-Haziran Temmuz-Eylül Ekim-Aralık Ocak-Aralık TOPLAM I. Kullanım (**) 799 3.415 11.184 13.494 1.770 1.233 0 809 0 1.587 2.396 34.292 II. Borç Servisi (**) 299 138 1.518 7.535 2.769 5.910 1.250 2.496 2.474 2.375 8.596 26.764 Anapara 288 86 1.091 6.681 1.819 4.905 999 2.259 2.236 2.161 7.655 22.526 Faiz 11 52 426 853 950 1.005 252 238 238 214 941 4.239 III. Net Kullanım (I-II) 500 3.277 9.666 5.959-999 -4.677-1.250-1.687-2.474-789 -6.201 7.527 Faiz Hariç Net Kullanım 511 3.329 10.092 6.813-49 -3.672-999 -1.449-2.236-575 -5.259 11.766 (*) Dönem sonu kurları itibariyle (**) Hazine Müsteşarlığı ve TCMB toplamını içermektedir. (***) Hazine tarafından yapılan ödemeler içinde, Merkez Bankası'nın Hazine'ye ikrazen kullandırdığı kaynaktan yapılan 2005 yılı son dönemine ait ödemelerin 326 milyon ABD Doları anapara, 4,4 milyon ABD Doları faiz; 2005 yılı tamanındaki ödemelerin ise 2,6 milyar ABD Doları anapara, 51,8 milyon ABD Doları faizdir. 2005 yılında Dünya Bankası ndan program kredileri kapsamında herhangi bir kullanım yapılmamıştır. 2.3.2 PROJE FİNANSMANI Konsolide bütçe kuruluşlarının 2005 yılının son çeyreğinde dış proje kredi finansmanı çerçevesinde yaptığı kredi kullanımı 484 milyon ABD Doları tutarındadır. Söz konusu tutarın yüzde 38 i ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri ve yüzde 23 ü ise elektrik, gaz ve su sektörleri ile ilgili projeler için kullanılmıştır. Ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetleri sektöründe yapılan kullanımların yüzde 71,1 i otoyol yapımı ve demiryolu taşımacılığı alanlarında kullanılmıştır. Enerji sektöründe ise yapılan kullanımların yüzde 88,5 i elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı ile geri kalan bölümü suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması alanlarına yönelik olarak yapılmıştır. 2005 yılı son çeyreğinde toplam kullanımlar içerisinde sağlık işleri ve sosyal hizmetler sektöründeki kullanımların payı yüzde 20, tarım, avcılık ve ormancılık sektöründeki kullanımların payı yüzde 10 ve kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik sektöründeki kullanımların payı ise yüzde 8 olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılı Ekim-Aralık döneminde bir önceki döneme göre ulaştırma, haberleşme ve depolama hizmetlerinin payı 13 puan azalırken elektrik, gaz ve su 21
sektöründe 5 puanlık bir artış gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, en büyük artış 10 puanla sağlık işleri ve sosyal hizmetler sektöründe gerçekleşmiştir (Tablo 13). Tablo 13: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Sektörel Dağılımı Milyon ABD Doları 2005 Yüzde Dağılımı (%) 2005 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam 2.034 477 616 527 484 2.104 100 100 100 100 100 100 Ulaştırma, Haberleşme Ve Depolama Hizmetleri 708 201 296 266 184 947 35 42 48 51 38 45 Kamu Yönetimi Ve Savunma, Zorunlu Sosyal Güvenlik 395 167 62 70 40 340 19 35 10 13 8 16 Sağlık İşleri Ve Sosyal Hizmetler 111 61 67 52 97 277 5 13 11 10 20 13 Elektrik, Gaz Ve Su 603 38 127 96 111 372 30 8 21 18 23 18 Tarım, Avcılık Ve Ormancılık 177 7 58 38 46 149 9 1 9 7 10 7 Eğitim Hizmetleri 22 2 3 4 1 0 0 1 0 0 Diğer 17 1 6 1 6 15 1 0 1 0 1 1 (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır 2004 ve 2005 yıllarında dış proje kredilerine yönelik yapılan kullanımların sektörel dağılımı karşılaştırıldığında, 2005 yılında 2004 yılı toplamına göre enerji sektöründe 12 puanlık bir azalış, sağlık sektöründe 8 puanlık bir artış ve ulaştırma ve haberleşme sektöründe ise 10 puanlık bir artış olduğu görülmektedir (Grafik 12). 2005 yılı içerisinde proje finansmanı amacıyla konsolide bütçe kapsamında toplam 2,1 milyar ABD Doları tutarında kullanım gerçekleştirilmiştir. Üçer aylık dönemler itibarıyla incelendiğinde en fazla kullanımın 616 milyon ABD Doları ile Nisan-Haziran döneminde gerçekleştiği görülmektedir. 2005 yılı son çeyreğinde dış proje kredi kullanımlarında ilk sırayı yüzde 65 ile parasal kuruluşlar, ikinci sırayı ise yüzde 31 ile uluslararası kuruluşlar almıştır (Tablo 14). 22
Grafik 12: Ekonomik Sektörlere Göre Dış Proje Kredi Kullanımları 50% 45% 45% (Yüzde) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1% 0.2% 30% 18% 19% 16% 13% 5% 9% 7% 35% 1% 1% Eğitim Hizmetleri Enerji Sektörü Kamu Sağlık Hizmetleri Sektörü 2004 2005 Tarım ve Hayvancılık Sektörü Ulaştırma ve Haberleşme Diğer 2005 yılı geneline bakıldığında parasal kuruluşlardan sağlanan kredilerin toplam kullanımlar içindeki payı yüzde 62 ile ilk sıradadır. 2004 ve 2005 yıllarına ait toplam kullanımlar karşılaştırıldığında ise uluslararası kuruluşlardan sağlanan kredilerde yedi puanlık bir artış söz konusu iken hükümet kuruluşlarından sağlanan kredilerde beş puanlık bir azalış gerçekleşmiştir (Tablo 14). Tablo 14: Dış Proje Kredi Kullanımlarının Kreditörlere Göre Dağılımı 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam 2.034 477 616 527 484 2.104 100 100 100 100 100 100 Hükümet Kuruluşları 252 40 42 44 18 144 12 8 7 8 4 7 Parasal Kuruluşlar (1) 1.285 234 401 364 316 1.315 63 49 65 69 65 62 Parasal Olmayan Kuruluşlar 4.......... 0.......... Uluslararası Kuruluşlar 493 204 173 119 150 646 24 43 28 23 31 31 (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır (1) Ticari Bankalar ve Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar Milyon ABD Doları 2005 Yüzde Dağılımı (%) 2005 23
Diğer Kamu Sektörünün Dış Proje Kredi Kullanımları Konsolide bütçe dışındaki kuruluşların proje finansmanı amaçlı sağladıkları kredi kullanım tutarı 2005 yılı son çeyreğinde, toplam 135 milyon ABD Doları tutarında gerçekleşmiştir. Konsolide bütçe dışındaki kamu sektörü proje kredisi kullanımlarında en büyük payı 108 milyon ABD Doları ile yerel yönetimler teşkil etmektedir. 2005 yılının tamamında ise konsolide bütçe dışındaki kuruluşların proje finansmanı amaçlı sağladıkları kredi kullanım tutarı 409 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiş ve söz konusu tutardaki en büyük payı yüzde 67 ile Kamu İktisadi Teşebbüsleri nin proje kredisi kullanımları oluşturmuştur. Milyon ABD Doları Yüzde Dağılımı (%) 2005 2005 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara 2004 Oca-Mar Nis-Haz Tem-Eyl Eki-Ara Oca-Ara Toplam 427 53 190 31 135 409 100 100 100 100 100 100 Kamu İktisadi Teşebbüsleri 326 39 179 31 26 275 76 74 94 98 19 67 Yerel Yönetimler 98 11 1 0 108 121 23 21 1 1 81 30 Vakıf Üniversiteleri 1.......... 0.......... Bütçe Dışı Fonlar 2 0...... 0 0 0...... 0 Kamuya Ait Yatırım Ve Kalkınma Bankaları 0 2 10 0 0 13 0 4 5 1 0 3 (*) İşlem tarihindeki dolar pariteleri ile hesaplanmıştır 24