ULUSAL VE ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA DOKTORA EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI 1. OTURUM RAPORU ULUSAL VE ULUSLARARASI BAĞLAMDA DOKTORA EĞİTİMİ Prof. Dr. Mustafa Özen (Başkan) Prof. Dr. Deniz Değer Ulutaş Prof. Dr. Haydar Özpınar Prof. Dr. Mehmet Ali Gürkaynak Doç. Dr. Esra İşmen Gazioğlu Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Çalıştayı kapsamında 1. Oturum olarak Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri analiz edilmiştir. Güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditler dile getirilmiş ve bu sorunları düzeltmeye yönelik öneriler sunulmuştur. Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri: GÜÇLÜ YÖNLER İnsan Kaynağı; Türkiye de doktora yapabilecek çok sayıda istekli genç insan kaynağının bulunması Yeterlilikler; Programların yeterlilik temelli olması, bu yeterliliklerin sadece tez eksenli olmayıp, alana özgü bilgi ve becerileri içermesi İyileştirme çabaları; AB Yüksek Öğrenim Yeterlilikler Çerçevesi temelinde yapılan iyileştirme, geliştirme çalışmalarının bulunması Eğitim Materyali; Üniversite kütüphanelerinin SCI/SCI-Expanded kapsamında yer alan birçok süreli yayına abone olması Öğretim üyelerinin yaklaşımları; Doktora öğrencilerinin yetişmesinde öğretim üyelerinin sorunları çözmeye yönelik çaba ve özverilerinin bulunması İşleyişle ilgili güçlü yanlar; Doktora tez izleme komitelerinin varlığı, öğrencilerin tüm Türkiye genelinde farklı üniversitelerden ders alabilmeleri
ZAYIF YÖNLER Öğrenci Kabulü; (1) ALES sınavının ölçtüğü özelliklerin, doktora öğrencilerinde beklenen özellikler olup olmadığı konusunda netlik olmaması (2) Yabancı dil sınavlarına rağmen öğrencilerin akademik metinleri analiz ve sentez yapabilecek yabancı dil seviyesinde olmamaları, çalışacağı konuda yeterli sayıda yabancı dil literatür okuyamamaları Öğretim süreci; (1) Doktora derslerinin yetkin biçimde yapılmaması (2) Doktora tez savunmasından önce, yürütülen tezlerin ULAKBİM, Alan indeksleri ya da CI, SCI gibi indekslerce taranan dergilerde yayına dönüştürülmemesi (3) Başarılı öğrencilerin özendirmeye yönelik teşviklerin olmaması (4) ÖYP nin aksayan yönleriyle ilgili yeterli çalışma ve müdahalelerin yapılmaması Eğitim Materyali; Üniversite kütüphanelerinde farklı disiplinlerle ilgili yeterli sayıda basılı doküman bulunmaması Danışmanlık; (1) Danışman öğretim üyesi olmak için belirli ölçütlerin bulunmaması (2) Tez danışmanlarının kendi yürüttükleri projelerinin olmayışı (3) Tez danışmanlarının yabancı dil düzeylerinin yetersiz olması İstihdam ve ekonomik koşullar; Doktora öğrencilerine yeterli finansal desteğin bulunmaması ya da üniversiteler bünyesindeki istihdamın yetersizliği Uluslararası konular; (1) Uluslararası öğrencilerin sayısının az olması (2) Uluslararası öğretim üyesi hareketliliğinin az olması (3) Doktora eğitimini geliştirme ve zenginleştirmeye yönelik uluslararası işbirliklerinin az olması (4) İngilizce Doktora programlarında uluslararası öğrencilere ders verebilecek öğretim üyesi sayısının yetersiz olması (5) Ortadoğu ülkelerinden gelen öğrencilerin teşvik edilmemeleri Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) Doktora tezlerinden elde edilen sonuçların Türkiye nin teknolojik gelişimine yeterince katkı sağlayamaması (2) Üniversite dışı istihdam piyasasının doktora eğitimli, nitelikli çalışanlardan ne beklediğinin yeterince araştırılmaması (3) Doktora çalışmalarının genellikle projelerden desteklenmemesi Enstitülerle ilgili konular; (1) Enstitülerin temsiliyet yetkilerinin az olması (2) Müstakil enstitü binalarının olmaması (3) Enstitü Müdürü unvanı yerine Lisansüstü Dekanı gibi bir unvan kullanılmaması YÖK ile ilgili konular; (1) YÖK ün koordinasyon sağlamada her zaman yeterli olmaması (2) Yönetmeliklerin uygulanması hususunda denetleme eksikliği
Kariyer danışmanlığı ve İzleme; Öğrenci kariyer danışma merkezinin eksikliği ve mezun takip sisteminin olmaması FIRSATLAR Program çeşitliliği; Doktora yapmaya müsait çok sayıda program bulunması Uluslar arası konular;(1) Erasmus, Mevlana gibi yurt dışı teşvik programlarının bulunması (2) Bologna Süreci (AKTS Etiketi, diploma etiketi vb. süreçler) (3) FRINDOC benzeri Doktoranın uluslararasılaştırılması için çabaların var olması. (4) Erasmus, Mevlana, BAP, ÖYP, TÜBİTAK bünyesinde yurtdışına açılımın teşvik edilmesi İstihdam ve ekonomik koşullar; (1) Sayıları az olmakla birlikte Doktora öğrencilerinin eğitim sırası ve sonrasında burslarla desteklenmesi (2) Doktora projelerini destekleme programlarının bulunması Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) TEKNOPARK ve Teknoloji Transfer Ofislerinin giderek artması ve işbirliklerinin kurulması İyileştirme çabaları; Doktora eğitimini geliştirmek üzere düzenlenen çalıştay ve sempozyumlar yapılması Farkındalık; Araştırmacı yönü güçlü öğretim üyelerinin sayısında artış olması TEHDİTLER Proje ve Fonlar; (1) Ülkemizin ve üniversitelerin lisansüstü eğitime gereken bütçeyi ayırmamaları, sınırlı bütçeden doktora öğrencilerine yeterli burs fonlarının ayrılmaması (2) Doktora konularının belirlenmesinde devletin ve sanayii kuruluşlarının önerilerinin olmaması, (3) sadece kadrolu doktora öğrencilerine proje desteği verilmesi Öğretim süreci; (1) Araştırmaların kalitesinin yeteri kadar denetlenememesi, öğretim üyelerinin doktora öğrencilerine yeteri kadar zaman ayıramaması (2) Birbirinden farklılık göstermeyen, sayıca fazla ve plansız doktora programlarının açılması (3) Tez izleme raporlarının denetiminin yetersizliği Etik konular; (1) Bilim etiği kurallarına yeterli özenin gösterilmemesi (2) Birbirinin tekrarı olan tezlerin yazılması, ve bu tekrarlı tezlerin denetiminin yapılamaması
Bilim-teknoloji ilişkisi; (1) Patent alma potansiyelli tez çalışmalarının yetersiz olması (2) Teknopark ve Teknoloji Transfer Ofislerinin her üniversitede yeterince işlevsel olmaması ya da bulunmaması. Bu kuruluşlar ile Enstitüler arasındaki işbirliğinin yetersiz olabilmesi (3) Benzer konularda çalışan araştırma grupları arasında fazla irtibat olmaması Uluslar arası konular; (1) Yurtdışı ortak doktora programları sayısının az olması (2) FRINDOC umut vadeden bir başlangıç olsa da konu ile ilgili çalışmalar sınırlı olması (3) Üniversitelerimizden Bolonya sürecine uygun tüm şartların yerine getirilmesi istenmesine karşın tüm Avrupa da uygulanan doktora sistemi yerine Amerika nın doktora düzeyinde ders almaya dayalı modelinin uygulanması. Bu durumun özellikle doktora düzeyinde ders almak istemeyen uluslararası öğrencileri, Avrupa Ülkelerinde doktora yapma hususunda teşvik etmesi (4) Avrupa da doktora sisteminde kredi ders alımı olmaması nedeniyle Türkiye deki öğrencilerin ders aşamasında Erasmus kapsamında uluslararası değişim programlarına katılamaması Vakıf Üniversitelerinde doktora; (1) Özellikle Vakıf Üniversitelerinde öğretim üyesi hareketliliği nedeniyle Doktora konusu ve Danışman sıkça değişebilmektedir, bu durum vakıf üniversitelerinde doktora yapan öğrencilerin tez sürecini olumsuz yönde etkileyebilmesi ÖNERİLER Doktora eğitiminde affın kaldırılarak doktora sürecinin azami sürede tamamlanmasının sağlanması, azami sürenin aşıldığı durumlarda yaptırımların getirilmesi, Başarılı öğrencilere teşvik getirilmesi, YÖK ün tez havuzu oluşturması ve intihal taraması yapan programların YÖK tarafından temin edilerek üniversitelerin kullanımına sunulması Bologna sürecine dahil olmaya çalışırken Amerika nın doktora düzeyinde ders almaya dayalı modeli aynı anda kullanmak, özellikle uluslararası değişimde problemler yaratmaktadır. Bu konunun etraflıca araştırılması, gerekli durumlarda pilot çalışmalara yer verilmesi Doktora öğrencilerine yönelik devlet kaynaklı ayrı bir fon oluşturulması Üniversite ile sanayi işbirliğinin kurulumundaki engellerin ne olduğuna yönelik araştırmalar yapılması ve sorunların giderilmesi için gerekli tedbirlerin alınması Enstitülerde tez danışmanı atanmasına yönelik bilimsel kriterler oluşturulması
ALES sınavının doktora öğrencilerinden beklenen nitelikleri ölçecek şekilde yeniden yapılandırılması ÖYP nin revize edilerek doktorayı işlevsel biçimde destekler hale getirilmesi Bu raporda, Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla Doktora Eğitimi Çalıştayı nın 1. Oturumu olarak Türkiye'de Doktora Eğitiminin Genel Yapısı ve Nitelikleri kapsamında yapılan değerlendirmeler, belirlenen sorunlar ve sorunlara yönelik çözüm önerileri ifade edilmiş olup bilgilerinize sunulmaktadır. Saygılarımızla.