ROOT CARIES AND TREATING ROOT SURFACE CARIES

KÖK ÇÜRÜKLER VE TEDAVLER ROOT CARIES AND TREATING ROOT SURFACE CARIES Dt. Evrim ELGÜZELO*LU* Doç. Dr. Mine Betül ÜÇTA0LI** Dt. Suat ÖZCAN* Prof. Dr. Hüma ÖMÜRLÜ*** ÖZET Kök çürü6ü klinik olarak kök yüzeyinden balayan kök yüzeyinde s%n%rl% veya mine sement bileimindeki minenin alt%nda kaplayan yumuak düzensiz ekilli lezyondur. Kök çürü6ü sadece kök yüzeyinin a6%z ortam%na aç%ld%6% durumlarda balar. Yetersiz a6%z hijyeni ve tükürük ak% h%z%nda azalma oldu6unda kök çürü6ü riski oluumu artmaktad%r. Kök çürük lezyonlar%n%n bir ço6u restoratif tedavi gerektirmemektedir. Ula%labilir s%6 lezyonlar el aletleri, bitirme frezleri ve\veya parlatma diskleri yard%m% ile çürükten çürüksüz ve kolay temizlenebilen alanlara dönütürülebilir. Sert kay%%ms% yüzeyler eklinde olan dura6an lezyonlar klorheksidin ile birlikte topikal florid uygulamalar% ile birlikte tedavi edilebilir. Kök çürü6ü doku kayb%yla birlikte ilerledi6inde farkl% restoratif materyaller ile restorasyonu gerekmektedir. Kök çürüklerini restore etmek, lezyonun dieti s%n%r% ço6unlukla subgingival alanda sonland%6%ndan güçtür. Bu alana ulaabilmek için de6iik teknikler gelitirilmitir. Bu derlemede kök çürüklerinin etyolojisi ve görülme s%kl%6%ndan bahsedilmi ve kök çürüklerinin restorasyonunda kullan%lan restoratif materyallerin etkinli6i özetlenmitir. Anahtar kelimeler: kök çürü6ü, kompozit, kompomer, cam iyonomer KÖK ÇÜRÜKLER Günümüzde oral hijyenin ve di sa6l%6%n%n öneminin anla%lmas% ve giderek benimsenmesine ba6l% olarak toplumumuzda pekçok kii do6al dilerini ileri yalara kadar a6z%nda koruma çabas%n% göstermektedir. 31 Ya%n ilerlemesiyle primer kök çürüklerinde art%%n yan%s%ra, ula%m%n güç olmas%, yeterli izolas- ABSTRACT Root caries is a soft irregularly shaped lesion either totally confined to the root surface or involving the undermining of enamel at the cemento enamel junction, but clinically indicating that the lesion initiated on the root surface. Root caries can be initiated only if the root surface is exposed to the oral enviroment. The risk of root caries increases with inadequate oral hygiene and in reductions in salivary flow rate. Many root caries lesions do not need restorative treatment. Accessible, shallow lesions can be made caries free and easy to clean through caries depridement with hand instruments, finishing burs and\or polishing disks. Arrested lessions with a hard to leathery surface are often amenable to treatment with topikal flourides in combination with a chlorhexidine rince. When root caries has progresed such that restoration of loast structure is necessary they can restored with different restorative materials. Typical root carious lesions are difficult to restore because the gingival margin of the lesion is often subgingival. To gain acces to this area a variety of techniques have been developed. In this article etiology and incidence of root surface caries described and summarizes the effectiveness of restorative materials used to restore root surfaces. Key words: root caries, composite, glass ionomer, compomer yonun sa6lanamamas% ve restorasyon kenarlar%n%n, çürü6ün tamam%n%n kald%r%lmas%n%n güç oldu6u sement ve dentinde sonlanmas% nedeniyle kök yüzeylerinde sekonder çürük oluumunda da art% tespit edilmitir 39 * Gazi Üniversitesi Dihekimli6i Fakültesi, Di Hastal%klar% ve Tedavisi Anabilim Dal%, Arat%rma Görevlisi ** Gazi Üniversitesi Dihekimli6i Fakültesi, Di Hastal%klar% ve Tedavisi Anabilim Dal% *** Gazi Üniversitesi Dihekimli6i Fakültesi, Di Hastal%klar% ve Tedavisi Anabilim Dal% 32

Kök çürüklerinin klinik görünümü ve yerle6imi: Servikal çürük olarak da isimlendirilen kök yüzey çürü6ü, periodontal hastal%6%n tedavisi sonucu s%kl%kla dieti çekilmesine ba6l%, aç%6a ç%kan sement yüzeyinde veya mine-sement s%n%r%nda oluur. Lezyonlar genellikle serbest dieti kenar% veya serbest dieti kenar%n%n hemen üzerindeki seviyeden balarlar. Fakat çürük geliimine ba6l% olarak dieti sulkusuna veya koronal mine tabakas%n%n alt%na do6ru uzanabilirler 26. Aktif kök çürükleri tedavi edilmediklerinde lateral olarak yay%l%rlar ve dii çepeçevre sarabilirler. Kök yüzeyleri mine ile kapl% olmad%6%ndan bu bölgede balayan çürükler h%zla ilerler. Genellikle asemptomatiktirler. Bazen pulpay% da içine alabilirler. Aç%6a ç%km% kök yüzeylerini kaplayan ince sement tabakas%n%n fiziksel ve kimyasal yap%s% mine ve dentinden farkl%d%r. Sement, çürü6e kar% daha dirençli olan mineye nazaran daha çok karbonat, magnezyum ve inorganik materyal içerir. Sementte bulunan Sharpey lifleri, bakteri istilas% ve bunlar%n metabolik ürünlerinin sement matriksine kolayca geçmesini sa6lar. Bu nedenden dolay% kök yüzeylerinin çürük ataklar%na kar% koruyuculu6u azd%r ve erken tehisi önemlidir 26. Kök çürüklerinin te6hisi: Kök çürüklerinin tehisinde evrensel olarak kabul edilen bir klinik kriter bulunmamakla birlikte, yumuam% sement, çevre sa6lam yap%larla kar%lat%r%larak tehise gidilmektedir 31. Pek çok kök çürü6ü plak, yiyecek art%klar% ve dita% ile örtülmütür. Bu nedenle, tam ve do6ru tan% eklentiler tamamen uzaklat%r%ld%ktan sonra yap%labilir 26. Kök yüzeyi muayene edilirken oldukça dikkatli davran%lmal% ve hafif bir bas%nç uygulanmal%d%r. De6erlendirme yap%l%rken kök yüzeyindeki sementin mine yüzeyinden daha yumuak oldu6u unutulmamal%d%r 36. Sond ucunda yap%lan de6i- iklikler ile örne6in uç aç%s% 30 olan sondlar%n kullan%m% hekim, çürük lezyonlar%n% daha iyi tan%yabilir 41. Radyografiler erken proksimal kök çürüklerinin tehisinde yararl% olabilmektedir. Ancak servikal burn out, gibi artifaktlar proksimal kök çürükleriyle kar%arak yanl% tehislere yol açabilmektedir. Önemli miktarda ataçman kayb% olan bireylerde vertikal bite-wing radyografiler daha iyi de6erlendirme yapmam%z% sa6lamaktad%r 27. (Quantitative Laser Flouresence) QLF ve (Dye- Enhance Laser Flouresence) DELF gibi yeni nesil diagnostik ekipmanlar ve teknikler ile yap%lan in vivo ve in vitro çal%malarda umut vadeden baar%l% sonuçlar al%nmaktad%r 1,2,13,14,21. Bu tip diagnostik teknikler aktif ve inaktif lezyonlar aras%ndaki fark%n, lezyonun iddeti ve mineral kayb% aras%ndaki korelasyonu de6erlendirerek bulunmas%nda yararl% olabilmektedir. Sa6lam ve çürüklü di yap%lar%n%n elektriksel uyar%lara kar% dirençlerinin farkl% olmas%na dayan%larak üretilen bir di6er diagnostik ekipman ise ECM (Electrical Caries Monitor) dir. Sa6lam di yap%lar% elektri6e kar% iyi bir izolatör olmas%na ra6men, daha fazla su içerdiklerinden dolay% demineralize di dokular% zay%f izolatörlerdir. Mineralizasyon oran% yüksek di dokular%nda ise elektri6e kar% direnç de6erleri yükselmektedir. Baysan ve ark 5. yapt%klar% çal%mada geleneksel görüntüleme teknikleriyle belirlenemeden kalan çok say%daki kök çürüklerinin ECM ile ay%rd edilebildi6ini bildirmilerdir. Kök çürüklerinin etyolojisi ve çürü8ün geli6imi: Kök çürü6ünün geliimi için uygun kök yüzeyi, bakteri ve fermente olabilen karbonhidratlar yeterli olmaktad%r 11. Fermente olabilen karbonhidratlar%n tüketilmesiyle S.mutans ve Laktobasiller bu besinleri aside dönütürmekte ve kök yüzeyinde demineralizasyon balamaktad%r 19. Kök çürüklerinde demineralizasyonun balad%6% kritik ph de6eri (6.2-6.4), mineye oranla daha yüksektir. Demineralizasyon kök yüzeylerinde mineye oranla iki kat daha h%zl% ilerler, çünkü kökteki mineral içeri6i minenin mineral içeri6inin yakla%k yar%s% kadard%r 19. Çürük demineralizasyon ve remineralizasyon aras%ndaki dengenin demineralizasyon lehine bozulmas%yla gerçekleir 11. Kök çürüklerinin mikrobiyolojisi: Mine çürü6ü ile kar%lat%r%ld%6%nda kök çürü6ü oluumunda da çeitli mikroorganizmalar%n rol oynad%6%, bunlarda dominant rolün aktinomiçesler oldu6u, ancak S. mutans Laktobasil gibi, kök yüzey pla6%n%n mikrobiyal yap%s%n%n tam anlam%yla asidojenik mikroorganizma içerdi6i kan%tlanm%t%r. 9,10 Önceki y%llarda yap%lan çal%malar Actinomyces viscosus u primer etken olarak tespit ederken 28,45 son y%llardaki çal%malar Actinomyces in dominant rolünü sorgulayarak S. Mutans ve Lactobacillus üzerinde durmaktad%r 22,32,48. Schüpbach ve ark 43 yapt%klar% çal%mada balang%ç safhas%nda ve ilerlemi safhada bulunan kök çürüklerindeki mikroorganizmalar%n birbirlerine olan oranlar%n% kar%lat%rm%lard%r. Ilerlemi lezyonlara nazaran balang%ç lezyonlarda özellikle A. naeslundii olmak üzere Actinomyces grubu bakteriler daha yüksek oranda tespit edilmitir. Ilerlemi lezyonlarda ise S. 33

mutans bata olmak üzere Streptokoklar daha yüksek miktardad%r ancak Laktobasillerin oran% düüktür. Gram- negatif bakteriler balang%ç ve ilerlemi lezyonlar%n her ikisinde de mikroorganizmalar%n çok az bir k%sm%n% oluturur. Bu nedenle kök çürükleri ortam artlar%na ve lezyon derinli6ine ba6l% olarak çok say%da bakteriyel topluluklar%n neden oldu6u bir lezyondur diyebiliriz 43,49. Prevelans ve insidans: Kök çürükleri, sadece kök yüzeyinin a6%z ortam%na aç%ld%6% vakalarda meydana gelmektedir. Dolay%s%yla, ileri yalardaki yetikinlerde kök çürü6ü riskinin daha fazla oldu6u kabul edilmektedir 8,29. Ancak periodontal problemleri olan genç hastalarda da bu tür lezyonlar gözlenebilmektedir 4,8. Arat%rmac%lar yetikin bireylerin %60-90 n%n%n bu lezyonlardan etkilendi6ini bildirmilerdir 20,33,35. Buna ek olarak, yakla%k 9 kök yüzeyinden birinin çürük oluumu aç%s%ndan risk alt%nda oldu6u tespit edilmitir 29. Imazato ve ark. Japonya da yapt%6% bir çal%mada kök çürüklerinin görülme prevelans% ile oral hijyen ve tükürük ak%% azl%6% gibi faktörlerle kök çürükleri aras%ndaki faktörlerin ilikisini de6erlendirmilerdir. 60 ya%n üzerindeki erikin bireylerde yap%lan bu çal%man%n sonunda kök çürü6ü prevelans%n%n % 53.3 oldu6u bildirilmitir. Bu de6er, her ne kadar bat% ülkelerinde yap%lan çal%malardan bir miktar az olsa da, tespit edilen sonuç, kök çürükleri ile ne kadar s%k kar%la%ld%6%n% göstermektedir 25. Watanabe Brezilya toplumu üzerinde yapt%6% arat%rmas%nda yalar% 35-59 aras%nda olan bireyleri muayene etmi ve hastalar%n % 98.9 unda kök yüzeylerinin dieti çekilmesiyle aç%ld%6%n% ve %78.1 inde de en az 1 adet kök çürü6ü tespit edildi6ini bildirmitir 50. Risk faktörleri ve de8erlendirme: Daha öncede belirtildi6i gibi kök yüzeyinin a6%z ortam%na aç%lmas% kök çürüklerinin primer etkenidir. Ataçman kayb%, dieti çekilmesi veya periodontal cep oluumu bulunan herhangi bir hasta kök çürüklerinin balamas% aç%s%ndan risk alt%ndad%r 17. Çürük geliimi için risk oluturan kötü a6%z hijyeni, karyojenik diyet ve rutin di kontrollerin zaman%nda yap%lmamas%, kök çürükleri için de risk oluturur 26. Oral sa6l%6%n temini için gerekli stimüle edilmemi tükürük oran%n%n, 0.2ml/dk n%n üzerinde olmas% gerekti6ini belirtmitir. Bu de6erin alt%nda ortaya ç%kan a6%z kurulu6u sonucunda h%zl% ilerleyen çürükler ve periodontal hastal%klar meydana gelir 3,15. Bireylerin immunolojik sistemlerini bozan hastal%klar ve tedaviler de (radyasyon ve kemoterapi tedavisi) çürük oluum riskini artt%rmaktad%r. 42 Hareketli parsiyel protez kullan%m% da kök çürükleri aç%s%ndan risk faktörü oluturmaktad%r. Çal%malar koronal çürükleri olan bireylerin kök çürü6ü geliimi aç%s%ndan di6er bireylere oranla 2-3.5 kat daha fazla risk ta%d%klar%n% belirtmektedir. Kök çürükleri genellikle erkeklerde kad%nlara oranla daha fazla gözlenmekte ve daha agresif seyretmektedir. Sigara kullan%m% da hem kök çürükleri, hem de periodontal hastal%klar bak%m%ndan önemli bir risk faktörüdür 26. Kök çürüklerinin restorasyonu. Kök çürük lezyonlar%n%n bir ço6u restoratif tedavi gerektirmemektedir. Ula%labilir s%6 lezyonlar el aletleri, bitirme frezleri ve\veya parlatma diskleri yard%m% ile çürükten çürüksüz ve kolay temizlenebilen alanlara dönütürülebilir. Sert kay%%ms% yüzeyler eklinde olan dura6an lezyonlar klorheksidin ile birlikte topikal florid uygulamalar% ile birlikte tedavi edilebilir. 47 Kök çürü6ü doku kayb%yla birlikte ilerledi6inde farkl% restoratif materyaller ile restorasyonu gerekmektedir. Kök çürüklerinin restorasyonunda gümü amalgam, kompozit rezin, flor salan kompozit rezinler, geleneksel ve rezin modifiye cam iyonomerler ve kompomerler kullan%lmaktad%r. 11 Kök yüzeylerindeki çürükleri restore etmek zordur çünkü lezyonun gingival s%n%r% ço6unlukla subgingival alanda sonlan%r. Bu alanlara ulaarak restorasyonu tamamlayabilmek üzere çeitli teknikler gelitirilmitir. Subgingival alana ulamadaki en basit teknik dieti sulkusuna bir retraksiyon ipi yerletirmektir. Kök yüzeyindeki çürü6e ulamak için gingival kenar%n retraksiyonunda kullan%lan ikinci yöntem 212 klemplerin kullan%m%, üçüncü yöntem ise gingival kenar%n flep kald%r%larak uzaklat%r%lmas%d%r. Kök yüzeyindeki çürük kemikle ayn% seviyede ise kemikten bir miktar a%nd%rma yap%lmas% gerekir. Sonuç olarak hangi retraksiyon metodu uygulan%rsa uygulans%n lezyonun apikal yöndeki uzant%s% alveolar kretin 2mm üzerinde sonlanacak ekilde bölgenin haz%rlanmas% gerekir 11. Kavite estetik gereksinimin yüksek oldu6u bir bölgede ise restoratif materyal olarak cam iyonomer yerine die daha çok benzeyen kompozit tercih edilebilir. Kompozit restorasyonlar%n die ba6lanmas%nda smear tabakay% kald%r%p dentini demineralize eden 4. jenerasyon ba6lay%c% etkenleri veya smear tabakay% geçerek altta uzanan dentin 34

matriksinde demineralizasyon yapabilen self-etch adeziv sistemler kullan%labilir 48. Nemli ba6lanma tekni6i ile adezivler dentin yüzeylerinde daha kuvvetli ba6lanmaktad%rlar 24. Dentin yüzeyinde b%rak%lan bir miktar nem kollojen liflerin büzülmesini önleyerek adeziv rezinin kollojen liflerin aras%na ve dentin tübüllerine yay%lmas%n% ve hibrit tabakas%n%n ekillenmesine yard%mc% olur 40. Primer içeri6indeki aseton, etanol ve su gibi çözücülerin hava su spreyi ile kurutularak uzaklat%r%lmas% gerekir. Yüzeyin hava su spreyi ile kurutulmas% önemlidir çünkü uzaklat%r%lmadan b%rak%lan çözücü içerikler bir sonraki aamada uygulanacak olan adezivin etkili bir ekilde polimerize olmas%n% engeller. Adezivin polimerizasyonundan sonra kompozit 2mm kal%nl%kta tabakalar eklinde kaviteye yerletirilerek polimerize edilir. Izolasyonun güç oldu6u ula%lmas% güç olan bölgelerde restoratif materyal olarak amalgam iyi bir seçenektir. Ancak amalgam die mekanik olarak tutundu6undan kavitenin okluzal ve gingival duvarlar%na underkatlar haz%rlanmas% gerekir. Birçok klinik arat%rmada amalgamlar ba6lay%c% etkenlerle birlikte kullan%lm% ve uzun dönem etkinlikleri kontrol edilmitir 44,46. Ancak amalgam% di dokular%na etkili bir biçimde ba6layacak ba6lanma etkeni henüz gelitirilememitir 11. DCN Chan 12 derin II.s%n%f kavite preperasyonlar%nda kök yüzeyinde sonlanan gingival basama6%n restorasyonu için farkl% bir metod öne sürmütür. Chan gingival kavosurface kenara ulaabilmek için 1 numaral% universal matriks band% ve 2 numaral% MOD geni paslanmaz çelik matriks band%n% kombine kullanm%t%r. Bu teknikte 2 numaral% MOD geni matriks band%n% di etraf%na yerletirdikten sonra ortadan ikiye keserek daraltt%6% 1 numaral% universal band% 2 numaral% matriks band%n%n içine yerletirmitir. 1 numaral% band%n kavite d%%ndan ç%kan k%sm%n% ise stabilizasyonu sa6layabilmek için komu die do6ru k%v%rarak kompozitle yap%t%rm%t%r. Ara yüzeye uygun kama yerletirerek restoratif materyali uygulam%t%r. Restorasyon sonras% al%nan radyografilerde kök yüzeyindeki gingival basama6%n restorasyonunun yeterli biçimde yap%ld%6% gözlenmitir. Kök çürükleri bukkal ve lingual yüzeylerde geliti6inde kolayl%kla tedavi edilebilmektedir. Ancak aproksimal yüzeylerde görülen kök çürüklerinin restorasyonlar% di hekimleri için oldukça zor olmaktad%r. Aproksimal kök yüzeyine ulaabilmek için klasik II.s%n%f preperasyonu yap%lacak olursa sa6l%kl% diin sa6lam marjinal s%rt% kald%r%lm% olur. Gilboa. ve ark 23 maxiller premolar kök yüzeyinde tespit ettikleri çürü6ün restorasyonu için slot eklinde haz%rlad%klar% kavite preperasyonu sonras%nda amalgam%n tutuculu6unu sa6lamak için gingival ve okluzal duvara retansiyon oluklar% haz%rlam%lard%r. Amalgam%n etkili bir biçimde kondanse edilebilmesi, nem kontrolünün sa6lanmas%, kabul edilebilir bir restorasyonun oluturulmas% ve tak%nl%klar%n önüne geçilmesi için matriks band%na tungsten karbit frezle 3mm çap%nda olacak ekilde pencere açarak amalgam% bu pencereden kaviteye kondanse etmilerdir. Kök çürüklerinin enfeksiyonel bir hastal:k gibi tedavi edilmesi: Çürük riski yüksek olan bireylerde çürü6ün kontrol alt%na al%nmas%nda üç uygulama ön plana ç%kmaktad%r. Ilk olarak bireylerdeki S.mutans seviyesini tespit edip bakteriler taraf%ndan oluan çürü6ün klorheksidin gibi bir antimikrobiyal etkenle tedavi edilmesidir. Çürük riski yüksek olan bireylerde antimikrobiyal etkenler S.mutans seviyesini azaltt%klar%ndan dolay% önerilmektedir 11. Emilson ve ark. 16,18 çürük riski yüksek olan bireylerde klorheksidin jel kullan%lmas%yla 26 haftadan daha uzun bir süre boyunca S.mutans %n koloni ekillerinin azald%6%n% ve yeniden kolonize olmalar%n%n engellendi6ini bildirmilerdir. Çürük riski yüksek olan bireylerde bakteri kolonilerinin miktar% belli aral%klarla ölçülerek ayn% tedavi yeniden uygulanabilir. Çürük riski yüksek olan bireylerde ikinci yakla- %m diyetin düzenlenmesidir. Ayn% zamanda bireylerin oral hijyen al%kanl%klar% ve bu konuda bilinçlendirilmeleride önemlidir. Bu hastalarda çay kahve gibi gün boyu içilen içeceklerin içine kat%lan ekerin azalt%lmas% önerilir. Çünkü dilerin yüzeyinde pla6% oluturan bakteriler fermente olabilen karbonhidratlar% di yap%lar%n% demineralize eden aside dönütürürler. /ekerli sak%zlar%n çi6nenmesi ise sükroz al%m%n%n bir baka eklidir. Sükroz içeren sak%zlar%n yerine xylitol içeren sak%zlar%n kullan%m% önerilmelidir 11. Bu hastalardaki uygulamalar%n üçüncüsü ise florlu maddelerin kullan%m% ile remineralizasyonun artt%r%larak çürü6e kar% diin defans mekanizmalar%n% harekete geçirmektir. Mine yüzeylerine oranla kök yüzeylerinde remineralizasyonun gerçekleebilmesi için daha yüksek konsantrasyonda flor içeriklerine ihtiyaç vard%r 37. Diin remineralizasyonunu artt%ran bu florlu maddeler flor içeren dimacunlar%, florlu a6%z gargaralar%, florlu jeller ve flor salan restoratif 35

materyaller olarak bulunmaktad%r. En etkili flor uygulama yöntemi içinde nötral sodium florid bulunan bir pla6%n geceleri tak%lmas% ile olur. Bu yöntemle diler gece boyunca yüksek konsantrasyondaki floritle temas etmi olur. Ancak bu uygulamalar%n baar%s% hastan%n ko-operasyonu ile direk ilikilidir. Çürük riski yüksek olan bireylerde önerilen bu üç tedavi yakla%m%n%n kombine uygulanmas% tek balar%na uygulanmalar%ndan daha etkili olmaktad%r. Katz 30, tükürük ak%% azalm% çürük riski yüksek olan bireylerde, haftada bir %1 sodyum florit klorheksidin glukonat solusyonlar%n%n 4 kez 4 dak topikal olarak uygulanmas%yla ve %0.05 sodyum florit %0.2 klorheksidinden oluan solusyonun her gece 1 dak çalkalanmas%yla çürük oluumunun önlenece6ini demineralize olan lezyonlar%n remineralize edilebilece6ini bildirmitir. Klorhegsidin içeren a6%z gargaralar%n%n iki y%l boyunca günlük kullan%m%yla yan etkilerin görülmedi6i de bildirilmitir 34,38. Kök çürüklerinin tedavisinde kullan%lan alternatif tedavilerden biri de ozondur. Baysan ve ark. 7 in vitro olarak primer kök çürüklerine 10 veya 20 dak ozon uygulanmas%yla mikroorganizmalar%n büyük k%sm%n%n etkili ekilde öldürüldü6ünü, ve bu uygulaman%n 10 dakikal%k k%sm%nda S. Mutans ve S. Sobrinus un say%lar%n%n önemli ölçüde azald%6%n% bildirmilerdir. Emilson ve ark. 18 profilaktik uygulamalarla aktif kök çürüklerinin inaktif hale dönütürülebilece6ini öne sürmülerdir. Baysan ve Lynch 6 primer kök çürüklerinin remineralizasyonunda 5.000 ppm F içeren solusyonlar%n 1.100 ppm F içeren solusyonlardan daha etkili oldu6unu bildirmilerdir. Ancak yüksek florit içeri6i bulunan solusyonlar%n kullan%m% sonras% lezyonun sadece yüzeyinde hipermineralizasyonun gerçekleti6i alt tabakalara flor geçiinin olmad%6% bildirilmitir. Ozon güçlü bir oksidand%r ve primer kök çürü- 6ü lezyonundaki biyomolekülleri oksidize ederek lezyondaki dentin kanallar%n% açar. Dolay%s%yla hipermineralizasyonu istenen bölgede flor solusyonlar%ndan önce yüzeye ozon uygulanmas% ile lezyon derinli6i boyunca kalsiyum ve fosfat iyonlar%n%n yay%l%m%na izin veren bir zemin oluur. Günümüzde gelimi toplumlarda yaam süresinin artmas%, sular%n florlanmas%, koruyucu di hekimli6i programlar%n%n yayg%nlat%r%lmas%, kiilerin do6al dilerini a6%zlar%nda tutma istekleri, restoratif materyallerdeki gelimeler, a6%z içinde korunan di say%s%n% artt%rmakla birlikte servikal lezyonlar%n görülme s%kl%6%n% da artt%rm%t%r. Bundan dolay% gelecekte hekimlerin özellikle yüksek risk grubunda bulunan hastalarda kök yüzeyindeki remineralizasyonu sa6lamak için standart bir protokol gelitirmeleri gerekmektedir. Çünkü kök çürükleri ancak koruyucu programlar ile uygun restorasyonlar%n kombine uygulanmas%yla kontrol edilece6i kan%s%nday%z. KAYNAKLAR 1. Al-Khateeb S, Angma-Mansson B, DeJosselin E. In vivo quantification of changes in caries lesions in orthodontic patients. J Dent Res 1996; 75:127-131. 2. Ando M, Analoui M, Schemehorn BR. Comparison of lesion analysis by microradiograpy and confocal microscopy. J Dent Res 1995; 74:48-52. 3. Atkinson JC, Wu AJ. Salivary gland dysfunction: causes, symptoms, treatment. J Am Dent Assoc 1994; 125:409-416. 4. Banting DW, Ellen RP, Fillery ED. A longitudinal study of root caries: baseline and insidence data. J Dent Res 1985; 64:1141-1144. 5. Baysan A, Prinz JF, Lynch E. Clinical criteria used to detect primary root caries with electrical and mechanical measurements in vitro. Am J Dent 2004; 17:94-98. 6. Baysan A, Lynch E, Ellwood R, Davies R, Petersson L, Borsboom P. Reversal of primary root caries using dentrifices containing 5000 and 1100 ppm flouride. Caries Res 2001; 35:41-6. 7. Baysan A, Lynch E. Effect of ozone on the oral microbiata and clinical severity of primary root caries. Am J Dent 2004; 17:56-60. 8. Beck JD. The epidemiology of root caries: North American studies. Adv Dent Res 1993; 7:42-51. 9. Beighton D, Hellyer PH, Lynch EJ, Heath MR. Salivary levels of mutans streptococci, lactobacilli, yeast and root caries prevelance in noninstitutionalized eldery dental patients. Community Dent Oral Epidemiol 1991; 219:302-307. 10. Beighton D, Lynch E, Heath MR. A microbiological study of primary root caries lesions with different treatment needs. J Dent Res 1993; 72:623-629. 11. Burgess JO, Gallo JL. Treating root surface caries. J Dent Clin N Am 2002; 46:385-404. 12. Chan DCN. Modified matrix adaptation for subgingival class II amalgam restorations. Oper Dent 2003; 28: 469-472. 36

13. De Joselin De Jong E, Sundstrom F, Angmar- Mansson B, Ten Bosch JJ. QLF-vision: reproducibilityof in vivo quantification of enamel mineral loss. J Dent Res 1994; 73:200-205. 14. De Joselin De Jong E, Sundstrom F, Westerling H. A new method for in vivo quantification of changes in initial enamel caries with laser fluorescence. Caries Res 1995; 29:2-7. 15. Dodds M, Suddick R. Caries risk assessment for determination of focus and intensity of prevention in a dental school clinic. J Dent Educ 1995; 59:945-956. 16. Emilson CG, Lindquist B, Wennerholm K. Recolonization of human tooth surfaces by streptococcus mutans after suppression by chlorhexidine treatment. J Dent Res 1987; 66:1503-8. 17. Emilson CG, Ravald N, Birkhed D. Effects of a 12- month prophylactic programme on selected oral bacterial populations on root surfaces with active and inactive carious lesions. Caries Res 1993; 27:195-200. 18. Emilson CG. Potential efficacy of chlorhexidine against mutans streptococci and human dental caries. J Dent Res 1994; 73:682-91. 19. Featherstone JDB. Flouride, remineralization and root caries. Am J Dent 1994; 7:271-4 20. Fejerskov O, Luan WM, Nyvad B Active and inactive root surface caries lesions in a selected group of 60-90 year old Danes. Caries Res 1991; 25:385-391. 21. Ferreira AG, Analoui M, Ando M. Using dye enchanced QLF for analyzing incipient lesions. J Dent Res 1995; 74:192. 22. Fure S, Romaniec M, Emilson CG, Krasse B. Proportions of Streptococcucs mutans, Lactobasilli and Actinomyces spp in root surface plaque. Scan J Dent Res 1987; 95:119-123. 23. Gilboa I, Cardash H. A conservative technique for restoring a tooth affected by interproximal root caries. J Prosthet Dent 2003; 89:221-2. 24. Gwinett J. Moist versus dry dentin: its effect on shear bond strength. Am J Dent 1992; 5:127. 25. Imazato S, Ikebe K, Nokubi T, Ebisu S, Walls AWG. Prevalence of root caries in a selected population of older adults in Japan. J Oral Rehab 2006; 33: 137-143 26. James B. Summitt, J. William Robbins, Richards S. Schwartz. Fundamentals of Operative Dentistry Second Edition, A Contemporary Aproach. Quintessence Publishing Co, Inc 2001:365-377 27. Jones JA. Root caries: prevention and chemotherapy. Am J Dent 1995; 8:352-357. 28. Jordan HV, Hammond BF. Filamentous bacteria isolated from human root caries. Arch Oral Biol 1972; 17:1333-1342. 29. Katz RV, Hazen SP, Chilton NW, Muma RD Jr. Prevalence and intraoral distrubution of root caries in an adult population. Caries Res 1982; 16:265-271. 30. Katz S. The use of flouride and chlorhexidine for the prevention of radiation caries. J Am Dent Assoc 1982; 104:164-70. 31. Katz RV. The clinical diagnosis of root caries; issues for the clinicans and researcher. Am J Dent 1995; 8:335-341. 32. Keltjens HM, Schaeken MJ, Van Der Hoevens JS, Hendrilos JC. Microflora of plaque from sound and carious root surfaces. Caries Res 1987; 21:193-199. 33. Locker D, Slade GD, Leake JL. Prevelance of and factors associated with root decay in older adults in Canada. J Dent Res 1989; 68:768-772. 34. Loe H, Rindom- Schiott C, Glavind L, Karring T. Two years oral use of chlorhexidine in man. J Periodont Res 1976; 11:135-44. 35. Luan WM, Boelum V, Chen X. Dental caries in adult and elderly Chinese. J Dent Res 1989;68:1771-1776. 36. Lynch E. Relationship between clinical criteria and microflora of primary root caries. Early Detection of Dental Caries. Cincinnati, OH; Sidney Printing Works. 1996:195-242. 37. Lynch E, Baysan A. Reversal of primary root caries using a dentifrice with a high flouride content. Caries Res 2001;35:60-64. 38. Mackenzie IC, Nuki K, Loe H, Rindom Schiott C. Two years oral use of chlorhexidine in man.v: Stratum corneum of oral mukosa. J Periodont Res 1976; 11:165-71. 39. Mjor JA. Secondary caries: a literature review with case reports. Qu%nt Int 2000; 31:165-79. 40. Nakabayashi N, Nakamura M, Yasuda N. Hibrit layer as a dentin bonding mechanism. J Esthet Dent 1991; 3:133-8. 37

41. Newitter DA, Katz RV, Clive JM. Detection of root caries: sensitivity and specivity of a modified explorer. Gerodontics 1985; 1:65-67. 42. Roberson TM, Lundeen TF. Cariology: The lesion, etiology, prevention and control. Sturdevants s Art & Science of Operative Dentistry Fourth Edition Mosby, St. Louis, 2002: 110 43. Schupbach P, Osterwalder V, Guggenheim B. Human root caries: microbiota of a limited number of root caries lesions. Caries Res 1996; 30:52-64. 44. Smales RJ, Wetherell JD. Review of bonded amalgam restorations and assesment in a general practise over 5 years. Oper Dent 2000; 25:374-81. 45. Socransky SS, Hubersak C, Propas D. Introduction of periodontal destruction in gnotobiotic rats by a human oral strain of Actinomyces naeslundii. Arch Oral Biol 1970;15:993-995. 46. Summit JB, Burgess JO, Berry TG, Osborne JW, Robbins JW, Haveman CW. The performance of bonded vs. pin-retained complex amalgam restorations:a five year clinical evaluation. JADA 2001; 132:923-31. 47. Summit JB, Robbins JW, Schwartz RS Operative Dentistry 48. Tay FR, Pashley DH. Resin bonding to cervical sclerotic dentin: A review. J Dent 2004; 32: 173-196. 49. Van Strijp AJ, Van Steenbergen TJ, Ten Cate JM. Bacterial colonization of mineralized and completely demineralized dentine in situ. Caries Res 1997; 31:348-355. 50. Watanabe MGC. Root caries prevalence in a group of Brazilian adult dental patients. Braz Dent 2003; 14: 153-6 Yaz:6ma Adresi: Evrim ELGÜZELO*LU Gazi Üniversitesi Dihekimli6i Fakültesi, Di Hastal%klar% ve Tedavisi Anabilim Dal%, (06510) / ANKARA e-mail: eeliguzeloglu@yahoo.com Emek 38