KONU SLAYT NO Atık Yönetimi ve Yasal Mevzuat 4-11 Geri dönüşüm ve Geri kazanım 13-52 Doğaya yeniden kazandırma ve su kullanımının azaltılması 54-56 Yenilenebilir enerji 58-61 Sonuç 63
YIL KANUN 1981 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu 1983 - (2006) 2872 sayılı Çevre Kanunu 2003 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Kuruluş Kanunu 2004 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 2004 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 2005 5393 sayılı Belediye Kanunu YIL ULUSLAR ARASI SÖZLEŞME 1994 Basel Sözleşmesi
YIL YÖNETMELİK 1991 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 1993-(2005) Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 1995-(2005) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 2004 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği 2004 Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği 2004-(2007) Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği 2004-(2008) Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 2005 Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 2006 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği 2007 Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik 2008 EEE de Tehlikeli Maddelerin Azaltımı Yönetmeliği 2008 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 2010 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik 2010 Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik 2009 Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik
Amaç: Atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik, Genel esasların belirlenmesi
Atığın; toplanması, taşınması, geri kazanılması, bertaraf edilmesi, bertaraf sahalarının kapatılma sonrası bakımı ve bu tür faaliyetlerin gözetim, denetim ve izlenmesi işlemlerini kapsayan bir faaliyetler bütünüdür.
En öncelikli seçenek Önleme Azaltma Tekrar Kullanım Geri Dönüşüm (Ham Madde) Enerji Geri Kazanımı En son seçenek Bertaraf
Atık üretiminin ve atığın zararlılığının önlenmesi ve azaltılması Atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması Çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve proseslerin kullanılması Atıkların kaynağında ayrı toplanması Atıkların taşıma lisanslı araçlar ile taşınması
Atıkların lisanslı bir tesis tarafından bertaraf edilmesi veya geri kazanılması Atıkların en yakın ve en uygun tesiste bertaraf edilmesi Atıkların yetkisiz kişi, kurum/kuruluşlar tarafından toplanmaması Çevre ile uyumlu teknolojilerin kullanılması Atıklardan kaynaklanan zararlardan dolayı müteselsil sorumluluk
Teknolojik gelişmelerin büyük bir hızla devam ettiği günümüzde, çevre teknoloji uyumunu sağlamak, yaşanılabilir bir dünya için, son derece önem arz etmektedir. Bu nedenle katı atıklar içinde değerlendirilebilir olanların, ayrı toplanması, cinslerine göre ayrılması, fiziksel, kimyasal yada biyolojik işlemlerle ikincil hammaddeye veya tarım girdisine dönüştürülmesi gerekmekte olup bu şekildeki faaliyetlerin tümü geri dönüşüm olarak adlandırılmaktadır.
Doğal kaynaklarımızın korunmasını sağlar. Enerji tasarrufu sağlamamıza yardım eder. Atık miktarını azaltarak çöp işlemlerinde kolaylık sağlar. Geri dönüşüm geleceğe ve ekonomiye yatırım yapmamıza yardımcı olur.
1. Kaynakta Ayırma; Değerlendirilebilir nitelikli atıkları çöple karışmadan oluştukları kaynakta ayırarak biriktirme. 2. Değerlendirilebilir Atıkları Ayrı Toplama; Bu işlem değerlendirilebilir atıkların çöple karışmadan temiz bir şekilde ayrı toplanmasını sağlar. 3.Sınıflama; Bu işlem kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını sağlar. 4.Değerlendirme; Temiz ayrılmış kullanılmış malzemelerin ekonomiye katılması işlemidir. Bu işlemde malzeme kimyasal ve fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner.
5.Yeni Ürünü Ekonomiye Kazandırma; Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır. Bu sistemde değerlendirme basamağı her malzeme için farklılık göstermektedir. Örnek vermek gerekirse aşağıdaki sistemler sıralanabilir: - Plastik kırma makineleri, - Hurda kablo geri dönüşüm sistemleri, - Oto lastiği geri dönüşüm sistemleri, - Pet şişe geri dönüşüm sistemleri, - Plastik atık geri dönüşüm sistemleri
- Atık Aküler - Atık Lastikler - Atık Plastikler - Elektronik Atıklar - Atık Camlar - Atık Kablolar - Atık Kağıt ve Kartonlar - Tekstil Atıkları - Beton Atıkları - Bitkisel Atık Yağlar - Deri Endüstrisi Atıkları - Arıtma Çamurları - Alüminyum Atıklar - Atık Motor Yağları - Peynir Altı Suları - Mezbaha Atıkları
Atık Pil ve Aküler; kağıt, metal ve cam gibi atıklara göre daha az hacme sahip olmalarına rağmen, onlardan binlerce kat fazla doğal yaşama ve insanlığa zararlı ağır metaller içerirler. Atık pillerin çöpe, toprağa, denizler ve akarsular gibi alıcı ortamlara atılması veya yakılması durumunda içerdikleri ağır metaller çevrenin kirlenmesine yol açabilmektedir. Atık piller Atık aküler
Kullanım ömrünü tamamlamış piller, bataryalar ve akümülatörler tüketici tarafından ayrı kaplarda biriktirilmeli ve pil toplama noktalarına bırakılmalıdır. Pil toplama noktalarında toplanan atık piller yetkili kişiler tarafından türlerine göre ayrıştırılmalı, bünyelerindeki bazı değerli maddelerin geri kazanımı sağlanmalı ve uygun koşullarda bertaraf edilmelidir. Pil ya da bataryaların yakılarak bertaraf edilmeleri çözüm değildir. Çünkü yanma sonucunda kurşun, cıva ve kadmiyumun daha da zehirli olan oksitleri havaya karışmaktadır.
Atık Aküler Kurşun Asit Plastik Yeni ürünler
Araçlardan söküldükten sonra gerek fiziksel özellikleri, gerekse kalite sorunları nedeniyle tekrar kullanılamayacak durumdaki lastiklere Örünü Tamamlamış Lastik denir. Çevrede zor ayrışır olmaları ve üretilen atık lastiklerin çok önemli miktarlarda olması atık lastiklerin önemli bir çevre problemi olmalarına neden olmaktadır.
Ömrünü tamamlamış lastikler granül haline getirilip, spor sahalarında yumuşatıcı zemin olarak, peyzaj veya çocuk oyun sahası uygulamalarında kullanılabilmektedir. Piroliz uygulaması sonucunda geri dönüşüm, işleme giren lastik miktarına ve cinsine göre; %35 - %42 Yağ %35 - %45 Karbon Siyahı %12 - %15 Atık Çelik Tel % 7 - %12 Gaz olarak ayrıştırılıp farklı ürünlere dönüştürülmektedir.
Karbon karası Yeni ürünler Atık Lastikler PİROLİZ Sanayi uygulamaları Sızdırmazlık uygulamaları Rıhtım, iskele benzeri gemi yanaşma alanları Parklar, koşu pistleri, kaldırım kaplamaları Asfalt katkı maddesi Yalıtım uygulamaları Çelik tel
Bir plastik şişe doğada 3 bin yıl süreyle yok olmamaktadır. Bu kadar uzun sürede yok olan plastik geri kazanıldığı takdirde; Petrol kaynakları daha az tüketilir, Evsel atık depolama tesislerinin işletim süresi uzar, 1 ton plastik geri kazanıldığında 14 bin kw/sa enerji tasarrufu yapılmış olur.
Deterjan kutusu, temizlik malzemesi ve şampuan ambalajları gibi pek çok ambalaj Polietilen (PE) den üretilir. PE nin geri dönüşümünden yine bu malzemeler elde edilir. PVC malzemelerin geri dönüşümünden ise su boruları, zemin kaplama ve çeşitli inşaat dolgu malzemeleri üretilir. Atık plastikler Plastik ara ürünler Yeni ürünler
Genellikle su, meşrubat ve sıvı yağların ambalajlanmasında kullanılan PET şişeler, geri dönüştürülerek sentetik elyaf ve dolgu malzemesi haline gelmekte, tekstil ve mobilya sektörlerinde kullanılmaktadır. Atık pet şişeler Ara Ürünler Elyaf
Atık camın geri kazanımıyla sağlanan tasarruf : Enerji tüketiminde azalma %25 Hava Kirliliğinde azalma %20 Maden atığında azalma %80 Su Tüketiminde azalma %50 Geri dönen her 1 ton cam için yaklaşık 100 litre petrol tasarruf edilmektedir.
Atık camlar Kullanıldıktan sonra ambalaj atığı haline gelen cam ambalajlar geri kazandırılarak cam kırığı haline getirilir ve işlenerek yeniden cam ürünler elde edilir. Cam ürünler
Elektrikli ve elektronik cihazların vazgeçilmez bir öğesi olan kablolar bünyelerinde plastik, bakır ve alüminyum barındırırlar. Kablolar kullanım ömrünü tamamladıktan sonra üzerindeki plastiği, bakır ve alüminyumu birbirinden ayrılarak ikincil hammadde olarak ekonomiye sunulabilmektedir.
Atık kablolar Bakır Alüminyum Plastik Yeni ürünler
Atık karton ve kağıtlar; yeni kağıt üretiminde kullanılmaktadır. Kağıdın tekrar kağıt imalatında kullanılması hava kirliliğini %74 - % 94, su kirliliğini %35 su kullanımını %45 azalttığı ve bir ton atık kağıdın kağıt hamuruna katılmasıyla 8 ağacın kesilmesi önlenebilmektedir.
Atık kağıt ve karton Kağıt ve karton ambalajlar, gıdadan tekstile, kozmetikten elektroniğe birçok sektörde kullanılmaktadır. Kağıt ve kartonların geri kazanımı ile yeniden kağıt ve karton üretilir. Yeni ürünler
Ekonomik değeri en yüksek olan geri dönüşümlü malzemelerdir. Ülkemizde her yıl 20.000 ton civarında metal geri kazanımı sağlanmaktadır. Metallerin geri dönüşümü ile; Enerji tüketiminin %70 i Su kirliliğinin %60 ı Hava kirliliğinin %30 u önlenir.
Kullanılmış alüminyumdan alüminyum üretimi, hammaddeden alüminyum üretimine göre %95 daha az enerji gerektirir. Böylece önemli oranda enerji kaynağı korunmuş olur. Atık alüminyum Alüminyum ara ürünler Alüminyumun çeşitli kullanım alanları
Parça kumaş, ilmar (iplik atıkları), şilte (pamuk balyalarında kullanılan kaneviçe), elyaf atığı, pamuk tozu, üstübü ve kadife tozu gibi endüstriyel katı atıklar oluşmaktadır. Kumaş üretim tesislerinde yırtık, sökük veya kullanılamayacak halde olan diğer kumaş parçaları keçe üretimi için geri dönüştürülür. Büyük miktarlardaki bu kumaş parçaları bambaşka bir üretim tesisi olan keçe üretim tesislerinde bir takım işlemlerden geçirilip preslendikten sonra çok iyi bir yatırım malzemesi olarak ya da sertlikleri ayarlanıp yatak vs. dolgu malzemesi olarak kullanılır.
Tekstil Atıkları, yatak dolgu malzemesi veya keçe üretiminde kullanılmaktadır. Tekstil atıkları Ayrıştırma Yeni ürünler (Keçe, İplik)
Beton parçalar, yıkım alanlarından toplanarak kırma makinelerinin bulunduğu yerlere getirilir. Kırma işleminden sonra ufak parçalar, yeni işlerde çakıl olarak kullanılır. Parçalanmış beton, eğer içeriğinde katkı maddeleri yoksa yeni beton için kuru harç olarak da kullanılabilir. Beton Atıkları Ara ürünler Yeniden kullanım
Lokanta, fastfood, yemekhane, hazır yemek fabrikaları, otel, hastane, gıda endüstrisi ve evlerde bitkisel yağların kullanılması sonucu bitkisel atık yağlar oluşmaktadır. Bu yağlar ekotoksik özellik göstermekte, denizlere, göllere, akarsulara döküldüğünde balıklar ve diğer canlıların ölümüne neden olmaktadır. Lavaboya dökülen kızartmalık yağlar, evsel atıksu kirliliğinin %25 ini oluşturmaktadır.
Atık kızartmalık yağlar lavaboya, çöpe, suya ve toprağa dökülmemelidir. Bu yağlar sızdırmaz kaplarda ayrı olarak biriktirilmeli, lisanslı firmalara teslim edilerek taşınması ve geri kazanımı sağlanmalıdır. Bitkisel atık yağ Ayrı toplama Biyodizel
Derinin yüzümü sırasında üzerinde kalan et ve yağın, üretim aşamalarında makine ile sıyrılarak uzaklaştırılması sonucu ortaya çıkan önemli bir atıktır. - Tutkal - Jelatin - Yağ ürerimi - Yem - Gübre - Suni deri - Krem, losyon imalatı - Yakma ile enerji kazanma
Deri üretim süreci sırasında oluşan etleme ve budama atıklarının kozmetik sanayisinde krem üretiminde kullanılabilirliği ve cilt üzerindeki etkileri araştırılmaktadır
Atıksu arıtma çamurundan elektrik ve biyoyakıt üretimi mümkün olmaktadır. Ayrıca, atık çamurdan değerli metal geri dönüşümü, tıbbi ve sınai gazlar ve asitler üretilebilir. Asitler Arıtma çamurları Sınai gazlar
1 kilogram atık motor yağının kontrolsüz bir biçimde doğaya verilmesi durumunda 1 milyon ton suyu kullanılmaz hale getirir. 1 varil geri kazanım motor yağı, 10 varil ham petrol ithalinden tasarruf sağlar. Atık yağlardan kullanım amacına uygun yağ elde edilir. Atık Motor Yağı İşleme Yeni Ürün
Elektronik atıklar malzeme kazanma tesislerinde önce tekrar kullanım veya satılabilir parçalar için test edilir ve sınıflandırılır. Elektronik atıkların birçok kısmı ikincil malzeme olarak satılmak veya nihai yok edilmek için işlemlerden geçer. Elektronik atıklar içerdikleri metal, cam, plastik ve yeniden kullanılabilinen diğer malzemelerden dolayı değer taşırlar.
Elektronik Atık Geri dönüşüm Plastik Yeniden değerlendirilebilir parçalar Cam
Hayvanların kemiklerinden bıçak sapı ve düğme gibi çeşitli kullanım eşyaları yapılır. Ayrıca bazı kimyasal işlemlerden geçirilerek yapay gübre, jelatin, tutkal ve kemik külü gibi değişik ürünler elde edilir Öğütülmüş ve asitle işlenerek yağlarından arındırılmış kemikler fosfat içerdiği için yapay gübre olarak değerlidir. İnce toz halinde öğütülmüş kemik unu kümes hayvanlarının yemlerine katılır. Kemiklerin yakılmasıyla elde edilen kemik kömürü ise siyah vernik ve cila yapımında, çeşitli ürünlerden istenmeyen kokuların giderilmesinde, kesme ve tozşekerin arıtılıp beyazlaştırılmasında kullanılır.
Gübre Mezbaha, balık ve tavuk çiftliklerinden kaynaklanan atıklar Kemik tozu Yem
Atık tahta ve ahşap Odun talaşı Sunta
Süt endüstrisinden kaynaklanan atık sularda, en büyük kirletici kaynağı, peynir üretimi sonucu oluşan ve kirletici vasfı yüksek olan peynir altı suları oluşturmaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse peynir için işlenen 100 kg sütün, yaklaşık 90 kg ı peynir altı suyu olarak oluşmaktadır. Ülkemizde yılda 40.000 ton peynir üretiminin bulunduğu göz ününe alınırsa 360.000 ton peynir altı suyu oluşmaktadır. Bu durumda hem önemli ölçüde besin israfına hem de arıtılmadan alıcı ortamlara verilebilen bu tür atık sular çevre kirliliğine neden olmaktadır.
Gıdaların besin değerini (özellikle protein) zenginleştirmek amacı ile içecek ve yiyecek sanayisinde PAST katkı maddesi olarak kullanılır. Şekercilik, fırıncılık, bisküvi, çikolata, süt ürünleri sektörleri peynir altı suyu tozu kullanan sektörlerdir. Bisküvi Çikolata Peynir altı suyu Peynir altı suyu tozu Süt ürünleri
Alüminyum hurda ve cürufları NaCl, NaCl + KCl karışımı ve bunlara ilave edilen % 5 oranındaki florürlerin varlığı altında döner ocaklarda ergitilerek metalik alüminyum geri kazanılmaktadır. Alüminyum cüruf Döner ocaklarda İşleme Alüminyum
Bitki ve hayvan kaynaklı atıklara "organik atık" adı verilir. Evlerden ve işyerlerinden toplanarak çöp alanlarına taşınan atıkların önemli bir bölümü organik atıklardır. Organik atıklar, doğada mikroorganizmalar yardımıyla kolayca bozunarak temel bileşenlerine ayrılır. Organik atıkların biriktirilip kontrollü olarak bozunmaları sağlandığında, bitkiler için çok zengin bir gübre elde edilebilir Organik atıklar Gübre
Maden arama ve işletme faaliyetleri esnasında veya sonucunda topografyası değişen alanların, çevre emniyetinin sağlanarak ve projesine uygun olarak ıslah edilmesini, ilgili mevzuatta yer alan çevre ile uyumlu hale getirmeyi ve rehabilitasyonu ifade eder.
Su kullanımının azaltılmasında veya suyun geri dönüşümünün artırılması, suyun kullanımının azaltılması ve deşarj edilen çıktıların azaltılması açısından önemlidir. İşletmede su kullanımının ayrıntılı değerlendirilmesiyle su kullanımı genelde azaltılabilmektedir. Bunun için, işletmenin başından sonuna kadar nerelerde su akışının gerçekleştiği, hangi proseslerde su kullanıldığı ve ne kadar su kullanıldığının tanımlanması gerekir. Bu aşamadan sonra akışın azaltılması için fırsatlar tanımlanmalıdır. Bu da, suyun tekrar kullanılmasını olanaklı kılan geri dönüşüm teknolojilerinin kullanımıdır.
Örneğin tekstil sektöründe, su kullanımının azaltılması için genelde ters akışlı durulama sistemleri kullanılır. Bu sistemde su akışları, birbirine bağlı farklı durulama banyoları aracılığıyla malzeme girişiyle ters yöndedir. Böylelikle aynı temizleme derecelerinin sağlanmasında su kullanımının azaltılmasına müsaade eden bu sistem kullanılabilir. Sistemde sadece son durulama aşamasında temiz suya ihtiyaç vardır. Modern arıtma teknikleri olan membran teknoloji ve ters osmoz sistemleri büyük miktarlardaki atık suyun tekrar kullanılmasını mümkün kılabilen sistemlerdir. Böylelikle toplam su ihtiyacı azaltılabilir. Bu aşamada unutulmaması gereken nokta, gerekli suyun sadece her bir adımdaki amaç için uygun olmasıdır, işletmede tüm prosesler için sürekli yüksek kalitede suya ihtiyaç yoktur.
Yenilenebilir enerji doğal kaynaklardan elde edilen ve kaynağın tükenme hızından daha çabuk bir şekilde kendini yenileyebilen enerjidir. En önemli yenilenebilir enerji kaynakları güneş, rüzgâr, akan su ve jeotermal enerjidir. Toplam enerji tüketiminin içinde yenilenebilir enerjinin payı arttıkça karbondioksit emisyonu, zararlı atıklar ve dışa bağımlılık azalır ve ülke ekonomisine ve istihdama olumlu katkıda bulunulur.
Güneş enerjisi birçok şekilde uygulanabilir, bunlar içerisinde aşağıdakiler vardır: * Fotovoltaik güneş pilleri kullanarak elektrik üretme * Yoğunlaştırıcı güneş enerjisi kullanarak elektrik üretme * Güneş tırmanma kulesi içindeki türbinleri döndüren hapsolan havayı ısıtarak elektrik üretme * Güneş termal panelleri kullanarak ev içi sıcak su ve hava ısıtma için havayı ya da suyu ısıtma * Pasif güneş binaları dizaynlarıyla binaları doğrudan ısıtma * Güneş fırınlarıyla gıda ürünlerini ısıtma * Güneş enerjisiyle havalandırma Havuz suyu ısıtma Güneş Enerji Tanker temizleme suyu ısıtma
Biyogaz şu an kullanılan kağıt üretimi, şeker üretimi, lağım, hayvan artığı ve benzeri atık kollarından rahatça elde edilebilmektedir. Bu çeşitli atık kolları bir araya getirilmesi ve doğal olarak bir araya gelmesi sağlanması gerekmektedir ve böylece metan gazı üretilir. Bu şu anki kanalizasyon tesislerini biyogaz tesislerine dönüştürerek elde edilebilir.
Hava akışı, rüzgar türbinlerini çalıştırmak için kullanılabilir. Rüzgar gücü yenilenebilirdir ve karbondioksit ve metan gazları gibi sera gazları üretmez.
Geri dönüşümün önemi ile ilgili anlatılacak birçok durum bulunmakla beraber, ana hatlarıyla konunun önemini açıklamak gerekirse; geri dönüşüm konusu yeryüzünde ve yer altında bulunan kaynakların korunması, hızla tüketilmemesi, sağlıklı ve kabullenilebilecek bir harcanma hızı ve dengesine oturtulması açısından son derece önemlidir.