S rat Köprüsünden Geçen Stratejik Müttefiklik: Azerbaycan-Türkiye liflkileri Prof. Dr. Elhan NURİYEV* Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in 6 Haziran 2008 de Bakü de büyükelçiler toplantısında açıklamış olduğu hücum diplomasisi 2009 yılı Azerbaycan dış politikasının belirleyici özelliği oldu. 1 Pek çok devlet ve güç merkezi Azerbaycan dış politikasındaki bu anlayışı beğenmese de aslında İlham Aliyev in cumhurbaşkanı olduğu 2003 ten bu tarafa bu özellik Azerbaycan dış politikasına hakimdir. Tabii bunda Haydar Aliyev in geriye bıraktığı, sorunlarını çözme yolunda ilerleyen Azerbaycan ın rolü büyüktür. Kendisini ilgilendiren dış politika konularına anında ve eşdeğer tepki vermesi, özellikle işgal sorununu uluslararası topluma duyurabilmesi ve Ermeni diasporası ile mücadele etmesi bakımından atılan önleyici diplomatik adımlar hücum diplomasisi kapsamına girmektedir. Azerbaycan, sahip olduğu enerji kaynakları, jeopolitik ve jeostratejik konumundan maksimum düzeyde faydalanarak, küresel ve bölgesel güçlerin Güney Kafkasya daki rekabetini bölgenin güvenliği ve istikrarı için işbirliğine çevirmeye çalışmıştır. Ayrıca sahip olduğu askeri, ekonomik ve demografik özelliklerini siyasi avantaja çevirmek yoluyla Güney Kafkasya daki liderlik konumunu pekiştirmiştir. Güney Kafkasya da lider konumuna rağmen komşu devletlerle ilişkilerde diplomasiye öncelik veren, onların egemenliğine, toprak bütünlüğüne saygı gösteren ve eşit düzeyde ilişkiler kurma anlayışına sahip bir dış politika izlemektedir. Günümüzde veya gelecekte Azerbaycan dış politikasının ne Rusya-İran ne de Batı-ABD eğilimli olma ihtimali vardır. Azerbaycan dış politika stratejisi pragmatik, dengeli ve bağımsızlık ilkeleri üzerine kurulmuştur. Dış politika stratejisini zaman, mekan ve konjonktüre uygun bir şekilde belirleyen Azerbaycan, bağımsızlığının pekiştirilmesi, ulusal çıkarlarının korunması, toprak bütünlüğü ve egemenliğinin sağlanması, ülke gerçekliklerinin küresel anlamda duyurulması, Güney Kafkasya da ekonomik işbirliğinin derinleştirilmesi ve diaspora çalışmaları ile karşı karşıya kaldığı Ermeni işgalinin dünya kamuoyuna iletilmesini dış politika önceliği haline getirmiştir. Dost ve kardeş ülkelerle ilişkilere özel önem veren Azerbaycan, uluslararası örgütlerle özellikle de Avro-Atlantik alandaki örgütlerle ilişkilere önem atfetmektedir. Hızlı ve Çok Boyutlu Diplomasi 2009 da yaşanan küresel krize rağmen GSYİH nin % 6.1 artması, para birimi manatta istikrarın korunması, banka sektöründe olumlu gelişmelerin yaşanması yabancı sermaye için çekiciliğini korumuş ve ikili ilişkilerde güvenilir ortak imajının güçlendirilmesine katkı sağlamıştır. Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (İMF), Davos Forumu, Goldman Sachs gibi uluslarara- * Azerbaycan Cumhurbaşkanına bağlı Stratejik Araştırma Merkezi Başkanı 1 Azerbaycan Dış İşleri Bakanlığı sitesi. http://mfa.gov.az/index.php?option=com_content&task=view&id=799&itemid=1, (6 Nisan 2010). Mayıs 10 Sayı: 17 21. YÜZYIL [57]
Prof. Dr. Elhan Nuriyev sı örgütlerin raporlarında küresel krize rağmen Azerbaycan ekonomisinin büyümeye devam ettiği gerçeği vurgulanmıştır. 2009 da Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in Yunanistan, Kuveyt, İran, İngiltere, Romanya, Ürdün, İsviçre, Beyaz Rusya, Fransa, Rusya Federasyonu, Moldova ve Bulgaristan ziyaretleri Azerbaycan ın Batı, aynı zamanda Doğu Avrupa, Orta Asya, Yakın ve Orta Doğu ülkeleri ile ilişkilerinde yeni pencereler açmış ve karşılıklı işbirliğine dönüşmüştür. Azerbaycan Doğu Avrupa ülkeleri için sadece Doğu yla Batı arasında bir köprü değil aynı zamanda enerji güvenliği açısından da alternatif ülkedir. Sadece Doğu Avrupa ülkeleri değil aynı zamanda Batı Avrupa ülkeleri de Azerbaycan a bu açıdan yanaşmaktadır. Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) coğrafyasında Azerbaycan ın bağımsız bir dış politika yürütmesi, laik, demokratik, hukuk, serbest piyasa yolunu tutması ve sahip olduğu jeopolitik konumu Avrupa ülkeleriyle işbirliğini artırmaktadır. Doğu Avrupa devletleri ile Azerbaycan arasında çok taraflı işbirliği yeni dünya düzeninin şartlarından da kaynaklanmaktadır. Soğuk Savaş sonrasında tarafların sosyalist sistemin değerlerini kabul etmeyerek serbest pazar ve demokratik rejimi seçmesi ortak kaderin göstergesidir. Sosyalist sistemden vazgeçen bu devletler arasında benzerlik günümüzde ekonomik kalkınma istikametinde yaşanmaktadır. Azerbaycan ın Doğu Avrupa ülkeleri ile ilişkilerini sıkı tutmasında önemli nedenlerden biri, bu bölge ülkelerinin Avrupa siyasi ve ekonomik hayatındaki etkiden kaynaklanmaktadır. Bölge devletleri Azerbaycan enerji kaynaklarının Batı Avrupa ya çıkışı bakımından da önemli coğrafi konuma sahiptirler. Yani Azerbaycan Doğu Avrupa ülkeleri açısından Doğu ile Batı arasında bir köprü, Doğu Avrupa ise Azerbaycan açısından Azerbaycan la Batı Avrupa arasında bir köprü rolü oynamaktadır. Azerbaycan Avrupa ya entegrasyon çerçevesinde ekonomik, güvenlik ve siyasi reformlar konusunda tecrübeli olan bu ülkelerin tecrübesinden yararlanmak istemektedir. AB ile birlikte NATO üyelikleri bulunan bu ülkeler Azerbaycan ın Avrupa örgütlerine üyeliğine de aktif destek vermektedirler. Azerbaycan Avro-Atlantik bölgeye entegrasyonunu güvenlik alanında NATO çerçevesinde devam ettirmektedir. Azerbaycan NATO yla ilişkilerini 1994 den itibaren Barış İçin Ortaklık (BİO) programı, 2005 den itibaren ise Bireysel Ortaklık Eylem Planı (IPAP) çerçevesinde devam ettirmektedir. Azerbaycan IPAP ın birinci aşamasını tamamlamış ve ikinci aşamasına başlamış- [58] 21. YÜZYIL Mayıs 10 Sayı: 17
S rat Köprüsünden Geçen Stratejik Müttefiklik: Azerbaycan-Türkiye liflkileri tır. Azerbaycan NATO nun Kosova ve Afganistan da da aktif iştirakçılarındandır. Bu bölgelerdeki Azerbaycan askerleri NATO programları çerçevesinde ve Türk komutasında bulunmaktadır. 2009 NATO-Azerbaycan arasında askeri işbirliğinin 15. yıldönümüdür. Nisan 2009 da Belçika yı ziyaret eden Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev burada AB ve NATO yetkilileri ile de bir araya geldi. NATO nun üst düzey görevlileri ile yaptığı görüşmede taraflar arasında askeri-teknolojik işbirliği ve güvenlik yapıları arasında entegrasyonun geleceği hakkında fikir alışverişi yapılmıştır. Dağlık Karabağ Görüşmelerinde Diplomasi Hızlandı Tarihi Azerbaycan toprağı Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 rayon 17 yıldır Ermenistan ın işgali altındadır. BM Güvenlik Konseyi nin Ermenistan işgalinin sona ermesini talep eden yaptırım gücü olan dört kararı olmasına rağmen hala bu kararlar uygulanmamakta ve bu kararı alan devletler bu konuda pasiflik sergilemektedirler. Bu kararı alan devletlerin yaptıkları tek açıklama, Minsk Grubu nun bu konuda sorumlu olmasıdır. Minsk Grubu çerçevesinde devam eden diplomatik görüşmelerde ise sadece son bir yılda umut verici gelişmeler yaşanmaktadır. Bu da Ermenistan ın düştüğü zor durumdan kaynaklanmaktadır. Fakat Ermenistan hala bütün dünyanın Azerbaycan toprağı olarak gördüğü Karabağ da işgalci tutumuna son vermek istememekte, hem Minsk Grubu eşbaşkanlarını hem de Azerbaycan ı oyalamaktadır. Ermenistan hiçbir şey vermeden herşeyi almak istemektedir. Günümüzde veya gelecekte Azerbaycan d fl politikas n n ne Rusya- ran ne de Bat - ABD e ilimli olma ihtimali vard r. Azerbaycan d fl politika stratejisi pragmatik, dengeli ve ba ms zl k ilkeleri üzerine kurulmufltur. Azerbaycan Ermenistan işgalinin uluslararası hukuka uygun, devletlerin toprak bütünlüğü ve uluslararası alanda tanınmış sınırların dokunulmazlığı ilkesi çerçevesinde çözülmesini destekliyor. Bu konuda bütün yapıcı teklif ve girişimlere de hazır olduğunu defalarca açıklamıştır. Hatta Ermenistan ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmesi karşılığında Ermenistan ın bölgesel projelere katılmasına izin vereceğini, Ermenistan la enerji ve ulaşım ilişkilerini geliştireceğini önceden beyan etmiştir. Karabağ a ise eski özerklik statüsünün üstünde bir özerklik vereceğini hala teklif olarak masada tutmaktadır. Bu, Rusya Federasyonu ndaki Tataristan modelidir. Fakat Ermenistan uzlaşmaz tutumunda ısrar etmektedir. Ermenistan ın bu tutumu bölgede barış ve istikrarın önündeki en büyük tehdittir. Bu durum Ermenistan ın ekonomik ve politik istikrarını da tehdit ediyor. Özellikle Rusya-Gürcistan ilişkileri ve Ağustos 2008 de yaşanan Rusya-Gürcistan Savaşı Ermenistan açısından bu belirsizlikleri daha da derinleştirmektedir. Bölgenin diğer devletleri arasında enerji, ekonomi ve taşımacılık alanında yoğun ilişkiler olsa da Ermenistan Azerbaycan a karşı yürüttüğü işgalcilik siyasetinin sonucunda bölgesel entegrasyonun ve projelerin dışında kalmıştır. Dışarıdan alacağı borçların umuduna kalmış, stratejik öneme sahip bütün kurumlarını diğer devletlere kaptırmış, egemenliğini kaybetme aşamasına gelmiş ve ülke nüfusunun yarısı iş bulmak için ülkeyi terk etmiştir. Ermenistan ın, Türkiye bizimle sınırları kapalı tuttuğu için Azerbaycan diplomatik görüşmelerde sertlik sergiliyor iddiaları ise gerçeklikten uzaktır. Çünkü komşusunun topraklarını işgal eden taraf Azerbaycan değil Ermenistan dır. Azerbaycan ın hala Dağlık Karabağ diplomatik görüşmelerini devam ettirmesinin esas sebebi görüşmelerde son 5-6 yılda zor da olsa bazı umut verici gelişmelerin yaşanmasıdır. Minsk Grubu eşbaşkanları tarafından Azerbaycan ve Ermenistan a teklif edilen Madrid İlkelerinin ye- Mayıs 10 Sayı: 17 21. YÜZYIL [59]
Prof. Dr. Elhan Nuriyev nilenmiş şeklini Azerbaycan kabul ediyor. Fakat maalesef Ermenistan bu konuda hala uzlaşmaz tavrını devam ettiriyor. 2 Buna rağmen Ermenistan ın Karabağ çevresindeki bazı rayonları boşaltma konusunda verdiği sözler umut vericidir. Bundan başka 2009 da Azerbaycan ve Ermenistan cumhurbaşkanları arasında yaşanan görüşme trafiği de şimdilik umutları artırmaktadır. Sırat Köprüsünü Geçen Stratejik Müttefiklik Azerbaycan Do u Avrupa ülkeleri için sadece Do u`yla Bat aras nda bir köprü de il ayn zamanda enerji güvenli i aç s ndan da alternatif ülkedir. Sadece Do u Avrupa ülkeleri de il ayn zamanda Bat Avrupa ülkeleri de Azerbaycan a bu aç dan yanaflmaktad r. 2009 yılı Türkiye-Azerbaycan ilişkileri için tarihi sınav yılı olmuştur. Bazı merkezler bilinçli bir şekilde Azerbaycan-Türkiye arasında ilişkilere zarar vermeye çalışsalar da bunu başaramadılar. Türkiye-Azerbaycan arasında ilişkiler Haydar Aliyev in Bir Millet İki Devlet söylemi çerçevesinde devam ediyor ve hiç bir güç bu ilişkiye zarar veremez. Küresel güç merkezlerinin Türkiye üzerindeki baskılarına rağmen Türkiye nin, Karabağ da işgal bitmeden Ermenistan la diplomatik ilişkiler kurulamaz ve sınırlar açılamaz, politikası Azerbaycan a verilen sözün tutulmasıdır. Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan normalleşme süreci ile Karabağ meselesinin paralel yürütülmesinden yanadır. Ermeni meselesi iki devletin ortak sorunudur. 19 ve 20. yüzyıllardan itibaren Ermeniler Azerbaycan ve Anadolu Türkü nü birbirinden ayırmamış ve ortak düşmanı olarak görmüştür. Ermeni tarafının izlediği bu siyaset iki devletin bir milletini ortak Ermeni politikası izlemeye zorlamıştır. Bu çerçevede Türkiye 1993 ten günümüze Ermeni işgaline karşı Azerbaycan a somut destek veren tek devlettir. Azerbaycan Türkleri de uluslararası alanda Ermeni iddialarına karşı Anadolu Türkü ile birlikte omuz omuza mücadele etmektedir. 2007 yılında Bakü de Azerbaycan ın teklifiyle Türk dünyası diasporalar arası toplantısı yapıldı ve bu toplantıdan sonra Türkiye ve Azerbaycan diaspora teşkilatları arasında koordinasyon pekişti. 4 Mart 2010 da ABD Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komisyonu nda 1915 olayları ile ilgili karar kabul edildikten sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ü aradı ve Türkiye ye desteğini bildirdi. Bundan başka Azerbaycan Milli Meclisi ABD Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komisyonu nun bu kararını kınayan ve ona itirazını bildiren bir bildiri kabul ederek komisyon üyelerine gönderdi. 3 24 Nisan öncesi Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet ve Milli Güvenlik Kurulu Sekreteri Ramiz Mehdiyev, Cumhurbaşkanlığı Dış Politika Daire Başkanı Novruz Memmedov, Cumhurbaşkanlığı Politik Analiz ve İletişim Bilgileri Daire Başkanı Elnur Aslanov ve Cumhurbaşkanlığı Sosyal-Politik Daire Başkanı Ali Hasanov la birlikte Türkiye yi ziyaret ederek 4 ABD ve Ermeni iddialarına karşı Türkiye ye somut destek verdi. Bu ziyaret kritik dönemde gerçekleşen ve iki kardeş ülke arasında ilişkilere ivme kazandıracak niteliktedir. Komisyonun kararı Azerbaycan kamuoyunda da ciddi rahatsızlığa neden oldu. Sonuçta Türkiye-Ermenistan arasındaki bir meseleye ABD nın müdahale etmesi doğru değildir. Türkiye nin bu konuda tarih komisyonu önerisi vardır ve 10 Ekim 2009 da Zürih te imzalanan protokollerde Ermenistan tarafı bu teklifin altına imzasını atmıştır. ABD ise Türkiye ve Ermenistan arasın- 2 http://www.panarmenian.net/eng/politics/news/46190/ra_mfa_madrid_principles_were_adopted_by_armenia_as_basis_for_talks_two_years_ago, (29 Mart 2010). 3 Azerbaycan Milli Meclisi. http://www.meclis.gov.az/?/az/statement/view/27/, (6 Nisan 2010). 4 Hürriyet, (3 Nisan 2010). [60] 21. YÜZYIL Mayıs 10 Sayı: 17
S rat Köprüsünden Geçen Stratejik Müttefiklik: Azerbaycan-Türkiye liflkileri daki bir meseleye müdahale ederek sadece Karabağ konusundaki objektif arabuluculuğuna gölge düşürmüyor, aynı zamanda bölgedeki iki önemli müttefiki olan Türkiye ve Azerbaycan la ilişkilerine zarar veriyor. Azerbaycan KKTC konusunda da Türkiye Cumhuriyeti nin politikasını desteklemektedir. Azerbaycan halkı her zaman Kıbrıs Türkü nün yanında olmuştur. 2008 de Bakü de yapılan Türk Dünyası Kurultayı nda KKTC lideri Mehmet Ali Talat da diğer Türk Cumhuriyetleri liderleri ile birlikte davet edilmiştir. Bakü de KKTC temsilciliği bulunmaktadır ve Azerbaycan ın Güney Kıbrıs la hiç bir diplomatik ve ekonomik ilişkisi bulunmamaktadır. 2009 da Azerbaycan Türk Cumhuriyetleri ile ilişkilerini pekiştirmek ve ortak çıkarların geliştirilip korunması adına önemli adımlar atmıştır. Bu adımlar bölgesel entegrasyon, enerji ve taşımacılık hatları için Türk dili konuşan devletler arasında ortak politikanın geliştirilmesi bakımından lokomotif rolünü oynamıştır. Güçlü bir Türk birliğinin oluşması, sadece Türkiye ile değil diğer Türk Cumhuriyetleri ile de ilişkileri geliştirmek Azerbaycan dış politikasının önceliklerinden biridir. Türk devletlerinin, halklarının diaspora teşkilatlarının ortak düşünce ve amaç doğrultusunda mücadele etmesi Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in üzerinde çalıştığı meselelerden biridir. Kasım 2009 da 11. Türk Dünyası Kurultayı ilk defa Türkiye dışında Bakü de Azerbaycan ın ev sahipliğinde yapılmıştır. Ekim 2009 da Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev in ev sahipliği yaptığı 9. Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirvesi ise Nahçivan da yapıldı. slam dünyas n n bir parças olan Azerbaycan, KÖ nün bölgesel ve küresel anlamda a rl n n artmas ndan yanad r. Ayr ca, örgütün ifllevselli inin art r lmas ve Avrupa örgütleri ile iliflkilerinin gelifltirilmesi için gerekli çabalar göstermektedir. Güzergah Çeşitliliği ve Ticari Kazanca Dayanan Enerji Politikası Enerji kaynakları üzerine küresel mücadelenin devam ettiği bir dönemde enerjide dışa bağımlılığı azaltmak devletlerin sadece enerji güvenliği açısından değil aynı zamanda bağımsız dış politika yürütebilmesi açısından önemli hal almıştır. Azerbaycan ise hem sahip olduğu coğrafi konumu hem de enerji kaynakları bakımından genel olarak Avrupa özelde ise Doğu Avrupa ülkelerinin enerji güzergahlarını ve kaynaklarını çeşitlendirme stratejisi bakımından önemli yere sahiptir. Örneğin, 2007 de Polonya Hazar petrolleri için Odessa-Brodi-Plotsk-Gdansk petrol hattını teklif etmiştir. Bu hat Hazar petrollerinin Karadeniz-Baltık Denizi hattıyla Avrupa ya çıkarılmasını öngörmektedir. Romanya ise Hazar petrollerinin Gürcistan ın Supsa limanından tankerlerle Romanya nın Konstansa limanına oradan ise boru hattıyla Avrupa ya taşınmasını destekliyor. Hazar Denizi-Karadeniz-Baltık Denizi enerji güzergahının kurulması için Krakov, Vilnus, Kiev ve Bakü Enerji Zirveleri nde Polonya, Bulgaristan Romanya, Azerbaycan, Gürcistan, Ukrayna ve Lituanya cumhurbaşkanlarının ve ayrıca Kazakistan ve Türkmenistan dan üst düzey resmi yetkililerin iştirakı ile önemli kararlar alınmıştır. Avrupa nın enerji güvenliği bakımından Azerbaycan iki önemli özelliğe sahiptir: Orta Asya enerji kaynaklarının Avrupa ya taşınması için sahip olduğu coğrafi konumu ve Azerbaycan ın kendisinin sahip olduğu petrol ve doğalgaz kaynakları. Azerbaycan sadece bu özellikleriyle değil aynı zamanda daha önce imzaladığı doğalgaz anlaşmalarıyla da Nabucco için öncülük yapmıştır. Azerbaycan ın bu özellikleri Nabucco projesinde yer almasında da kendini göstermektedir. Azerbaycan Nabucco ya önem vermekte ve projeyi desteklemektedir. Projenin gerçekleşmesi bakımından Avrupa devletleri Azerbaycan ın Şahdeniz-2 yatağına büyük önem vermekte- Mayıs 10 Sayı: 17 21. YÜZYIL [61]
Prof. Dr. Elhan Nuriyev dirler. Hali hazırda Türkmenistan ve İran doğalgazının Nabucco ya destek vereceği siyasi belirsizliğini koruduğu için öncelik Azerbaycan doğalgazındadır. Azerbaycan enerji politikasını belirlerken, enerjinin dış politika üzerindeki etkilerinin yanısıra ülkenin ticari menfaatlerini de dikkate almaktadır. Son yıllarda enerji piyasasında artan fiyat rekabetinden faydalanmak yoluyla enerji kaynaklarından maksimum düzeyde kazanç elde etmeye çalışmaktadır. Ticari öneminden başka bir de son yıllarda meydana gelen olaylarla birlikte Azerbaycan enerji politikası açısından ikinci önemli olay güzergâh çeşitlendirilmesidir. Bakü Rusya-Ukrayna arasında yaşanan enerji krizi ve Rusya-Gürcistan Savaşı öncesi ve sırasında BTC de ortaya çıkan problemleri dikkate alarak güzergah çeşitlendirmesi politikasına yönelmiştir. Rusya-Ukrayna krizi kaynak ülkelerin olduğu gibi, güzergah ülkelerin de boru hatlarını politik baskı aracı olarak kullandığını ortaya koymuştur. Güzergah çeşitliliği sadece enerji alanında değil aynı zamanda politik alanda da Azerbaycan ın hareket alanını genişletmekte ve bağımsız enerji politikası geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Güzergah tercihinde açık denizlere direk çıkış ihtimali, ticari özelliği, çevresel faktörler ve güvenlik gibi özelliklere önem verilmektedir. Haziran 2009 da Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Dmitri Medvedev in Bakü ziyaretinde taraflar arasında imzalanan doğalgaz anlaşması da Azerbaycan enerji politikasında çeşitlendirme ve ticari kazancın ön plana çıkmasının yansımalarıdır. İki ülke arasında var olan doğalgaz boru hattı 10 milyar m3 doğalgazın ihracına fırsat vermektedir. Ayrıca Rusya, Azerbaycan doğalgazı için Avrupa piyasasına uygun bir fiyat önermiştir. Fakat bu Azerbaycan ın tek taraflı olarak Rusya güzergahına bağımlı olma yolunu seçtiği anlamına gelmemektedir. Tarafların birbirinden bazı beklentileri vardır ve bu beklentilerin bir anda karşılanmayacağı da bir gerçektir. Bu beklentilerin karşılanması için zamana ihtiyaç vardır. Politik ve askeri bakımdan küresel düzende göz [62] 21. YÜZYIL Mayıs 10 Sayı: 17
S rat Köprüsünden Geçen Stratejik Müttefiklik: Azerbaycan-Türkiye liflkileri ardı edilmeyecek bir güce sahip Rusya Federasyonu ile eşit düzeyli ve karşılıklı çıkarlara dayalı ilişki kurmak Azerbaycan dış politika önceliklerinden bir olmuştur. Orta Doğu ülkeleri ile ilişkiler Azerbaycan Orta Doğu ülkeleri ile de ilişkilere önem vermekte; İsrail, Müslüman ve Arap ülkeleri ile ilişkilerini geliştirmektedir. Orta Doğu da Arap-İsrail sorununun çözülmesi için üstüne düşen gerekli adımları atmaya hazırdır ve bunu taraflarla görüştüğü zaman ifade etmektedir. Bölgenin di er devletleri aras nda enerji, ekonomi ve tafl mac l k alan nda s k iliflkiler olsa da Ermenistan Azerbaycan`a karfl yürüttü ü iflgalcilik siyasetinin sonucunda bölgesel entegrasyonun ve projelerin d fl nda kalm flt r. 2009 da Suriye ve İsrail Cumhurbaşkanlarının Bakü ziyareti Azerbaycan a her iki ülkeyle ilişkilerini geliştirme fırsatı vermiştir. Hafız Esad ın Bakü ziyaretinde Suriye nin, Azerbaycan ın toprak bütünlüğünü ve egemenliğini tanıdığına dair açıklaması Azerbaycan için önemliydi. Çünkü Suriye bu ziyarete kadar Dağlık Karabağ meselesinde Ermenistan lehine çekimser kalmıştır. Azerbaycan ın Orta Doğu nun Müslüman ülkelerinin yanısıra İsrail le de üst düzey ilişkileri bulunmaktadır. İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Perez in Azerbaycan ziyareti buna işarettir. Ziyaret sırasında Azerbaycan-İsrail hükümetleri arasında kültürel, eğitim, bilimsel, iletişim ve komünikasyon teknolojileri alanında işbirliğine dair anlaşmalar imzalanmıştır. İslam ülkelerinin başarılı bir birlik modeli ve küresel siyasette önemli yere sahip İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) ile ilişkiler Azerbaycan için çok önemlidir. İslam dünyasının bir parçası olan Azerbaycan, bu örgütün bölgesel ve küresel anlamda ağırlığının artmasından yanadır ve bu konuda üstüne düşeni yapmaktadır. Azerbaycan örgütün fonksiyon ve mekanizmalarının kuvvetlendirilmesi ve Avrupa örgütleri ile kurumsal ilişkilerinin geliştirilmesi için gerekli çabaları göstermektedir. Azerbaycan İKÖ yü, örgüt üyesi ülkelerle daha iyi ilişkiler kurmak yoluyla harekat alanını genişletmek ve karşılaştığı sorunları uluslararası topluma iletmek bakımından önemli bir tribün olarak görmüştür. 2009 da İKÖ Dışişleri Bakanlarının Suriye nin başkenti Şam da yapılan 36. toplantısında Azerbaycan açısından üç önemli belge kabul edilmiştir: Ermenistan ı işgalci olarak tanıyan karar, işgale maruz kalan Azerbaycan a ekonomik yardımın gösterilmesi ve Er- Mayıs 10 Sayı: 17 21. YÜZYIL [63]
Prof. Dr. Elhan Nuriyev menistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan topraklarında İslam tarih ve kültür eserlerinin dağıtılmasını kınayan karar. Azerbaycan enerji politikas n belirlerken, enerjinin d fl politika üzerindeki etkilerinin yan s ra ülkenin ticari menfaatlerini de dikkate almaktad r. Enerji politikas aç s ndan ikinci önemli olay güzergâh çeflitlendirilmesidir. Azerbaycan la İKÖ arasında ilişkiler sadece politik alanda değil aynı zamanda kültürel alanda da devam etmektedir. Azerbaycan ın başkenti Bakü 2009 da İslam kültürünün başkenti ilan edildi. Nüfusunun % 93.4 Müslüman olan Azerbaycan, İslami değerlere saygı göstererek onun kültürel mirasını korumaya çalışmaktadır. Bu da Azerbaycan la İslam ülkeleri arasındaki kültürel ilişkinin zeminini hazırlamaktadır. Azerbaycan diğer bütün din ve inançlara karşı da saygı göstermekte ve bundan dolayı hoşgörülü bir ülke imajı kazanmaktadır. Bu hoşgörü Azerbaycan a medeniyetler arasında köprü rolü oynama fırsatı vermektedir. Sonuç Günümüzde Azerbaycan yöneticileri politik ve ekonomik reformlarla ülkeyi geleceğe hazırlamaktadır. Azerbaycan, dış politikada elde ettiği başarıları gelecekte Karabağ meselesinin çözümüne endekslemektedir. Dost ve kardeş ülkelerin de desteğiyle diplomasi ve karşılıklı uzlaşma yoluyla bölgesel sorunların çözümünde aktif rol alarak bölgeye barış ve istikrar getirmek istemektedir. Bölge devletlerinin yanı sıra AB ve ABD de Güney Kafkasya da kalıcı istikrar ve barışın sağlanması için Azerbaycan a destek bağlamında politikalarını yenilemelidirler. Kalıcı barışın kurulması bütün tarafların katıldığı kapsamlı bir barış ve istikrar planından geçmektedir. Güney Kafkasya gibi kaynayan bir bölgede devlerle dans edip de ilişkilerini karşılıklı çıkar düzeyinde kuran ikinci bir Güney Kafkasya devleti yoktur. Bu başarı sürekli değişen uluslararası ortama ayak uydurmak ve dış politikasını sürekli güncelleştirme çabasının sonucudur. Gelinen noktada Azerbaycan, Güney Kafkasya ve Hazar Havzası nda önemli oyunculardan birine dönüşmüştür. Daha doğrusu Güney Kafkasya nın merkez ülkesi olan Azerbaycan, sadece Orta Asya ve Hazar Havzası nda değil aynı zamanda Orta Doğu, Karadeniz, ve Doğu Avrupa da ekonomik ve politik gelişmeleri etkileme gücüne sahiptir. Bir tarafta ulusal çıkarlarının, bağımsızlık ve egemenliğinin korunması, toprak bütünlüğünün sağlanması yönünde aktif ve çok boyutlu dış politika stratejisi diğer tarafta ise bölgesel ve bölgesel olmayan aktörlerle modus vivendi nin kurulmasına yönelik esneklik arasındaki denge arayışı Azerbaycan dış politikasının omurgasıdır. 21. YÜZYIL [64] 21. YÜZYIL Mayıs 10 Sayı: 17