DAS GEBÄRMUTTERMYOM Rahim miyomu Semptomlar, teşhis ve tedavi ile ilgili öğrenmeye değer bilgiler
2
Içindekiler Içindekiler Rahim miyomu nedir?... 4 Ne tür miyom vardır?... 5 Miyomlar hangi semptomlara sebep olabilir?... 6 Miyomlar nasıl saptanır?... 6 Hangi tedavi olanakları vardır?... 8 Önemli bilgiler...11
Rahim miyomu nedir Rahim miyoumu nedir? Miyomlar, miyometriyum olarak adlandırılan rahim (uterus) kas tabakasında beliren iyi huylu urlardır. Ur yerine çoğu kez tümör kavramı kullanılsa da, miyomlar iyi huyludur ve dolayısıyla kanser hastalıkları kapsamına girmezler. Rahim duvarında ya da rahim kenar bölgesinde çok yavaş büyüyen urlar bağ doku ve düz kastan oluşmaktadır. Miyom tıp dilinde tam doğru olan leiomyoma kavramının kısaltılmış şeklidir. Rahim miyomları uterus miyomları olarak da adlandırılır. Ciddi bir büyüklüğe ulaşabilen uterus miyomları aşırı büyüme halinde rahim deformasyonlarına sebep olabilir. Miyomların hangi sebeple oluştukları henüz net olarak bilinmemekle birlikte, östrojen ve progesteron hormonları başta olmak üzere, hormon düzeyinde dalgalanmalarla ilişkili olduğu tahmin edilmektedir. Miyomlar, kadın cinsel organlarında en sık görülen tümörlerdir ve üreme çağındaki kadınlarda, 35 yaşından sonra artan bir sıklıkla gelişmeye başlar. Menopoz döneminde kadınların en az yarısında farklı sayı ve büyüklükte miyomlar görülmektedir. Menopoz sonrası dönemde de ultrason muayenelerinde miyomlara rastlanmaktadır. Yumurtalık hormonu olan östrojen hormonu ile progesteron hormonu seviyesinde aşırı düşüş nedeniyle bu dönemde miyomlarda büyüme artık görülmez. 35 ile 55 yaş arasındaki kadınların yaklaşık yüzde 40 ında miyom görülmektedir. 4
Ne tür miyom vardir Ne tür miyom vardir? Rahim duvarının içinde oluşan intramural miyomlar en sık rastlanan miyomlardır. Subseröz miyomlar rahmin dış duvarında görülür. Bazı vakalarda bu miyomlar ince bir damar sapıyla rahme bağlı olabilir. Bunlar saplı subseröz miyomlar olarak adlandırılır. Miyomların bu türü sapı etrafında dönebilir (torsiyon) ve şiddetli sancılara sebep olabilir. İç rahim duvarında oluşan submüköz miyomlar rahim boşluğuna doğru büyüme gösterir. Böylece rahim boşluğunun şeklini ve büyüklüğünü değiştirirler. Submüköz miyomlar da saplı olabilir. Pek ender vakalarda miyomlar rahmin boyun kısmında (servikal miyomlar) ya da rahmi yerinde tutan bağlarda da (intraligamenter miyomlar) gelişebilir. 1 2 5 1 3 4 4 1 İntramural miyomlar 2 Saplı submüköz miyom 3 Submüköz miyom 4 Subseröz miyom 5 Saplı subseröz miyom 5
Miyomlar hangi sempromlara sebep olabilir Miyomlar hangi sempromlara sebep olabilir? Vakaların çoğunda miyomlar herhangi bir şikâyete yol açmazlar ve örneğin ultrason muayenesinde tesadüfen saptanırlar. Buna rağmen aşağıdaki semptomlar görülebilir: Yoğun ve/veya süresi uzayan adet kanaması Ara kanamalar Adet kanaması sürecinde sancılar Karnın alt kısmında ve leğen (pelvis) bölgesinde sancılar ve/veya basınç hissi Karında gözle görülür büyüme Sık idrara çıkma ve/veya idrara çıkarken sancılı duyarlılık Kabızlık Cinsel ilişki sırasında sancı Gebe kalma sorunları Gebelik komplikasyonları ve/veya düşükler Aşırı kanama sonucunda solgunluk, yorgunluk ve genel halsizlikle birlikte anemi (kansızlık) gelişebilir. Olası şikâyetlerin boyutu miyomların yerine ve büyüklüğüne bağlıdır. Submüköz miyomlar şiddetli adet şikâyetlerine ve sık sık ara kanamalara sebep olabilirler. İntramural miyomlar özellikle adet kanaması sırasında sık sık krampa benzer sancılara yol açarlar. Aşırı büyük miyomlar karnın alt kısmında, miyomun konumuna göre idrar kesesi şikayetlerini de kapsayan baskı hissine yol açabilir. Miyomlar nasıl saptanır? Semptomatik olmayan miyomlar örneğin jinekolojik ön tedbir muayenesi kapsamında tesadüfen saptanırlar. Şikâyeti olan bir kadın jinekoloğa gittiğinde teşhis koymak için çoğu kez aşağıda belirtilen adımlar uygulanır: Anamnez Elle muayene (bimanuel palpasyon) Ultrason muayenesi (vajinal sonografi) Tanısal rahim içi endoskopisi (histeroskopi) veya karın endoskopisi (laparoskopi) Gerekirse bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans tomografi (MRT) 6
Miyomlar nasıl saptanır Doktor, anamnez kapsamında kişisel hastalık hikâyesini sorgular. Bu amaçla anlık ve geçmişteki bedensel şikâyetleri, şimdiye kadar uygulanan tedavileri ve alınan ilaçları (örneğin doğum kontrol hapı) sorar. Aile anamnezi de önemlidir (örneğin annede miyom olup olmadığı). Jinekolog, elle muayene (bimanuel palpasyon) sırasında küçük leğen bölgesini elle yoklayarak miyom ya da başka anormaliklere işaret eden belirtilere bakar. Vajinadan uygulanan ultrason muayenesi (vajinal sonografi) kadının cinsel organlarını muayene etmek için son derece efektif bir yöntemdir. İdrar kesesi, rahim ve yumurtalıklar ultrasonik dalgalarla görüntülenir. Bu sayede, yumurtalıklardaki ve/veya rahimdeki hastalıklı değişmeler görülebilmektedir. Jinekolog, miyom şüphesi oluştuğunda miyomların sayısını ve yerlerini belirleyebilir ve büyüklüklerini ölçebilir. Bu teknoloji sayesinde miyomları uzun bir süre takip etmek mümkündür. Rahim içi endoskopisi (histeroskopi) optik aletler ve kamera (histeroskop) yardımıyla rahmin iç kısmını incelemeye yarayan operatif bir yöntemdir. Vajina yoluyla yerleştirilen aletler rahmin boyun kısmından rahme ilerletilir. Histeroskopinin avantajı, gerek halinde küçük submüköz miyomları almak için doğrudan uygulanabilir cerrahi bir girişim olmasıdır. Karın endoskopisinde (laparoskopi) karın boşluğu görsel bir aletle (laparoskop) içten incelenir. Göbekten ve karnın alt kısmından uygulanan küçük kesilerle laparoskop ve diğer aletler yerleştirilir. Bu sayede rahim ve yumurtalıklar incelenebilmektedir. Laparoskopi sırasında örneğin miyomların alınması gibi operatif girişimler de uygulanabilir. Başka nedenlerle uygulanan bilgisayarlı tomografi (BT) ya da manyetik rezonans tomografisinde (MRT) miyomlar bazen asıl bulgunun dışında saptanır. Bu görüntülü yöntemler kötü huylu hastalıkların (örneğin yumurtalık kanseri) teşhisinde hedefli şekilde kullanılır. Laparoskopi 1 2 1 Laparoskop (ışık kaynağı ve kamera) 2 Ameliyat aleti 3 Yönlendirici alet 4 Vajina 5 Rahim 6 Karın duvarı 6 5 4 3 7
Hangi tedavi olanakları vardır Hangi tedavi olanakları vardır? Hangi tedavi opsiyonunun doğru olduğu çeşitli faktörlere bağlıdır: Miyomların büyüklüğü ve lokalizasyonu Miyomların hızlı büyümesi Şikâyetlerin türü, şiddeti ve sıklığı Hastada yarattığı sıkıntının boyutu Terapinin zamanlaması ve şekline ilişkin hastanın istekleri Prensip olarak cerrahi, radyolojik ve ilaçla tedavi olanakları arasında bir ayrım yapılabilir. Rahmin alınması (histerektomi) miyom tedavisinde günümüzde hâlen en sık uygulanan cerrahi girişimdir. Bu ameliyat karın kesisiyle (abdominal) ya da vajina yoluyla (vajinal) uygulanabilir. Açık karın ameliyatı ise günümüzde çok ender yapılmaktadır. Sadece aşırı büyük miyomlarda uygulanmaktadır. Rahmin alınmasının avantajı, hastanın semptomlardan hızla kurtulması, özellikle kanama bozukluklarının giderilmesi ve tekrar miyom oluşmasının artık mümkün olmamasıdır. Ameliyattan önce aile planlamasının tamamlanmış olması gerekir. Miyom enükleasyonunda rahim korunarak sadece miyom alınır. Bu yöntemin bir diğer avantajı da, çocuk arzusu olan hastanın hâlen gebe kalabilme olasılığıdır. Ancak bu ameliyattan sonra tekrar miyom oluşumu görülebilir. Miyom enükleasyonu kararı, miyomların yerlerine, büyüklüklerine ve sayılarına bağlıdır. Uterin arter embolizasyonunda (UAE) miyomu besleyen damarlar tıkanır. Bu amaçla, kasıktan yerleştirilen kateter üzerinden rahim arterlerine jelatin ya da plastik partiküller enjekte edilerek suni bir enfarktüs (tıkanma) yaratılır. Azalan ya da kesilen kanlanma nedeniyle miyomlar birkaç hafta ya da ay içerisinde küçülürler. Bu yöntemin avantajı düşük derecede invazif olması ve rahmin korunmasıdır. Ancak şiddetli sancılar belirebilir ve tekrar miyom oluşumu görülebilir. UAE yönteminin olası bir komplikasyonu ise yumurtalıkların zarar görmesi, dolayısıyla kısırlık ve erken menopozdur. Uterin arter embolizasyonundan önce aile planlamasının tamamlanmış olması gerekir. HİFU veya MRgFUS olarak da adlandırılan fokuslu ultrasonda hasta manyetik alanlar yardımıyla miyomun üç boyutlu görüntülenmesini sağlayan bir çekirdek spin tomografisine yatırılır. Yüksek enerjili, fokuslanmış ultrasonla miyom hücreleri noktasal olarak ortalama 60 ila 80 dereceye ısıtılır ve böylece öldürülür. Bunlar daha sonra, bunu izleyen hafta ve aylarda vücudun kendi bağışıklılık sistemi tarafından yok edilirler. Tedavi iki ila üç saat sürmektedir. 8
Hangi tedavi olanakları vardır İşlem ayakta tedavi şeklinde uygulanır, ancak sancılı olabilir. İlaçla tedavilerin avantajı, rahmi ve doğurganlığı koruyabilme olasılığıdır. İlaç seçimi semptomların şiddetine ve terapinin amacına göre gerçekleşir. Ameliyat gibi invaziv yöntemlere veya radyolojik yöntemlere başvurulmadan önce, genel olarak tüm ilaçla tedavi olanakları gözden geçirilmelidir. Miyomlar ve neden oldukları şikayetler günümüzde iyi tedavi edilebilmektedir. Bunun için de ilaç tedavisi vardır. 9
Hangi tedavi olanakları vardır İlaçla tedavi olanakları Antifibrinolitik ilaçlar kan pıhtılaşmasını etkiler ve böylece şiddetli kanamaları azaltabilir. Hormonel kontraseptifler (örneğin doğum kontrol hapı, halka, implant, hormon spirali, 3 aylık iğne) ile kanama şiddeti ve adet sancıları gibi semptomları azaltmak mümkündür. Bununla beraber bu ilaçların miyom üzerinde bir etkisi yoktur, yani bir küçülme sağlamazlar. Bu sebepten miyom tedavisi için ruhsatlandırılmış bir hormonal kontraseptif henüz yoktur. GnRH analogları (örneğin Leuprorelin, Goserelin, Buserelin veya Triptorelin) beyinde üst hormon üretimini önler. Böylece yumurtalıklar artık östrojen üretmezler ve menopozda görülen semptomlar belirmeye başlar. GnRH analogları miyom büyümesini ve kanama şiddetini efektif şekilde önler ve adet kanaması tamamen de kesilebilir. İlaçlar kesildikten sonra miyomlar çoğu kez eski büyüklüklerine kavuşurlar. GnRH analogları bir ay, üç ay ve altı ay salınımlı/depo etkili enjeksiyon olarak yapılır. 2012 den bu yana Ulipristal asetat 5 mg (UPA) etken maddesi ile tablet şeklinde bir ilaç tedavisi olanağı bulunmaktadır. Ulipristal asetat selektif progesteron reseptör modülatörleri (SPRM) grubuna ait olup vücutta progesteron olarak adlandırılan bir hormonun reseptörünü bastırarak etkendir. Ulipristal asetat mevcut miyomların küçülmesini, çoğu durumlarda adet kanamasının tamamen kesilmesine kadar varan hızlı bir kanama kontrolünü ve miyoma bağlı şikâyetlerin düzelmesini sağlar. Tedavi, ulipristal asetat ile aralıklarla gerçekleştirilir. Bir tedavi dönemi 12 hafta sürer. Ardından her defasında ilacın alımına ara verilir. Sonraki 12 haftalık tedavi dönemi, önceki aralığın başlamasından sonra en erken ikinci adetin görülmesiyle başlamalıdır. Aralıklı tedavi, ihtiyaç halinde istenilen sıklıkta tekrarlanabilir. Böylece ulipristal asetat, semptomatik miyomların uzun süreli tedavisi için de uygundur. Etkiyi optimize etmek ve şikayetlerden arınmış daha uzun bir süre geçirmek için tedaviye, iki tedavi aralığı ile başlanması tavsiye edilir (12 hafta ilaç alımı, ara, 12 hafta ilaç alımı). Doktorla görüşmek, her zaman tedavi yönünde atılacak ilk adımdır. 10
Önemli bilgiler Önemli bilgiler Aşağıdaki bilgiler doktor-hasta görüşmesi için faydalı olabilir: İlaçla tedavi mümkün mü? İlaç tedavisi nasıl etki eder? Hangi yan etkiler görülebilir? Örneğin sıcak basması gibi menopoz şikâyetleri belirir mi? Hormonal tedavinin bir faydası var mı? İlacın hangi süre boyunca alınması gerekir? İhtiyaç halinde tekrar alınabilir mi? Etkisi ne kadar sürer? Ameliyat gerekli mi? Rahim alınmadan da tedavi mümkün mü? Miyom ameliyatından sonra erken menopoz tehlikesi var mı? İlaçla ya da cerrahi tedavi cinsel hayatı nasıl etkiler? İlaçla tedavi sırasında ya da ameliyattan sonra gebelik mümkün mü? İleride de gebelikten korunmam gerekiyor mu? Tedaviden sonra şikâyetler gerçekten geçecek mi? 11
Gedeon Richter Pharma GmbH Kunden- und MedInfo-Service Eiler Straße 3 W 51107 Köln Tel.: +49 (0)221 88890 444 Fax: +49 (0)180 34 33 366 E-Mail: service@gedeonrichter.de www.gedeonrichter.de www.myom-wissen.de 55110055